Kwartaalbladjuni 2004no. 42 42Drouwenerzand

Kom er even voor zitten— bestuursberichten

Zandverstuivingen— terreinbeschrijving

G e e r t d e V r i e s

Enkele vogeltjes— gedicht

R u t g e r K o p l a n d

Boerderij Kamps— cultuurhistorie

E s t h e r J e l g e r s m a

Moerassprinkhaan — fauna

B e r t i l Z o e r

Anne en Annie Semler — interview

S o n j a v a n d e r M e e r

Valkruid — flora

S h e i l a L u i j t e n / G e r a r d O o s t e r m e i j e r

WMD

Het Reestdal bij De Wildenberg— wandelroute

B e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l ti . s . m . J o M u l l e r

Grondaankopen

Reizen door Yellowstone Park — reisverslag

E r i c v a n d e r B i l t

NPL

Kerk van Anloo— Stichting Oude Drentse Kerken

C o r R o d e n b u r g

Kortweg— berichten

Agenda

3

4

9

10

14

16

18

20

21

25

26

31

32

34

42

Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap

Uitgave Stichting ‘Het Drentse Landschap’Bezoekadres: Kloosterstraat 5 - 9401 KD AssenPostadres: Postbus 83 - 9400 AB AssenTel. (0592) 31 35 52 / Fax (0592) 31 80 89e-mail: mail@drentslandschap.nlWeb-site: www.drentslandschap.nlBankrek. nr. 43.97.50.962

Redactie E.W.G. van der Bilt, J.D.D. Hofman, S.S. van der Meer, m.m.v. J.G. Schenkenberg van Mierop en B. ZoerVormgeving Albert Rademaker BNO, AnnenPrepress Von Hebel bv, GroningenLithografie Von Hebel bv, GroningenDruk en afwerking Boom Pers Drukkerijen BV, Meppel

Omslag Drouwenerzand (Geert de Vries)

ISSN 1380-3263

Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan.De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegeltniet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting ‘HetDrentse Landschap’. Het geeft informatie over de terrein-bezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen enwordt gratis toegezonden aan de begunstigers van hetLandschap. Begunstiger kan men worden door bijgevoegdekaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage € 17,50per jaar. Begunstiger voor het leven € 400,– .

Als u ‘Het Drentse Landschap’ extra wilt steunen dan kan dat opde volgende wijze:

Periodieke gift In plaats van of naast uw begunstigersbijdrage.Dit is een voor de inkomstenbelasting volledig aftrekbareperiodieke bijdrage, die u voor minimaal 5 jaar met een een-voudige notariële akte toezegt. Voor bijdragen van € 50,– enhoger per jaar regelt en betaalt de Stichting de akte. Hetkwartaalblad wordt u gratis toegezonden om u op de hoogtete houden van ‘Het Drentse Landschap’.

Andere giften Indien het totaal van uw giften in enig jaarzowel 1% van uw drempelinkomen als ook € 60,– te bovengaat, is het meerdere aftrekbaar voor de inkomstenbelastingtot ten hoogste 10% van het drempelinkomen. ‘Het DrentseLandschap’ is voor schenkingen binnen twee jaar tot in totaal € 4243,– (voor 2004) vrijgesteld van schenkingsrecht. Voorgrotere bedragen geldt voor de Stichting het speciale lagetarief van 11% over het gehele bedrag.

Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van € 8483,–(voor 2004) is ‘Het Drentse Landschap’ geen successierechtenverschuldigd. Voor grotere bedragen geldt voor de Stichtinghet speciale lage tarief van 11% over het gehele bedrag.

In maart kwam een handig, kleinboekje uit waarin een archeologischewandel- en fietsroute beschreven staat.De uitgave van deze gids werd nietalleen mogelijk gemaakt door hetNationale Park Dwingelderveld en hetVSBfonds en het Waterschap Reest enWieden, maar ook door onze Stichting.Het Recreatieschap Drenthe en deRijksdienst voor het OudheidkundigBodemonderzoek (ROB) coördineerden van het project.

De routes voeren door een prachtigdeel van het Drentse landschap enlaten wandelaars en fietsers kennis-maken met het verleden van datzelfdelandschap door op een speelse manierte wijzen op talloze archeologische enhistorische sporen.

Het ‘geheugen’ van een landschapkoesteren hoort bij de zorgvuldige enliefdevolle omgang met het landschapdie je van een Stichting als de onzemag verwachten.

De fietsroute voert ondermeer doorhet Hijkerveld, het grootste terrein vande Stichting ‘Het Drentse Landschap’maar tevens een terrein met een evenoude als rijke historie.

Archeologen hebben veel over hetDrentse leven en het Drentse land-schap in de Brons- en IJzertijd kunnenleren uit het onderzoek op hetHijkerveld, waar in de prehistoriemensen leefden, woonden en hundoden begroeven.

Modern landschapsbeheer heeft alsbelangrijke functie ondermeer eenlandschap leesbaar te houden, ervoor tezorgen dat haar lange historie af telezen valt uit haar tekens en littekens.

En dat is voor een leek, wat in dit verband zoveel wil zeggen als vooriedere niet-archeoloog, ondoenlijkzonder een paar basale lessen in ‘landschapstaal’.

Dit kleine boekje reikt die benodigdekennis op heldere en zeer toegankelijkewijze aan. Het landschap wordt er ookvoor leken leesbaar door, waardoor heteen extra dimensie krijgt.

Aantrekkelijk in de route is ook dat degeschiedenis niet blijft steken in deprehistorie, maar doorloopt tot hetheden.

Boeiend is in dat verband bijvoorbeeldde schuilplaats die door Duitse militairen in de jaren 1940/45 in tweegrafheuvels uit de Bronstijd gemaakt is.Een monument uit de 20e eeuw inmonumenten uit de prehistorie.

U kunt de gids kopen bij de boek-handel of bij een VVV kantoor.

Ik wens u veel landschappelijk lees-plezier toe.

Aleid Rensen

Voorzitter Stichting ‘Het Drentse

Landschap’

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Kom er even voor zitten . . .

4

foto

: Gee

rt d

e V

ries

foto

: Gee

rt d

e V

ries

In de laatste ijstijd die nog maar 10.000 jaar geleden eindigde,hebben krachtige zandstormen zwak glooiende dekzand-ruggen afgezet, die geleidelijkaan begroeid raakten meteikenberkenbos. Door intensief landbouwkundig gebruikveranderden deze bossen in heidevelden. Met name in de19e eeuw vraten de vele schapen de met hei begroeide dek-zandruggen kaal. De wind kreeg vat op de kale plekken.Wat de wind heeft neergelegd, kan de wind ook weer weg-halen. Op plekken waar de wind het zand had weggeblazenontstonden uitstuivingslaagtes. Het weggeblazen zand werdweer afgezet in de vorm van metershoge grillige stuifduinen.Ook karrensporen en afplaggen beschadigden de heide-vegetatie. Zo veroorzaakte menige zandweg het begin vaneen niet te stuiten zandverstuiving. Ze zijn dus vrijwel steedsdoor menselijk toedoen ontstaan.

SuccessieIn ons land hebben zandverstuivingen geen eeuwig levenomdat het klimaat niet extreem genoeg is. Een kaal zand-gebied verandert uiteindelijk in bos. Onder gunstigeomstandigheden gaat dat als volgt. Zodra het stuivende zandbegroeid raakt met een laagje algen, kan het nauwelijks meerweg waaien. In dit extreme milieu gedijen Buntgras enZandzegge optimaal. Geleidelijk raakt de bodem begroeidmet allerlei korstmossen, vooral Cladoniasoorten met velevormen en bonte kleuren. Tussen deze pioniers pur sangvestigen zich ook Heidespurrie en Klein tasjeskruid. Korst-mossen spreiden op hun beurt na zo’n twintig jaar het bedjevoor Struikhei en Jeneverbes. Uiteindelijk eist het eiken-berkenbos haar oude rechten op. De enige manier om dekarakteristieke planten en dieren van stuifzand te behoudenis te zorgen dat de wind weer zand gaat verplaatsen zodat er

opnieuw laagten en duinen ontstaan. Dan komen de eerstealgen...

Extreem milieuZandverstuivingen behoren tot de meeste extreme milieusvan ons land. ’s Zomers kan de temperatuur oplopen totmaar liefst 50 graden. In zomernachten kan de temperatuursoms dalen tot rond het vriespunt. Slechts weinig planten-en diersoorten kunnen in zo’n extreem milieu leven.Bovendien is in kaal, grof zand een groot gebrek aan stikstof. Een plant kan voedingsstoffen slechts via wateropnemen en ook dat is schaars in stuifduinen. Buntgras vangt stuivend zand op in zijn kruin. De hele plantkan zelfs onder het zand worden bedolven. Na een poosjekomen nieuwe spruiten uit het zand te voorschijn. Slechtshet topje van ‘ijsberg’ is dan te zien. Zandzegge heeft eenandere strategie: hij naait met zijn wortelstokken het zandaan elkaar. Zodra deze pioniers het meeste zand hebbenvastgelegd, maken ze zich zelf overbodig en maken de wegvrij voor korstmossen. Een korstmos bestaat uit een alg eneen schimmel. De alg maakt met zijn bladgroen suikers ende schimmel zorgt voor water en mineralen. Vergelijk hetmaar met een wandeling van een blinde die een lamme opzijn rug neemt. De een loopt, de ander wijst de weg. Doorsamen te werken kunnen ze overleven.Heidespurrie en Klein tasjeskruid hebben een slimme aan-passing gevonden om extreme temperaturen in de zomer tevermijden. Ze bloeien in de voorzomer en krijgen al vroegzaden. In de vorm van zaden overleven ze dan de barrezomertijd. Elk voorjaar laten de fragiele witte bloemen vandeze zogenaamde winterannuellen ons weer versteld staanvan hun efficiënte overlevingsstrategie.

Terreinbeschrijving

Actieve zandverstuivingen vormden zo’n 150 jaar geleden een van de grootste milieuproblemen van

de zandgebieden van Nederland. Maar liefst 80.000 ha ontembare stuifzanden bedreigden toen vele

heidevelden, akkers en wegen. Alle pogingen om het stuivende zand te bedwingen, waren tevergeefs.

Pas aan het eind van de negentiende eeuw werden de stuifzanden door de aanplant van dennen

beteugeld. Nu is in Nederland nog maar 1500 ha actief stuifzand, waarvan zich ongeveer 100 ha in

Drenthe bevindt.

ZandverstuivingenVroeger gevreesd nu gekoesterd

G e e r t d e V r i e s *

Terreinbeschrijving

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

6

JeneverbesstruwelenDe Jeneverbes kan alleen maar ontkiemen in zand dat nietmeer stuift, maar ook nog niet te veel begroeid is. In hetverleden verdwenen veel jonge Jeneverbessen in de maagvan schapen. Toen aan het eind van de 19e eeuw deschaapskudden overbodig geworden waren, konden allejonge struiken uitgroeien tot fraaie struwelen. De meestezijn nu zo’n 120 jaar oud. Hun leefgebied is dichtgegroeidwaardoor nauwelijks meer verjonging plaatsvindt. Boven-dien schijnt door de zure regen het zaad slecht te ontkiemen.Jeneverbessen zijn pioniers, die de weg vrijmaken voor heteikenberkenbos. De beheerder zal jonge boompjes dan ooksteeds moeten verwijderen om dit tijdelijke landschap zolang mogelijk in stand te houden. De Jeneverbes kent mannelijke en vrouwelijke struiken. Alleen de vrouwelijkestruiken dragen ‘bessen’.

De dennenbossen die de zandverstuivingen hebben vast-gelegd, zijn allemaal aangeplant. Het hout werd onder meer in de mijnbouw gebruikt. De Grove den is net als deJeneverbes een echte pionier. Hij kan zelfs in kaal zand ontkiemen. De zogenaamde vliegden behoort tot de zelfdesoort den als die in het bos groeien. Een vliegden heeft alleruimte om zijtakken te ontwikkelen. Dit in tegenstelling totzijn soortgenoten die in het bos staan. Laat men een bos metGrove dennen met rust, dan verandert dat geleidelijk aanweer in eikenberkenbos. Hier en daar hebben zich op rustend stuifzand fraaie dennenbossen met Kraaihei ontwikkeld, zoals op het Hijkerveld en het Drouwenerzand.De Grove den bloeit in juni. De mannelijke bloempjesproduceren veel stuifmeel. De vrouwelijke bloempjes ontwikkelen zich pas na twee jaar tot rijpe dennenappels.

FaunaIn de ‘pioniervegetaties’ leven zeldzame soorten graafbijen,graafwespen en vlinders.De Kommavlinder is een goede graadmeter voor fraai ontwikkelde pioniervegetaties met Buntgras. Is de Komma-vlinder aanwezig, dan zit het ook nog wel goed met deHeivlinder en vele andere insecten die kale plekken nodighebben. Het vrouwtje van de Kommavlinder zet ’s zomerseitjes af op Buntgras of Schapegras. Ze kan haar eieren alleenmaar kwijt als een kwart van de bodem in de omgeving van

Ontwikkeling van kaal zand naar bos.Van boven naar beneden: Zandzegge, Bekertjesmos met Heidespurrie en Jeneverbes en Struikheide.

Boven: Vliegden

Onder: Kiemplant Grove den

Erfgoed 7

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

de graspol kaal is. Voordat ze de eitjes afzet, inspecteert zeeerst of een pol wel veel jonge eiwitrijke uitlopers heeft.Helaas kan de Kommavlinder in menige zandverstuivinghaar eieren niet meer kwijt, omdat graspollen zijn veranderdin een gesloten grasmat. Plaatselijk sterft de Kommavlinderdan uit.

Hagedissen vertoeven ook graag in stuifzandgebieden. Ze hebben als ‘koudbloedigen’ veel kale zandplekken nodig om zich op te warmen. Behalve warmte heeft een Hagedisuiteraard voedsel nodig en dat is schaars in een zand-verstuiving. Hagedissen kunnen heel efficiënt met hun energie omgaan. Zo kost de productie van een kilo zoog-dierenvlees tot 30 keer meer energie, dan de productie vaneen kilo hagedissenvlees. Deze energiezuinige ‘afstelling’stelt hen in staat in een voedselarm stuifzand te overleven.Zo leeft de Zandhagedis bij voorkeur in stuifzandgebieden.Het vrouwtje graaft een kuiltje van circa 7 cm diep in kaalzand waar ze gemiddeld zes eieren in legt. Die eieren worden door het warme zand in ongeveer 60 dagen uit-gebroed. Zonder de kale plekken in het zand zal de Zand-hagedis dus verdwijnen.

Weinig dynamiekZandverstuivingen veranderen in Nederland geleidelijk ineikenberkenbossen. Door de geringe oppervlakte van deovergebleven stuifzanden is er te weinig dynamiek, waar-door ze snel dichtgroeien. Een ander probleem is de zureregen waardoor de successie versneld wordt. Zure regen iseen cocktail van vermestende en verzurende stoffen. Metname de stikstofcomponent is funest voor zandverstuivingen.De gevolgen zijn vergrassing, vermossing en verbossing.

De grassen in een zandverstuiving, zoals Schapegras enBuntgras, hebben weinig voedingsstoffen nodig. Ze wordenhelaas door een grote mestgift die zich via de lucht verspreid,overwoekerd door het gras Bochtige smele. De structuurvan pollen en open plekken verandert daardoor in een eentonige grasmat die ongeschikt is voor de karakteristiekeplanten en dieren van zandverstuivingen. Ook korstmossen dreigen te verdwijnen uit de stuifzanden.Ze hebben net als andere mossen, geen wortels en krijgenhun voedingsstoffen via de lucht naar binnen. Van alle soorten mos groeien korstmossen op de meest voedselarme

Kommavlinder

Zandhagedis

Terreinbeschrijving8

plekken, waar bijna geen enkele andere plant kan groeien.Helaas zitten er in de lucht zoveel voedingsstoffen dat eenZuid-europese mossoort in sneltreinvaart ons land verovert.Dit Grijs kronkelsteeltje verdringt op agressieve wijze desubtiele korstmossen. Er dreigt daardoor een eentonigpatroon van gesloten, grijze mostapijten te ontstaan.Tenslotte is bosvorming een bedreiging voor het stuifzand.Kiemplanten van de Berk en Grove den slaan massaal op inrustend stuifzand. Als de beheerder niet ingrijpt, veranderenzandverstuivingen in korte tijd in bos.

