Zorg en Gezondheid - Nota Visietekst Beroertezorg …...10.05.2019 eroertezorg laanderen 2/32...

/ visietekst

BEROERTEZORG VLAANDEREN

/ 10.05.2019

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

10.05.2019 Beroertezorg Vlaanderen 2/32

Inhoudstafel

1 Achtergrond 3

2 Juridisch kader 4

2.1 Erkenningsnormen 4

2.2 Programmatie 4

3 Inleiding 5

4 Modules binnen beroertezorg 8

4.1 Pre-ziekenhuis: Preventie en Tijdig herkennen 8

4.1.1 Primaire preventie 8

4.1.2 Herkennen van een beroerte door het brede publiek 8

4.1.3 Aanpak van vermoeden van een beroerte door de eerste lijn 8

4.2 Pre-ziekenhuis: acute opvang 100/MUG/PIT 10

4.2.1 Structureren van pre-ziekenhuiszorg 10

4.2.2 (Pre)ziekenhuis triage 11

4.2.3 Telegeneeskunde 13

4.3 Ziekenhuis: acute opvang 14

4.3.1 Aanpak bij aankomst op spoedgevallendienst: personeelsorganisatie van de diensten: 14

4.3.2 Aanpak bij aankomst op de spoedgevallendienst: opvang van de patiënt 15

4.3.3 Behandeling van acuut ischemisch CVA binnen een beroertezorgnetwerk 15

4.4 Revalidatie en Chronische fase 18

5 Toepassing van de erkenningsnormen 19

5.1 S0 – Ziekenhuis zonder zorgprogramma 19

5.2 S1 – Basiszorgprogramma ‘acute beroertezorg’ 20

5.3 S2 – Gespecialiseerd zorgprogramma ‘acute beroertezorg met invasieve procedures’ 22

5.4 beroertezorgnetwerk 24

5.5 Erkenningsnormen 26

6 Financiering 27

7 Betrokken partijen 27

7.1 Samenstelling expertengroep ‘Beroertezorg Vlaanderen’ Beroertezorg Vlaanderen 27

7.2 Stakeholders bij de verschillende modules 28

8 Cijfers 29

9 Referenties 31

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


1 Achtergrond

Deze concepttekst kwam tot stand in overleg tussen de Vlaamse overheid, experten van de

Belgian Stroke Council, neuro-interventionele experten, de Belgische vereniging voor

Neuroverpleegkundigen, Zorgnet-Icuro en een patiëntenvertegenwoordiger in het kader

van de expertengroep ‘Beroertezorg Vlaanderen’ (leden zie punt 8). De tekst bevat

inhoudelijke voorstellen die voor de overheden conform hun bevoegdheid kunnen dienen als

input voor de uitwerking van hun beleid.

Deze visietekst ‘Beroertezorg Vlaanderen’ is deels gebaseerd op:

- de visietekst van de Belgian Stroke Council (d.d. 25/06/2015);

- de nota ‘Nieuw Vlaams Ziekenhuislandschap’ waarvan de Vlaamse Regering akte heeft

genomen op 08/07/2016;

- inzichten die besproken werden binnen de werkgroep ‘Beroertezorg Vlaanderen’.

Deze visietekst sluit aan bij het Memorandum van het Jaar van het Brein en de hierin geformuleerde

aanbevelingen.

Hierbij diende de visietekst van de Belgian Stroke Council (BSC) als basis voor de ‘inleiding’ en de

‘modules binnen beroertezorg’. Dit werd telkens met ‘visie van Zorg en Gezondheid’,

‘aandachtspunten’ en ‘acties in kader van Beroertezorg Vlaanderen’ aangevuld.

Het luik over de toepassing van de erkenningsnormen vertrekt vanuit de visie van Zorg en

Gezondheid.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


2 Juridisch kader

2.1 ERKENNINGSNORMEN

Op 8 augustus 2014 werden in het Belgisch Staatsblad volgende koninklijke besluiten gepubliceerd:

Koninklijk besluit van 19 april 2014 tot vaststelling van de erkenningsnormen voor het

netwerk ‘beroertezorg’;

Koninklijk besluit van 19 april 2014 houdende vaststelling van de normen waaraan de

zorgprogramma’s “beroertezorg” moeten voldoen om erkend te worden;

Koninklijk besluit van 19 april 2014 tot wijziging van het koninklijk besluit van 23 oktober

1964 tot bepaling van de normen die door de ziekenhuizen en hun diensten moeten worden

nageleefd;

Koninklijk besluit van 19 april 2014 tot wijziging van het koninklijk besluit van 27 april 1998

houdende vaststelling van de normen waaraan een functie voor intensieve zorg moet

voldoen om erkend te worden;

Koninklijk besluit van 19 april 2014 waarbij sommige bepalingen van de gecoördineerde wet

van 10 juli 2008 op de ziekenhuizen en andere verzorgingsinrichtingen, toepasselijk worden

verklaard op het netwerk ‘beroertezorg’.

Deze besluiten traden in werking op 18 augustus 2014.

2.2 PROGRAMMATIE

Op 1 februari 2019 werd in het Belgisch Staatsblad het Koninklijk besluit van 16 december 2018

houdende vaststelling van het maximum aantal gespecialiseerde zorgprogramma’s “acute

beroertezorg met invasieve procedures” gepubliceerd.

Het maximaal aantal S2-centra op het niveau van het Rijk werd beperkt tot 15.

Op 25 maart werd op de InterMinistriële Conferentie (IMC) een protocolakkoord ondertekend met de

verdeling tussen de verschillende regio’s. Op het grondgebied van het Vlaams Gewest kunnen 7 S2-

centra een erkenning krijgen, in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 3 centra (waarbij er afspraken

gemaakt moeten worden tussen de erkennende overheden die hier bevoegd zijn) en in het Waals

Gewest kunnen 5 centra een erkenning krijgen.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


3 Inleiding

De uitdrukking ‘Time is brain’1 geeft aan dat een beroerte een hyper-acute aandoening is waarbij de

responssnelheid van het medische/paramedische team een belangrijke rol speelt om de kans op een

goede uitkomst te maximaliseren. Beroertezorg is een complex multidisciplinair proces waarbij de

verschillende actoren perfect op mekaar ingesteld moeten zijn om de juiste zorg op de juiste plaats

en binnen de kortst mogelijke tijdsspanne te geven2. De zorg, dit betekent primaire en secundaire

preventie alsook acute behandeling en revalidatie, voor beroertepatiënten is de

verantwoordelijkheid van pluridisciplinaire actoren doorheen het zorgtraject. De niet-exhaustieve

lijst bevat de huisarts, paramedici, de 100-centrale, de spoedgevallendienst, ziekenhuizen met de

betrokken diensten (neurologie, neurochirurgie, radiologie, cardiologie, vaatchirurgie en revalidatie)

en de organisatie van de transmurale zorg.

Een doorgedreven samenwerking in de vorm van een beroertezorgnetwerk is daarom

noodzakelijk.

We willen in heel Vlaanderen de ontwikkeling van beroertezorgnetwerken faciliteren zodat elke

patiënt, die door een beroerte getroffen wordt, op een kwalitatief hoogstaande manier kan

behandeld worden volgens de meest recente wetenschappelijke inzichten. Innovatieve methodes,

pre- en inter-ziekenhuis telegeneeskunde, pre-ziekenhuis triage en behandeling, en klinisch

wetenschappelijk onderzoek kunnen in dergelijke beroertezorgnetwerken worden ingebed. Het

structureren van de zorg heeft ook een belangrijke positieve impact op kosteneffectiviteit3.

