‘Eén zwaluw maakt de lente niet’. Wie eind maart of begin april de heldere lente-

lucht afspeurt, kan het spreekwoord beamen. De

eerste zwaluwen keren dan ook maar mondjesmaat

terug vanuit Afrika. Pas in mei zijn de luchtacrobaten

helemaal terug van weggeweest.

Zo zie je ze rakelings over de binnenkoer van een

boerderij scheren, frivool wiebelen op een elektrici-

teitsdraad of modder aandragen voor hun nest.

Bouwen ze ergens een nest, laat het ons weten!

Deze brochure geeft een handvol tips voor een

zwaluwvriendelijke buurt.

Met de energieke steun van

Zwaluwen in nesten Tel mee

30 & 31 mei 2009

Sinds mensenheugenis spreken zwaluwen tot de ver-

beelding. In de middeleeuwen was men er rotsvast van

overtuigd dat zwaluwen samen met de vissen overwin-

terden op de bodem van een meer of een vijver. Tot op

vandaag behouden zwaluwen een bijzondere reputatie.

Zo zouden ze geluk brengen voor al wie in de buurt van

hun nesten woont. Helaas lijkt het beeld van de boer-

derij met zolderingen boordevol zwaluwnesten steeds

vaker tot het verleden te behoren en kampen onze

zwaluwsoorten met ernstige huisvestingsproblemen.

Er was eens… een zwaluw

Zwaluwen in nestenSinds de jaren ’70 gaat het steil bergaf met de zwaluwen. Uit een onder-

zoek in 2000-2002 bleek dat de populatie huiszwaluwen in Vlaande-

ren strandde op 8 000 à 10 000 koppels, maar liefst 75% minder dan

30 jaar geleden. Ook het aantal boerenzwaluwen slonk over dezelfde

periode schrikbarend van 100 000 à 200 000 naar amper 20 000 à

30 000. Er zijn tal van redenen waarom we minder zwaluwen tellen.

Zo zijn er niet alleen minder boerderijen en minder vee, maar ook

nieuwe landbouwmethodes steken stokken in de wielen. De meer

efficiënte bestrijding van insecten zorgt voor minder voedsel, terwijl de

moderne, hermetisch afgesloten stallen de nestgelegenheid beper-

ken voor de boerenzwaluw. De verstedelijking van Vlaanderen legt

de bouwkunsten van huiszwaluwen ietwat contradictorisch danig

aan banden: zwaluwnesten sneuvelen tijdens sloop- of renovatie-

werken en de moderne plastic afwerking van dakranden blijkt te

glad om er een nest aan vast te maken. Verstedelijking en verharding

hebben bovendien zo om zich heen gegrepen dat zwaluwen op veel

plaatsen onvoldoende modder van geschikte kwaliteit vinden om er

een degelijk nest mee te bouwen.

Op 30 & 31 mei organiseert Natuurpunt een

grote Landelijke Zwaluwtelling

Ga mee op zoektocht in stal of schuur, of speur eens onder bruggen, dakgoten en inrijpoorten. Hoewel minder vanzelfsprekend

dan enkele jaren geleden, vind je met wat geluk toch een zwaluwnest bij jou in de buurt. Als ambassadeurs van een kwaliteits-

volle natuur, vertellen zwaluwen veel over de natuur in jouw omgeving. Tel je mee, dan breng je niet alleen de zwaluwen in kaart,

je geeft ons ineens ook nuttige informatie om zwaluwen beter te beschermen.

Boerenzwaluw

Tellen is kinderspelIn Vlaanderen komen drie soorten zwaluwen voor. Tijdens het telweekend

brengen we echter alleen de boerenzwaluw en de huiszwaluw in kaart, twee soorten

die dicht bij de mensen wonen. De oeverzwaluw en de gierzwaluw (die laatste is in

feite geen zwaluw want meer verwant aan kolibries) komen niet aan bod wegens te

moeilijk om de nesten in kaart te brengen.