BeheerDe beste garantie om de karakteristieke planten en dierenvan stuifzand te behouden, is ervoor te zorgen dat de wind weer zijn werk kan doen: het verplaatsen van grotehoeveelheden zand. Dan ontstaan overal waardevolle pioniersvegetaties met de bijbehorende karakteristieke planten en dieren. Veel rustende stuifzanden zijn te klein om weer actief te worden. In die situaties worden dikwijlsgrazers ingezet om de ontwikkeling van kaal zand naar boste vertragen.

Zolang de planten die aangepast zijn aan extreem voedsel-arme omstandigheden teveel voedingsstoffen via de luchttoegediend krijgen, blijft het beheer van een stuifzand problematisch. Hoewel veel karakteristieke soorten plantenen dieren van stuifzand hard zijn achteruit gegaan, zijn totnu toe weinig soorten verdwenen. Gelukkig zijn er inDrenthe nog enkele kleine stukjes min of meer actief stuifzand, zoals Drouwenerzand, Orvelterzand en Mantinger-zand. Hier kunnen we ons verwonderen over hoe bepaaldeplanten en dieren zich op een uitgekiende manier hand-haven in dit extreme landschap.

* G.W. de Vries is werkzaam bij het IVN

Consulentschap Drenthe en is bestuurslid van

Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

foto

’s: G

eert

de

Vrie

s

VeenafgravingBoven: BuntgrasOnder: Struikheide wordt overwoekerd door Buntgras.

VermossingBoven: BekertjesmosOnder: Korstmossen wordenoverwoekerd door Grijs kronkelsteeltje.

VerbossingBoven: JeneverbesstruweelOnder: Jeneverbesstruwelen wordenverstikt door bosopslag.

ENKELE VOGELTJES

Of het nu die paar vogeltjeszijn, of dat ze het vroeger ookal waren, ergens vandaan,ergens heen, samenof toevallig hier

je kijkt door het raam naarhetzelfde, al jaren lijkt het spelen met de mogelijkheden,het oneindig aantal (herhalingen)

zie ik je, een van je veleprofielen, die met wimpersen oogwit

Sta ik voor het raam,zie ik die paar vogeltjes.

Rutger Kopland

.

Uit: Wie wat vindt heeft slecht gezocht, Uitgeverij G.A. van Oorschot, 8e dr. Amsterdam 1993foto

: Pet

er V

enem

a

10 Erfgoed

Boerderij KampsZo’n prachtig gebied, zo dichtbij een grote stad. Bijna te mooi om

waar te zijn. Even ten oosten van Assen aan de weg naar Rolde ligt

Kampsheide. Het natuurgebied was 56 jaar geleden de eerste

aankoop van ‘Het Drentse Landschap’. In 2001 kon de Stichting

met steun van Provincie en Rijk, uiteindelijk ook de historische

boerderij Kamps verwerven. Hiermee is een lang gekoesterde

wens in vervulling gegaan. De boerderij Kamps heeft in het

verleden altijd bij het landgoed Kamps/Kampsheide gehoord.

Met de aankoop is een historisch belangrijke plek voor de

toekomst behouden.

E s t h e r J e l g e r s m a *

Bewoner ‘Lammertop den Camp’,genoemd in eenkaartje bij grond-schattingsregister1642-1654.Bron: DrentsArchief

11Cultuurhistorie

Een plek met een rijke geschiedenis

De plaats van het landgoed is historischgezien van belang omdat Kamps gerelateerd kan worden aan het ontstaan van het klooster “Maria inCampis” in Assen, het pand waarintegenwoordig het Drents Museumgevestigd is. De bouw van een kloosterin Drenthe was de prijs die doorDrenten betaald moest worden voor deslag bij Ane in het jaar 1227. Bij deze opstand van de Drenten tegen de bisschop van Utrecht kwam de bisschop in het moeras om het leven.Het Cisterciënzer klooster voor 25 nonnen kwam waarschijnlijk (deplek is nooit gevonden) in Coevordente staan. Deze plek bleek te nat. Na 13 jaar, in 1253, vroeg de abdis omverplaatsing van het klooster naarAssen. In 1258 werd met het leggenvan de fundamenten begonnen. Door een ruil van goederen kon in1259 een landhoeve met een molen en landerijen in Deurze verkregenworden. Op deze manier kreeg hetklooster eigendommen rond de nieuwe vestigingsplaats.Het kloostermoppenverhaal duidtmogelijk ook op een relatie met hetklooster. Deze grote rode bakstenenlijken op de bakstenen die voor hetklooster zouden kunnen zijn gebruikt;ze zijn in de noordmuur van de boerderij ingemetseld. Kalkresten duiden op eerder gebruik van de stenen. Jammer genoeg is ook in ditgeval na onderzoek gebleken dat hetkloosterverhaal niet opgaat. De moppen in de boerderij zijn in de zestiende eeuw gemaakt, terwijl hetklooster in Assen in 1260 is gesticht.

LeengoederenDe eerst bekende leenman van hetlandgoed waar boerderij Kamps nu op staat is Henric Mepsche. HenricMepsche komt uit een welgesteld adellijk geslacht en krijgt in 1379 ‘Dat goet, gehieten Houwingegoed (laterKamps), in der buerscap to Banlo,

gheleghen in den kerspel van Roelde’.

Hij ontving Houwinge van de bisschop van Utrecht als ‘borchleen tot

Vollenhoe’. Dit wilde zeggen dat,mocht de bisschop dit nodig achten,ridder Henric Mepsche hem moest bijstaan bij de verdediging van zijn bisschoppelijk kasteel Vollenhove inOverijssel.Het uitdelen van leengoederen aanfamilies uit de bovenlaag van de bevolking was een handige manier vande bisschop om aan de ene kant politieke voet aan de grond te krijgenin afgelegen streken als Drenthe en aande andere kant militair sterk te staan.De familie De Mepsche bleef in hetbezit van het leengoed tot 1433 waarnahet waarschijnlijk via de vrouwelijkelijn leengoed werd van de familieLunsche. Tot 1603 hebben achtereen-volgens de familie Weyteren en defamilie Hillebolling Houwinge in bezit gehad.In 1528 maakte de Vrede vanGorinchem een einde aan de machtvan de bisschop van Utrecht. Drenthe werd daarna achtereenvolgensbestuurd door Karel V, de hertog vanParma en stadhouder Willem Lodewijk.Houwinge bleef ondanks veranderingvan leenheer een leengoed.

JaarringenonderzoekDe plek van de boerderij is natuurlijkniet zomaar gekozen. Kamps ligt op deRolderrug dus een beetje hoger dan dedirecte omgeving. Maar tegelijkertijdook aan het water, en wel aan hetDeurzer Diep, dat deel uitmaakt vanhet stroomdallandschap van de DrentseAa; een geschikte plek voor een boerderij moet men in 1587 gedachthebben. Jaarringenonderzoek heeft namelijk alsresultaat opgeleverd dat al het hout vande gebinten en de kap in de herfst ofde winter van 1587 op 1588 gekapt is.Omdat eikenhout zo snel mogelijk nahet vellen gebruikt wordt, omdat hetdan nog gemakkelijk te bewerken is,kan met grote zekerheid gesteld worden dat Kamps in 1588 gebouwd is.

foto

’s: J

oop

van

de M

erbe

l

foto

’s: J

oop

van

de M

erbe

lFragment voorgevel.

Telmerk in één van de gebinten.

foto

’s: J

oop

van

de M

erbe

l

12 Erfgoed

De constructieve kern van een boerderijbestaat uit een aantal gebinten waaropeen kapconstructie geplaatst is. Kampsheeft, net als de meeste andere oudeDrentse boerderijen, ankerbalkgebinten.Die bestaan uit twee stijlen met daar-tussen een zware balk, die door beidestijlen heen gestoken is en met houtentoognagels en een wig daaraan verankerd is. De stijlen steken dus eenstuk boven de horizontale balk uit. Dat is ook goed te zien aan de vak-werkgevel aan de noordzijde. Dezehele constructie, inclusief de kap dieerop staat, is van eikenhout.

Los hoesDat het hier om een heel oude boerderij gaat, is ook aan de binnen-kant te zien. De hele constructie vangebinten en de kap is zwart aangeslagen.Dat is het gevolg van het feit datKamps oorspronkelijk een ‘los hoes’was. In een los hoes lopen woon- enbedrijfsruimte zonder scheidingswandin elkaar over. Gestookt werd er opeen vrije haard, wat wil zeggen dat ereen open vuur op de vloer van hetwoongedeelte lag. De rook steeg op inde kap en bleef daar een tijd hangenvoor hij door een gat in de nok verdween. Vandaar de zwarte aanslagop de balken. De plaats van de haardop de vloer is niet teruggevonden,waarschijnlijk omdat voor de aanlegvan nieuwe vloeren in de kamer deondergrond te zeer vergraven is. Uitmondelinge overlevering is wel bekenddat men een stookplaats op de vloervan de kamer heeft aangetroffen, toenin het begin van de twintigste eeuw deoorspronkelijk lemen vloer vergraven

werd voor de aanleg van een houtenvloer op balken.In 1838 is op een kadastrale kaart tezien dat de boerderij een onderschoer

had, een baander die een stuk teruglagten opzichte van de achtergevel. Erwas toen nog geen hooischuur. Laterin 1875, als er meer hooi geoogstwordt, is pas de hooischuur bij-gebouwd. Volgens Jans Braam, oud-bewoner, stond er ter hoogte van debaanderdeuren, iets van het huis af, eenschaapskooi. Deze stond er nog enkelejaren voor zijn geboorte. Hier stondendus de schapen ’s nachts en hier sliepde scheper. Toen Jans jong was, washet bedrijf net overgegaan van schapennaar koeien en de kooi verdweenweer.In de jaren dertig van de twintigsteeeuw is er een grupstal gekomen inplaats van de potstal. Dit was hetgevolg van een andere bedrijfsvoering.Een goot voor de mest van de koeienvereist meer ruimte. Hiervoor is deboerderij aan de zijkant wat uit-gebouwd. De tijd is ook goed af telezen aan de steentjes die in de noord-muur gebruikt zijn. Het is een schilderij van reparaties en gebruiktematerialen.

Wyllem op CampBewoners van Kamps komen tot 1603 niet voor in de bronnen. Er isalleen bekend wie de eigenaren/leenmannen waren van Houwing. De huidige boerderij is gebouwd in1588/89. In deze tijd is ThymanWeiteren leenman van het Houwinge-goed.De eerst bekende bewoner is eneWyllem. Hij staat genoemd in eenbelastingregister uit 1612 onder deplaats Balloo: ‘Wyllem op Camp’. Het iswaarschijnlijk Wyllem Hillebolling dietevens leenman was. Wyllem is dusook een van de eerste bewoners van detoen vrijwel nieuwe boerderij, die van-af die tijd ook Camps heet. Toevallig ishet ook een Willem die er het laatstgewoond heeft: Willem Braam.In 1805 werd goed Kamps uit hetleenverband ontslagen na afkoop vande leenplicht. Hierna was er dus geensprake meer van leenheer, leenman enpachter maar alleen eigenaar en pachter.Ruim vijftig jaar geleden werd deboerderij eigendom van de familieBraam.Hoe dichter we bij het heden komenhoe meer bronnen er beschikbaar zijnen hoe meer we te weten kunnen

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Adr

iana

Lan

jouw

-Ent

ing

13Cultuurhistorie

komen over de bewoners. In 1888komen Hendrik Braam en JantjeWoering met hun 6 kinderen op Kampswonen. Hun keuterij in Weerdinge iste klein geworden en Kamps komtvrij. De familie Bonder, die er 50 jaarKamps op had zitten, zag het boeren erniet meer zitten en vertrok naar elders.Bonder zei tegen Braam bij vertrek:“Je kunt hier gien zolt in de soepenbrijverdienen”. Niet bepaald bemoedigendals je net een boerderij gaat huren.Maar Hendrik en Jantien zetten deschouders eronder en tot 2002 hebbenhun nazaten op deze plek geboerd.Jans Braam, geboren in 1925 op Kampsen zijn vrouw Harmtje vertellen ergraag over. Bij een kop koffie metkoek komen de verhalen los en lijkthet net of ze deze weer opnieuw beleven. Klagen doen ze niet, maarhard werken was het wel. Alles met dehand. En iedereen moest zijn steentjebijdragen. Vooral Hendrik en Jantienhebben het zwaar gehad. Harmtje vertelt dat Jantien iedere week mettwee manden aan de arm richtingAssen liep. In de ene zat boter die zegekarnd had en in de andere eieren.Haar vaste klanten kwamen uit gegoede families. Met het verdiendegeld werden kruidenierswarengekocht.

OmgevingOok de directe omgeving van de boerderij en mogelijk ook de plek van Kamps zelf is al duizenden jarenbewoond. Op steenworp afstand, aande noordkant van Kampsheide, ligtnamelijk een hunebed. Het hunebed isgebruikt door een volk dat wij de naam

Trechterbekervolk hebben gegeven endateert uit 3400-2850 jaar voor Chr.Ook zijn op Kampsheide zelf en in hetnabijgelegen Tumulibos tientallen graf-heuvels te vinden (de oudste daterenvan ongeveer 2800 voor Chr.). Hetwaren er in 1833 nog veel meer, inieder geval 150. Jammer genoeg voorons zijn er veel leeggeroofd en vernield.Het Drents Museum heeft nog graf-vondsten in de collectie. Verder zijn de fundamenten van een watermolen,gelegen aan het Deurzer Diep vlak bijKamps, ontdekt. Het betreft hier demolen van de goederen die hoordenbij de ruiling in verband met de verplaatsing van het klooster vanCoevorden naar Assen. In september1999 vond de heer W. Houtmansamen met de Stichting Archeologie enMonument de fundamenten van dezeonderslagmolen. Deze was waarschijn-lijk in 1681 verwoest, toen de troepenvan Bommen Berend langstrokken. De vele erfenissen uit het verledenduiden op een permanente bewoningvan dit gebied. Het is goed dat boerderij Kamps enKampsheide weer in handen zijn vanéén eigenaar, Stichting ‘Het DrentseLandschap’. Het is de beste waarborgdat deze prachtige, oude boerderij metzijn rijke geschiedenis en bijzondereligging, voor het nageslacht behoudenblijft.

* E. Jelgersma is vrijwillige medewerker

van Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

Restauratie boerderij Kamps

De restauratie van de boerderij Kampsbegon met het verrichten van een bouw-

historisch onderzoek door de historici HansLadrak en Pieter Batjes. Mede aan de handvan dit rapport heeft het architectenbureau

Wouda & Van der Schaaf een restauratieplangemaakt. Uitgangspunten hierbij waren datde waardevolle kenmerken van de boerderijbehouden moesten blijven, dat de boerderij

na restauratie geschikt moest zijn voorhedendaagse bewoning. Verder wilde

‘Het Drentse Landschap’ de unieke hoofd-vorm van het zogeheten los hoes herstellen.

Het landgoed Kamps en de omgevingdateert uit een belangrijk deel van de 2e helft van de 19e eeuw. Vanuit dat perspectief werd ernaar gestreefd de

boerderij te herstellen tot de vorm die zij indie tijd bezat. Een versteend los hoes.

Dit betekende dat de uitkubbing uit de jaren1970 afgebroken zou moeten worden.

Over met name dit laatste punt is nogal veelgesproken met de Monumentencommissieen de Rijksdienst voor Monumenten Zorg

(RDMZ). Beide organisaties zijn van meningdat de uitkubbing, als litteken van de

bebouwingsgeschiedenis, behouden dient te blijven. Zij adviseerden de gemeente omdit in de bouwvergunning vast te leggen.

Jammer genoeg heeft Stichting Het DrentseLandschap de strijd op dit vlak verloren.Overigens ook tot onbegrip van vrijwel

iedereen die we hierover spreken.Momenteel is de restauratie voor 75 procent

gereed. Het is de bedoeling dat de geheel gerestaureerde boerderij straks geschikt is

voor een combinatie van wonen en werken. Aan het einde van 2004 hopen we dat de

nieuwe huurder zich kan gaan vestigen op deze bijzondere locatie.

(Zie ook pag. 37).

foto

: Est

her

Jelg

ersm

a

14

In kletsnatte graslanden en heidevelden kun je

de Moerassprinkhaan tegenkomen. Het is een van

de grotere en vooral kleurrijkste sprinkhanen die je in

Nederland kunt aantreffen. Een moerasbewoner bij

uitstek die het dankzij de doorgeschoten droog-

legging van Nederland tot Rode-lijstsoort met de

status ‘kwetsbaar’ heeft weten te schoppen.