De inspiratiebronnen voor een dergelijk beroertezorgnetwerk situeren zich in de regio’s binnen en

buiten Europa waar de zorg voor beroerte reeds structureel werd georganiseerd (bv.

Beroertezorgnetwerk Noord-Frankrijk; Beroertezorgprogramma in Catalonië; Londen, ea.). Alhier

moet echter wel rekening gehouden worden met de Belgische en regionale realiteit.

Tevens willen we de doelstellingen aligneren op Europese initiatieven zoals “Action Plan for Stroke in

Europe”4.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Opbouw zorgtraject beroertezorg Binnen het zorgtraject voor beroerte kunnen we vijf modules onderscheiden van primaire preventie

tot en met revalidatie.

Deze modules zijn:

Afbeelding: Modules zorgtraject beroerte

Binnen de module “Acute opvang in het ziekenhuis” kunnen we 3 types5, 6 onderscheiden:

S0 – Ziekenhuis zonder S1 of S2, maar met beroertezorgprotocol;

S1 – Basiszorgprogramma ‘acute beroertezorg’;

S2 – Gespecialiseerd zorgprogramma ‘acute beroertezorg met invasieve procedures’.

De erkenningsnormen voor de S1- en S2-centra staan expliciet gedefinieerd in de K.B’s. Voor S0-

centra zijn er impliciet normen opgenomen; namelijk het ‘protocol voor beroertezorg’ zoals voorzien

in het koninklijk besluit van 23 oktober 1964 tot bepaling van de normen die door de ziekenhuizen en

hun diensten moeten worden nageleefd.

Een beroertezorgnetwerk kan bestaan uit S0-, S1- en S2-centra waarin (minstens) één S2-centrum

betrokken is.

Aandachtspunt 1

Het artikel 29 van het K.B. houdende vaststelling van de normen waaraan de zorgprogramma’s

“beroertezorg” moeten voldoen om erkend te worden voorziet in de oprichting van een College

voor de zorgprogramma’s ‘beroertezorg’.

Dit College krijgt een aantal opdrachten:

1. het uitwerken van modellen van pluridisciplinaire kwaliteitshandboeken voor beroertezorg;

2. het uitwerken van een model voor rapportage;

3. benchmark van zorgprogramma’s o.b.v. de rapportage;

4. bekendmaking van bedoelde resultaten/rapporten.

Het is niet duidelijk of dit College door de Federale overheid zal opgericht worden.

Er is nood aan overleg tussen de verschillende overheden over de verdere aanpak (en de

eventuele invulling van de opdrachten voor het College), zoals bijvoorbeeld het uitwerken van

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


modellen van pluridisciplinaire kwaliteitshandboeken. Een interfederale taskforce wordt hiervoor

eerlang opgericht.

Er dient onderzocht te worden of er nood is aan een overkoepelend beroertezorg

coördinatiecentrum voor audit van gegevens & register opvolging, keuze centrum om naar te

verwijzen, evaluatie en eventueel verspreiden van de protocollen over de verschillende

beroertezorgnetwerken, algemene kwaliteit verhogende maatregelen, ...

Binnen het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg (VIKZ) werden reeds een eerste basisset van

kwaliteitsindicatoren voor beroertezorg uitgewerkt die echter opnieuw geëvalueerd en

bijgestuurd dienen te worden.

Visie van Zorg en Gezondheid

Vanuit Vlaanderen willen we zo veel als mogelijk streven naar zelfsturende

beroertezorgnetwerken met een eigen coördinatiefunctie. Waar mogelijk kunnen we de

beroertezorgnetwerken ondersteunen bijvoorbeeld door (bijkomende/verplichte)

kwaliteitsindicatoren uit te werken. Hoe dan ook zal voor de kwaliteitsindicatoren rond

beroertezorg, zoals bepaald binnen het VIKZ, publieke transparantie de norm zijn. Samenwerking

tussen de verschillende beroertezorgnetwerken mits nauwe betrokkenheid van experten en

stakeholders (inclusief patiëntenvertegenwoordigers) zal aangemoedigd worden.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


4 Modules binnen beroertezorg

4.1 PRE-ZIEKENHUIS: PREVENTIE EN TIJDIG HERKENNEN

4.1.1 Primaire preventie

De huisartsen weten in grote mate wat de risicofactoren zijn en hoe er mee om te gaan. Het is de

bedoeling dat ook de bevolking hiervan op de hoogte is. Dit onder meer doormiddel van

herhaaldelijke informatiecampagnes7-9.

Acties via huisarts en de media kunnen eventueel ondersteund worden vanuit neurologische

diensten tijdens campagnes in het kader van initiatieven rond vasculaire preventie.

4.1.2 Herkennen van een beroerte door het brede publiek

Het snel herkennen van de symptomen van een beroerte en vervolgens adequaat, onmiddellijk

handelen, de hulpdiensten contacteren, wordt via verschillende educatieve campagnes uitgedragen:

voornamelijk via folders, kranten en tijdschriften, gerichte acties (European Stroke Day, World Stroke

Day). Verschillende studies tonen aan dat deze campagnes (bv. FAST-campagne) ‘enig’ effect hebben.

Er is nood aan krachtige, regelmatig herhaalde boodschappen met aandacht voor de verschillende

aspecten van een acute beroerte (herkenning, snel handelen, preventie).

De algemene kennis over beroerte bij het brede publiek en zelfs bij zorgverleners is immers

onvoldoende. Een peiling van deze kennis kan interessant zijn.

Dit moet via overheden en de overkoepelende organisaties (oa. BSC) worden georganiseerd en

ondersteund door de beroertezorgnetwerken. Verschillende initiatieven die genomen dienen te

worden zijn:

• Korte maar regelmatige TV-spots vlak voor of na het nieuws

• Informatie verstrekken via internet (websites) en sociale media

• Affiches in het openbaar vervoer en in huisartsenpraktijken, wachtzalen ziekenhuizen,

rusthuizen, enz.

• Flyers verspreiden via gezondheidscentra (huisartsenpraktijk, wachtzalen ziekenhuizen,

rusthuizen, enz.)

• Simulatie via “serious gaming”

FAST-test (Face-Arm-Speech-Time) - http://www.herkeneenberoerte.be/

4.1.3 Aanpak van vermoeden van een beroerte door de eerste lijn

Sommige actoren in de eerste lijn zijn zich nog onvoldoende bewust van het urgente karakter van

een beroerte en zijn onvoldoende op de hoogte van de groeiende therapeutische mogelijkheden. De

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


urgentiegraad van de aanpak van een patiënt met een TIA10, waarvan het onmiddellijke risico op

herval of het ontstaan van een beroerte hoog is, dient beter gecommuniceerd te worden naar de

eerstelijnszorg. Deze patiënten moeten zo snel mogelijk verwezen worden naar een neuroloog voor

urgente evaluatie (bv. via spoedopname of onmiddellijk toegankelijke TIA-kliniek).

Het belang van het concept “time is brain” en van een snelle adequate aanpak van zowel TIA als

beroerte moet breder en intensiever verspreid worden bij de zorgverleners d.m.v.

nascholingsactiviteiten.

Acties in het kader van Beroertezorg Vlaanderen

In overleg met de werkgroep ‘Beroertezorg Vlaanderen’ is er, in 2016, de campagne ‘Herken een

beroerte’ (= FAST-campagne) uitgewerkt, gespreid over twee campagne-momenten:

- 9 mei: European Beroertezorg Day

- 28 oktober: World Beroertezorg Day (zaterdag 29 oktober)

Op 9 mei 2016 betrof het de (her-)lancering van de website www.herkeneenberoerte.be;

gebaseerd op een website die reeds eerder bestond en beheerd werd door de BSC. Dit ging

gepaard met een media-offensief (VRT: nieuws, De Madammen, De Ochtend, Qmusic nieuws). De

persmededeling werd ook mee opgepikt door een aantal kranten en nieuwssites. Verder vond er

een facebookcampagne plaats met sociale mediafilmpjes en een affichecampagne (verspreiding

onder ziekenhuizen + downloadbaar vanop de website).

Op 28 oktober 2016 bouwden we verder op het eerste campagnemoment. Hiervoor werden de

sociale mediafilmpjes opnieuw ingezet. Daarnaast werd er een button verspreid in een aantal

treinstations samen met een kleine affiche in samenwerking met het dagblad Metro. Zowel aan

VRT als VTM werd de vraag gesteld of de nieuwsankers de button konden dragen. Ook waren er

contacten voor een reportage in Iedereen Beroemd.

We stellen het campagnemateriaal ook ter beschikking van ziekenhuizen, huisartsen, apothekers,

woonzorgcentra, Rode Kruis, … zodat zij hun eigen personeel kunnen sensibiliseren of zelf een

actie kunnen opzetten.

De voltallige Vlaamse Regering nam deel aan de campagne door er aandacht aan te besteden

tijdens een persmoment en de button te dragen.

De campagne werd ook aangegrepen voor een bespreking binnen de EHBO-taskforce. Deze

denktank onderneemt acties op EHBO-vorming in schoolopleidingen te integreren. De aandacht

voor het herkennen van een beroerte kreeg daarom een plaats op de website EHBO, zie:

https://onderwijs.vlaanderen.be/nl/waarom-ehbo-op-school

Ook nadien kon men het campagnemateriaal vrij bestellen via:

https://www.zorg-en-gezondheid.be/campagnemateriaal-bestellen-herken-een-beroerte

Tussendoor is het campagne-materiaal (websites, folders en buttons) op diverse momenten door

de betrokken organisaties opnieuw gebruikt.

In 2017 en 2018 werden individuele initiatieven – vanuit onder meer ziekenhuizen – ondersteund

door het ter beschikking stellen van het campagnemateriaal.

In 2019 vond er in het kader van de ‘Dag van de zorg’ ook een sensibiliseringscampagne plaats met

als centrale thema ‘het brein’. De dag/week van de zorg is een onafhankelijk initiatief

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


(https://www.dagvandezorg.be/dag-v-d-zorg/wat-is-dag-v-d-zorg/) met heel veel deelnemers uit

het brede zorgverleningsveld. Op 13/03/2019 was beroerte een thema met een

sensibiliseringscampagne in verschillende hogescholen maar ook op dag van de zorg zelf (zondag

17/03/2019) werd door verschillende andere deelnemende centra ook aandacht besteed aan

beroerte.

Aandachtspunt 2

De campagne ‘Herken een beroerte’ is tot stand gekomen met middelen van de Vlaamse overheid.

Herhaaldelijke campagnes zijn van essentieel belang om een boodschap kracht bij te zetten. Er zal

dan ook gekeken moeten worden op welke manier we de sensibilisering kunnen verderzetten

binnen de geschetste context.


- We zorgen ervoor dat de herkenning en eerste opvang bij beroerte standaard deel

uitmaakt van EHBO- en reanimatie-opleidingen en de opleiding van betrokken

zorgverleners.

- Een belangrijke rol in het kader van navorming en sensibilisering is weggelegd voor de

toekomstige beroertezorgnetwerken. De S2-centra kunnen hierbij een coördinerende rol

opnemen.

- Een jaarlijkse gecoördineerde Vlaamse campagne rond beroertezorg (bv. op de World

Stroke Day) is het doel.

Dit kan op twee manieren:

Door afstemming tussen verschillende onafhankelijke campagnes (bv. van de

verschillende beroertezorgnetwerken en/of organisaties) zodat ze één

gemeenschappelijke boodschap naar buiten brengen op één specifiek moment, dit

om de impact te maximaliseren;

Al dan niet in combinatie met één Vlaamse campagne (cfr. Herken een beroerte)

4.2 PRE-ZIEKENHUIS: ACUTE OPVANG 100/MUG/PIT

4.2.1 Structureren van pre-ziekenhuiszorg

Alles moet erop gericht zijn om de patiënt met een beroerte zo snel mogelijk te transporteren naar

een ziekenhuis dat een beroertepatiënt lege artis kan behandelen11 (S1 of S2). Verschillende studies

hebben aangetoond dat een pre-ziekenhuis ‘code beroertezorg’-protocol de belangrijkste sleutel is

voor optimale interventie (waarbij geen kostbare tijd verloren gaat). In veel landen, waaronder

België is de pre-ziekenhuiszorg voor acute beroerte nog niet voldoende gestructureerd12.

De vereisten van een beroertezorgnetwerk bij het structureren van de pre-ziekenhuiszorg voor

acute beroerte:

• Protocol voor het trainen van hulpverleners in het snel herkennen van de symptomen van

een vermoedelijke beroerte op de plaats van het incident (FAST-test). Gezien de

betrokkenheid van verschillende hulpverleners is er dringend noodzaak aan een algemene en

uniforme opleiding voor alle ambulanciers zodat pre-ziekenhuis notificatie kan gebeuren. Er

is, eens de triage-instrumenten voldoende gevalideerd, ook de mogelijkheid om deze te

gebruiken om patiënten met vermoeden van een grote-bloedvat-occlusie (indicatie voor een

interventionele aanpak) te herkennen zodat ambulances eventueel rechtstreeks naar een S2

centrum kunnen rijden.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


• Zorgen voor de hoogste prioriteit dispatching vanuit de meldkamer van de 112/100 centrale

bij vermoeden beroerte (op basis van bevraging d.m.v. de FAST-test of geïntegreerd in de

1733 triageprotocollen) met uitsturen PIT of MUG.

• Programma’s voor educatie en voorlichting van de medewerkers in de meldkamer om het

belang van snelle herkenning en interventie over te brengen.

• Protocol voor hulpverleners voor het stabiliseren van de patiënt en zo snel mogelijk

transport naar het - voor dit type beroerte - meest geschikte ziekenhuis (S1 of S2).

• Protocol voor pre-notificatie door hulpverleners van het ziekenhuis waar patiënten met een

acute beroerte zullen worden opgevangen zodat het ‘code beroertezorg’-protocol in het

ziekenhuis wordt geactiveerd, zodat het beroerteteam klaar staat als de patiënt in het

ziekenhuis aankomt en essentiële data reeds voor het in-huis team beschikbaar zijn.

• Technisch realiseren van “centrale monitoring” van beschikbaarheid van het dichtstbijzijnde

‘acute beroerte-interventie ziekenhuis’, t.t.z. waar een beroerteteam paraat is (inclusief CT-

scan), om de hulpverleners in de ambulance sturing te geven.

De protocollen 100/112/1733 zijn sinds kort geïntegreerde protocollen met aandacht voor CVA/TIA

(FAST-criteria zijn hierin opgenomen).

4.2.2 (Pre)ziekenhuis triage

Een behandeling met IV-trombolyse13 verbetert de uitkomst van patiëntena. Mechanische

trombectomie14-16 is daarenboven aangewezen voor patiënten met grote-bloedvat-occlusies (al dan

niet na toediening van IV-tPA)b.

De complexiteit17, zowel van patiënten- als centrum-karakteristieken, zorgt ervoor dat de beslisboom

voor diagnose en behandeling pre- en in-ziekenhuis zeer specifieke expertise (bepaald naar de

laatste stand van de wetenschap) onder tijdsdruk vereist die binnen het netwerk dient aanwezig te

zijn.

Aanpak en organisatie van (pre)ziekenhuistriage:

Voor de triage van patiënten zijn verschillende werkstromen mogelijk waarbij voorlopig, voor geen

van de opties wetenschappelijke evidentie bestaat dat zij zouden resulteren in betere uitkomst voor

alle patiënten met een beroerte. In elk beroertezorgnetwerk dienen de mogelijke workflows

onderzocht te worden en getoetst naar haalbaarheid, efficiëntie en veiligheid. De specifieke

werkstroom wordt niet enkel bepaald door de ernst en duur van de beroerte of de locatie van de

patiënt maar zeker ook door de performantie van zowel het netwerk, S2, als S118, 19. Dit legt een deel

van de verantwoordelijkheid voor de performantie van het netwerk bij elk netwerkknooppunt zelf.

Een belangrijk criterium voor een S1-centrum om beroerte patiënten op te vangenc is dat deze centra

in staat moeten zijn om snel patiënten die in aanmerking komen voor een trombectomie te

identificeren en onverwijld door te sturen naar een S2-centrum. Dit betekent dat men, 24/7, naast

de blanco CT-scan van de hersenen ook een CT-angiografie moet kunnen uitvoeren en

interpreteren20. Dit staat niet in het KB van april 2014 omdat de wetenschappelijk evidentie voor

trombectomie (waarbij CT-angiografie noodzakelijk is voor de triage) pas sedert 2015 bestaat en pas

a Indien deze behandeling gestart kan worden binnen 4,5u na het begin van de klachten en mogelijk ook later mits het gebruik van geavanceerde

beeldvorming. b In de anterieure circulatie en dit binnen de 6u na het begin van de klachten. Voor behandeling van ischemie in de posterieure circulatie is minder

grootschalige evidentie. Daar het dikwijls over aspecifieke, maar zeer zieke patiënten gaat zijn deze behandelingen zeker te overwegen. Ondertussen blijkt het

mogelijk om bij, middels geavanceerde medische beeldvorming, geselecteerde patiënten(In geval van een onzeker begintijdstip of in een tijdsvenster van 6 tot

24 uur) ook buiten dit tijdsvenster nog goede uitkomsten te bekomen met trombectomie. c Dit doet uiteraard niets af aan de belangrijkste eerste rol van S1 centra in de acute behandeling, differentiële diagnose van de beroerte, behandeling met

intraveneuze trombolyse, indien van toepassing, vroegtijdige start van secundaire preventie en gespecialiseerde zorg op een beroertezorgeenheid.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


daarna in de richtlijnen voor de behandeling van acute beroerte is opgenomen. Evidentie in de

laatste twee jaar heeft aangetoond dat het klassieke tijdsvenster van 4.5 uur voor intraveneuze

trombolyse en 6 uur voor trombectomie kan worden verlengd bij geselecteerde patiënten op basis

van geavanceerde beeldvorming (CT- of MR-perfusie). Gezien dit, op korte termijn, niet in elk

centrum mogelijk is, moet het doorverwijzen van patiënten naar centra die hierover beschikken,

opgezet worden.

Om patiënten, die in aanmerking komen voor trombectomie, de beste kansen te bieden op deze

behandeling zijn verschillende modellen binnen een beroertezorgnetwerk mogelijk (niet limitatieve

lijst):

1. Alle beroertepatiënten die binnen het tijdsvenster voor trombolyse/trombectomie

vallen rechtstreeks transporteren naar een S2-centrum (zie aandachtspunt 3). Daar

gebeurt de triage:

Trombolyse starten en geen

indicatie voor trombectomie ->

hospitalisatie ter plaatse of

transfer naar S1-centrum met

plaats op beroertezorgeenheid

volgens een afgesproken methode

(met regionale afbakening).

Trombolyse starten en indicatie

voor trombectomie ->

hospitalisatie ter plaatse of

transfer na de procedure naar S1-

centrum transporteren.

Dit model21 zou goed toepasbaar kunnen zijn voor grote steden en hun rand (bv. binnen 25

min bereikbaar) en biedt de beste kansen voor patiënten die met een trombectomie kunnen

worden geholpen. Er is mogelijk wat tijdverlies voor hen die geen trombectomie nodig

hebben. De capaciteit voor acute opvang van het S2 centrum dient groot te zijn.

2. Alle beroerte patiënten die binnen het tijdsvenster voor trombolyse/trombectomie

vallen rechtstreeks transporteren naar een dichtstbijzijnde S1- of S2-centrum:

Patiënt in S0-centrum: onmiddellijk

te verwijzen naar een S2/S1-

centrum.

Patiënt in S1-centrum: Trombolyse

starten en indien geen indicatie

voor trombectomie -> hospitalisatie

ter plaatse.

Patiënt in S2-centrum: Trombolyse

starten en indien geen indicatie

voor trombectomie -> hospitalisatie

ter plaatse of eventueel transfer

naar S1-centrum met plaats op

beroertezorgeenheid volgens een

afgesproken methode (met

regionale afbakening in functie van beschikbaarheid).

Patiënt in S1-centrum: Trombolyse starten en indien indicatie voor

trombectomie -> zo snel mogelijk transfer naar S2-centrum dat beschikbaar

is en na trombectomie. Van zodra mogelijk transfer terug naar S1-centrum.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Patiënt in S2-centrum: Trombolyse starten en indien indicatie voor

trombectomie -> na trombectomie hospitalisatie ter plaatste of van zodra

mogelijk transfer naar S1 ziekenhuis.

Voor sommige (landelijke) regio’s is dit ‘drip and ship’ model meer geschikt dan het eerste

gecentraliseerd model (mothership).

3. Systeem van “triage-on-the-road” op basis van klinische en/of beeldvormingsgegevens

(telegeneeskunde in de ambulance al dan niet met mobiele CT) met volgens indicatie

patiënten transporteren naar S1- of S2-centrum.

Gezien de hoge densiteit aan ziekenhuizen en CT-scanners in Vlaanderen lijkt een CT in

ambulance niet echt kosten-efficiënt.

4.2.3 Telegeneeskunde

Recente ontwikkelingen op het vlak van telegeneeskunde22 in de ambulance en tussen ziekenhuizen

zijn veelbelovend en moeten verder in de beroertezorgnetwerken worden onderzocht en zo mogelijk

toegepast.

Aandachtspunt 3

- De organisatie van dringende medische hulpverlening is een bevoegdheid van de Federale

overheid. Dit is een belangrijk aandachtspunt in het kader van het uitwerken van een

‘code beroertezorg’-protocol en de vereisten m.b.t. 100-centrales.

- Regelgeving DGH voorziet transport naar het dichtst bijgelegen ziekenhuis met erkende

gespecialiseerde spoed. Het artikel dat bepaalt dat in functie van pathologie afspraken

tussen ziekenhuizen moeten worden gemaakt is nooit in uitvoering geraakt. Op provinciaal

niveau bestaan afspraken voor afwijking op de algemene regel. Voor code beroertezorg

moet dit een S1 of S2 centrum zijn, niet naar een S0. In functie van het type triageprotocol

dat binnen het netwerk van toepassing is, dienen afwijkingen op de regel te worden

voorzien.

- Bovendien zijn de MUG-artsen, o.a. door de regelmatige wijzigingen van de medische

omkadering van de MUG-functie binnen een ziekenhuis, niet altijd op de hoogte van wat

binnen een bepaald ziekenhuis of ziekenhuiscampus al dan niet mogelijk is. De MUG-

artsen moeten hierop een duidelijk en actueel zicht hebben om aldus de patiënt naar de

juiste setting te kunnen doorsturen.

- Naast het primair urgent vervoer naar het eerste triagestation is een ander belangrijk

aandachtspunt, de organisatie en kostprijs van het dringend secundair

interziekenhuisvervoer.

- Binnen het K.B. over het netwerk ‘beroertezorg’ is er wel een specifiek luik opgenomen

over de pre-ziekenhuis triage:

Art. 2. Het netwerk ‘beroertezorg’ biedt minstens een zorgcircuit voor patiënten met een

acute ischemische beroerte (…) aan, dat bestaat uit volgende modaliteiten:

1° bij tussenkomst van een mobiele urgentiegroep duidt de arts van deze mobiele

urgentiegroep in toepassing van het KB van 2 april 1965 houdende vaststelling van de

modaliteiten tot inrichting van de dringende geneeskundige hulpverlening en houdende

aanwijzing van gemeenten als centra van eenvormig oproepstelsel, een ziekenhuis dat

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


beschikt over een basis- of gespecialiseerd zorgprogramma aan als meest aangewezen

ziekenhuis. (…)

In overleg met de Federale overheid (en op provinciaal niveau) moet verder bekeken worden hoe

bepaalde aspecten praktisch en zo nodig juridisch gerealiseerd kunnen worden.


Vanuit Vlaanderen willen wij maximaal inzetten op het derde model zoals voorgesteld door de

experten (systeem van triage-on-the-road op basis van klinische en/of andere gegevens en volgens

indicatie patiënten transporteren naar S1- of S2-centrum). Samen met Flanders’ Care moet hier

gekeken worden naar welke kansen en bedreigingen er zijn om dit te realiseren en welke

oplossingen er op dit vlak mogelijk zijn.

Zolang dit derde model niet gerealiseerd kan worden, zullen we inzetten op het tweede model

(alle beroerte patiënten die binnen het tijdsvenster voor trombolyse/trombectomie vallen

rechtstreeks transporteren naar een dichtstbijzijnde S1- of S2-centrum).

Binnen de nieuwe zorgstrategische visie voor Vlaanderen willen we namelijk het basis-

specialistisch zorgaanbod (in S1) maximaal versterken. Het is dan ook logisch dat deze

ziekenhuizen binnen dit acuut model een belangrijke rol krijgen. De ideale mix tussen S1 en S2

centra kan lokaal verschillen en moet voldoen aan de hierboven reeds aangehaalde argumenten.

Een belangrijke bijkomende voorwaarde voor S1-centra is dat deze minstens 24/7 urgente blanco

CT-scan en CT-angiografie kunnen verrichten/interpreteren. Er wordt gekeken of hiervoor de

erkenningsnormen aangepast moeten worden.

Een pre-ziekenhuis ‘code beroertezorg’-protocol is de belangrijkste sleutel voor optimale (= snelle)

interventie. Dit protocol is dan ook één van de kernelementen bij de uittekening van de

beroertezorgnetwerken.

4.3 ZIEKENHUIS: ACUTE OPVANG

4.3.1 Aanpak bij aankomst op spoedgevallendienst: personeelsorganisatie van de

diensten:

• In elk centrum met een spoedgevallendienst zonder S1- of S2-erkenning (S0) moet er een

procedure bestaan voor doorverwijzing naar een ziekenhuis met een S1 of S2 erkenning.

• In elk S1-centrum met een spoedgevallendienst moet een team operationeel zijn, geleid door

een neuroloog met bijzondere interesse voor beroertezorg. De werking van dit team van

neurologen en andere specialisten in dit ziekenhuis moet beschreven staan in het

kwaliteitshandboek.

• In een S2-centrum moet er een beschrijving zijn van de werking van het team bestaande uit

verschillende specialisten die in zullen staan voor de aanpak en opvolging van een patiënt

met een beroerte.

• Er dient een procedure te zijn over de verantwoordelijkheidverdeling binnen het

beroertezorgnetwerk en de wachtregeling.

• Voor transport tussen ziekenhuizen worden de modaliteiten vastgelegd in het

kwaliteitshandboek.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


• Nood aan permanente gedocumenteerde bijscholing van teamleden (modaliteiten open voor

discussie).

4.3.2 Aanpak bij aankomst op de spoedgevallendienst: opvang van de patiënt

“Time is brain” en dus is een snelle adequate aanpak essentieel. Hiervoor dienen meerdere

protocollen uitgeschreven te zijn:

• Protocol voor triage op de spoedgevallendienst voor herkenning van CVA eventueel door

gebruik te maken van schalen (bv. Rosierd,e)

• Neuro-status overzichtsblad opstellen

• Regels voor het intern acuut beroertezorgtraject moeten gedocumenteerd zijn

• Protocol voor planning van minimumvereisten voor aanvullend onderzoek op basis van de

(ESO) richtlijnen; deze planning moet gericht zijn op een zo snel mogelijke diagnostiek

o Minimum labo en timing van noodzakelijk beschikbare resultaten

o Regels definiëren voor dringendheidsvoorrang op beeldvorming

o Waar beschikbaar, en aangewezen, ook regels voor voorrang op NMR

o Protocol flow van CT-hersenen en CT-angiografie: met protocollen aangaande

contrastallergie en nierinsufficiëntie

• Monitoring van tijd-tot-beeldvorming en tijd-tot-behandeling door middel van registratie om

extra tijdsverlies te onderzoeken en correcties voor te stellen

4.3.3 Behandeling van acuut ischemisch CVA binnen een beroertezorgnetwerk

Intraveneuze trombolyse

Een meta-analyse van individuele patiënten data (n=6756) heeft aangetoond dat een behandeling

met IV-trombolyse de uitkomst van patiënten verbetert indien deze behandeling gestart kan worden

binnen 4,5 u na het begin van de klachten. Er was een groter effect indien de behandeling vroeger

gestart kon worden; daarmee werd nogmaals onderstreept dat vertraging voorkomen dient te

worden. Een recente studie heeft aangetoond dat patiënten die wakker worden met een beroerte en

bij wie het begin van de symptomen niet gekend is, met NMR beeldvorming gescreend kunnen

worden om op basis van een ‘DWI/FLAIR’ mismatch in aanmerking komen voor trombolyse. Een

tweede studie heeft het tijdsvenster opgetrokken tot 9 uur voor geselecteerde patiënten op basis

van een ‘Core/Perfusie’ mismatch op perfusiebeeldvorming.

Vereisten voor het beroertezorgnetwerk:

• Protocol voor indicatie IV tPA: inclusie- en exclusiecriteria, dosering (Opstellen en

beschikbaar maken van dosiscorrectietabellen), lab-resultaten, …

• Protocol voor toediening IV tPA: Plaats in ziekenhuis (Trombolysebolus op CT), waar wordt

tPA bewaard, wie dient toe, telefoonnummers wie gecontacteerd moet worden

(optimalisatie-audits intern of peer), …

• Protocol voor aanpak van patiënten bij wie het tijdstip van begin van de symptomen niet

gekend is: welke beeldvorming en eventuele doorverwijzing.

• Protocol voor opvolging en nazorg patiënt na IV tPA: instructies over welke procedures

wel/niet uitgevoerd mogen worden, neurologische opvolging, bloeddrukcontrole (met

protocol wat te doen bij afwijkingen), welke procedures te volgen bij achteruitgang,…

d The Recognition of Stroke in the Emergency Room (ROSIER) scale. Lancet Neurol. 2005 Nov;4(11):727-34. e http://www.emed.ie/Neurological/Stroke/Rosier.php

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


• Register waarin minimaal karakteristieken van patiënten, door-to-needle tijden,

symptomatische intracraniële bloeding en de uitkomst op 90 dagen worden verzameld.

• Indien geen IV tPA toegediend wordt in een bepaald ziekenhuis (S0) binnen het

beroertezorgnetwerk, dient er een protocol te zijn voor doorverwijzing naar een ziekenhuis

(S1 of S2) binnen het beroertezorgnetwerk waar dit wel kan gebeuren. Deze patiënten

dienen eveneens te worden geregistreerd.

Mechanische trombectomie

Mechanische trombectomie is aangewezen voor patiënten (meestal na toediening van IVtPA) met

grote-bloedvat-occlusies in de anterieure circulatie tot 6 uur na het begin van de symptomen, best

met stentrievers. Dit dient zo snel als mogelijk uitgevoerd te worden. Deze beslissing dient genomen

te worden in een ervaren, multidisciplinair team (neurologen en interventioneel neuroradioloog) en

vereist noodzakelijke up-to-date infrastructuur voor selectie en uitvoering van de procedure. Door

middel van medische beeldvorming kunnen patiënten met een grote-bloedvat-occlusie behandeld

worden met een trombectomie indien er een duidelijke mismatch aangetoond kan worden tussen

het herseninfarct en het bedreigde weefsel: ‘core/perfusie’ of ‘core/klinsiche’ mismatch.

Vereisten voor het beroertezorgnetwerk:

• Protocol voor indicatie mechanische trombectomie: inclusie- en exclusiecriteria, vereisten

voor wat betreft beeldvorming, procedures aangaande contrasttoediening.

• Protocol aangaande permanentie en telefoonnummers van betrokken artsen.

• Protocol voor de aanpak van patiënten die zich presenteren buiten de 6 uur of bij wie het

begin van de symptomen niet gekend is.

• Omschrijving van multidisciplinair overleg aangaande een patiënt met een acuut ischemisch

CVA.

• Flowchart met procedures vanaf indicatie trombectomie tot uitvoeren van de procedure.

• Protocol voor de mechanische trombectomie: technische act, sedatie/anesthesie,

monitoring.

• Protocol voor opvolging en nazorg patiënt na mechanische trombectomie: instructies over

welke procedures wel/niet uitgevoerd mogen worden, neurologische opvolging,

bloeddrukcontrole (met protocol wat te doen bij afwijkingen), welke procedures te volgen bij

achteruitgang.

• Register waarin karakteristieken van patiënten en proceduretijden worden bijgehouden:

Transporttijden tussen ziekenhuizen, door-to-groin, CT-to-groin, CT-to-reperfusion, plaats

van bloedvatocclusie, reperfusie-graad na de procedure, adverse events, complicaties,

symptomatische intracraniële bloeding en de uitkomst op 90 dagen.

• Indien geen mechanische trombectomie uitgevoerd kan worden in een bepaald ziekenhuis

binnen het beroertezorgnetwerk (S0 of S1), dient er een protocol te zijn voor doorverwijzing

naar een ziekenhuis binnen het beroertezorgnetwerk waar dit wel kan gebeuren (S2). Hierin

dient eveneens omschreven te zijn wat de vereisten zijn voor doorverwijzing, de te volgen

procedures aangaande communicatie en de manier van de organisatie van vervoer.

• Indien een mechanische trombectomie werd uitgevoerd bij een patiënt die verwezen werd

vanuit een ander centrum binnen het beroertezorgnetwerk dient een protocol uitgeschreven

te worden wanneer en hoe terugverwijzing georganiseerd zal zijn.

Opvolging patiënt met of zonder IV tPA of mechanische trombectomie

Patiënten met een ischemisch beroerte dienen opgenomen te worden op een beroertezorgeenheid

gezien het duidelijk gunstig effect op uitkomst. Patiënten dienen hier geobserveerd en gemonitord te

worden:

• Protocol voor opvolging temperatuur, bloeddruk en glycemie, …

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


• Opvolgen neuroparameters

• Protocol voor evaluatie slikfunctie

• Protocol indicatie en procedures voor hemicraniëctomie

• Protocol voor work-up van patiënt met een ischemische beroerte, TIA of intracraniële

bloeding: oa technische onderzoekingen, labo

• Therapie-plan voor patiënten:

o Behandeling van cardiovasculair risicoprofiel: o.a. rookstop, bloeddrukmedicatie,

statine-therapie

o Behandeling van etiologie: o.a. VKF, carotisendarterectomie

o Antiaggregantia, duale plaatjestherapie, anticoagulantia


Zowel in de bovenstaande tekst als in de erkenningsnormen staan een aantal vereisten vermeld op

vlak van kwaliteitshandboek en procedures.

In grote lijnen kunnen we dit zien als twee documenten:

Er is een kwaliteitshandboek van het beroertezorgnetwerk. Dit omvat alle procedures en

afspraken die noodzakelijk zijn om het zorgproces van de patiënt met een beroerte binnen

het beroertezorgnetwerk te regelen

Ieder ziekenhuis beschikt over een protocol /kwaliteitshandboek dat afgestemd is op het

organisatietype van het desbetreffende ziekenhuis (S0, S1, S2). Dit protocol/handboek is

gebaseerd op de procedures en afspraken die gemaakt werden in het kwaliteitshandboek

van het beroertezorgnetwerk en vertaald worden naar de specifieke situatie in het

desbetreffende ziekenhuis.

Het beroertezorgnetwerk heeft een belangrijk rol in het kader van navorming en sensibilisering

van alle medewerkers die betrokken zijn in het beroertezorgnetwerk. Het is de taak van iedereen

binnen het beroertezorgnetwerk om deze rol op zich te nemen.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


4.4 REVALIDATIE EN CHRONISCHE FASE

Er is bewust gekozen om voor de beroertezorg in eerste instantie de modules tijdig herkennen en

acute opvang uit te werken. De andere modules zullen in het verdere proces aan bod komen. Ook de

revalidatie- en chronische fase zijn zeer belangrijke modules maar vereisen andere/bijkomende

actoren dan nu nog niet betrokken zijn. Het lijkt dan ook logischer om een nieuw traject te starten

voor deze modules nadat de recente evoluties in het revalidatielandschap in Vlaanderen verder

gevorderd zijn.


Binnen de verschillende beroertezorgnetwerken moeten revalidatie en

omkadering/ondersteuning van de chronische fase punten zijn die integraal deel uitmaken van het

omschreven zorgtraject.

Een inventarisatie van de mogelijkheden op dit vlak binnen het beroertezorgnetwerk, een

versterking van deze mogelijkheden waar nodig binnen het netwerk en/of buiten het eigen

beroertezorgnetwerk zijn essentieel.

In het kwaliteitshandboek van het beroertezorgnetwerk moeten deze aspecten opgenomen en

uitgewerkt worden.

Zorg en Gezondheid is ervan overtuigd dat revalidatieziekenhuizen actief en continu betrokken

moeten worden in de beroertezorgnetwerken. De juiste modaliteiten hiervoor moeten in een

volgende fase bekeken worden.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


5 Toepassing van de erkenningsnormen

Zoals besproken bij het juridisch kader werden er op 8 augustus 2014 een aantal koninklijke

besluiten in het Belgisch Staatsblad gepubliceerd.

Binnen de module acute opvang in het ziekenhuis zijn er 4 onderdelen; namelijk drie types

ziekenhuizen en het netwerk ‘beroertezorg’. Hierbij is er geen erkenning verbonden aan S0.

S0 – Ziekenhuis zonder basiszorgprogramma, maar met beroertezorgprotocol;

S1 – Basiszorgprogramma ‘acute beroertezorg’;

S2 – Gespecialiseerd zorgprogramma ‘acute beroertezorg met invasieve procedures’;

Netwerk beroertezorg.

5.1 S0 – ZIEKENHUIS ZONDER ZORGPROGRAMMA

Alle ziekenhuizen moeten beschikken over een protocol voor beroertezorg (werd voorzien in het

koninklijk besluit van 23/10/1964 tot bepaling van de normen die door de ziekenhuizen en hun

diensten moeten worden nageleefd). Dit protocol behandelt in het bijzonder:

- de specifieke eerste opvang van patiënten met een acute beroerte;

- de modaliteiten met betrekking tot de doorverwijzing van patiënten;

- de opvang van patiënten met een acute beroerte in de post-acute fase en de revalidatiefase.

Aangaande ziekenhuizen zonder specifieke erkenning op het vlak van beroertezorg wordt verder

gedefinieerd:

‘indien de patiënt zich bevindt in een ziekenhuis of dienst van een ziekenhuis, of zelf toekomt op de

spoedgevallendienst van een ziekenhuis dat niet beschikt over een basiszorgprogramma ”acute

beroertezorg” of gespecialiseerd zorgprogramma “acute beroertezorg met invasieve procedures”,

wordt hij onverwijld, eventueel onder begeleiding van een geneesheer of een mobiele

urgentiegroep, overgebracht naar een ziekenhuis met een basiszorgprogramma ”acute

beroertezorg” of zorgprogramma “acute beroertezorg met invasieve procedures”.’

Een beroertezorgprotocol moet een snelle verwijzing voor patiënten met een acute beroerte naar

een ziekenhuis met een erkenning garanderen. Dit protocol dient afgestemd te worden met de

ziekenhuizen met een erkenning binnen het beroertezorgnetwerk zoals beschreven in het

betreffende K.B.. Hierin kan opgenomen worden dat de behandeling van patiënten met een acute

beroerte gestart moet worden nog voordat de patiënt overgebracht wordt. De acute behandeling

van een patiënt met een beroerte zal onder supervisie gebeuren van een ziekenhuis met een

erkenning. In het protocol dient aldus omschreven te worden hoe en met welk centrum of

coördinator het overleg zal plaatsvinden om een acute behandeling te starten. Modaliteiten als

telegeneeskunde/telestroke met mogelijkheid tot bekijken van beeldvorming dienen afgestemd te

worden. Eveneens dient in het protocol beschreven te zijn wat de voorwaarden (op klinische en/of

radiologische basis) zijn om een patiënt te verwijzen naar een ziekenhuis met een erkenning voor

een basiszorgprogramma “acute beroertezorg” dan wel met een erkenning voor een gespecialiseerd

zorgprogramma “acute beroertezorg met invasieve procedure”. De modaliteiten van terugverwijzing

na de acute fase, bijvoorbeeld voor verdergezette revalidatie, moeten worden vastgelegd, waarbij de

behandeling steeds onder de supervisie van het acute beroertezorgcentrum blijft.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


5.2 S1 – BASISZORGPROGRAMMA ‘ACUTE BEROERTEZORG’

Het basiszorgprogramma richt zich op de diagnose, behandeling, opvolging en revalidatie van

patiënten met een acute beroerte voor zover de vooropgestelde procedure geen invasief karakter

(endovasculaire of neurochirurgische technieken) heeft.

Het K.B. stelt een aantal (minimale) vereisten naar infrastructuur, omgevingselementen, omkadering,

kwaliteitsnormen en –opvolging.

In principe kan (bijna) ieder ziekenhuis aan de normen voldoen mits het bezitten of het uitbouwen

van een beroertezorgeenheid. Een belangrijke vraag is dan ook hoeveel bedden er effectief nodig zijn

om kwalitatieve zorg te bieden voor patiënten in een bepaald gebied. Waardoor een garantie is op

nabijheid van zorg zonder dat er een overaanbod is.

Hieronder een overzicht van de erkenningsnormen die zeker afgetoetst moeten worden; met een

aantal opmerkingen over punten die toch een verdere verfijning zouden kunnen gebruiken.


zorgprogramma’s “beroertezorg” moeten voldoen om erkend te worden

(…)

Art. 4. Elk basiszorgprogramma “acute beroertezorg” beschikt over een eenheid “beroertezorg”,

waarbinnen de behandeling, de verzorging en de observatie van patiënten met een acute

beroerte gebeurt.

Art. 5. Deze eenheid is architectonisch duidelijk afgescheiden en is gelegen binnen of vlakbij een

erkende dienst voor diagnose en geneeskundige behandeling (kenletter D).

Art. 6. Deze eenheid beschikt over een minimale capaciteit van vier bij voorkeur exclusief

toegewezen, gegroepeerde, erkende D-bedden die specifiek aangemerkt zijn voor beroertezorg

met eigen verpleegkundige zorg.

(…)

Art. 8. Het zorgprogramma kan op dezelfde vestigingsplaats als de eenheid “beroertezorg”

minstens beroep doen op:

1° een dienst medische beeldvorming met C.T.-scan;

2° een zorgprogramma “cardiale pathologie” A.

(…)

Art. 9. Het basiszorgprogramma “acute beroertezorg” beschikt over een medische equipe

bestaande uit:

1° drie geneesheren-specialisten in de neurologief, waarvan er één permanent oproepbaar is,

derwijze dat hij de kortst mogelijke tijd na de oproep ter plaatse kan zijn;

2° geneesheer-specialist in de fysiotherapie.

(…)

Art. 10. De verpleegkundige zorg wordt waargenomen door minstens één voltijds equivalent

bachelor of gegradueerde verpleegkundige met bewezen en onderhouden bekwaming en met

minstens vijf jaar ervaring in de neurovasculaire zorgg die continu toezicht houdt op de eenheid.

(…)

Art. 11. Het zorgprogramma kan binnen het ziekenhuis een beroep doen oph een kinesist, een

ergotherapeut, een logopedist, een diëtist en een psycholoog, een maatschappelijk werker of

sociaal verpleegkundige.