Valt je oog op een zwaluwnest, zoek dan uit of het bewoond wordt door huis-

zwaluwen of boerenzwaluwen. Vergeet ook niet om onbezette nesten door te ge-

ven. Soms trekken ze immers ‘nieuwkomers’ aan of kunnen ze wijzen op een sterke

achteruitgang van de soort. Noteer dus per locatie over welke soort het gaat en of

het nest al dan niet bezet is. Je kan je telresultaten invullen op het waarnemings-

formulier op de achterzijde van deze brochure of doorgeven via

www.natuurpunt.be/zwaluwen.

Vul voor elke locatie (elk gebouw) met zwaluwen een afzonderlijk formulier in.

Kolonie huiszwaluwen

Boerenzwaluw

De boerenzwaluw is veruit de meest bekende van alle zwaluwen; ze vertoeft

dan ook dicht bij de mensen. Op het platteland zie je ze vaak kwetterend op een

elektriciteitsdraad of in de buurt van boerderijen. Schuren en stallen bekoren hen

het meest als nestplaats. Is er vee in de buurt, dan weet de zwaluw zich verzekerd

van een ruim aanbod aan insecten.

De boerenzwaluw maakt zijn reputatie van natuurlijke insectenverdelger meer dan

waar. Om de hongerige jongen te voeden, vangt elk paartje dagelijks zo’n 6 000

insecten, voornamelijk vliegen.

Het nest van de boerenzwaluw is een bouwkundig meesterwerk van modder.

Het halfopen kuipje vind je binnen in de stal en bestaat uit aardkluitjes, bekleed met

veertjes en stro. Het leunt aan tegen een verticale muur, vaak vanaf een steun als

een lamp, een dikke spijker… Ook in garages wordt er genesteld, zolang het maar

binnen en op een donker plekje is.

Leuk om weten:

De boerenzwaluw is een onvervalste maar uiterst zuinige snelheidsduivel. Zo haalt

hij niet alleen moeiteloos snelheden van ruim 32 km/u, in vergelijking met de

roodborst vragen zijn vliegkunsten vijfmaal minder energie!

Meet volwassen 15 cm en weegt zo’n 20 tot

25 gram. De boerenzwaluw herken je aan de

roomwitte onderzijde, rode keel, glanzend

blauwzwarte kop, volledig donkere bovenzijde,

donkere borstband en lange, diep gevorkte

staart.

Boerenzwaluw

Boerenzwaluw

Nest van boerenzwaluw

Boerenzwaluw

Huiszwaluwen laten zich makkelijk bewonderen in volle vlucht. Je merkt ze binnen

de kortste keren op door hun gekwetter en hun roep die klinkt als een droog, rollend

‘trrrrt’. Vliegen is trouwens ook altijd een beetje eten. Dankzij de speciale borsteltjes

bij de snavelwortel kan de zwaluw zich in de vlucht voeden met vliegende insecten.

De zwaluw jaagt doorgaans hoog in de lucht, alleen bij vochtig en koud weer vliegt

ze lager, vaak boven water en langs bomenrijen. Er zit dan ook een grond van waar-

heid in de spreuk ‘Vliegt de zwaluw hoog, dan blijft het overwegend droog. Vliegt de

zwaluw laag, dan nadert een regenvlaag’. Alleen is de oorzakelijkheid meestal om-

gekeerd dan wat de spreuk aangeeft: het gedrag van de zwaluwen heeft dus weinig

voorspellingswaarde, maar volgt het weer.

Anders dan de boerenzwaluw, broedt de huiszwaluw liever buiten tegen de huizen.

Doorgaans op het platteland, in dorpen of aan de rand van steden.

Overhangende daken boven een ruwe stenen buitenmuur staan bovenaan hun

verlanglijstje, minder vaak broeden ze onder inrijpoorten en bruggen en heel af en

toe tref je ze ook in schuren. Vaak zoeken ze een dakoversteek op die op het noorden

of oosten gericht is en bovendien wit of crèmekleurig is: daar is het risico op over-

verhitten van het nest beperkt.

De huiszwaluw, 12,5 cm groot, heeft een blauw-

zwarte rug en een spierwitte buik. De stuit,

bovenop het lichaam tussen de vleugels en de

staart, is opvallend wit.

