2 3

Familie Berkhout, Schobbelandstraat, 1946 / Familiealbum Berkhout

6 7

De nieuwe woningen waren bedoeld om een schare van nieuwe arbeiders onderdak te bieden die allemaal één doel voor ogen hadden: de handen uit de mouwen steken en deelnemen aan het werk dat in de vers gegraven havenbekkens was te doen. Daar kwamen ze op af: het laden en lossen van schepen, het sjouwen en sjorren, het kruien en kruipen en al wat er verder aan werkzaamheden nodig was, wanneer een schip afmeerde langs een van de kades. Of het werk op de scheepswerven, om nieuwe, grote en nog grotere schepen te vervaardigen. En dan was er nog alle bijkomende industrie die de scheepvaart in zijn kielzog met zich meebracht.

Van heinde en verre kwamen nieuwe arbeids-krachten naar Rotterdam toegestroomd. Het heroïsche verhaal van hun komst is al vele malen verteld. Hoe de haven in korte tijd steeds verder uitdijde toen de Nieuwe Waterweg eindelijk naar behoren functioneerde en Rotterdam een onbekommerde verbinding verschafte met

de zee. Hoe de stoomvaart zijn opwachting maakte en de hele maritieme wereld in een stroomversnelling deed belanden.

Maar wat waren die nieuwe arbeidskrachten voor mensen? Wat bewoog hen in vredesnaam naar Rotterdam te trekken, naar Rotterdam-Zuid in het bijzonder, en juist daar een bestaan op te bouwen? En bovendien: hebben hun karaktertrekken toen al het wezen van een heel stadsdeel bepaald?

ROOSKLEURIGE TOEKOMSTZoals gezegd: het waren in elk geval pioniers. Havenarbeid was mannenwerk, dus kwamen er vooral krachtige kerels, in de bloei van hun leven, die al of niet met hun hele gezin de tocht naar de opbloeiende havenstad ondernamen. Ze waren afkomstig uit de gemeenten rondom Rotterdam, maar velen kwamen van verder weg. De landbouw verkeerde in de tweede helft van de negentiende eeuw in een diepe crisis. Vooral de akkerbouw

Pioniers waren het, de eerste bewoners van Rotterdam-Zuid. Ze betrokken de eerste woningen die er in de nieuwe straten waren neergezet. Dat waren vooral goedkope woningen, slecht van kwaliteit en in razend tempo gebouwd door snelle zakenlieden, die er eigenlijk alleen maar op uit waren vlug geld te verdienen. Overheidsbemoeienis met de volkshuisvesting zou nog jaren op zich laten wachten. Regels waaraan een goede woning moest voldoen waren er niet of nauwelijks. Toch moesten ze er komen, die woningen, want Rotterdam barstte met zijn onstuimig groeiende inwonertal bijna uit zijn voegen, tegen het einde van de negentiende eeuw.

OP ZOEK NAAR HET KARAKTER VAN ZUID

Eerste communiefeest van Jan Hoeven (in matrozenpakje links), Rollostraat, 1951 / Famileliealbum Hoeven

20 21

Muziektent Vreewijk, Lede, 1924 / Familiealbum Snijder Dagje uit naar de bollenvelden, 1925 / Familiealbum Snijder

28 29

Jaarlijkse Paardenmarkt IJsselmonde, Benedenstraat, 1935 Collectie Gemeentearchief Rotterdam

40 41

Tolhuislaan, 1934 / Familiealbum Groen

Groene Hilledijk, 1934 / Collectie Gemeentearchief Rotterdam

52 53

Vliegveld Waalhaven, 1927 / Fotoalbum Familie SnijderPrins Hendrikkade, 1931 Collectie Gemeentearchief Rotterdam

56 57

Catharina Beljaars-Van Lieshout en haar moeder bij de Maranathakerk, Hillevliet, 1938 / Familiealbum Beljaars-Van Lieshout

Op het balkon van Strevelsweg 211, 1942 / Familiealbum Van Noppen

62 63

Passagiersschip Baloeran in gebruik als logement voor het Duitse leger, Waalhaven, 1941 / Collectie War Photo Holland Mobiel luchtafweergeschut, Dordtsestraatweg/hoek Strevelsweg, 14 mei 1940 / Collectie Groeneveld

70 71

De aanloop naar de oorlog was niet ongemerkt aan het gezin voorbij gegaan. Ger Sterk: ‘Mijn vader was in 1939 opgeroepen vanwege de mobilisatie. Hij was toen 34 jaar. Hij zat in Maassluis, daarna aan het Bospolderplein in Rotterdam en vervol-gens werd hij ingekwartierd in de Da Costaschool aan de Martinus Steijnstraat. Ik weet dat hij daar heeft gezeten, want mijn moeder en ik hebben hem opgezocht.’ Dat het oorlog was hoorde hij van zijn vader. ‘Mijn vader is het in volle uitrusting komen vertellen, thuis in de Wapenstraat. We stonden op straat. Er kwamen vliegtuigen over. Op een drafje is hij weer teruggegaan. Kun je nagaan hoe de discipline in ons leger was!’

Die eerste oorlogsdag staat hem in het geheugen gegrift. Hij was 6 jaar. ‘Het was een raar gedoe op straat,’ herinnert hij zich. ‘Wisten wij veel wat oorlog was? In de loop van de ochtend had de één dit gehoord, de ander dat. Mensen waren naar hun werk gegaan, maar velen kwamen weer terug, omdat ze niet verder konden en waren terugge-stuurd. Later die dag nam mijn moeder me mee om mijn vader op te zoeken. We zagen hem al op de Putselaan, waar hij in een schuttersput zat, op de

hoek met de Johannes Brandstraat. Hij stond bij een enorme mitrailleur. Geschoten werd er op dat moment niet. Wel zag je mensen hollend de straat oversteken. Mijn vader was kwaad dat we waren gekomen. Het was ook levensgevaarlijk natuurlijk.’

Wat zijn vader die eerste oorlogsdagen deed weet Ger Sterk niet. ‘Hij vertelde daar nooit veel over. Ze hebben de Duitsers tegengehouden tot de munitie op was en ze zich moesten overgeven. We hebben gezien dat ze werden afgevoerd. Mijn moeder ging echt overal op af. Ze was een pittige en doortastende vrouw. Ze kwam er later achter dat mijn vader in Barendrecht moest zijn, in de groenteveiling aan de Gebroken Meeldijk. Ook daar zijn we heen gegaan. Daar zat hij, op een kratje. De sfeer was ontspannen. De Duitse soldaten waren aardig.’

Tijdens de oorlogsjaren moest Ger Sterk nog enkele keren zijn vader missen. ‘Hij was rechtlijnig en wilde niet voor de Duitsers werken. Hij werkte bij de Verenigde Zuivelbereiders aan de Persoons-dam. Twee keer heeft hij daar ondergedoken gezeten en was hij van de aardbodem verdwenen.

‘WISTEN WIJ VEEL WAT OORLOG WAS’Toen in mei 1940 de oorlog uitbrak, zat Ger Sterk net een paar maanden op de lagere school aan de Noordpolderstraat. ‘Ik hoefde meteen niet meer naar school, omdat de Duitsers erin waren getrokken,’ zegt hij.

Bas Sterk als gemobiliseerd soldaat met Ger op de slee, Hillevliet, 1940

148 149

Boven: Tieny Berkhout en zoontje Richard, Oranjeboomstraat, 1966 / Familiealbum BerkhoutLinks: Herman, Peter en Fred Vogel voor de hoogtezon, Brekelsveld, 1960 / Familiealbum Vogel

162 163

Intocht Feyenoord na het winnen van de Europacup, Groene Hilledijk, 1970 / Familiealbum De Zeeuw Willem van der Pot (wijzend) bij de heropening van het café Goof Meijer, Slinge, 1978 / Familiealbum Van der Pot