Ondanks zijn fleurige uiterlijk en relatief forse

formaat zijn er maar weinig mensen die het dier

eens van dichtbij hebben bekeken. Daar moet je

dan ook wel wat moeite voor doen. De dieren

houden zich goed verborgen in hoog ruig gras-

land in niet altijd even makkelijk toegankelijk

drassig gebied. De dieren zijn het eenvoudigst

op te sporen door te letten op het geluid.

Een geluid dat sterk doet denken, en ook wel

eens verward wordt met, het tikken van een

schrikdraad rond een weiland. Wie eens

zo’n kleurrijke moerasspringer wil

bekijken kan het beste op dit geluid af

lopen. Wanneer ze voor je voeten

wegvliegen zijn ze te herkennen

aan hun opvallend signaal-rood

gekleurde dijen.

Hoewel een volwassen beestook aardig in droge gebiedenweet te overleven is het tocheen uitgesproken moerasdier.Het zijn dan ook juist de eitjesen de eerste levensfasen, bijsprinkhanen spreken we vannimfen, die niet zonder de

nattigheid kunnen. Voor deeitjes, die in pakketjes op debodem afgezet worden, is

het niet gauw te nat. Zelfs eenoverstroming van vele wekenwordt moeiteloos overleefd. Deeitjes hebben juist bijzonder veelvocht nodig om zich goed te kunnen ontwikkelen. Bij droogtestopt de groei. Bij uitzonderlijkedroogte kan de ontwikkeling zelfseen jaartje uitgesteld

worden. Maar dan moet het tochecht weer een keertje kletsnat worden om afsterven te voorkomen.Ook de nimfen ontwikkelen zichalleen goed in een natte omgeving. Na vijf vervellingen is een nimf uit-gegroeid tot een volwassen sprinkhaan.Alle kleurtjes zitten er op, de vleugelsen springpoten werken en het dier kanvan zich laten horen. Het echte levenkan beginnen. De dieren gaan op zoek naar een partner, waarbij de communicatie ondersteund wordt doorhun tikkende signaal. Het geluid wordtgefabriceerd door hard naar achteren teschoppen. De poten raken hierbij devleugels wat de tik veroorzaakt. Hetzijn vooral de mannetjes die dit kunstjegraag vertonen. Volgroeide dieren

Fauna

B e r t i l Z o e r *

Moerassprinkhaan

Kleurrijke moe

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

15Fauna

* B. Zoer is ecologisch medewerker van

Stichting ‘Het Drentse Landschap’.

zijn vanaf begin juli tot voorbij augustus aan te treffen. Daarna volgtonherroepelijk de laatste sprong. Als alles naar wens verliep hebben de dieren dan al lang hun eitjes afgezet inde strooisellaag tussen de grassen. De eitjes hebben de toekomst en devolwassen dieren zullen spoedig ster-ven. Vaak dienen ze daarbij nog wel als voedzaam hapje voor allerlei anderemoerasbewoners. Ooievaars bijvoor-beeld. Die lusten er wel pap van.

LeefomgevingMoerassprinkhanen eten allerlei soortengrassen, riet en zeggen. Zowel in drijf-natte heidevelden met veel Pijpen-strootje als in meer voedselrijk riet- enzeggenmoeras komen de dieren goedaan de kost. Een groot nat heideveld

zoals het Doldersummerveld herbergteen stevige populatie. Maar ook in denatte hooilanden, op diverse plekkenlangs de Reest, zoals het Schrapveen,komt de soort veel voor. Zelfs op deheide van De Wildenberg zijn vaakMoerassprinkhanen te treffen. Hoeweldit terrein wat aan de droge kant is,lijkt het vooral in de nazomer tijdelijkveel dieren aan te trekken als ze op devlucht zijn voor de maaimachines innabijgelegen hooilanden langs deReest. De soort plant zich er waar-schijnlijk niet voort, maar doet dit welin het iets verderop gelegen veel nattere Nolderveld. Vorig jaar werden Moerassprinkhanenontdekt op de ijsbaan tussen Spier enWijster. Deze ijsbaan is eigendom van

prima naar de zin te hebben en komter veel voor. De ijsbaan vormt samenmet enkele nabijgelegen vennetjes éénleefgebied, waarbij de dieren waar-schijnlijk ook af en toe uitwisselen methet verderop gelegen Dwingelderveld.

Zonnige toekomst Geen enkele moerasbewoner, variërendvan Ooievaar tot Boomkikker, heefthet makkelijk in modern Nederland.Drooglegging en te intensief grasland-gebruik hebben ook de Moerassprink-haan verbannen uit grote delen van hetooit zo natte Drenthe. Gelukkig lijkthet tij voor deze kleurrijke springerwat te keren. Realisering van natuur-ontwikkeling en meer waterberginglangs Drentse beken staan tegen-

‘Het Drentse Landschap’. Doordat hetwater na de ijspret lang blijft staan, ishier in het zomerhalfjaar een bijzonderfraai moeraswereldje te bewonderen.Er groeit veel Moerasviooltje enWateraardbei en er leven massa’s libellen, kikkers en salamanders. Ookde Moerassprinkhaan lijkt het hier

woordig goed in de belangstelling.Naar verwachting zal de soort hiervolop van profiteren. Gelukkig zijn de dieren goede vliegers waardoorkolonisatie van nieuwe natte natuurgoed mogelijk lijkt. Incidentele waar-nemingen van Moerassprinkhanen totenkele kilometers buiten de bekendevoortplantingsplekken stemmen hoop-vol. In de kersverse moerasnatuur langsde Hunze is de soort tot op heden nogniet gesignaleerd. Wel hebben de dieren weten te overleven in de oever-landen van het Zuidlaardermeer. Hetlijkt, voor wat betreft de Hunze, alleennog maar een kwestie van tijd. Blijfdus alert op getik uit het moeras, maarlaat je niet in de maling nemen doorhet schrikdraad.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

rasbewoner langs Drentse beken

16

Annie en Anne Semler zijn al bijna vijftig jaar getrouwd. Beide Friezen van origine, maar al van jongs af

aan opgegroeid op het Drentse platteland. Annie als dochter van een boswachter en Anne als zoon van

een boer. Nu wonen ze in een semi-bungalow in Hooghalen. Dus niet meer op het ‘echte’ platteland.

Toch zijn ze nog dagelijks met het Drentse landschap bezig. Annie omdat ze de vakantiewoningen

verhuurt van Stichting ‘Het Drentse Landschap’en sleutelhoudster is van het Hertenhuisje op het Land-

goed Hooghalen. En Anne omdat hij toezichthouder is op het Groote Zand en het Hijkerveld. Beide doen

ze dit werk vrijwillig, maar hun inzet en betrokkenheid is zeer waardevol voor onze Stichting.

Anne en Annie Semler “Het Drentse Landsch

Annie werd in 1933 geboren als dochter van boswachter Jongedijk vanStaatsbosbeheer. Ze kwam in 1937 alsvierjarig meisje in de boswachterijHooghalen te wonen. Een grote kaleheidevlakte en midden op die stille heistond het huis van haar ouders. Als kindvond ze de stilte en grote leegte niet ergleuk. “Mijn broer was veel ouder endaardoor was ik veel alleen. Je moestheel ver lopen voordat je in debewoonde wereld kwam en dat vondenmijn ouders te gevaarlijk”, verteltAnnie Semler. Een paar kilometer verderop werd in 1928 in Laaghaler-veen Anne Semler geboren in eengezin van 6 kinderen. Hij groeide opin een kleine beschermde omgevingwaarin vele beginnende boertjes sameneen nieuwe toekomst probeerden op tebouwen in het Drentse. “Onze burenkwamen uit alle windstreken”, weetAnne zich nog goed te herinneren.“De grond was hier goedkoper en dattrok veel belangstellenden. Iedereenkwam met niets, dus deelden we dat-gene dat we hadden. De een had eenploeg, de ander een wagen. En als jouwpaard kreupel was dan zei de buurman‘Pak mijn paard maar’. Zo boerden wesamen heel goed. Het was een grotefamilie”.

foto

: Har

ry C

ock

Interview

S o n j a v a n d e r M e e r *

17Interview

hap is een beetje onze boerderij geworden”IntensiefDe kleinschaligheid van de boerderijmist hij erg. Tegenwoordig zijn deboerderijen groot en wordt het landintensief bewerkt. Anne wist al heeljong dat hij boer wilde worden, maarals hij nu weer voor de keuze stondzou hij het niet weten. “Het vrije leven sprak me enorm aan. We haddenhet altijd druk, maar niet met administratieve dingen waar nu veelboeren zich mee bezighouden. Mijnvader had 6 koeien, Annie en ik 12 koeien en de boer die nu op onsbedrijf zit heeft bijna honderd koeien!Het is toch vreselijk dat je nauwelijkstijd hebt om het land op te gaan enmet je beesten bezig te zijn?”, stelt hijverontwaardigd.Boer in hart en nieren is Anne Semlernog steeds, ondanks dat hij in de jaren’80 van de vorige eeuw wegensgezondheidsproblemen moest stoppenmet zijn boerenbedrijf. Al snel kwamStichting ‘Het Drentse Landschap’ inzicht, want die zocht een toezicht-houder. Al vele jaren fietst Anne dagelijks naar de terreinen van deStichting in de buurt van zijn huis, het Hijkerveld en het Groote Zand.Zijn taak is om te kijken of alles inorde is met het vee en de afrasteringvan de terreinen, maar ook houdt hijin de gaten of er honden of mountain-bikers in de gebieden aanwezig zijn.

DoodengHet welzijn van het vee is voor Anneechter het belangrijkste. De schapen en Schotse hooglanders kennen hunoppasser erg goed; hij wordt door henaltijd hartelijk ontvangen. “Ze komen

altijd direct naar me toe”. Zijn grootstezorg is dan ook dat het met de beestengoed gaat. Vol afschuw weet hij te vertellen over de afslachting van tienschapen door honden die in de jaren‘90 op het Groote Zand plaatsvond.“Er heerste grote paniek onder deschapen. Het was vreselijk om te zien.Normaal kwamen ze altijd naar metoe, maar toen liepen ze weg. Boven-dien vlogen de schapen alle kanten uitals ze een hond zagen; ze waren enormgestrest. Dat leidde nog eens tot eenpaar slachtoffers omdat de schapenlinea recta in een van de vele veen-plassen liepen. Gruwelijk om te zien.Ik hoop zoiets nooit meer mee temaken”. Gelukkig maken Annie en Anne voor-al heel veel leuke dingen mee. Ze hebben veel contact met de mensen in de terreinen, maar ook door de verhuur van de vakantiehuisjes hebbenze veel aanloop. “Ik vind het hartstikkemooi om te doen”, zegt Annie gedreven. “Toen we op de boerderijgingen wonen, merkte ik al snel dat ikgeen boerin was. Koeien vond ikdoodeng. Om toch bezig te zijn heb ik de verhuur van het Kamphuis inHooghalen op me genomen. Dat hebik 25 jaren gedaan. En nu verhuur ikde vakantiewoningen van de Stichtingalweer 7 jaar. Ooit begonnen met hetHertenhuisje en inmiddels zijn het er alvijf!”.

Veel plezierDe meeste vraag is er naar hetHertenhuisje. Dat komt omdat het zoontzettend mooi gelegen is in de vrijenatuur. Regelmatig wordt de familie

Semler gebeld door mensen met devraag of ze het huisje ook even vanbinnen mogen zien. Dat is voor hennooit een probleem. Ook rijdt Annieof Anne met belangstellenden zo evennaar Westerbork of Stuifzand om mettrots de andere vakantiewoningen tetonen. “We vinden het heel erg leukom mensen te ontvangen en hen rondte leiden”, zegt Annie. “Op de boerderij hadden we ook altijd veelmensen over de vloer. Toen we hier inHooghalen kwamen wonen, mistenwe dat heel erg. Gelukkig hebben wenu onze werkzaamheden van Stichting‘Het Drentse Landschap’. Soms is datbest druk. Nu ben ik heel druk methet inrichten van de vakantiewoningenop De Wildenberg en als dat klaar ismoet het Hertenhuisje weer opnieuw worden ingericht. (Deze woningwordt nu gerenoveerd, red.) En weworden natuurlijk een dagje ouder”,aldus Annie. Toch peinzen beiden erniet over om het rustiger aan te doen.“Het is hartstikke mooi werk. Wegenieten van de vaak positieve reactiesvan wandelaars of de gasten van devakantiewoningen. Soms ontstaat erzelfs een vriendschappelijk contact. Dat is natuurlijk ontzettend leuk. ‘Het Drentse Landschap’ is een beetjeonze boerderij geworden en daar willen we nog heel lang van genieten!”.

* Drs. S.S. van der Meer is

PR-functionaris van Stichting

‘Het Drentse Landschap’.

18 Flora

ValkruidS h e i l a L u i j t e n e n G e r a r d O o s t e r m e i j e r *

Van de uitgestrekte heidevelden is in Drenthe nog maar weinig over. Wat er nog

rest, wordt vaak omgeven door intensief bemeste gronden, wegen en bebouwing.

Bovendien hebben ze last van een droge bodem en ‘zure regen’ die verrijkt is met

allerlei milieuvreemde stoffen. Veel plantensoorten hebben het daarom zwaar. Ook

Valkruid, ook wel bekend als Arnica of Wolverlei, heeft hier veel last van. Het plant-

je is de laatste tientallen jaren met meer dan 50% in aantal afgenomen. Drenthe is

momenteel het belangrijkste bolwerk van deze opvallende heideplant in Nederland.

De zaadproductie van Valkruid steektnogal nauwkeurig in elkaar. Als bijValkruid het stuifmeel alleen binnen oftussen bloemen van dezelfde plantwordt verspreid, blijft de zaadproductiezeer laag. Dit komt door een genetischbepaald systeem (zelf-incompatibiliteit)dat zelfbevruchting tegengaat. Valkruidkan dus alléén na kruisbestuiving zaadproduceren. Planten met dezelfde variantvoor het gen dat zelf-incompatibiliteitregelt, kunnen echter óók niet metelkaar kruisen. Naast intensief bezoekvan insecten die de verspreiding vanhet stuifmeel verzorgen, moeten erdaarom veel verschillende genetischevarianten in de buurt zijn. Valkruidplanten in kleine populatiesblijken zeer weinig zaden te produceren.Het meeste zaad is niet kiemkrachtig.Dit kan het gevolg zijn van te weinigbloembezoek, doordat de paar resterende planten niet interessant zijnvoor insecten. Het kan echter ook zijn,dat in de kleine populaties de geneti-sche variatie te gering geworden isdoor ‘genetische erosie’. Dit wil zeggen dat in kleine populaties doortoeval makkelijk bepaalde variantenvan de ene generatie op de andere uiteen populatie verdwijnen. Onderzoekheeft dat laatste inmiddels aangetoond.

Valkruid wordt bezocht door veleinsectensoorten: zweefvliegen, wildebijen, honingbijen, hommels, vlindersen kevers. Deze lijken ook in kleinepopulaties voldoende voorhanden, maarals ze geen stuifmeel van het genetischgeschikte type meebrengen, gaat hetalsnog mis met de zaadproductie.

Veel variantenOm te kunnen aantonen dat genetischevariatie bepalend kan zijn voor dezaadproductie, zijn varianten vanbepaalde eiwitten bestudeerd. In kleinevalkruidpopulaties waren duidelijkminder varianten aanwezig dan in grote.Dit wijst op genetische verarming vande kleine populaties. De eiwitten betekenen op zichzelf nog niets voorde overlevingskansen op korte termijn.Het kan echter zijn dat er ook belang-rijker eigenschappen zijn verdwenen,die in de toekomst bijvoorbeeld vooraanpassing aan klimaatveranderingenkunnen zorgen. Op lange termijn ontstaan hierdoor mogelijk problemendie nog niet te overzien zijn.Tussen onderling verbonden natuur-gebieden worden met verspreiding vanzaden en stuifmeel ook genetischevarianten tussen populaties uitgewisseld.Door versnippering van natuurgebieden

is deze uitwisseling bij Valkruid sterkverminderd, zodat compensatie vangenetische erosie niet meer voldoendeplaatsvindt. Ook op korte termijn heeft genetischeverarming nadelige effecten. In kleine,geïsoleerde populaties (een soort eilanden) komt inteelt voor. Inteeltleidt niet alleen bij dieren, maar ookbij planten tot erfelijke afwijkingen.De kieming van het zaad neemt af, de

hard aan hulp toe

foto

: Gee

rt d

e V

ries

19Flora

kiemplanten groeien slechter en gaaneerder dood, en de volwassen plantenbloeien minder. Het spreekt voor zichdat deze afwijkingen de levensvatbaar-heid verkleinen. Door deze inteelt-effecten kan Valkruid zelfs na herstelvan geschikte omstandigheden voorkieming, zoals plaggen, aanbrengenvan leem en open houden van grazigevegetaties, waarschijnlijk niet meeroptimaal reageren.

OngelukjesKleine populaties, beschermd of niet,blijken kwetsbaar te zijn voor ‘ongelukjes’. Restgroepjes van val-kruidplanten gaan ten onder als zeworden bedolven onder maaisel of takkenbossen, terwijl de werkzaam-heden juist bedoeld waren om dejonge aanwas te stimuleren. Twee jaargeleden is in het gebied Boeren-veensche Plassen per ongeluk een kleine populatie Valkruid weggegraventijdens het aanleggen van kabels.Gelukkig had de universiteit nog oorspronkelijk materiaal uit dit gebiedin haar proeftuin staan. Van deze populatie zijn planten gebruikt om deschade te herstellen. In plaats van deoorspronkelijke negen planten staan ernu zo’n vierhonderd omdat hierdoorde kans dat de populatie weer terug-komt aanzienlijk wordt vergroot.

BestaansminimumHet moge duidelijk zijn: de situatie isvoor Valkruid niet rooskleurig. Demeeste populaties zijn zó klein geworden dat ze als het ware onder hetbestaansminimum leven. Er is minder genetische variatie aanwezig,waardoor planten vooral onvruchtbaar

zaad produceren. De weinige goedezaden hebben door inteelt minderoverlevingskansen en leveren slechtsmoeizaam nieuwe bloeiende planten.Dat betekent dat de soort behalve doorslechte bodems en vergraste vegetaties,waarin het al moeilijk kiemen is, ooknog eens wordt bedreigd door de versnippering. Herstelkansen hangengrotendeels af van goed beheer enmaatregelen in het landschap. Natuur-reservaten moeten groter worden enmeer met elkaar in verbinding staan(ecologische verbindingszones). Bij hetbeheer zal er nóg meer dan voorheenrekening gehouden moeten wordenmet kwetsbare kleine restpopulatiesvan karakteristieke soorten. De bovengenoemde maatregelen kosten uiteraard geld. De overheid zalzijn verantwoordelijkheid moetennemen. Naast het voortzetten vangrootschalige maatregelen in het kadervan de Ecologische Hoofdstructuurzou het Ministerie van Landbouw,Natuur en Voedselkwaliteit door middel van een beschermingsplan eensoort als Valkruid, die op het punt staatuit ons land te verdwijnen, kunnenhelpen redden. Het is de hoogste tijdom zo’n beschermingsplan op te stellen én uit te voeren!

Beheer van de groeiplaatsis maatwerk

In samenwerking met hetIVN-Hoogeveen, ScoutingHoogeveen en Landschaps-beheer Drenthe is recent‘ouderwets handmatig’geplagd op de groeiplaatsvan Valkruid die in dit artikel wordt genoemd. Het idee hierachter is datnieuwe kleine plagstrookjesin de nabijheid van de uit-gezette planten goede kiem-bedden vormen voor hetzaad van deze zeldzamezomerbloeiers. Om ook optermijn de kansen voor verjonging te optimaliserenzal dit handwerk jaarlijksherhaald worden. Gezien dekwetsbaarheid van de groei-plaats is in dit geval hand-matig plaggen te verkiezenboven de doorgaans meer grover werkende plag-machines. Dankzij de inzetvan vrijwilligers is ditarbeidsintensieve maatwerkuitstekend te realiseren.

Arc

hief

HD

L

* S. Luijten en G. Oostermeijer zijn

verbonden aan het Instituut voor

Biodiversiteit en Ecosysteem Dynamica,

Universiteit van Amsterdam.

Verspreiding groeiplaatsen.Bron: Atlas van de Drentse Flora, 1999

20

Deze pagina wordt verzorgd door NV Waterleidingmaatschappij Drenthe

Broedvogels in Breevenen

Breevenen had decennialang een land-bouwbestemming. De WMD heeft eenaantal voorzieningen getroffen die deterugkeer van de oorspronkelijke plantenen dieren in gang hebben gezet. Zo leiddede aanleg van slenken in zeer korte tijdtot de terugkeer van de Kleine Plevier.Deze vogel bouwt zijn nestje op de zanderige oever van deze geulen. In natteperiodes staan de slenken vol water,zodat ze ook een interessante broed-plaats zijn voor vogels als de Meerkoeten de Knobbelzwaan.

Breevenen lijkt een toevluchtsoord voorvogels in nood. De Veldleeuwerik heefthet in heel Nederland erg moeilijk, maarin Breevenen gedijt hij bijzonder goed.Dit vogeltje vindt in Breevenen precieswat het nodig heeft. Het gebied is vrijkaal, maar heeft pollen gras waartussende Veldleeuwerik zijn nestje kan bouwen.De broedvogeltellers werden vorig jaar aangenaam verrast door de aanwezig-heid van de Kwartelkoning. Deze vogel-soort nam in Nederland decennialang inaantal af, maar de laatste jaren lijkt ergemiddeld weer een toename. Tijdenseen nachtelijke telling hoorden ze het karakteristieke geknars van 9 verschillendeexemplaren!

Het terreinbeheer is mede bepalend voorde vogelsoorten die voorkomen in hetgebied. WMD laat zich daarom adviserendoor de vrijwilligers die tellen in Bree-venen, bijvoorbeeld over het maaibeleiden over de aanwezigheid van vee in hetgebied. Op aanraden van de vrijwilligersheeft de WMD vorig jaar een oever-zwaluwenwand van zand laten verrijzenlangs de kade van de Hunze. Gehooptwordt dat de Oeverzwaluw hier al ditjaar zijn intrek neemt.

De aanwezigheid van planten en dieren in een gebied is een indicatie vanhoe de natuur zich ontwikkelt. Daarom is de WaterleidingmaatschappijDrenthe (WMD) in 2000 begonnen met het identificeren en tellen van planten, libellen en vogels in waterwingebied Breevenen. Dit jaar is voorde derde maal een broedvogeltelling uitgevoerd. Uit deze en eerdere tellingen blijkt dat Breevenen een gebied is met een bijzondere vogel-populatie.

foto

: Gee

rt d

e V

ries

WandelrouteB e r t u s B o i v i n / E r i c v a n d e r B i l ti n s a m e n w e r k i n g m e t J o M u l l e r

Een eindje om met Het Drentse Landschap 24

Het Reestdal bij

De Wildenberg

foto

: Gee

rt d

e V

ries

De Wildenberg

© T

opog

rafis

che

Die

nst

Emm

en /

No.

22A

Zui

dwol

de

2

1

43

5

6

7

8

9

11

12

10

Start

Loop het bospad ten zuiden

van de Nieuwe Dijk in. Voor het

raster gaat u linksaf. Aan het eind

van de bosrand komt u via het

wildrooster het veld op. Volg op

het veld de route aangegeven

met paaltjes met paarse kop.

Het prachtige geaccidenteerde heide-

terrein is een van de weinige gebieden

die ons herinneren aan de uitgestrekte

velden aan de rand van het Reestdal

waar in de Middeleeuwen Drentse

boeren het oog op lieten vallen om ze

te ontginnen.

Het Drentse Landschap beheert dit

natuurgebied inmiddels al weer een

groot aantal jaren met de hulp van

een flinke kudde Schoonebeker heide-

schapen. Heel mooi op de hei zijn de

eikenbomen die in de vrije ruimte

breed konden uitgroeien.

Als u via het wildrooster het

veld verlaat, gaat u op het pad

rechtsaf.

Na het weiland gaat u linksaf

het bos in. Hou hier goed links

aan en loop dus niet het ruiterpad

op. U blijft nog even op de paarse

route.

Het pad brengt u naar een veenplas die

de mensen uit de buurt de veelzeggende

naam Spookmeer gaven. Het oude

verhaal wil dat je er ’s nachts de kans

loopt een spookachtige gedaante uit het

water te zien verrijzen die je met zijn

knekelhand naar de diepten van het

meer probeert te lokken. De plas is

indertijd waarschijnlijk ontstaan doordat

het water in de diep uitgestoven laagte

bleef staan. Het veen dat in het ondiepe

water ontstond, is indertijd door minder

bijgelovige lieden uit het Spookmeer

gespit.

Na het Spookmeer verlaat

u de paarse wandeling die hier

linksaf gaat. U gaat rechtsaf het

pad op.

Het grootste gedeelte van dit bos

is indertijd spontaan ontstaan op heide-

veld dat nooit ontgonnen werd. Toen

de schaapskudden het veld definitief

verlaten hadden, kon de heide vol

groeien met opschot van onder andere

dennen, berken en eiken. Dit type bos

herkent u aan het feit dat de bomen

ook aan de onderkant

nog breed vertakt

zijn, net als de

bomen die u

aan het begin van

de wandeling op

de heide zag staan.

1

2

3

4

foto

: Brt

us B

oivi

n

foto

’s: B

rtus

Boi

vin

Dit wordt een van de allermooiste wandelingen die we u op de terreinen

van Het Drentse Landschap kunnen aanbieden. Een afwisselende route

over de heide, langs een prachtig ven, door het bos, langs akkertjes,

eeuwenoude boerderijen en prachtige hooilanden. En u maakt op een

verrassende wijze kennis met de Reest, misschien wel een van de

meest natuurlijke beken die Drenthe rijk is. Teveel superlatieven voor

een tochtje van slechts zeven kilometer? Wij vinden van niet, maar kom

uzelf overtuigen!

Neem in het bos op de

kruising het bospad naar links.

Aan het eind van het bospad

gaat u rechtsaf het brede pad op

dat u over de Holtberg brengt.

Voor het eerst tijdens deze wandeling

ervaart u de weidsheid van het Reest-

dal. Links achter de akkers kronkelt de

beek. Het Drentse Landschap heeft hier

de afgelopen jaren weer akkers gemaakt,

nadat vrijwel alle land grasland geworden

was. Om het oude cultuurlandschap

langs de Reest terug te krijgen, besloot

men er weer ‘ouderwetse’ graanakkertjes

aan te leggen. De haver en rogge

gebruikt Het Drentse Landschap als

veevoer op het eigen boerenbedrijf.

Rechts van het pad ziet u poeltjes die

speciaal gegraven werden om de leef-

omstandigheden van de zeldzame

boomkikker zo optimaal mogelijk te

krijgen. Hier op Rabbinge bevindt zich

namelijk de enig overgebleven populatie

van deze bijzondere kikkersoort in

Drenthe. De kans dat u ze ziet, is

overigens vrijwel uitgesloten. Horen

doe je het boomkikkerkoor op mooie

warme zomeravonden echter des te

beter!

Op de driesprong gaat u naar

rechts. Het pad loopt tussen de

boerderij, schuren en stallen

door.

Voorbij de hoge akker links

houdt u op de driesprong rechts

aan. Het pad loopt om het erf van

de beheersboerderij van

Het Drentse Landschap heen.

Op de afgelegen hoeven van Rabbinge

krijgt u een goede indruk hoe er

eeuwenlang op de Reesterven geleefd,

gewoond en gewerkt is. Op de

dekzandkoppen aan de rand van het

Reestdal werden ‘eenmansesjes’

ontgonnen. Er was heide in overvloed

voor de schapen en er was meer dan

genoeg hooi van de Reestlanden af te

halen voor een flinke rundveestapel.

Sinds de jaren tachtig heeft Het Drentse

Landschap een beheersboerderij op

Rabbinge waar men met de hulp van

Limousinrunderen het ouderwetse

Drentse boerenbedrijf in ere houdt.

Net als vroeger wordt de mest in de

potstal verzameld om later op de akkers

te worden ondergeploegd.

De Wildenberg

Honden Niet toegestaan

vanwege de schapen.

Openbaar vervoer Vanaf NS-

station Hoogeveen met de bus

richting Ommen, halte Den Kaat,

daar pad nemen naar Rabbinge,

route oppakken bij punt 6.

75

6

8

Startpunt Parkeerplaats bij de

start van de route aan de overzij-

de van de Nieuwe Dijk (met bord

aangegeven).

Lengte route 7 km.

Benodigde tijd 2 à 2,5 uur.

Begaanbaarheid paden Goed

te belopen in alle jaargetijden.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

foto

: Brt

us B

oivi

n

veld. Blijf het pad volgen en het

brengt u met een wijde boog

terug naar het begin van de

wandeling.

Op dit deel van De Wildenberg grenst

de heide aan het beekdal. Het is een

van de weinige plekken in Nederland

waar je van de heide zo het beekdal in

kunt lopen. Alle levensgemeenschappen

van droge heidevegetaties tot kletsnatte

dotterhooilanden komen hier in een

gebiedje van enkele tientallen hectares

voor.

© Stichting ‘Het Drentse Landschap’ (juni 2004)

Bezoekadres: Kloosterstraat 5 – 9401 KD Assen – Postadres: Postbus 83 – 9400 AB Assen

Tel. (0592) 31 35 52 – e-mail: mail@drentslandschap.nl

De Wildenberg

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

De Loop van de Reest

Heeft u de smaak van het wandelen in het Reestdal te pakken? Dan daagt Het Drentse Landschap u

hierbij uit het héle Reestdal te komen verkennen! De Loop van de Reest brengt u in tien etappes van

gemiddeld zo’n tien kilometer kriskras door het Reestdal van Meppel naar Hoogeveen.

Ongemerkt heeft u tijdens uw wandeling rond De Wildenberg al een stuk van De Loop van de Reest

gelopen. Zo maakt het gedeelte van Oud-Avereest naar het eindpunt deel uit van de vierde etappe,

andere stukken zitten in de vijfde en zesde etappe. Onderweg zullen u beslist een paar keer de

paaltjes met het ‘kronkellogo’ van De Loop van de Reest opgevallen zijn.

Meer weten over De Loop van de Reest? Kijk op www.deloopvandereest.nl.

Het fraai uitgevoerde routeboek kost voor begunstigers slechts € 9,50 (exclusief verzendkosten)

en € 12,50 voor niet-begunstigers. Bestellen kan via de website of met een telefoontje naar

Het Drentse Landschap, (05920) 31 35 52

In het bosje slaat u linksaf het

pad met de slagboom in. Het

brengt u naar een breder pad.

Ga daar linksaf en via het Kerk-

vonder over de Reest komt u uit

bij het kerkje van Oud-Avereest.

Voor het eerst tijdens deze wandeling

passeert u de Reest die hier niet meer

dan zo’n vijf meter breed is. Neem de

tijd om het water van de Reest traag

voorbij te zien stromen en geniet van

het landschap om u heen waar de tijd

geen vat op lijkt te hebben gehad. Het

Reestdal is één van de weinige beek-

dalen dat niet opgeofferd is aan de eisen

des tijds en een grote ‘normalisatie’

bespaard bleef.

Het Drentse Landschap kreeg samen

met de collega’s van het Landschap

Overijssel de kans om een groot deel

van het Reestdal in eigendom te

verwerven. Door verschraling van de

Reestlanden proberen beide organisaties

aan weerszijden van de Reest de oude

schraallanden te herstellen en te

behouden. Op regelmatige afstanden

van elkaar voeren ondiepe greppels het

oppervlaktewater af naar de beek. Een

systeem dat de boeren honderden jaren

geleden ontwikkelden en dat zorgt voor

een optimale hooiopbrengst. Het hooi

vormde de basis van de voorspoed van

de Reesterven. Er kon drie keer per jaar

gehooid worden en dat was net één

keer vaker dan elders…

Vóór de kerk moet u rechtsaf.

De route loopt tussen het oude

en het nieuwe gedeelte van het

kerkhof door.

Het pad dat u naar Oud-Avereest

bracht, was een eeuwenoud kerkenpad.

Hierlangs bezochten de Drenten

’s zondags de kerk ’over de Reest’,

ofwel ‘Avereest’. Hierlangs bracht men

ook zijn doden naar het kerkhof. Op de

grafzerken van het oude gedeelte van

het kerkhof vindt u – soms amper lees-

baar – de namen van vrijwel alle

dorpen en gehuchten in de wijde

omgeving terug als namen van de over-

ledenen. De eeuwenlange verbintenis

tussen de bewoners en hun streek laat

zich niet beter bewijzen.

Tegenover de kerk aan de straatweg ligt

Natuurinformatiecentrum De Wheem

van het Landschap Overijssel, in vroeger

tijden een boerderij annex herberg.

Beslist een kijkje waard!

Aan het eind van het pad ligt

boerderij Het Reestdal.

Loop rechts richting boerderij en

neem voor de boerderij het pad

naar links. Via een betonnen

vonder komt u bij boerderij

De Wildenberg.

Enkele jaren geleden wist Het Drentse

Landschap De Wildenberg aan te kopen

van de toenmalige eigenaar die in de

buurt van het dorp Fort een betere plek

voor een modern melkveebedrijf

gevonden had. Onlangs kon de

restauratie van De Wildenberg afgerond

worden nadat de boerderij ontdaan was

van alle moderne bedrijfsgebouwen.

Op De Wildenberg adem je weer de

sfeer van de Reestlanden van een eeuw

geleden. Het Drentse Landschap

verhuurt twee fraaie vakantiewoningen

in de oude kapschuur naast

De Wildenberg.

Neem op het brede pad

achter de boerderij vlak voor het

bos het paadje naar links. U loopt

hier precies op de rand van de

heide en het beekdal. U komt

weer op het ingerasterde heide-

10

11

9

12

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Grondaankopen hervat

Met ingang van 1 januari 2004 heeft de Minister van Landbouw, Natuur en Voedsel-kwaliteit (LNV) de aankoopstop opgeheven, die vanaf 27 september vorig jaar van krachtwas. Dit betekent dat er weer een subsidiebedrag beschikbaar is gesteld voor aankopenvan cultuurgrond. Met name in de provincie Drenthe was inmiddels een ‘wachtlijst’ ontstaan van eigenaren die hun grond wilden verkopen. Inmiddels gaat de oppervlaktegrond die te koop wordt aangeboden het beschikbaar gestelde bedrag te boven. Drenthewijkt daarbij duidelijk af van de meeste overige provincies, omdat het grondaanbod daartot dusverre aanmerkelijk minder blijkt te zijn. In overleg met de Provincie Drenthe wordtgezocht naar mogelijkheden om het aankoopbeleid voor dit jaar te kunnen voortzetten. De aankoop van bestaande natuurgebieden (bos en heide) geeft helaas een heel anderbeeld te zien. Voor bestaande natuurgebieden heeft het ministerie besloten in principegeen subsidie meer beschikbaar te stellen. Er wordt vanuit gegaan dat deze gebiedenplanologisch voldoende zijn veiliggesteld. Dit gaat volledig voorbij aan het feit dat voorbehoud en/of ontwikkeling van soorten veelal een actief beheer noodzakelijk is en dit kanuiteraard niet planologisch worden geregeld. Juist in Drenthe waar het grondeigendomveelal zeer versnipperd is, heeft dit nieuwe beleid negatieve consequenties. Veel terreinenvan de Stichting kunnen niet goed worden beheerd omdat tussen de eigendommen van deStichting particuliere eigendommen zijn gelegen. Het gaat hier vaak om kleine percelen waarmee de eigenaren soms maar weinig betrokkenheid meer hebben, laat staande behoefte hebben om beheer uit te voeren. Deze enclaves zijn echter bepalend voor hettotale natuurgebied. Zo hebben de meeste Drentse natuurgebieden nog steeds last vanverdroging. Maatregelen zoals het dempen van sloten en het aanpassen van waterschaps-werken, kunnen pas worden uitgevoerd wanneer het gehele gebied is verworven.Verwerving van de laatste enclaves heeft dus een hoog rendement omdat dan pas hetbeheer effectief en goedkoper kan worden uitgevoerd. Het is teleurstellend dat hier politiek nauwelijks aandacht voor is. Het vroegtijdig afschaffen van beleid betekent dateerder gedane investeringen niet volledig renderen. Een bijzondere aankoop was de overdracht van de zandplas bij Veeningen door deProvincie Drenthe voor een symbolisch bedrag. Deze voormalige zandwinning met oevers,tussen de A28 en de Hoogeveensche Vaart, zal een functie als natuurgebied krijgen.

De aankopen uit de afgelopen periode:

Hunze– 0,21.25 ha. cultuurgrond de Branden– 8,84.77 ha. cultuurgrond Zuidlaarderveen– 5,25.97 ha. cultuurgrond Gieterveen

Groote Zand– 1,71.00 ha. bos

Nolderveld– 8,60.00 ha. cultuurgrond

Oude Diep– ca. 45 ha. water en natuurgebied en cultuurgrond

Bosgebied Hollandsche Veld– 13,38.50 ha. cultuurgrond

26 Reisverslag

Van jongs af aan ben ik wild van de natuur en van de vele merkwaardige schepsels die daarin leven.

Vroeger droomde je van de Galapagos eilanden, tropische oerwouden en natuurlijk het Yellowstone

National Park in Amerika. Indrukwekkende bergen, bossen, geisers en woest stromende rivieren.

Maar vooral Grizzly beren, Elanden, Wapitis en Bizons. Zeg maar het ‘indianenland’.

Vlak voor de kinderen het huis uit zouden gaan, leek het ons een prachtig idee om met de hele familie in

een camper door het westen van de USA te trekken. Het zou een complete ontdekkingstocht worden.

E r i c v a n d e r B i l t *

Reizen door Yellowstone Park

27

Vanuit het vliegtuig, op weg naarDenver, viel al op hoe anders Amerikaeruit ziet. Wel duizend kilometer langvlogen we over de grote vierkanteblokken van ontgonnen prairie; eenkaal, golvend, mathematisch ingerichtlandbouwgebied. Zonder enige ervaring met zo’n camper, kreeg ik inDenver een complete vrachtwagenmee. Een meer dan 10 meter lang bak-beest dat ik met kunst en vliegwerk

buiten de stad loodste. Op weg naaronze eerste stop in het RockyMountains National Park. Al de volgende dag trokken we de bergen in,op weg naar Lake Haiyaha. De mensenwerden met bussen vol naar centraleparkeerplaatsen aangevoerd. Datbeloofde wat, maar gelukkig liep je na10 minuten al in een maagdelijk berg-landschap. Rotshellingen, sneeuw,spiegelstille bergmeertjes en overal omje heen eekhoorns. Ongemerkt liep jehier ruim boven de 3000 meter, waar-door je moeite met ademhalen had. Een kronkelende hooggebergteweg, de Trail Ridge Road, voerde ons laterdwars door het park. De weg gaat totruim 3700 meter. Tijdens de wandelingheb je een adembenemend uitzicht opde ruige Rocky’s en de eindeloosmeanderende Colorado River die hierontspringt. Zowel hoog in de bergen

als beneden in de dalen zag je overalEdelherten, die hier Wapitis heten. Je kon ze tot op een paar meter benaderen. Het was voor mij nieuwom te zien hoe rivieren volstrektnatuurlijk werden omzoomd doorweiden die vaak abrupt weer in bosovergingen. In Europa zijn zelfs demeest afgelegen dalen door menseningericht of op andere wijze beïnvloed.Dit waren maagdelijke dalen.

OnvruchtbaarOp weg naar het noorden reden wedoor steeds droger wordende heuvel-landschappen, veelal begroeid metsaliestruiken. Deze landschappen zijnvaak ontstaan door langdurige over-begrazing in het begin van de 20e eeuw,gevolgd door een consequente brand-bestrijding. Hierdoor zijn de voor hetvee waardevolle grassen verdwenen.Nu is het een onvruchtbaar landschapmet verspreid gelegen ranches metprairiehonden en zo nu en danGaffeltand-antilopen. Een soort half-woestijn, stoffig en droog, met hier endaar een ongezellig stadje. De hele reisdoor hadden wij het gevoel dat deAmerikanen nadat ze de indianen enhet groot wild uit dit landschap hadden verjaagd, nooit goed hebbengeweten wat ze met dit land moestendoen. Leeg en verlaten. Vrijwel allegrond is van de staat, een soort natuur-gebied maar dan zonder status. De mensen wonen vaak in caravans ofkleine houten huisjes, omgeven doordertien generaties schroot van oudepick-ups en landbouwmachines. Alsofmen morgen weer vertrekken kan, op weg naar nieuwe kansen in hetwilde westen.

foto

: Eric

van

der

Bilt

Reisverslag

foto

: Eric

van

der

Bilt

Verwezenlijken

van een

jongensdroom

Grand Tetons

Harpers Corner-Green River

28 Reisverslag

GierenOp weg naar Yellowstone passeerdenwe het Dinosaur National Monument,een modern museum met een prachtigebergwand stampvol fossielen. Hetmooiste plekje in dit eindeloze canyon-land vormde echter de samenvloeiingvan de Green River en de YampaRiver bij Harpers Corner. Groenebruisende aders in een dor, geologischlandschap. Het was inmiddels met 35˚ C bloedheet geworden, een aardigcontrast met de vrieskou in de Rocky’s.De eerste gieren, Turkey vultures,doken op. Overal zagen we Raven, diehier wel de plaats van onze Zwartekraai leken in te nemen. Naar hetnoorden toe verzeilden we geleidelijkin het dal van de Snake River.Weelderig groen in vergelijking metde saliewoestenij. Vroeger trokken veletienduizenden Wapitis, Gaffeltand-antilopen en Bizons vanaf de noordelijkvan Jackson gelegen berggebieden vande Grand Tetons en Yellowstone naardeze winterweiden. Inmiddels zijn dezegrote trekkende kudden verdwenen opzo’n 12.000 Wapitis na, die ten noorden van Jackson in het NationalElk Refuge overwinteren. Jackson bleek een bizar toeristenoordte zijn, vol cowboys en wintersporters.

Pal ten noorden ligt het massief van deGrand Tetons, één van de mooiste berg-ketens ter wereld. Een twaalftal toppen,de hoogste meet bijna 4200 meter, rijzen abrupt uit boven de vlakte vanJackson Hole en Antelope Flats. Eenmonumentaal zicht. Sinds 1929 is diteen Nationaal Park en het is inmiddelsgegroeid tot 1225 km2. In de vlaktegrazen tegenwoordig weer kleine kudden Bizons, Gaffeltand-antilopenen Wapitis. Er zijn Kraanvogels,Bevers en Elanden in de natte weidenmet wilgenstruwelen. De Bruine beeren de Wolf proberen ook langzaamterug te keren in dit woeste natuur-landschap.

Bijzondere ontmoetingDe daaropvolgende dagen zijn we de Tetons ingetrokken. Eerst langsCascade Canyon naar Lake Solitude.Een fraaie bergwandeling met indruk-wekkende vergezichten op Lake Jennyin de vlakte van Jackson Hole, en ophet massief van de Grand Tetons. Wezagen allerlei soorten (grond-)eekhoorns, marmotten en prachtigebloemen zoals de rode Paintbrush eneen teer en klein geel lelietje datGlacial lilly heette. Klap op de vuurpijlwas de ontmoeting met twee snackende

Elanden in een onoverzichtelijk wilgenstruweel naast de woest stromende rivier. Prachtig donkerbruinekoppen met fluwelen geweistangen. Het dal, of liever de canyon, was vaneen woeste alpiene schoonheid met littekens van lawines op besneeuwdehellingen. Zonder ook maar enig spoorvan mensen. Een opvallend gegeven inde parken van Amerika. Men heeft ernadrukkelijk voor gekozen om geenberghutten te bouwen, geen kabel-banen, geen banken en geen informatie-panelen. Doel is de natuur in haarmeest onbedorven staat voor de mens-heid te bewaren. Een heel sterke benadering mijns inziens, die erg haaksstaat op de info- en educatie-machinesdie onze nationale parken dreigen teworden.

foto

’s: E

ric v

an d

er B

ilt

foto

: Eric

van

der

Bilt

foto

: Eric

van

der

Bilt

Wapiti (links)en Bizon

Grondeekhoorn

29Reisverslag

AutoliefdeTerug in Jackson viel het contrast optussen de onvolprezen schoonheid vanhet Grand Teton massief en het cowboycarnaval van het dagelijks leventer plaatse. Overal plaatst men “motor-homes” in het landschap waarin demensen leven die geen huis kunnen betalen. Nergens zag ik ooitzoveel veel te zware mensen als inAmerika. Het dagelijks dieet bestaathier uit pizza’s, gegrilde biefstuk, patat,hotdogs, hamburgers en liters cola.Alles doet men per auto, die vaakonvoorstelbaar groot en glimmend is.De hele leefomgeving is op de autoafgestemd, brede asfaltstroken, voetbal-velden van parkeerplaatsen, tank-stations als winkelcentra, grotere garages dan huizen. Amerikanen zijnonvoorstelbaar vergroeid met hunautomobiliteit. Liever een auto daneen huis en altijd op weg. In pick-ups,campers, immense caravans of zelfsvolledig verbouwde touringcarbussen.Iedereen lijkt continue op weg, maardan wel in een lekker rustig tempo en voor Europese begrippen hoffelijk.Zelfs de natuur wordt doorgaans van-uit de auto beleefd. Wat trouwens welzo mooi is gezien de meer dan vier-honderd miljoen bezoeken die jaarlijksaan de parken worden afgelegd. Er zijnalleen al 40 miljoen houders van denationale parkenpas.

Noord-NederlandWe reden in ons ‘bakbeest’, dat overigens best hanteerbaar bleek, overde Antelope Flats en het Jackson Lakevoorlangs de Tetons naar het noorden.Rondom het Grand Tetons NationalPark en tussen dit park en Yellowstone

liggen nog talloze ‘staatsbossen’ en wildernisgebieden, waardoor echt vaneen onvoorstelbaar uitgestrekt natuur-gebied sprake is. We bereikten rijdendlangs de Lewis-river de zuidelijkeingang van het oudste Nationale Parkter wereld, uitgeroepen in 1872.Yellowstone zelf beslaat ruim 10.000 km2, maar samen met deTetons en de aanliggende staatsbossenen wildernisgebieden misschien welbijna de dubbele oppervlakte. Ter vergelijking: Yellowstone zelf is al groter dan Groningen, Friesland,Drenthe en de helft van Overijsselsamen!

RampVanaf de Tetons overheerste het bos.Eindeloos voortgolvend naaldbos, eenbeetje zoals in Zweden maar dan veeldroger. In dit klimaat komen bos-branden van nature veel voor. Omdat de mens de door de bliksemveroorzaakte branden steeds snel bluste, vond een enorme stapeling vanbrandbaar hout plaats. Toen er in 1988op verschillende plaatsen tegelijk branden ontstonden, was er geen houden meer aan. In totaal branddebijna 3600 km2 bos af. Een afschuwelijkgezicht nog steeds. Het leek wel op heteinde der tijden. Omdat er geennatuurlijk, door kleinere brandengevormd mozaïek van jongere en daardoor minder brandbare bossenbestond, was het vuur gewoon niet tehouden en sprong over wegen, rivierenen brandgangen of het niets was.Inmiddels is men, door ervaring wijsgeworden, overgegaan op een systeemvan gecontroleerd branden, waarbij denatuurlijke gang van zaken wordt

gevolgd. Overigens was op grote schaalal weer jong bos ontstaan. Zoals zovaak in de natuur overwon het ecosysteem de gevolgen van de ‘ramp’.

Bizar landschapYellowstone is vermaard om haar vulkanisme. Op veel plaatsen langs deweg, kun je geisers en heetwater-bronnen bezoeken. In een verstikkende,naar rotte eieren stinkende zwavel-

foto

’s: E

ric v

an d

er B

ilt

Paintbrush Glacial Lilly

30 Reisverslag

damp kun je verbijsterd genieten vanexplosief spuitende geisers vanuitprachtig gevormde kraters, van helderblauw borrelende bronnen met veel-kleurige stroompjes in groen en geel.Van sawa’s met randen van spierwittekalk, kragen met water in de meestbizarre vormen. Regenbogen, chroma-tografische kleuren, tegenlicht, krassende Raven. Rijdend door het park maakte het bossoms plaats voor arcadische rivierdalenzoals de Lamar-vallei. Met groene weiden waar vaak honderden Wapitislui lagen te herkauwen. Hier en daarbroedden Bald eagles in grote bomen,terwijl met enige regelmaat Grizzlyberen, soms met jongen, rond-hobbelden. Overal kwam je Bizonstegen en toen we op weg naarMammoth Springs een prachtig exemplaar zagen, moesten we het beestwel fotograferen. Op jacht naar hetideale plaatje kwamen we blijkbaar tedichtbij en stormde de harige tank metonverwachte snelheid op ons af. We konden ternauwernood ontkomenen werden pardoes verrot gescholdendoor een parkwachter die net langs-reed. “This was the dummest thing I ever saw in all my life”. En daarstond ik dan. Achteraf blijken bizonszo’n 30 toeristen per jaar op de hoornste nemen, soms met fatale afloop.Sindsdien hielden we wat meer afstandtot deze “bruine koeien”.Overal werd je gewaarschuwd voorberen, zeker Grizzly beren met jongen,alhoewel ook Bruine beren zich af entoe aan toeristen vergrijpen. Al met alleidden deze ervaringen er wel toe dat

je wat minder rustig met vrouw enkinderen door Gods vrije natuur gingwandelen. De aanwezigheid van berenen Bizons maakte dat ik voor het eerstin mijn leven de natuur als bedreigenden beangstigend ervoer. Een nieuwedimensie voor mij. Een week langalleen in deze bedreigende natuur vertoeven, schijnt je echter een zelf-bewuster mens te maken.

Na Yellowstone hebben we nog enkeleandere nationale parken bezocht, al-vorens via San Fransisco weer huis-waarts te keren. Voor ons was het een onvergetelijke reis. Bloedhetewoestijnen, eindeloze wouden, ijs-koude granieten bergtoppen. Grootwild en ijzingwekkend diepe canyonsmet woeste rivieren. En een totaalandere wereld. Amerikanen bleken vriendelijke enhulpvaardige mensen. Wel werd hetons duidelijk hoe rijk en gevarieerd de Oude Wereld qua cultuur is in vergelijking met de nog jonge USA.We voelden ons in Amerika meerEuropeaan dan ooit te voren.Misschien zit daar ook wel een beetjeeen les in. Hoe groter de wereld en hoemeer hemelbestormend je ervaringen,uiteindelijk moet iedereen altijd ergens‘thuis’ zijn. Voor ons is dat Drenthe,met haar boeiende en veelvormige cultuurlandschap.

* Drs. E.W.G. van der Bilt

is directeur/rentmeester van Stichting

‘Het Drentse Landschap’.

Vulkanisme in Yellowstone Park

foto

’s: E

ric v

an d

er B

ilt

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelenloterijvan Nederland. In 2003 keerde zij 217 miljoen euro uit aan 45 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van natuuren milieu, ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten.

Ook Stichting ‘Het Drentse Landschap’deelt in de opbrengst vande loterij. En dat betekent extra kansen voor de natuur en cultuurin Drenthe. Zoals hier in de Hunze waar de Visarend weer regel-matig zien omdat we een nieuw waterrijk gebied ontwikkelenwaar deze soort zich thuisvoelt.

Het nieuwe Hunzedal betekent winst voor de natuur en voor de mens. Maar u wint ook, want bij de Postcode Loterij maakt u elke maand kans op duizenden prijzen. Als u meedoet aan de Postcode Loterij wint u dus eigenlijk altijd.

Meedoen is eenvoudig, bel (0909) – 0033 (15cpm).

U een kans – Zij een kans

foto

: And

y Ro

use/

FN

32

Kerk van Anloo

Icoon in het culturele landschapC o r R o d e n b u r g *

In navolging van Groningen, dat sinds 1969 de succesvolle stichting Oude Groninger Kerken kent, heeft

nu ook Drenthe op initiatief van ‘Het Drentse Landschap’ een dergelijk instituut dat bijdraagt tot het

behoud van historische kerkgebouwen. Sinds 1990 was er weliswaar een stichting Drents-Overijsselse

Kerken, maar deze SDOK was maar beperkt actief in Drenthe waar de gebouwen over het algemeen in

een redelijke toestand verkeren. De meest opvallende actie van SDOK was het overnemen en laten

restaureren van de parochiekerk in het historische Veenhuizen. Het is prachtig dat ‘Het Drentse Land-

schap’ er nu een passende loot bij heeft gekregen. Zo wordt het ook bij de Drentse kerkvoogdijen gezien

die in het verleden al eens bij Groningen hadden aangeklopt, maar daar om statutaire redenen niet

konden worden geholpen. Ze zijn nu dicht bij huis voor steun.

33Stichting Oude Drentse Kerken

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Kerken in Drenthe, ze zijn onmisbaarin het dorpsbeeld. Ze zijn niet zoopvallend van verre te zien als kerkenin het open Friese landschap, maarbepalend voor het hart van het dorp endorpsleven zijn ze wel. Neem de kerkvan Anloo, met die van Vries de oudstevan de provincie. Een sober gebouw,maar belangrijk. Sinds Sint Magnusdag1987 staat ze elke derde zaterdag vanaugustus volop in de belangstelling ensindsdien heet de kerk in de spreektaalMagnuskerk, al is totaal onbekend aanwelke heilige de kerk was gewijd.Magnus is in ons land nauwelijks vernoemd, meer in Ost-Friesland. Zijnnaam is blijven hangen, omdat een vande drie Etstoelzittingen in het verledenop Sint Magnusdag (19 augustus) inAnloo plaatsvond. Nu staat Ludovicus,de zoon van Karel II, de mankekoning van Napels, op die dag op deheiligenkalender. In vroeger tijd wasMagnus, een gemartelde bisschop, eenbelangrijke heilige. Aan hem en Sint Michael is toch de Friezenkerk inRome gewijd, het uitgangspunt voorde heilige weg naar het Noorden!

EtstoelMagnus en Anloo zijn onverbrekelijkgeworden sinds de toen in Gasterenwonende journalist Rein van der Sleenop het idee kwam kerk en dorp in delandelijke aandacht te brengen met ietsunieks: de historie te laten sprekendoor de Loffelijke Etstoel (het hoogsterechtscollege) te doen herleven. Datzou geld opleveren voor herstel vanhet enige Schnitger-orgel van Drenthe.Dat was aan herstel toe had hij tijdenseen kerkconcert gemerkt. Tussen een

idee krijgen en dat te verwezenlijkenbleek een organisatie nodig. Daarvoorkreeg hij de vrije hand van de stichtingVrienden van het Kerkgebouw, dieenthousiast bleek. Van der Sleen verzamelde tal van Drentse kopstukkenom zich heen. Dat kon niet meer stuk.Hij kreeg het zover dat de Koninginwilde komen om de première luisterbij te zetten. Zij moest zich op hetlaatste moment laten vervangen doorprinses Margriet, maar de landelijkeaandacht was er voor de kerk en Anloo!Dat niet alleen. De Middeleeuwenkeerden ook in het dorp terug. Dedorpelingen deden enthousiast rondomde kerk mee, gehuld in middeleeuwsekostuums naar eigen interpretatie, metoude spelen, oude gebruiken, koek-en-zopie van weleer. ‘Magnusdag’ werd

en is een jaarlijks spektakel dat duizenden naar het oude dorp trekt.De na te spelen rechtszaken krijgensteeds meer een actueel tintje.

MagnuslezingenDaarbij is het niet gebleven. De bij destart opgerichte stichting Etstoel Anloo,waarvan Van der Sleen nog altijd voor-zitter is, organiseert in het voorjaarexposities in de kerk. De opbrengstwordt besteed in overleg met de kerk-voogdij. Voor het orgel is het nietmeer nodig. Dat is hersteld, de werk-groep die het fonds beheerde is in-middels opgeheven. Maar geld blijft ernodig. Het is maar welk idee opborreltom een bron aan te boren. Dat is gevonden in het houden vanMagnuslezingen. In november was de

foto

: Hen

k N

iebo

er

ASSEN

EMMEN

HOOGEVEEN

MEPPEL

6

4

7

51

93

8

2

Kortwegfo

to: J

oop

van

de M

erbe

l

eerste, waarin prof. H.T. Waterbolkzijn herinneringsboek ‘Scherpe stenen’etaleerde. Het is nog geen uitgemaaktezaak of de reeks jaarlijks dan wel twee-jaarlijks zal zijn. “Dat is afhankelijk vande te vinden kwaliteit”, stelt Van derSleen. “Het moet gewoon goed zijn en publiek trekken”.

SchuilplaatsHet gebouw blijft ondertussen de aan-dacht trekken van passant en toerist.En kunstenaars, die er een dankbaarobject aan hebben. Het Romaansegebouw, in elk geval het schip van tuf-steen (een zachte steensoort), dateert uitde elfde eeuw, waaronder een houtenvoorganger en nog twee houtenbouwsels waarvan het doel niet was vastte stellen bij opgravingen. De torenmet zadeldak is er decennia later bijgekomen, het koor is uit de veertiendeeeuw. Het was de hoofdkerk van hetdingspil Oostermoer. Het is ook eenstevig gebouw. In tijden van gevaarbood de kerk veiligheid en beschuttingvoor de bevolking, soms met vee!Kerkenkenner Regn. Steensma noemthet in zijn ‘Vroomheid in hout ensteen’ een van de merkwaardigste kerken van Drenthe, maar geeft geen

definitie van de merkwaardigheid. Des-gevraagd ziet hij die in het verlengdeRomaanse schip, de afsluitwand vanhet schip en de muurschilderingen.Het kerkhof is een eeuw geleden vrij-gemaakt van zerken, in de kerk zijn zenog wel zichtbaar. Merkwaardig is dat de schooljeugd – tegen een kleine gemeentelijke vergoeding – op schooldagen om 12 uur de klok luidt. ’s Zondags doetde koster het om de wekelijkse dienstaan te kondigen. Het is een graagbezochte kerk. Vooral op Kerstavondkomt men van heinde en ver. Waarom?Het is een kerk met sfeer. Nog versterkt door de muurspreuk: ‘Nietgeschreeuw, maar liefde klinkt tot inhet oor van God’.

* C. Rodenburg is vrijwillige

medewerker van Stichting

‘Het Drentse Landschap’.

Voor meer informatie:www.etstoel.nl

1 – Nijensleekerveld

Een jaar geleden is er in ditgebied speciaal voor Ring-slangen een broeihoop vanmaaisel neergezet. Recent ontdekten leden van de ring-slangenwerkgroep Westervelder een uitgekomen legsel vantien eieren. Gezien het geringeaantal eieren betrof het zeerwaarschijnlijk een eerste legselvan een jong vrouwtje. Aan-gezien deze dieren graag jaar-lijks naar dezelfde plek terug-keren, is de kans groot dat er indeze hoop vaker eieren afgezetzullen worden.

35Berichten

Bruine vuurvlinderfo

to: J

aap

de V

ries

2 – Takkenhoogte

In 1997 werd de eerste fase vaneen natuurontwikkelingsprojectin dit reservaat opgeleverd. De natuurwaarden in hetgebied ontwikkelden zich vanafhet begin goed. Recent in-ventarisatiewerk door onzeinventarisatie-vrijwilligsterJudith Schmidt heeft tot verassende waarnemingengeleid. Ter illustratie een kleinegreep uit een jaartje vogels kijken in dit gebied: Chileenseflamingo, Oeverloper, Bef-lijster, Grauwe klauwier, Slob-eend, Blauwe kiekendief enIJsvogel. Ook lijkt de voor-spoedige ontwikkeling van heidevegetaties in dit gebied teleiden tot een kolonisatie vanbijbehorende vlindersoorten,zoals Kleine vuurvlinder,Heideblauwtje, groentjes enhooibeestjes. De Oever-zwaluwen die al enkele jarenbroedden in het zanddepot,hebben dit jaar hun tijdelijkeonderkomen verruild voor een oeverzwaluwenwand. Eengroep jeugdleden van deVereniging voor Natuur-bescherming Zuidwolde e.o.heeft de wand geadopteerd. Zij verzorgen het onderhoud,de tellingen en de publieks-voorlichting. Op 15 april bleken de eerste uit Afrikateruggekeerde Oeverzwaluwende nieuwe wand al ontdekt tehebben. Verder wordt er in hetgebied gewerkt aan de realisatievan een kijkheuvel en een parkeervoorziening.

3 – Uffelter Binnenveld

Dat dit afwisselende terrein eenbijzonder rijke flora en faunakent, blijkt weer eens uit deinventarisaties van de heer enmevrouw Prins. Er werdenmaar liefst 24 soorten libellenen 23 soorten vlinders aan-getroffen. Het gedetailleerde

onderzoek toont aan dat diverse vlinders die gebondenzijn aan schrale heidevegetaties,zoals Heideblauwtje en Bruinevuurvlinder zich hier goedkunnen voortplanten. Voor de Bruine vuurvlinder lijkt hetterrein zelfs de belangrijkste

voortplantingsplaats binnen deomgeving van Havelte te zijn.Ook werden er in het terreindiverse Ringslangen enLevendbarende hagedissenwaargenomen.

4 – Groote Zand

Een groep inventariseerders vanIVN Assen brachten 123 soortenhogere planten uit dit terrein inkaart. Ook mossen, vogels enreptielen werden ingetekend.Dit levert een goed beeld vande soortenrijkdom van dit terrein. Er is een groeiplaatsontdekt van Beenbreek bij éénvan de vennen. Verder werdenDuizendknoopfonteinkruid enKlein blaasjeskruid in diversevennen gesignaleerd. Diversewaarnemingen van Boom-leeuweriken, Roodborst-tapuiten en doortrekkendePaapjes. Dit jaar wordt er een volledige broedvogel-inventarisatie uitgevoerd. Uit de waarnemingen blijktverder dat het gebied nog altijdvan belang is voor Adders,Heikikkers en Levendbarendehagedissen.

36 Berichten

Eekhoornfo

to: G

eert

de

Vrie

s

5 – Landgoed Vledderhof

Op dit landgoed wordt sinds2003 door René Nauta onder-zocht hoe het met de Eek-hoorns gaat. Omdat de dierenzich doorgaans moeilijk latenzien, wordt hun aanwezigheidin kaart gebracht door de nesten te tellen. Eekhoornswonen vaak in zelfgebouwdenesten. Door in hetzelfdegebied jaarlijks de nesten te tellen, kan ingeschat wordenhoe het met deze dieren gaat.In 2004 werden in het onder-zochte gebied 20 nesten aangetroffen. Een aardige verbetering t.o.v. de 14 nestenvan het voorgaande jaar.

Met een groepje vrijwilligerswordt op Vledderhof eenbroeihoop voor Ringslangenonderhouden. De werkzaam-heden bestaan uit het één keerper jaar doorzoeken en om-zetten van een grote compost-hoop waar Ringslangen huneieren in kunnen leggen. Opde eerste werkmiddag van dezegroep telden de leden meteenal het onvoorstelbare aantal van735 uitgekomen ringslangen-eieren. Een goede stimulansom met dit werk verder tegaan.

6 – Landgoed Lemferdinge

In een van de vorige kwartaal-bladen werd vermeld dat deGele anemoon helaas niet meertot de plaatselijke stinsenfloragerekend kon worden. Desoort werd nog wel gemeld in 1980. Een van de tuin-vrijwilligsters, MariëtteHoogervorst, wist echter temelden dat er ook vorig jaarnog één bloeiend exemplaarwaargenomen was. Dit voorjaar werden er zelfs tweeexemplaren teruggevonden. De Gele anemoon hoort oorspronkelijk thuis in de bossen in oostelijk Europa. Net

als de andere stinsenplanten isdeze soort al vrij vroeg in-gevoerd door welgestelde enmeestal goed bereisde land-goedbewoners. De Gele anemoon handhaaft zich door-gaans goed op de bosrijke land-goederen. Op Lemferdingemoet dit bloemetje wel zien teconcurreren met de over-vloedig aanwezige, wit-bloeiende maar even fraaiewilde Bosanemoon. Maar meteen klein beetje hulp van detuinploeg moet de soort het er toch kunnen redden.

7 – Doldersummerveld

Van de heer Greaves-Lordwerd een bijzonder uitgebreidelijst vogelwaarnemingen ontvangen, aangevuld met vlinders, reptielen en zoog-dieren. Een belangrijk deel vandeze waarnemingen is metbehulp van een telescoop vanafde uitkijktoren aan de rand vanhet veld gedaan. Er komen erg veel soorten overvliegengedurende de trektijd. Veelvogels zoals Rietgans, Blauwekiekendief, Groenpootruiter,Bosruiter en Klapekster benutten het veld als rustplaats.Ook komen er veel vogels

vanuit de omgeving foerageren.Bijzonder zijn de waarnemingenvan Raven op het veld. In2003 was er voor het eerst sindsjaren sprake van een succesvolbroedgeval. In juni werden erdrie dieren waargenomen,waarvan mogelijk 1 jongexemplaar. De heer Walpot en mevrouwVervers hebben op hun inven-tarisatieronden dit jaar in totaal24 keer een Levendbarendehagedis, 11 keer een Adder, 2 keer een Ringslang en 1 keereen Gladde slang gesignaleerd.

37Berichten

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

8 – Boerenveensche Plassen

In samenwerking met het IVN-Hoogeveen, LandschapsbeheerDrenthe en de plaatselijkescoutingclub zijn op 20 maartplagwerkzaamheden verrichtop de heide. Ondanks hetmatige weer werd er enthousiasten fanatiek gewerkt. Er werdgeplagd rond de groeiplaatsenvan Valkruid. Het idee hier-achter is dat de kleine plag-stroken in de nabijheid van de

planten goede kiembeddenvormen voor het zaad van dezezeldzame zomerbloeiers.Kleinschalig plaggen in hand-kracht biedt de beste garantiesvoor uitbreiding van deze kritische plantensoort. Na hetplaggen werden ook de plaatselijke grafheuvel en eenvenrand ontdaan van overt-ollige berkenopslag.