Huiszwaluw

Hun nest is een gesloten bol met kleine ingang, opgetrokken uit modderballetjes. Je vindt het nest tegen een buitenmuur. Aan de bovenrand

vliegen de huiszwaluwen in en uit door een kleine vliegopening. Er wordt ook vaak in kolonies van meerdere nesten bij elkaar gebroed.

Soms ervaart men de uitwerpselen onder de nesten als hinderlijk. Het probleem kan verholpen worden door minstens 30 cm onder het nest een

mestplankje van 25 cm breed te bevestigen.

Huiszwaluw

Nest van huiszwaluw

Huiszwaluw

Goed om weten: in heel wat steden en gemeenten wordt de aankoop van

kunstnesten voor zwaluwen gesubsidieerd.

Doe dus zeker even navraag!

Enkele zwaluwvriendelijke tips

Laat zwaluwnesten altijd hangen. Zelfs onbewoond •

kunnen ze nog steeds ‘nieuwkomers’ aantrekken

Gebruik geen giftige lakverven of pesticiden•

Houd staldeuren, ramen e.d. … open zodat de zwaluw •

ongestoord in en uit kan vliegen

Geschikte dakranden schilder je wit of crèmekleurig: •

de ideale achtergrond voor een huiszwaluwnest!

Nieuwbouw of renovatie? Plaats kunstnesten voor •

zwaluwen!

Een kraaknette buurt biedt zwaluwen te weinig bouwma-•

teriaal voor het nest. Een modderpoel op minder dan 200

m doet daarentegen wonderen

Ruwe muren en steunlatjes tegen de muur maken het •

bouwen een stuk makkelijker

In de weer voor meer zwaluwen

Zie je in de buurt nog zwaluwbroedplaatsen, dan

kan je kunstnesten ophangen om meer zwaluwen

aan te trekken. Ook wanneer kolonies dreigen te

verdwijnen door bijvoorbeeld renovatie- of sloop-

werken, zetten kunstnesten de zwaluw aan om

toch in de buurt te blijven.

Zorg er wel voor dat je het nest bij voorkeur

tegen een muur of noordelijk tot oostelijk gericht

plaatst en dat het nest stevig wordt bevestigd om

voorbijgangers niet in gevaar te brengen. Het nest

mag ook niet in de volle zon hangen en een ruime

open aanvliegroute naar het nest moet gerespec-

teerd worden. Zo zal een kunstnest dat net achter

een boom hangt nooit zwaluwen aantrekken.

Huiszwaluw

Huiszwaluw

Huiszwaluw

V.U

. Will

y Ib

ens •

Cox

iest

raat

11 •

2800

Mec

hele

n •

Foto

graf

en: M

iel F

erdi

nand

e, G

eral

d D

riess

ens,

Pie

ter A

bts,

Fra

nk Te

rsta

ppen

, Mar

cel V

os, R

aym

ond

De

Smet

, Joh

an B

ucke

ns, R

aym

ond

de S

met

, Vild

a: Y

ves A

dam

s, M

isjel

Dec

leer

, Lud

o G

ooss

ens

Als lid van Natuurpunt ontvang je • 4 keer per jaar

Natuur.blad, ons ledenblad boordevol informatie over de

natuur in Vlaanderen.

Natuurpunt nodigt je uit om deel te nemen aan de plaat-•

selijke werking. Je blijft op de hoogte via het plaatselijke

contactblad.

Je kan – met het hele gezin – • gratis deelnemen aan alle

geleide wandelingen en fietstochten van Natuurpunt.

Je geniet • 10% ledenkorting bij aankoop van boeken,

verrekijkers e.a. producten in de Natuur punt-winkel.

Je ontvangt ook een aantrekkelijk •

welkomstpakket met daarin onze fraaie

Fiets- en wandel gids met 33 uitgestip-

pelde wandelingen en fietstochten in de

mooiste natuurgebieden van Vlaanderen

en Wallonië.

In het welkomstpakket vind je ook een • CD met de meest

voorkomende vogelgeluiden.

