BUMPER FREDERIK

Sequentie 1

(Fre onderweg met de auto)

VO Chris: Bioloog Frederik doet voor Dieren in Nesten de nachtshift. Als wij slapen, blijft hij wakker

om ons het nachtgedrag van een bepaald dier te tonen. Vandaag: moedervleermuis in haar

kraamkolonie.

LOCATIE 1 = Kerk, Geel-Bel // opname vrijdag 18/07 NM

INTRO

(Fre haalt materiaal uit de koffer van z’n auto - op achtergrond kerk van Bel) Fre: We zijn in Bel, een

dorp bij Geel. En daar moeten we zijn (wijst naar kerk). Helemaal boven in de toren. (slaat koffer

van auto dicht) xxx treden. (tegen cameraploeg) Dat gaat nog net lukken, zeker?

(Fre gaat kerk binnen – begint aan beklimming) Fre: Helemaal boven in de nok van deze kerk huist

een kraamkolonie vleermuizen. Vleermuizen zijn de enige zoogdieren die vliegen. Zo’n

kraamkolonie is een beetje zoals een kraamkliniek: de vrouwtjes zijn net bevallen en komen hier

een aantal weken samen hangen om hun jongen op te voeden. In tegenstelling tot in het

ziekenhuis, is er van de vaders amper een spoor. Overdag slapen de dieren, maar ’s nachts gaan de

moeders jagen en geven hun kinderen te eten. Dat ga ik jullie in deze Nachtshift tonen.

(Fre komt aan de deur waar de kolonie achter huist – vleermuizen zitten achter de deur een meter

verder vlak boven je hoofd. Afstand bewaren!):

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 1

SCENARIO NACHTSHIFTVLEERMUIZEN

17 & 18 juli

Fre: Achter deze deur is de slaapkamer van de kraamkolonie. We gaan ze zo min mogelijk storen,

dus ik ga alleen naar binnen met mijn camera. (We zien Fre verdwijnen achter de deur en schakelen

over op een ander beeld = Fre filmt zelf de kraamkolonie)

Fre (in de ruimte van de kraamkolonie - fluisterende commentaarstem):

- Dit zijn Grijze Grootoorvleermuizen, een zeldzame soort.

- Hier hangen zo’n 40 moeders samen in de kraamkolonie, wat veel is. Elk vrouwtje heeft

normaal 1 jong. Na 4 of 5 weken kunnen de kleintjes vliegen. En na 6 weken zijn ze weg.

- Omdat de binnenkant van het dak van hout is, is het hier lekker warm. En daar houden de

vleermuizen wel van.

- In zo’n kraamkolonie zitten de dieren alleen in de zomermaanden samen. In de winter

kruipen ze ook bij mekaar, maar dan meestal op een andere plaats, in hun winterverblijf.

Extra weetjes Grote Grijsoorvleermuis

vleugelspanwijdte van 25,5 tot 29,2 cm / gewicht 5-13g

oren zijn vrij groot voor hun lijfje – kunnen 3cm lang worden, vandaar de naam

10 à 30 dieren in kraamkolonie – 1 jong per vrouwtje, geboren tussen half juni en begin

juli – eind augustus valt de kraamkolonie uiteen

jagen voornamelijk in bossen – met trage vlucht, dicht tegen vegetatie – plukken insecten

van planten én vangen tijdens vlucht – eten vooral nachtvlinders en kevers

zomerverblijf in gebouwen met warme, grote zolder / winterslaapplaats in breed scala

van plaatsen: forten, ijskelders, bunkers, mergelgroeven, huizen,…

bij hoge temperaturen hangen ze apart, niet meer in de nok, maar lager op de zolder en

met hun vleugels open om af te koelen

(Fre op een plekje waar hij naar buiten kan wijzen – geen idee of dat lukt?) Fre : De meeste

vleermuizen hier slapen nu. Of houden zich bezig met hun lichaamsverzorging; hun vacht en

vlieghuid poetsen. Bij schemering komt er actie in de kolonie. Dan vliegen de moeders (via de

dakkapel van de kerk aan de onverlichte zijde) over het kerkhof daar en gaan ze jagen in de velden

en bossen. Ze zitten dan vooral achter nachtvlinders en kevers aan.

(Fre stapt terug beneden – gerief in koffer - stapt in z’n auto – wegrijden – en deel van de presentatie

ook al rijdend) Fre : Vleermuizen kiezen warme, donkere, goed verborgen plekjes om te slapen. We

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 2

hebben er net op de zolder van een kerk gezien. Maar dat kan ook in een abdij of kasteel zijn, of

onder jouw dakpannen. Andere maken hun slaapplaats dan weer in boomholtes.

LOCATIE 2 = bomen rond Gemeentelijke visvijver, Dekshoevevijver, Geel // opname vrijdag 18/07 NM

(Fre stopt bij bomenrij – klimmateriaal & warmtecamera & batdetector nemen - bos inwandelen)

Fre: Dit is een ideaal bos voor vleermuizen. Ze hebben een lichte voorkeur voor oude Amerikaanse

eiken, die niet te kort bij mekaar staan. Oud omdat er dan meer barsten, scheuren en holen en dus

slaapplaatsen in zijn. Ruimte genoeg tussen de bomen maakt dat ze nergens tegenaan vliegen als

ze hun hol in of uit moeten. En Amerikaanse eik? Gewoon omdat die beter hangen… er is niet voor

alles een verklaring.

(met batdetector in de weer)

Fre: Dit is een batdetector. Daarmee kan je geluid van vleermuizen horen. Want ze maken

ultrasoon geluid, voor ons niet hoorbaar. Dit toestel zet dat geluid om in iets wat wij wel kunnen

horen.

(Fre vindt op die manier watervleermuizen.) Fre: En dit zijn watervleermuizen.

Extra weetjes Watervleermuis

een van de meest algemene vleermuis

vleugelspanwijdte 24-27,5 cm – gewicht 7 à 17g

opvallend grote voeten met lange borstelharen waarmee ze prooien van wateroppervlak

HARKEN – vliegen daarbij traag in cirkels of 8-vormen over het water – prooi = muggen,

juffers, wantsen, gaasvliegen en vlinders

springt kwistig om met water; drinkt ook meer dan andere soorten

zomerverblijf hoofdzakelijk in boomholtes; liefst in oude holen van grote bonte specht –

verhuist om de 3 dagen van boom; kraamkolonie blijft 3-tal weken in zelfde boom

winterverblijf in mergelgrotten, forten, bunkers en ijskelders

(warmtecamera boven halen – kijken en zoeken)

Fre: Met de warmtecamera kan je als het ware door de stam heen kijken en zien of er vleermuizen

ergens in een holte hangen. Ze nemen vaak verlaten spechtenholen in. Maar om de paar dagen

verhuizen ze naar een andere holte. Dus, het is niet evident om er eentje te vinden.

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 3

(boom vinden waar je iets ‘rood’ ziet oplichten = vleermuizen)

Fre: Je kan ook nog aan het spoor op de stam zien dat er vleermuizen zitten. Deze streep op de

stam, zijn uitwerpselen van de vleermuis.

Fre probeert te tellen hoeveel vleermuizen er in de holte zitten. Kan hij een boom inklimmen op

kakspoor naar omhoog om in de holte te kijken?

Fre: We hebben nu al veel slapend volk gezien. ’s Nachts worden de vleermuizen wakker en gaan

ze jagen en zogen. Dat ga ik jullie tonen. En daarvoor gaan we de boer op. (Fre wandelt bos uit)

LOCATIE 3 = Stal Jos Vanderlinden, Diepenbeek // opname donderdag 17/07 18u30

(Fre komt toe op boerderij – wandelt over boerderij, zonder dat je Jos al ziet of toch zonder dat er al

ontmoeting is tussen hen beiden – voor het beeld kan Jos wel ergens aan het werk zijn)

Fre ontmoet boer Jos. Goeiedag. Fre: Waar staat die snackbar van u? Jos: Helemaal achterin,

voorbij de stieren.

(Fre gaat de stal binnen – en hopelijk is het daar vergeven van de vliegen): Fre: Deze stal is een ware

snackbar voor vleermuizen. Want koeien trekken vliegen aan en vliegen trekken insecteneters aan.

Zoals vleermuizen. Ze eten tot 300 vliegen per nacht. Je kan geen betere insectenverdelger

hebben. En voor de vleermuis is dit een ideale jaagplek.

(Fre loopt wat rond in de stal en raapt vleermuizenkeutels op, verzamelt ze in een zakje of potje)

Fre: Dit zijn vleermuizenkeutels (tonen). Ze zijn geurloos. Ze verpulveren heel makkelijk (tonen)

omdat dit dus poten, vleugels en andere resten zijn van vliegen of andere insecten die de

vleermuis heeft binnengespeeld: nachtvlinders, muggen, kevers,… Goeie meststof voor je tuin.

(Fre stuurt sms naar René) René, ik ben al in de snackbar. Breng voor mij eentje met mayonaise mee.

Fre: Hier installeer ik me straks voor de nacht, samen met René, een collega-bioloog en

vleermuizenspecialist. Bedoeling is een jagende vleermuis te vangen, zenderen en dan te volgen

tot in haar kolonie!

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 4

(René komt toe met een pak frieten - Fre loopt er naartoe) Fre: Aah, René. Ideaal.

René: ’t is er eentje met Hollandse mayonaise.

Fre: (Eet van een frietje) Heb je al alles bij?

(Fre en René stellen mistnetten op – af en toe eens van de frietjes eten) GESPREKJE tussen René en

Fre:

- Hoe staat het met uw onderzoek?

- Tegen wanneer komen die vleermuizen naar de stal?

- Hoe groot is de kans dat we hier een vleermuis in ons mistnet vliegt? En dan halen we ze er

snel uit om een zender te geven zodat we ze kunnen volgen he?

(De nacht valt - Fre & René wachten)

Sequentie 2

(Fre staat in stal, kijkt en wijst naar boven - terwijl prutst René wat aan het net, of is effe ergens

anders mee bezig)

Fre: Intussen hangen de vliegen rustig aan het plafond. Piece of cake voor de vleermuizen. Door

hun specifieke bouw, kunnen ze die nu gewoon van het plafond plukken met hun poten. Dat heet

gleanen, Engels voor verzamelen of oppakken.

Vleermuizen zien niet beter dan wij ’s nachts. Om hun prooi te vangen, gebruiken ze daarom iets

wat echolocatie heet. Ze zenden een geluid uit, dat op hun prooi botst, en vangen de echo daarvan

op. Zo weten ze exact waar de prooi zit en welke richting ie op gaat.

<<TIMELAPSE>>

(wachten- wachten – wachten / René en Fre proberen vleermuizen te spotten in de stal – effe laten

gebeuren…)

Fre: Kijk, kijk. Daar vliegt er eentje…!

(vleermuis vliegt in het net (als je dat gefilmd krijgt, krijgt ge een bak van mij) – Fre en René lopen

naar de vleermuis die net in het net is gevlogen)

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 5

GESPREKJE René/Fre tijdens losmaken van de vleermuis en vervolg:

- René/Fre : Het is een ingekorven vleermuis; heel erg zeldzaam in Vlaanderen

- René : nog maar 5 kraamkolonies bekend/gevonden van deze soort

- Fre : uitleg over uiterlijk – naam komt van ingekerfd oortje – pootjes/klauwtjes close tonen,

waarmee ze zich ondersteboven kunnen vastklampen en vastzetten – vleugels tonen

(openen); is eigenlijk vlieghuid rond poten en geen echte vleugels; je kan er aders in zien –

tonen hoe het komt dat ze zo goed kan gleanen

- René : mannetje of vrouwtje? – als vrouwtje: ZENDEREN - vrouwtje kan tot 20km van haar

kraamkolonie komen jagen

Extra weetjes Ingekorven Vleermuis

middelgrote soort – vleugelspanwijdte van 22 tot 24,5 cm – gewicht 7 à 15g

grote, brede oren met knik = oorsprong naam ‘ingekorven’

in jaren ’30-’50 algemeenste soort in België – vanaf jaren ’60 sterke afname in populaties

door pesticides, verstoring habitat

houdt hele lange winterslaap; van oktober tot begin mei – winterverblijf = forten rond

Antwerpen en mergelgroeves in Limburg

kraamkolonies van 10 tot enkele 100den dieren – 1 jong per vrouwtje – kunnen na 4 à 5

weken vliegen – worden 25 à 35 dagen gezoogd – zijn na 60d onafhankelijk - zeer

plaatsgetrouw; komt jaar na jaar terug naar kolonieplaats

mannetjes leven solitair

super gleaners – gebruiken zoals alle vleermuizen echolocatie om hun prooi te vangen –

hoofdmenu = vliegen, spinnen en vlinders

Zuid-Europese soort – vliegen niet noordelijker dan Blaanderen en Zuid-Limburg in

Nederland – meest noordelijke kolonie = die van Postel

(Fre houdt vleermuis vast - René pakt z’n materiaal)

René tegen Fre: Kom hier met die vleermuis. Ik wil haar zender erop plakken.

(René plakt met een beetje lijm een zendertje op de vacht van de vleermuis)

Fre: De vleermuis krijgt dus een minuscuul zendertje, dat er binnen enkele dagen vanzelf weer

afvalt. We laten haar zo meteen los, en dan gaan we haar met deze antenne (toont telemetrie-

toestel) volgen.

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 6

Fre tegen René: Wat gaat ze doen als we ze loslaten?

René: Het zou kunnen dat ze eerst nog verder gaat jagen, maar misschien vliegt ze direct terug

naar haar kraamkolonie om haar jongen te gaan voeden. Geen idee dus. Het zijn beesten, he.

(Fre gaat klaarzitten in de auto – René laat vleermuis los – stapt in – en volgen -> liefst met 2

telemetrie-toestellen, zodat zowel Fre als René zo’n ding door het raam naar buiten kunnen steken;

en Fre er straks alleen mee verder op pad kan als René zijn eigen jachtonderzoek wil verder zetten)

GESPREK in auto laten gebeuren.

Op een gegeven moment komen ze bij een plaats waar de kolonie zou kunnen huizen.

(Fre haalt tablet boven – google maps openen, stal en eindpunt ingeven)

Fre/René: Das wel straf. Hier stond de stal. Nu zijn we hier. Das een serieus eindje dat die

vleermuis heeft afgelegd. Soms gaan ze wel 20km ver weg van hun kolonie. En hoe groter de

kolonie, hoe verder ze moeten jagen.

***EINDE - OPTIE A***

René/Fre: Hier blijft het signaal hangen. Hier moet de kolonie ergens zijn.

(Fre stapt dan uit, want wil naar de kolonie. René blijft zitten.)

Fre: Awel? Volgen we de moeder niet? Die gaat haar klein mannen gaan eten geven he.

René: Nee. Ik wil zien waar ze gaat jagen.

Fre: Ook goed. Dan ga ik wel alleen verder.

(Fre gaat alleen op pad, met zijn telemetrie-toestel. René rijdt weg.)

Fre: We hebben geen ruzie hoor. Alleen andere plannen voor vannacht.

(Fre zo lang mogelijk nog alleen laten verder zoeken naar de kolonie) En dan gaan we op een andere

draaidag nog een kolonie bij nacht filmen.

***EINDE - OPTIE B***

Fre: Daar kunnen we moeilijk op dit uur gaan aankloppen omdat we denken dat er vleermuizen op

hun zolder zitten. Wat nu?

René: Slaapje doen en morgen terugkomen, denk ik.

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 7

<<TIMELAPSE>> De volgende dag… // opname vrijdag 18/07 12u-13u

(Fre en René wandelen in de omgeving van waar ze gisteren het laatste signaal hebben opgevangen –

aanbellen/of binnen gaan, afhankelijk van de locatie)

Fre: Hier is de kraamkolonie. X-tal dieren. Waarschijnlijk komen ze al enkele jaren elke zomer naar

hier om hun jongen te voeden. Zodra de zon ondergaat, gaan deze moeders op jacht en laten ze

hun jongen alleen achter. Maar deze locatie is ideaal voor hen; warm genoeg. Misschien kruipen ze

dan zelfs wat korter bij mekaar.

***ECHT EINDE BIJ OPTIE A en OPTIE B***

(Fre pakt zijn spullen in – rijdt weg)

Extra info - Vleermuizen algemeen

Vleermuizen zijn trouwens de enige vliegende zoogdieren, geen enkel ander vliegend dier

geeft melk aan haar jongen.

17 soorten in Vlaanderen – 21 in heel België, waarvan 13 met uitsterven bedreigd – meer

dan 1000 soorten in de hele wereld

vleermuis + verblijfplaatsen zijn beschermd

eet per nacht ¼ tot ½ van zijn eigen lichaamsgewicht = ca. 300 vliegen, muggen, spinnen,

motten per nacht => vleermuis van 20g eet per jaar 3,6kg insecten!

gebruiken geen nestmateriaal

in winterslaap van oktober tot april

Scenario Nachtshift Vleermuizen – versie 15/jul 8