9 – Landgoed Rheebruggen

De Kerkuilen lijken het uit-stekend naar hun zin te hebbenin de beheersboerderij van deStichting op het landgoed. Het uitpluizen van een partijtjebraakballen geeft een goedinzicht in de voedselkeuze vandeze nachtelijke jagers. Ruimde helft van de ter plaatsegevangen prooidieren bestaatuit Veldmuizen. Dit is belang-rijk omdat de beschikbaarheidvan voldoende Veldmuizensterk bepalend is voor het uiteindelijke broedsucces. Het totale menu van deRheebruggen-uilen bestaat uitmaar liefst negen verschillendesoorten muizen. Ook wordt er heel soms een Bruine rat,

een kikker of een vogeltje verorberd. Soms worden er opongebruikelijke wijze bij-zondere ontdekkingen gedaan.Uit een partijtje haardhout,afkomstig van Rheebruggen,kwamen enkele fraai gekleurdeen zacht behaarde rode kevertjeste voorschijn. Naspeuringendoor insectenkenner Jan Visserwezen uit dat het een nogalzeldzaam boktorretje betrof,bekend onder de weten-schappelijke naam Pyrrhidiumsanguineum. Boktorren levenmeestal enkele jaren als larve inhout voor ze zich, als vol-wassen kever, aan de buiten-wereld vertonen.

Stichting Het Drentse Landschap zoekt een huurder voor deonlangs geheel gerestaureerde en gemoderniseerde boerderijKamps. In het voorhuis van de boerderij bevindt zich een woon-gedeelte met woonkamer, keuken, opkamer/kelder, wc enslaapkamer met badkamer. Via een trap zijn er op de boven-verdieping nog twee slaapkamers en een badkamer met wc. Op de deel, het achterste gedeelte van de boerderij, is eengrote open ruimte en een berging/cv ruimte. Vanaf hier gaathet woongedeelte over in het bedrijfsgedeelte. Hier zijn 3 groteruimtes, een wc en pantry gemaakt. Dit gedeelte leent zich bijvoorbeeld goed voor kantoor en/of erfgoedlogies.

Belangstelling?Heeft u belangstelling op deze bijzondere plek te wonen en tewerken dan kunt u schriftelijk meer informatie opvragen overde voorwaarden waaraan de huurders zouden moeten voldoen.De huurprijs zal in het hogere huursegment liggen (> € 1000,00p.mnd). Uw reactie met beknopt bedrijfsplan moet voor 2 juli inbezit zijn van de Stichting. Na aanleiding van de inzendingenzullen er na de selectie oriënterende gesprekken plaatsvindenop 7 en 8 juli.

De aanvraag voor een informatiepakket en inschrijvingen kunnen gericht worden aan:Stichting Het Drentse LandschapT.a.v. afdeling gebouwenPostbus 839400 AB Assen

Woonboerderij met bedrijfsgedeelteop unieke plek

Sinds enkele jaren kunnen begunstigers van Stichting ‘Het Drentse Landschap’ vleespakketten kopen.Het vlees is afkomstig van de grazers die de Stichting inzet voor het beheer van haar terreinen.Heideschapen, Limousins en Schotse Hooglanders zorgen voor een gevarieerd landschap waar ookandere planten en diersoorten weer afhankelijk van zijn.

De grazers genieten in de reservaten een grote bewegingsvrijheid. En dat heeft een zeer positieveinvloed op de kwaliteit van het vlees dat zeer mals en smakelijk is. Als begunstiger van ‘Het DrentseLandschap’ kunt u dit zeer hoogwaardige vlees kopen. Een prettige gedachte in een tijd dat we voortdurend worden geconfronteerd met de risico’s van ons voedsel.

Het produceren van vlees is een bijkomend beheerseffect. ‘Het Drentse Landschap’ vindt het echteruitermate belangrijk dat dit op een verantwoorde wijze gebeurt; een gezonde veestapel staat hierbijvoorop. Daarom worden de dieren regelmatig gekeurd en wordt een degelijk fokbeleid gevoerd. Hierdoor zijn we in staat om een kwalitatief hoogwaardig product te leveren.

De met zorg samengestelde vleespakketten zijn divers van samenstelling. Gehakt maakt circa éénderdedeel uit van de vleespakketten van 15 en 30 kg, maar is ook afzonderlijk verkrijgbaar per portie van 5 kg. De vleespakketten zijn af te halen in Anloo en Oosterwolde. In verband met de planning is hetbelangrijk dat u zich aan de toegewezen afhaaldatum houdt.

U kunt uw bestelling kenbaar maken op de bijgevoegde antwoordcoupon. De uiterste inzenddatum is 1 september 2004. Alle aanvragen worden behandeld in volgorde van binnenkomst en zolang devoorraad strekt.

Voor nadere informatie kunt u op werkdagen tussen 14.00 en 16.00 uur (behalve op maandag) contact opnemen met het rentambt telefoon 0592-313552.

Vlees van het landschap

foto

: Joo

p va

n de

Mer

bel

Diversen

• Natuur steeds verderonder druk bij huidige kabinet.In het regeerakkoord van hethuidige kabinet Balkenendewerd 700 miljoen extra voor de natuur beloofd. Zo’n 476 miljoen zou extra voor deaankoop van de EcologischeHoofdstructuur (EHS) beschik-baar komen. Inmiddels lijktvrijwel maandelijks deze belofte minder waard. Bekendis geworden dat ruim 40% vande aankopen door particulierenen boeren gerealiseerd moetenworden. Een groep die inDrenthe geen enkele belang-stelling heeft om dat te doen,zoals in de praktijk blijkt. Denatuurbescherming mag sindskort geen traditionele natuur-gebieden zoals bossen, heide-velden en moerassen meerkopen. Het ministerie vanLandbouw, Natuur en Voedsel-kwaliteit (LNV) subsidieertgewoon niet meer omdat inhaar ogen planologischebescherming afdoende is. Het-geen gemeten aan de risico’svoor natuurwaarden gewoonniet waar is. Denk maar aan detalloze huizencomplexen die inde bossen verschijnen, mededoor een rammelend ruimtelijkordeningsbeleid van de diverseoverheden. Gevarieerde bossenkunnen ook zomaar door exotenplantages vervangenworden. De houding van hetrijk t.o.v. de kostbare opengebieden laat alle ruimte omhet platteland veeleer te verstedelijken. Men zochtmogelijkheden om onder hetfalende mestbeleid uit tekomen en wringt zich in alle

mogelijke bochten om deKaderrichtlijn Water zo makkelijk mogelijk te implementeren. Gelukkig is ereen Europese Unie die steedsforsere middelen dreigt in tezetten om de Nederlandseregering te dwingen zich aanhaar eigen toezeggingen tehouden. Het meest recentedieptepunt is het zomaarafschaffen van de bebossing-subsidie voor bos op land-bouwgrond buiten de EHS,terwijl die juist in Drenthe zogoed liep. Als klap op de vuur-pijl heeft Minister Veermanbesloten alle aanvragen vooragrarisch en particulier natuur-beheer voor 2004 te honoreren.De hoge extra kosten, zo’n 120 miljoen euro alleen al voorde Subsidieregelingen AgrarischNatuurbeheer (SAN) en Natuur-beheer (SN), gaan – u raadt hetal – af van het aankoopbudgetvan zo’n 476 miljoen in 4 jaar.De extra middelen lijken duseen fopspeen te worden. Hetaankoopbudget voor Drenthe isinmiddels uitgeput. Het huidigekabinet kiest ervoor om op eendure manier minder bijzonderenatuur door anderen dan deerkende natuurorganisaties terealiseren. Dat is een politiekekeuze, geen op feiten gebaseerderationele oplossing voor eenprobleem. De particulierenatuurbescherming zet zich albijna 100 jaar in om Nederlandmooi te houden. Dat doet zijgoed en goedkoop. Het gebrekaan waardering van het Rijkvoor ons werk is pijnlijk en zalhet natuurbeleid alleen maarminder effectief maken.

39Berichten

Uniek boek over het Drentse esdorpenlandschap

Ter gelegenheid van het 70-jarig jubilieum van onzeStichting, verschijnt dit najaar een zeer bijzonderboek over het Drentse esdorpenlandschap. Het boekwordt samen met uitgeverij Matrijs geproduceerd enuitgegeven. Het boek Het Drentse esdorpenlandschap is gebaseerdop een proefschrift van de landschapswetenschapperTheo Spek. Hierin brengt de auteur een veelzijdigevisie op het Drentse landschap naar voren. Zo wordtonder andere aandacht besteed aan de impact van hetmenselijk ingrijpen vanaf de prehistorie, de middel-eeuwse landbouw op de Drentse zandgronden, degeschiedenissen van oude families en de samenstellingvan de Drentse bodem: van dekzand tot keileem enhoogveen. In Het Drentse esdorpenlandschap wordt dieper in-gegaan de structuur van het esdorp en het landschaper omheen. Een prachtige studie met enkele zeeropvallende ontdekkingen.Naast ‘Het Drentse Landschap’ en Uitgeverij Matrijs isvoor de uitgave steun gekregen van de NationalePostcode Loterij, het VSBfonds en de PrehistorischeVereniging Drenthe.

Het Drentse esdorpenlandschap is een unieke uitgavedie bestaat uit twee boeken van elk meer dan 500pagina’s die samen met een kaart in een luxe cassetteworden aangeboden. Begunstigers van Stichting ‘HetDrentse Landschap’ krijgen nu de kans om dit mooieboekwerk te bestellen tegen de voorintekenprijs van € 89,95 (na 1 januari 2005 geldt een prijs van € 119,95).U kunt hiervoor de bijgevoegde antwoordkaart toe-sturen aan Uitgeverij Matrijs. In oktober 2004 ontvangtu samen met het boek een acceptgiro waarmee u kuntbetalen. Het boek zal ook verkrijgbaar zijn in deboekhandel. fo

to b

odem

profi

el: G

errie

Koo

pman

40 Berichten

• Nieuwe vakantie-woningen geopendOp woensdag 28 april heeftgedeputeerde Ali Edelenboschde geheel gerestaureerde boerderij De Wildenberg in hetReestdal geopend. In de af-gelopen maanden is de boerderij totaal gerestaureerden gemoderniseerd. Stichting‘Het Drentse Landschap’ heeftin de voormalige kapschuurvakantiewoningen ingerichtwaar wandelaars en fietserskunnen overnachten. In deboerderij is de mogelijkheidvoor bed & breakfast. Hetvoorhuis is verhuurd aan defamilie Blanksma. De bijeen-komst werd feestelijk geopendmet een welkomstlied vanNicolijn Blanksma en Brigittevan Hagen. Zoals wellicht bekend, kochtde Stichting ‘Het DrentseLandschap’ deze boerderij van

de familie Zantinge die hier viergeneraties lang een boeren-bedrijf had. Toen uitbreidingvan het bedrijf niet mogelijkbleek, verkochten ze het aan deStichting en startten een nieuwbedrijf in het nabijgelegen Fort.Met de werkzaamheden om De Wildenberg in oude staatterug te brengen is in het voor-jaar van 2002 gestart. Leukdetail van de restauratie is bij-voorbeeld het oude knechten-kamertje dat weer een nieuwplekje heeft gekregen op dedeel boven de stal.Heeft u belangstelling om dezeprachtig gelegen vakantie-woningen te huren, dan kunt u contact opnemen metmevrouw A. Semler, telefoon (0593) 59 22 94. Meer informatie is ook te vinden op onze websitewww.drentslandschap.nl.

• De Loop van de Reestweer verkrijgbaarVorig jaar verscheen De Loopvan de Reest: een lange-afstandswandeling van meerdan honderd kilometer langsonbekende paden door hetReestdal op de grens vanDrenthe en Overijssel. Omdathet routeboek al snel helemaaluitverkocht was, kon de af-gelopen maanden een nieuweeditie worden voorbereid.Uiteraard werden de op-merkingen van de wandelaarsmeegenomen en ook kon deroute op een paar punten worden geactualiseerd.

De Loop van de Reest is ruim100 kilometer lang en dat betekent etappes van ongeveer10 kilometer. De route begintbij het station in Meppel eneindigt in Hoogeveen bij hetstation. Onderweg passeert u deReest maar liefst veertien keer!Behalve uitgebreide route-beschrijvingen en routekaartjesper etappe vindt u in het boekeen schat aan informatie over deReest en de natuur en de cultuurhistorie van het Reestdal.

De Loop van de Reest kostvoor begunstigers van Het Drentse Landschapslechts € 9,50 (inclusiefverzendkosten). Bestellenkan via de websitewww.deloopvandereest.nl of met een telefoontje naarHet Drentse Landschap,(0592) 31 35 52.

• Nieuwe medewerkerMet ingang van 15 maart isEllen Zindel in dienst getredenvan Stichting ‘Het DrentseLandschap’. Ze werkt op deafdeling Beheer en houdt zichonder meer bezig met de vee-administratie en de vleesactie.Daarnaast verricht ze receptie-taken en ondersteunt ze deafdeling PR & Voorlichting.We hopen op een langdurigeen prettige samenwerking.

• Uitreiking Harry deVroome-penningOp 15 april werden de jaarlijkseprijzen uitgereikt van deStichting ‘Harry de Vroome-penning’. De prijzen wordenuitgereikt ter stimulering vanhet motto van de landschaps-architect Harry de Vroome:‘het landschap als blijvendebron van inspiratie’. De penning-hoofdprijs is gewon-nen door de werkgroepDahlia’s en 1000schonen. Deze werkgroep zet zich invoor het instandhouden van de traditionele boerenerven inDrenthe. Ze geven nieuws-brieven uit en verzorgen plantencursussen.

foto

: Per

sbur

eau

Mel

isse

n

De Drentse natuur- en milieuorganisaties zijn geschrokkenvan de bezuinigingsvoorstellen die Gedeputeerde Statenvan Drenthe in hun voorjaarsnota hebben gepresenteerd.Het college wil via een reeks van maatregelen jaarlijksruim 10 miljoen euro vrijmaken voor subsidiëring vanallerlei projecten. De voorstellen houden voor onzeorganisaties in, dat er de komende jaren flink op hetbudget wordt bezuinigd. De groene organisaties moetendaarbij volgens de voorstellen verhoudingsgewijs drietot negen keer meer inleveren dan respectievelijk hetprovinciaal apparaat en andere sectoren.Gezien de signalen die wij tot nu toe over ons werk hebben ontvangen, voelen wij ons overvallen door dezevoorstellen van GS. Wij kunnen deze bezuinigingsvoor-stellen ook niet goed rijmen met het collegeprogrammaen het provinciaal omgevingsbeleid (POP), waarin degroene kwaliteiten van Drenthe en duurzame ontwikkelingjuist belangrijke hoofdpijlers zijn van beleid.

Wij menen dat wij als organisaties in belangrijke matekunnen bijdragen aan de provinciale doelstellingen.Onze activiteiten sluiten bovendien goed aan op nieuwe impulsen die het college aan het beleid wilgeven. Te denken valt aan plattelandsontwikkeling.Eén van onze sterke punten is juist dat wij daar als organisaties ook concreet gestalte aan kunnen geven.Tot nu toe zijn ons werk en onze rollen op dit gebied ookerkend en gewaardeerd door het college. Wij begrijpende voorgestelde kortingen op ons budget en deze omme-zwaai van het college dan ook niet en vinden dat wijdaarbij onevenredig zwaar worden getroffen.

SubsidiesystematiekVrijwel gelijktijdig met de kortingen op het budget heeft het college voorstellen voor een nieuwe subsidie-systematiek voor gesubsidieerde instellingen gepresenteerd. Het college wil resultaatgerichter werkenen tegelijk veel meer grip krijgen op het werk van allegesubsidieerde instellingen in Drenthe. De provincie wildaarnaast voortaan zelf meer de projectontwikkelaarsrolop zich nemen. De instellingen moeten vervolgens voor-stellen ontwikkelen of offertes schrijven die voor jaar-lijkse of eenmalige subsidie in aanmerking komen.Achteraf gaat de provincie controleren of en hoe dezezijn uitgevoerd om vervolgens tot afrekening over te gaan.

Wij zijn als organisaties voorstander van resultaatgerichtwerken en een subsidie- en afrekensystematiek die daar-op aansluit. Wij hebben de afgelopen jaren binnen deeigen organisaties ook al diverse stappen genomen.

Bij de voorgestelde nieuwe systematiek en de toelichtingplaatsen wij echter ook vraagtekens. Wij vrezen dat denieuwe voorstellen van het college grote onzekerhedenin de financiering en een grote toename van de bureau-cratie met zich kunnen meebrengen.Als de provincie ons werk gedetailleerd wil gaan regelen,betekent dat een verveelvoudiging van de werkzaam-heden die gepaard gaan met de subsidieafhandelingen.De natuur, het landschap en de milieukwaliteit wordendaar in ieder geval niet beter van.

MeerjarenfinancieringHet meest ingrijpende verschil tussen de huidige budget-systematiek en de voorstellen van GS is het punt van demeerjarenfinanciering. Hoewel het advies de keuze tusseneenjarige of meerjarige financiering nog redelijk in het midden laat en ook de voordelen van meerjaren-financiering noemt, maakt GS hier wel een duidelijkekeuze. Die houdt in jaarlijks of ‘in uitzonderingsgevallen’meerjarig met een maximum van drie jaar. Wij vragenons af wat hiervan de achterliggende gedachten zijn.Met het afschaffen of bij uitzondering instemmen metmeerjarenfinanciering liggen onder meer verlies vancontinuïteit van netwerken en afname van kennis enkwaliteit op de loer. Voor de basis en continuïteit vanons werk en voor een goede uitoefening van het beheervan onze met subsidie van Rijk en Provincie verworvennatuurgebieden, achten wij meerjarige afspraken onmisbaar. De zorg die wij hierover hebben, is toe-genomen naar aanleiding van de voorjaarsnota.

Vraaggericht werkenWij houden uiteraard terdege rekening met het beleiden de wensen van de provincie en zijn daarop ook afrekenbaar. Onze kracht en unieke positie liggen echter ook in onzemaatschappelijke verankering. Wij willen daarbij, naastde provincie, ook rekening houden met de geluiden vanburgers, doelgroepen en partnerorganisaties. Van degroene organisaties wordt bovendien verwacht dat zijieder vanuit hun eigen specifieke rol en verantwoordelijk-heid opkomen voor de belangen van natuur, milieu en landschap. Daarom willen wij in ons werk en onzeactiviteiten ook een zekere mate van zelfstandigheidbewaren en ervoor waken dat wij als organisaties teveel een verlengstuk van het provinciehuis worden.Wij zien dat ook als een duidelijk provinciaal belang.De huidige budgetverordening biedt feitelijk alle mogelijkheden voor gewenste vormen van sturing op afrekenbare prestaties.

Agenda

Algemeen

Vogelkijkhut DiependalDe vogelhut is in principe het gehele jaar geopend, behalveals het gevroren heeft. Van 1 april tot eind september is erop zondagen meestal een vogelkenner aanwezig, die ugraag het een en ander vertelt over het vogelleven op devloeivelden. De hut is te bereiken door vanaf het Oranje-kanaal, vlakbij de ‘Speelstad Oranje’, de Zwarte weg in teslaan. Een en ander is met borden aangegeven. Wie dubbel wil genieten moet een verrekijker meenemen!

Schaapskudde HijkerveldDe kudde vertrekt met de herder om 09.30 uur naar deheide en komt om 16.30 uur terug bij de kooi. De schaaps-kooi is te bereiken vanaf het dorp Hijken via de Leem-dijk. Vanaf het dorp is de route aangegeven met bordjes.

Informatiecentra

De Blinkerd Vamweg te Wijster

• Open het gehele seizoen van 10.00 uur tot zonsonder-gang

’t EndeStapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk)

• van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

• van 1 november tot en met 31 maart alleen op zondag van 11.00-17.00 uur

Orvelte Dorpsstraat 1a te Orvelte

• van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

Huenderhoeve Huenderweg 5 te Doldersum

• van 1 april tot 1 november dagelijks van 10.00-17.00 uur

• van 1 november tot en met 31 maart alleen op zondag van 11.00-17.00 uur

zo. 20 juni 10.00 uurWandeltocht langs de landgoederen

van Paterswolde

Vereniging Natuurmonumenten en Stichting ‘Het Drentse Land-schap’organiseren samen een stevige wandeling van ongeveer 6 uur langs de landgoederenLemferdinge, De Braak, De Duinenen Vennebroek. Opgave en informatie bij het kantoor van ‘Het Drentse Landschap’, (0592) 31 35 52. Kosten:€ 10,00. Start: gebouwLemferdinge, Lemferdinge-laan 2, Paterswolde.

zo. 20 juni 13.00 - 16.00 uurSchapenscheren op het Hijkerveld

en Doldersummerveld

Demonstratie schapenscheren enactiviteiten voor kinderen van 4 tot 12 jaar. De schaapskooi Hijkerveld is tebereiken vanaf Hijken via deLeemdijk. Vanaf het dorp is deroute met bordjes aangegeven. De schaapskooi Doldersummerveldligt aan de Huenderweg nabijDoldersum.

zo. 27 juni 10.00 uur Kano-excursie in het Annermoeras

Met de kano door de vorig jaargegraven meanders. Maximaal 20 deelnemers. Opgave bij hetkantoor van ‘Het Drentse Land-schap’, (0592) 31 35 52. Bij over-tekening zal er om 14.00 uur nog-maals een kano-excursie plaatsvin-den. Kosten: € 10,– te betalen opde dag zelf. Start: café ’t Keerpunt,Spijkerboor.

zo. 27 juni 14.00 uur Planten van de Stroeten

Wat groeit er in het beekdal-reservaat Stroeten? Start: protestantse kerk aan De Wheem in Zweeloo.

zo. 4 juli 14.00 uurWaterdiertjes van het Oude Diep

Kinderen gaan met visnet enemmer op zoek naar de water-diertjes van het Oude Diep. De volwassenen kunnen in de tussentijd mee op een wandel-excursie langs het riviertje en overde VAM-berg. Start: parkeerplaats De Blinkerd bijde kiosk; is bereikbaar vanaf deweg Wijster-Drijber. De Blinkerdstaat vanaf de A28 (Spier/Wijster) met bordjes aangegeven.

za. 10 juli 14.00 uurZomerwandeling in het Reestdal

De gidsen nemen u mee naar deomgeving van het informatie-centrum ’t Ende.Start: informatiecentrum ’t Ende,Stapelerweg 20, De Stapel (bij De Wijk).

Laarzen gewenst!

Verrekijker aan te bevelen.

Spiegeltje en loep aanbevolen.

Activiteiten speciaal gericht op kinderen.

42

43Agenda

zo. 22 aug, 14.00 uurDe vennen van Het Groote Zand

Met gidsen gaat u de vegetatiebekijken in en om het veen. Start: bij het centrale informatie-punt op de parkeerplaats bij hetHerinneringscentrum KampWesterbork, gelegen aan de weg Hooghalen-Amen.

zo. 29 aug. 14.00 uurWandelen over Het Holtherzand

Het Holtherzand maakte vroegeronderdeel uit van het uitgestrekteScharreveld. ‘Het Drentse Land-schap’ probeert het ooit zo af-wisselende heidelandschap weer inere te herstellen. Start: bij het grote wildrooster vanhet Holtherzand aan de OudeBeilerweg bij Holthe.

vr. 3 sept. 19.00 uurDe vleermuizen van het Landgoed

De Havixhorst

U gaat met gidsen, die voorzienzijn van batdetectors, op zoek naarvleermuizen. Vooraf een dialezingin het Schathuis. Opgave: Jan Mager: (0528) 27 15 75. Start: De Havixhorst, Schiphorster-weg 34, De Wijk.

za. 4 september 14.00 uurDwalen langs de Boerenveensche

Plassen

Met gidsen op zoek naar de bijzondere flora en fauna van ditnatuurreservaat.Start: achter de protestantse kerk, Hoogeveenseweg 40, Pesse.

Voor alle activiteiten geldt dat hondenhelaas niet mee mogen; ook niet aangelijnd!

do. 19 aug. 19.00 uurSteltlopers op Diependal

Met een vogelaar op zoek naartrekvogels die tijdelijk zijn neer-gestreken op Diependal.Start: vogelkijkhut. Deze is bereik-baar door in het dorp Oranje vanafhet Oranjekanaal vlakbij ‘SpeelstadOranje’ de Zwarte weg in te slaan. De route is met bordjes aangegeven.

za. 21 aug. 10.00 uurHeide in bloei op het

Doldersummerveld

Gidsen laten de bloeiende heidezien. Onderweg geeft de schaap-herder een demonstratie schapen-drijven. Start: schaapskooiHuenderhoeve, Huenderweg 1,Doldersum.

foto

: Jaa

p de

Vrie

s

do. 22 juli 19.00 uurOp zoek naar de Grondster in

het Nuilerveld

Onder leiding van gidsen gaan weop zoek naar de Grondster: een bijzondere plant die graag langszandwegen groeit. Start: parkeer-plaats aan de noordzijde van Pesse,1e weg rechts na Wok-palace. Na 1,5 km ziet u aan uw linker-hand de parkeerplaats.

za. 14 aug. 14.00 uurZomerwandeling Het Zwarte Gat

bij Kerkenveld

Langs het grote ven, dat ontstaan isdoor turfafgravingen, valt van alleste beleven. Start: vanaf de weg Hoogeveen-Ommen de afslag Alteveer-Kerken-veld nemen. Daarna neemt u deweg naar Alteveer (Oosterweg).Vervolgens de eerste weg rechts (de Egge). Deze weg volgt u tothet einde van de verharding.

zo. 12 sept. 12.00-17.00 uur Open monumentendag op

De Havixhorst en Lemferdinge.‘Het Drentse Landschap’ stelt dit weekend twee van haar land-goederen open voor het publiek.Adressen: De Havixhorst,Schiphorsterweg 34, De Wijk, en Lemferdinge, Lemferdingelaan 2te Paterswolde.

zo. 12 sept. 14.00 uurKampsheide en haar houtwallen

De gidsen kunnen u alles vertellenover de betekenis van houtwallenvoor mens, plant en dier. Start: bij het informatiepaneel aanhet G.A.M. van den Muyzenberg-pad, ten westen van Balloo.

zo. 19 sept. 13.00 uurFietsen langs het Annermoeras

en omgeving

Fietsexcursie langs de nieuwenatuurnetwerken van de Hunze. Start: café ’t Keerpunt,Spijkerboor.

zo. 26 sept. 11.00 en 14.00 uurDag van het Landschap

Op stap met gidsen van de provinciale Landschappen in demooiste natuurterreinen vanNederland. In Drenthe wordt ergestart vanuit de informatiecentrain Orvelte, Hijkerveld, Dolder-summerveld en ’t Ende, De Stapel.Zie voor de adressen elders op dezepagina of www.drentslandschap.nl.Meer informatie over de wandelingen bij andereLandschappen is te vinden opwww.landschappen.nl.

• Koninklijke BOOM UITGEVERSMeppel (0522) 26 61 11

• Aannemingsbedrijf VEDDER BVEext (0592) 26 26 20Grond-, weg- en waterbouw

• Bouwbedrijf H. POORTMANVeeningen (Zuidwolde Dr.) (0528) 39 14 82Restauratie-nieuwbouw-onderhoud-verbouw

• Royal HaskoningGroningen (050) 521 42 14Adviesbureau voor water en milieu

• GRONTMIJ DRENTHEAssen (0592) 33 88 99Advies- en ingenieursbureau

• ORANJEWOUD BV - HEERENVEENHeerenveen (0513) 63 45 67Ingenieursbureau

• ABN AMRO BANK N.V.Assen (0592) 33 33 00De bank voor Drenthe

• ESSENT MILIEU Wijster (0593) 56 39 39Inzameling, hergebruik en verwerking van afvalstoffen

• NAM B.V.Assen (0592) 36 20 74Aardoliemaatschappij

• Havesathe ‘DE HAVIXHORST’De Wijk (0522) 44 14 87Hotel - Restaurant

• NV Waterleidingmaatschappij ‘DRENTHE’Assen (0592) 85 45 00Als je de kraan opendraait...

• Buro HOLLEMARolde (0592) 24 13 13Tuin- en landschapsarchitekten BNT

• HOLLAND CASINO GroningenGroningen (050) 317 23 17Een mooie gelegenheid om uit te gaan

• ARCADISAssen (0592) 39 21 11Advies- en ingenieursbureau (inrichting, infrastructuur,

milieu en ecologie)

• HULZEBOSCH Grondwerken B.V.Beilen (0593) 52 21 39Natuurbouw, grond-, straat- en rioleringswerk,

leverantie van zand en grind

• KADASTER DIRECTIE NOORD Assen (0592) 30 48 88Bevordert de rechtszekerheid bij het maatschappelijk

verkeer in vastgoed

• CHRISTIAAN DEN DEKKER B.V. Lisse (0252) 41 86 50De ecologische aanpak in waterbodemsanering

• QUERCUS Boomverzorging en Advisering Emmen (0591) 51 27 07Uw bomen, onze zorg

• Veenbedrijf HAVERKORT VROOMSHOOP B.V.Vroomshoop (0546) 64 38 02Veenafgraving, verkoop veengrond en tuinaarde

• N.V. Waterbedrijf GRONINGENGroningen (050) 368 86 88Wees wijs met water

• BUNING Wegenbouw B.V.Zuidwolde (0528) 37 31 64Grond-, straat- en rioleringwerkzaamheden. Levering zand

• NATIONALE POSTCODE LOTERIJAmsterdam (0900) 300 15 00Ma. t/m vr. 09.00 - 21.00 uurLoterij voor mens en natuur

• RTV DrentheAssen (0592) 33 80 80Radio Drenthe, TV Drenthe, RTV Drenthe Programmablad

• Stichting Publieksvoorlichting NOTARIAAT DRENTHEPostbus 1 – 7860 AA OosterhesselenNamens de gezamenlijke notarissen in Drenthe

• KONINKLIJKE VAN GORCUM BVUitgeverij/grafisch bedrijf

Assen (0592) 37 95 55• Bureau B + O ARCHITECTEN

Rheebruggen (0521) 35 10 14• BORK B.V.

Stuifzand (0528) 33 12 25Sloopwerken, asbestsanering en puinrecycling

• DE ROO DRENTE BVStadskanaal (0599) 61 28 52Cultuurtechniek en groenvoorzieningen

• ERDMAN SCHMIDTHoogeveen (0528) 27 72 66Lichtgewicht tenten en slaapzakken

• HARWIG InstallatiegroepEmmen (0591) 65 67 69 Almere (036) 530 22 72Elektrotechniek, cv/sanitair, telematica, beveiliging

• DAGBLAD VAN HET NOORDENGroningen (050) 584 44 44

• BARSINGERHORN CONSULTANCYDelfzijl (0596) 61 22 66Training en coachen van personeel en organisatieadvies

• BTL UITVOERINGVestiging Emmen (0591) 63 00 80 www.btl.nlAanleg en onderhoud van stedelijk/landschappelijk groen

en historische buitenplaatsen

• Architectenbureau WOUDA & VAN DER SCHAAFMeppel (0522) 25 57 96

• DESTIC KUNSTSTOFFEN B.V.Veendam (0598) 61 45 64Productontwikkeling, displays, bewerkingen, inrichting en presentaties

• OCTANORM®

Bunne (050) 309 51 33Leverancier van aluminium interieurbouw-, standbouw-

en displaysystemen

• RANDSTAD DRENTHEAssen (0592) 39 77 11Tijdelijk en vast personeel mede mogelijk gemaakt door Randstad

• JBF MULTI MEDIA COMMUNICATIEGroningen (050) 313 59 20De Verhalenvertellers

• CONCORDIA BOUWMATERIALENHANDELMeppel (0522) 25 36 31Hout- en bouwmaterialenhandel

• OOSTERHUIS BVNijeveen (0522) 49 16 86Loonbedrijf - Aannemersbedrijf g.w.w. - Landschapswerk

• VAN DER ZEE VLEESGROOTVERBRUIKEmmen (0591) 63 70 01Leverancier van vlees, vleeswaren, kaas, wild en gevogelte

• WOONCONCEPTMeppel (0800) 61 62Meer dan wonen

Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van:

Stichting ‘Het Drentse Landschap’ zet zich in voor het behoud van deDrentse natuur en maakt zich sterk voor het in stand houden van ons culturele erfgoed.

Dit doet ze door het aankopen en beheren van natuurterreinen en cultuurhistorisch waardevolle objecten.

Stichting ‘Het Drentse Landschap’behartigt ook de belangen van:

• Stichting Drentse Boerderijen

• Stichting Oude Drentse Kerken

• Stichting Orvelte

• Stichting Lemferdinge