Kom uit je schelp! De natuur heeft je nodig. En vice versa.

Word lid van NatuurpuntSamen met ruim 80 000 gezinnen geef je zo een krachtig signaal aan de overheid.

Jouw lidmaatschap stelt ons in staat om méér natuur te beschermen. Lid worden kan door

overschrijving van 20 euro op rekening 230-0044233-21 van Natuurpunt, met vermelding

‘nieuw lid actie zwaluwen’.

Kunstnest Boerenzwaluw (1)

e 9,50 leden e 8,55

Kunstnest Huiszwaluw (2)

dubbel e 18 leden e 16,2

Oefenkom Huiszwaluw (3)

e 17 leden e 15,3

Natuurpunt-winkel

Stationstraat 40 2800 Mechelen015-43 16 88 winkel@natuurpunt.be

Onze winkel is geopend op

woensdag • (13u30-17u30)

vrijdag • (13u30-17u30)

zaterdag • (10u-17u30)

Zitten er bij jou in de buurt zwaluwen? Aarzel dan niet om ze onderdak te bieden.

Haal vandaag nog kunstnesten of oefenkommetjes op in de Natuurpunt-winkel of

bestel ze via www.natuurpunt.be/winkel.

Haal een zwaluw in huis

1 2 3

Een permanent geopende schuur of loods

is een prima plek om een kunstnest op te

hangen. In ruil vangt de boerenzwaluw

gretig vliegen en muggen.

Het wordt voor huiszwaluwen steeds

moeilijker om in de buurt geschikt nest-

materiaal te vinden. Je kan hen helpen

door een enkel of dubbel kunstnest op te

hangen net onder de dakrand.

Een oefenkom biedt niet alleen een dak

boven het hoofd, zwaluwen vinden ineens

ook een plek waar ze zelf hun nest kunnen

bouwen. Op die manier gaat waardevolle

‘ervaring in de bouw’ niet verloren.

WAARNEMINGSFORMULIER ‘Zwaluwen in nesten’

Geef je waarnemingen bij voorkeur door op www.natuurpunt.be/zwaluwenof per post naar Natuurpunt, zwaluwtelling, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen

WaarnemerNaam en voornaam:

Straat en huisnummer:

Postcode/gemeente:

E-mailadres: Tel:

Adres broedplaats (1)

Straat en huisnummer:

Postcode/gemeente:

Indien geen adres, omschrijf: (brug, afgelegen stal, ...)

Huiszwaluw (vul iedere broedkolonie afzonderlijk in)

Boerenzwaluw

Adres broedplaats (2)

Aantal bezette natuurlijke nesten

Aantal bezette kunstnesten

Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten

Type gebouw (aanvinken)

Rijhuis

Villa

Hoeve

Brug

Fabriek

Groot gebouw (klooster, kazerne, school, gemeentehuis)

Ander

Is er een mestplank aanwezig? Ja Nee

Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee

Aantal bezette natuurlijke nesten

Aantal bezette kunstnesten

Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten

Type gebouw (aanvinken)

Stal

Schuur (zonder vee)

Melkhuis

Brug

Schuilhok voor vee

Garage

Ander

Hoeveel bewoonde nesten hangen bij welk vee in de stal?

(aantal invullen)

Runderen Schapen

Paarden Geiten

Kippen Niet bij vee

Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee

Aantal bezette natuurlijke nesten

Aantal bezette kunstnesten

Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten

Type gebouw (aanvinken)

Rijhuis

Villa

Hoeve

Brug

Fabriek

Groot gebouw (klooster, kazerne, school, gemeentehuis)

Ander

Is er een mestplank aanwezig? Ja Nee

Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee

Aantal bezette natuurlijke nesten

Aantal bezette kunstnesten

Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten

Type gebouw (aanvinken)

Stal

Schuur (zonder vee)

Melkhuis

Brug

Schuilhok voor vee

Garage

Ander

Hoeveel bewoonde nesten hangen bij welk vee in de stal?

(aantal invullen)

Runderen Schapen

Paarden Geiten

Kippen Niet bij vee

Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee