‘Eén zwaluw maakt de lente niet’. Wie eind maart of begin april de heldere lente-
lucht afspeurt, kan het spreekwoord beamen. De
eerste zwaluwen keren dan ook maar mondjesmaat
terug vanuit Afrika. Pas in mei zijn de luchtacrobaten
helemaal terug van weggeweest.
Zo zie je ze rakelings over de binnenkoer van een
boerderij scheren, frivool wiebelen op een elektrici-
teitsdraad of modder aandragen voor hun nest.
Bouwen ze ergens een nest, laat het ons weten!
Deze brochure geeft een handvol tips voor een
zwaluwvriendelijke buurt.
Met de energieke steun van
Zwaluwen in nesten Tel mee
30 & 31 mei 2009
Sinds mensenheugenis spreken zwaluwen tot de ver-
beelding. In de middeleeuwen was men er rotsvast van
overtuigd dat zwaluwen samen met de vissen overwin-
terden op de bodem van een meer of een vijver. Tot op
vandaag behouden zwaluwen een bijzondere reputatie.
Zo zouden ze geluk brengen voor al wie in de buurt van
hun nesten woont. Helaas lijkt het beeld van de boer-
derij met zolderingen boordevol zwaluwnesten steeds
vaker tot het verleden te behoren en kampen onze
zwaluwsoorten met ernstige huisvestingsproblemen.
Er was eens… een zwaluw
Zwaluwen in nestenSinds de jaren ’70 gaat het steil bergaf met de zwaluwen. Uit een onder-
zoek in 2000-2002 bleek dat de populatie huiszwaluwen in Vlaande-
ren strandde op 8 000 à 10 000 koppels, maar liefst 75% minder dan
30 jaar geleden. Ook het aantal boerenzwaluwen slonk over dezelfde
periode schrikbarend van 100 000 à 200 000 naar amper 20 000 à
30 000. Er zijn tal van redenen waarom we minder zwaluwen tellen.
Zo zijn er niet alleen minder boerderijen en minder vee, maar ook
nieuwe landbouwmethodes steken stokken in de wielen. De meer
efficiënte bestrijding van insecten zorgt voor minder voedsel, terwijl de
moderne, hermetisch afgesloten stallen de nestgelegenheid beper-
ken voor de boerenzwaluw. De verstedelijking van Vlaanderen legt
de bouwkunsten van huiszwaluwen ietwat contradictorisch danig
aan banden: zwaluwnesten sneuvelen tijdens sloop- of renovatie-
werken en de moderne plastic afwerking van dakranden blijkt te
glad om er een nest aan vast te maken. Verstedelijking en verharding
hebben bovendien zo om zich heen gegrepen dat zwaluwen op veel
plaatsen onvoldoende modder van geschikte kwaliteit vinden om er
een degelijk nest mee te bouwen.
Op 30 & 31 mei organiseert Natuurpunt een
grote Landelijke Zwaluwtelling
Ga mee op zoektocht in stal of schuur, of speur eens onder bruggen, dakgoten en inrijpoorten. Hoewel minder vanzelfsprekend
dan enkele jaren geleden, vind je met wat geluk toch een zwaluwnest bij jou in de buurt. Als ambassadeurs van een kwaliteits-
volle natuur, vertellen zwaluwen veel over de natuur in jouw omgeving. Tel je mee, dan breng je niet alleen de zwaluwen in kaart,
je geeft ons ineens ook nuttige informatie om zwaluwen beter te beschermen.
Boerenzwaluw
Tellen is kinderspelIn Vlaanderen komen drie soorten zwaluwen voor. Tijdens het telweekend
brengen we echter alleen de boerenzwaluw en de huiszwaluw in kaart, twee soorten
die dicht bij de mensen wonen. De oeverzwaluw en de gierzwaluw (die laatste is in
feite geen zwaluw want meer verwant aan kolibries) komen niet aan bod wegens te
moeilijk om de nesten in kaart te brengen.
Valt je oog op een zwaluwnest, zoek dan uit of het bewoond wordt door huis-
zwaluwen of boerenzwaluwen. Vergeet ook niet om onbezette nesten door te ge-
ven. Soms trekken ze immers ‘nieuwkomers’ aan of kunnen ze wijzen op een sterke
achteruitgang van de soort. Noteer dus per locatie over welke soort het gaat en of
het nest al dan niet bezet is. Je kan je telresultaten invullen op het waarnemings-
formulier op de achterzijde van deze brochure of doorgeven via
www.natuurpunt.be/zwaluwen.
Vul voor elke locatie (elk gebouw) met zwaluwen een afzonderlijk formulier in.
Kolonie huiszwaluwen
Boerenzwaluw
De boerenzwaluw is veruit de meest bekende van alle zwaluwen; ze vertoeft
dan ook dicht bij de mensen. Op het platteland zie je ze vaak kwetterend op een
elektriciteitsdraad of in de buurt van boerderijen. Schuren en stallen bekoren hen
het meest als nestplaats. Is er vee in de buurt, dan weet de zwaluw zich verzekerd
van een ruim aanbod aan insecten.
De boerenzwaluw maakt zijn reputatie van natuurlijke insectenverdelger meer dan
waar. Om de hongerige jongen te voeden, vangt elk paartje dagelijks zo’n 6 000
insecten, voornamelijk vliegen.
Het nest van de boerenzwaluw is een bouwkundig meesterwerk van modder.
Het halfopen kuipje vind je binnen in de stal en bestaat uit aardkluitjes, bekleed met
veertjes en stro. Het leunt aan tegen een verticale muur, vaak vanaf een steun als
een lamp, een dikke spijker… Ook in garages wordt er genesteld, zolang het maar
binnen en op een donker plekje is.
Leuk om weten:
De boerenzwaluw is een onvervalste maar uiterst zuinige snelheidsduivel. Zo haalt
hij niet alleen moeiteloos snelheden van ruim 32 km/u, in vergelijking met de
roodborst vragen zijn vliegkunsten vijfmaal minder energie!
Meet volwassen 15 cm en weegt zo’n 20 tot
25 gram. De boerenzwaluw herken je aan de
roomwitte onderzijde, rode keel, glanzend
blauwzwarte kop, volledig donkere bovenzijde,
donkere borstband en lange, diep gevorkte
staart.
Boerenzwaluw
Boerenzwaluw
Nest van boerenzwaluw
Boerenzwaluw
Huiszwaluwen laten zich makkelijk bewonderen in volle vlucht. Je merkt ze binnen
de kortste keren op door hun gekwetter en hun roep die klinkt als een droog, rollend
‘trrrrt’. Vliegen is trouwens ook altijd een beetje eten. Dankzij de speciale borsteltjes
bij de snavelwortel kan de zwaluw zich in de vlucht voeden met vliegende insecten.
De zwaluw jaagt doorgaans hoog in de lucht, alleen bij vochtig en koud weer vliegt
ze lager, vaak boven water en langs bomenrijen. Er zit dan ook een grond van waar-
heid in de spreuk ‘Vliegt de zwaluw hoog, dan blijft het overwegend droog. Vliegt de
zwaluw laag, dan nadert een regenvlaag’. Alleen is de oorzakelijkheid meestal om-
gekeerd dan wat de spreuk aangeeft: het gedrag van de zwaluwen heeft dus weinig
voorspellingswaarde, maar volgt het weer.
Anders dan de boerenzwaluw, broedt de huiszwaluw liever buiten tegen de huizen.
Doorgaans op het platteland, in dorpen of aan de rand van steden.
Overhangende daken boven een ruwe stenen buitenmuur staan bovenaan hun
verlanglijstje, minder vaak broeden ze onder inrijpoorten en bruggen en heel af en
toe tref je ze ook in schuren. Vaak zoeken ze een dakoversteek op die op het noorden
of oosten gericht is en bovendien wit of crèmekleurig is: daar is het risico op over-
verhitten van het nest beperkt.
De huiszwaluw, 12,5 cm groot, heeft een blauw-
zwarte rug en een spierwitte buik. De stuit,
bovenop het lichaam tussen de vleugels en de
staart, is opvallend wit.
Huiszwaluw
Hun nest is een gesloten bol met kleine ingang, opgetrokken uit modderballetjes. Je vindt het nest tegen een buitenmuur. Aan de bovenrand
vliegen de huiszwaluwen in en uit door een kleine vliegopening. Er wordt ook vaak in kolonies van meerdere nesten bij elkaar gebroed.
Soms ervaart men de uitwerpselen onder de nesten als hinderlijk. Het probleem kan verholpen worden door minstens 30 cm onder het nest een
mestplankje van 25 cm breed te bevestigen.
Huiszwaluw
Nest van huiszwaluw
Huiszwaluw
Goed om weten: in heel wat steden en gemeenten wordt de aankoop van
kunstnesten voor zwaluwen gesubsidieerd.
Doe dus zeker even navraag!
Enkele zwaluwvriendelijke tips
Laat zwaluwnesten altijd hangen. Zelfs onbewoond •
kunnen ze nog steeds ‘nieuwkomers’ aantrekken
Gebruik geen giftige lakverven of pesticiden•
Houd staldeuren, ramen e.d. … open zodat de zwaluw •
ongestoord in en uit kan vliegen
Geschikte dakranden schilder je wit of crèmekleurig: •
de ideale achtergrond voor een huiszwaluwnest!
Nieuwbouw of renovatie? Plaats kunstnesten voor •
zwaluwen!
Een kraaknette buurt biedt zwaluwen te weinig bouwma-•
teriaal voor het nest. Een modderpoel op minder dan 200
m doet daarentegen wonderen
Ruwe muren en steunlatjes tegen de muur maken het •
bouwen een stuk makkelijker
In de weer voor meer zwaluwen
Zie je in de buurt nog zwaluwbroedplaatsen, dan
kan je kunstnesten ophangen om meer zwaluwen
aan te trekken. Ook wanneer kolonies dreigen te
verdwijnen door bijvoorbeeld renovatie- of sloop-
werken, zetten kunstnesten de zwaluw aan om
toch in de buurt te blijven.
Zorg er wel voor dat je het nest bij voorkeur
tegen een muur of noordelijk tot oostelijk gericht
plaatst en dat het nest stevig wordt bevestigd om
voorbijgangers niet in gevaar te brengen. Het nest
mag ook niet in de volle zon hangen en een ruime
open aanvliegroute naar het nest moet gerespec-
teerd worden. Zo zal een kunstnest dat net achter
een boom hangt nooit zwaluwen aantrekken.
Huiszwaluw
Huiszwaluw
Huiszwaluw
V.U
. Will
y Ib
ens •
Cox
iest
raat
11 •
2800
Mec
hele
n •
Foto
graf
en: M
iel F
erdi
nand
e, G
eral
d D
riess
ens,
Pie
ter A
bts,
Fra
nk Te
rsta
ppen
, Mar
cel V
os, R
aym
ond
De
Smet
, Joh
an B
ucke
ns, R
aym
ond
de S
met
, Vild
a: Y
ves A
dam
s, M
isjel
Dec
leer
, Lud
o G
ooss
ens
Als lid van Natuurpunt ontvang je • 4 keer per jaar
Natuur.blad, ons ledenblad boordevol informatie over de
natuur in Vlaanderen.
Natuurpunt nodigt je uit om deel te nemen aan de plaat-•
selijke werking. Je blijft op de hoogte via het plaatselijke
contactblad.
Je kan – met het hele gezin – • gratis deelnemen aan alle
geleide wandelingen en fietstochten van Natuurpunt.
Je geniet • 10% ledenkorting bij aankoop van boeken,
verrekijkers e.a. producten in de Natuur punt-winkel.
Je ontvangt ook een aantrekkelijk •
welkomstpakket met daarin onze fraaie
Fiets- en wandel gids met 33 uitgestip-
pelde wandelingen en fietstochten in de
mooiste natuurgebieden van Vlaanderen
en Wallonië.
In het welkomstpakket vind je ook een • CD met de meest
voorkomende vogelgeluiden.
Kom uit je schelp! De natuur heeft je nodig. En vice versa.
Word lid van NatuurpuntSamen met ruim 80 000 gezinnen geef je zo een krachtig signaal aan de overheid.
Jouw lidmaatschap stelt ons in staat om méér natuur te beschermen. Lid worden kan door
overschrijving van 20 euro op rekening 230-0044233-21 van Natuurpunt, met vermelding
‘nieuw lid actie zwaluwen’.
Kunstnest Boerenzwaluw (1)
e 9,50 leden e 8,55
Kunstnest Huiszwaluw (2)
dubbel e 18 leden e 16,2
Oefenkom Huiszwaluw (3)
e 17 leden e 15,3
Natuurpunt-winkel
Stationstraat 40 2800 Mechelen015-43 16 88 [email protected]
Onze winkel is geopend op
woensdag • (13u30-17u30)
vrijdag • (13u30-17u30)
zaterdag • (10u-17u30)
Zitten er bij jou in de buurt zwaluwen? Aarzel dan niet om ze onderdak te bieden.
Haal vandaag nog kunstnesten of oefenkommetjes op in de Natuurpunt-winkel of
bestel ze via www.natuurpunt.be/winkel.
Haal een zwaluw in huis
1 2 3
Een permanent geopende schuur of loods
is een prima plek om een kunstnest op te
hangen. In ruil vangt de boerenzwaluw
gretig vliegen en muggen.
Het wordt voor huiszwaluwen steeds
moeilijker om in de buurt geschikt nest-
materiaal te vinden. Je kan hen helpen
door een enkel of dubbel kunstnest op te
hangen net onder de dakrand.
Een oefenkom biedt niet alleen een dak
boven het hoofd, zwaluwen vinden ineens
ook een plek waar ze zelf hun nest kunnen
bouwen. Op die manier gaat waardevolle
‘ervaring in de bouw’ niet verloren.
WAARNEMINGSFORMULIER ‘Zwaluwen in nesten’
Geef je waarnemingen bij voorkeur door op www.natuurpunt.be/zwaluwenof per post naar Natuurpunt, zwaluwtelling, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen
WaarnemerNaam en voornaam:
Straat en huisnummer:
Postcode/gemeente:
E-mailadres: Tel:
Adres broedplaats (1)
Straat en huisnummer:
Postcode/gemeente:
Indien geen adres, omschrijf: (brug, afgelegen stal, ...)
Huiszwaluw (vul iedere broedkolonie afzonderlijk in)
Boerenzwaluw
Adres broedplaats (2)
Aantal bezette natuurlijke nesten
Aantal bezette kunstnesten
Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten
Type gebouw (aanvinken)
Rijhuis
Villa
Hoeve
Brug
Fabriek
Groot gebouw (klooster, kazerne, school, gemeentehuis)
Ander
Is er een mestplank aanwezig? Ja Nee
Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee
Aantal bezette natuurlijke nesten
Aantal bezette kunstnesten
Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten
Type gebouw (aanvinken)
Stal
Schuur (zonder vee)
Melkhuis
Brug
Schuilhok voor vee
Garage
Ander
Hoeveel bewoonde nesten hangen bij welk vee in de stal?
(aantal invullen)
Runderen Schapen
Paarden Geiten
Kippen Niet bij vee
Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee
Aantal bezette natuurlijke nesten
Aantal bezette kunstnesten
Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten
Type gebouw (aanvinken)
Rijhuis
Villa
Hoeve
Brug
Fabriek
Groot gebouw (klooster, kazerne, school, gemeentehuis)
Ander
Is er een mestplank aanwezig? Ja Nee
Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee
Aantal bezette natuurlijke nesten
Aantal bezette kunstnesten
Totaal van het aantal aanwezige kunstnesten
Type gebouw (aanvinken)
Stal
Schuur (zonder vee)
Melkhuis
Brug
Schuilhok voor vee
Garage
Ander
Hoeveel bewoonde nesten hangen bij welk vee in de stal?
(aantal invullen)
Runderen Schapen
Paarden Geiten
Kippen Niet bij vee
Zijn de zwaluwen hier welkom? Ja Nee
Top Related