(…)

f Geen vermelding van in welke mate hij aan het ziekenhuis verbonden moet zijn. g Onduidelijk wat men juist moet verstaan onder ‘bewezen en onderhouden bekwaming’ en ‘minstens vijf jaar ervaring in de neurovasculaire zorg. h Zeer algemene omschrijving.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Art. 13. §1. Het basiszorgprogramma “acute beroertezorg” maakt gebruik van een

pluridisciplinair kwaliteitshandboek voor beroertezorg dat minstens volgende aspecten

behandelt:

1° de identificatie van de leden van het pluridisciplinair team en hun verantwoordelijkheden,

met vermelding van het domein waarin hun expertise zich situeert;

2° de pluridisciplinaire richtlijnen voor de diagnosestelling, de behandeling, de nazorg en de

revalidatie van patiënten met een acute beroerte;

3° indien bepaalde zorgmodaliteiten zelf niet kunnen worden aangeboden de organisatorische

afspraken inzake de verwijzing van patiënten binnen een netwerk ‘beroertezorg’, zonder

afbreuk te doen aan de vrije keuze van de patiënt;

4° de opvolging van indicatoren op het vlak van proces, kwaliteit en outcome;

5° de samenwerkingsverbanden.

(…)

Art. 17. Elk ziekenhuis maakt deel uit van één of meerdere netwerken ‘beroertezorg’ en

minstens van het dichtst bij zijde netwerk (…)


Zorg en Gezondheid stelt voor om op vlak van basiszorgprogramma’s de erkenningsnormen aan te

passen. Zo moet de norm opgenomen worden dat ziekenhuizen, die een S1-centrum nastreven, in

staat moeten zijn om in de acute opvang een 24/7 CT-angiografie uit te voeren en te

interpreteren, eventueel via telegeneeskunde, om kandidaten voor trombectomie onverwijld te

kunnen doorsturen naar een S2-centrum.

De huidige normen impliceren dat we een groot aantal ziekenhuizen de mogelijkheid bieden om

een erkenning als basiszorgprogramma te verkrijgen. We gaan hierbij uit van een geïntegreerde

aanpak waarbij de trombolyse en het revalidatietraject aansluitend starten.

In overleg met de sector kan men kijken op welke wijze men de kwaliteit van zorgverlening kan

garanderen. Binnen het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg (VIKZ) heeft men reeds een aantal

indicatoren ontwikkelt m.b.t. acuut CVA en CVA-revalidatie. Dit zou een aanknopingspunt kunnen

zijn.

Kwaliteitsindicatoren die op dit ogenblik worden uitgewerkt binnen het VIKZ:

Acute beroertezorg:

1. Percentage patiënten met ischemisch CVA waarbij intraveneuze trombolyse werd

gestart tijdens opname

2. Verstreken tijd tussen opname in het ziekenhuis en toediening van eerste bolus van een

trombolyticum bij ischemisch CVA/TIA (Door-to-needle-time)

3. Patiënten met CVA zonder antibioticagebruik tijdens eerste 7 dagen na diagnose van

CVA (preventie slikpneumonie)

4. Patiënten met een ischemisch CVA en VKF die bij ontslag behandeld worden met

anticoagulantia (secundaire preventie)

De keuze voor deze indicatoren is gebaseerd op de beschikbaarheid van bestaande gegevens,

bijvoorbeeld voor slikpneumonie betrof het een voorschrijven van antibiotica, wat dus als

surrogaatparameter wordt gebruikt. Dit is weinig specifiek omdat niet alle antibiotica worden

voorgeschreven voor aspiratiepneumonieën, maar vooral omdat het voorschrijven van antibiotica

niets zegt over de timing van de aspiratie (vaak al op het ogenblik van het ontstaan van de beroerte,

dus nog voor er een slikevaluatie is kunnen gebeuren) of over het verband met de keuze van voeding

(per os of parenteraal).

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Voor een aantal zeer relevante kwaliteitsindicatoren zal alleen een aparte registratie zinvol zijn en de

realiteit beter benaderen.

Een nieuwe kwaliteitsindicator zou kunnen zijn: percentage patiënten die naast een blanco CT-scan

in aansluiting ook een CT-angiografie kregen. Dit kan in het kader van het VIKZ binnen de

ontwikkelingsgroep acute beroertezorg verder bekeken worden.

Registratie van parameters moet voldoen aan de voorwaarden om uniek te worden geregistreerd,

het liefst nog op een (semi) geautomatiseerde wijze en onmiddellijk als feedback beschikbaar te zijn.

5.3 S2 – GESPECIALISEERD ZORGPROGRAMMA ‘ACUTE BEROERTEZORG MET

INVASIEVE PROCEDURES’

Op basis van het K.B. wordt vastgesteld dat theoretisch alle ziekenhuizen, die voldoen aan de

vereisten beschreven in het K.B. een gespecialiseerd zorgprogramma zouden kunnen nastreven.

De ziekenhuizen moeten eveneens beschikken over een MUG-erkenning. Hierbij bestaat de

mogelijkheid dat zij toetreden tot een erkende MUG-associatie. Dit wil zeggen dat de 8 ziekenhuizen

zonder MUG-erkenning doormiddel van een MUG-associatie wel aan deze norm zouden kunnen

voldoen.

De Federale overheid heeft een programmatie opgesteld om het aantal gespecialiseerde

zorgprogramma’s te beperken tot 15 centra op het niveau Rijk, waarbij een uitsplitsing over

verschillende centra niet mogelijk is. Doormiddel van het Protocolakkoord van 25 maart werd op de

Inter-Ministriele Conferentie (IMC) een protocolakkoord ondertekend met de verdeling tussen de

verschillende regio’s. Op het grondgebied van het Vlaams Gewest kunnen 7 S2-centra een erkenning

krijgen, in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 3 centra (waarbij er afspraken gemaakt moeten

worden tussen de erkennende overheden die hier bevoegd zijn) en in het Waals Gewest kunnen 5

centra een erkenning krijgen.

Nadien zal binnen Zorg en Gezondheid gekeken worden welke bijkomende programmatiecriteria

gebruikt kunnen worden voor de toewijzing van de zorgprogramma’s rekening houdend met een

goede geografische spreiding (bv. Minstens één per provincie) en reeds aanwezig expertise (bv. Op

basis van activiteit).

Nadat het Besluit Vlaamse Regering m.b.t. de bijkomende programmatiecriteria voor S2-centra is

goedgekeurd zal er een oproep verstuurd worden naar alle ziekenhuizen met meer informatie over

de wijze waarop en de uiterlijke datum dat men een aanvraag tot planningsvergunning kan indienen.

Aangezien we meer aanvragen verwachten dan het aantal centra dat we uiteindelijk kunnen

vergunnen moeten we werken met een ‘groepsgewijze’ behandeling wat erop neerkomt dat alle

dossiers gelijktijdig behandeld zullen worden.

Nadat de procedure is doorlopen voor de toekenning van de planningsvergunningen, kunnen de

ziekenhuizen die beschikken over een planningsvergunning een erkenning aanvragen.

Hieronder een overzicht van de erkenningsnormen die zeker afgetoetst moeten worden; met een

aantal opmerkingen over punten die toch een verdere verfijning zouden kunnen gebruiken.


zorgprogramma’s “beroertezorg” moeten voldoen om erkend te worden

(…)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Art. 20. Het gespecialiseerd zorgprogramma “acute beroertezorg met invasieve procedures”

wordt aangeboden als bovenbouw op een basiszorgprogramma “acute beroertezorg”. Naast de

voorwaarden gesteld voor het basiszorgprogramma ”acute beroertezorg”, voldoet het

gespecialiseerd zorgprogramma bijkomend aan de voorwaarden vastgesteld in dit hoofdstuk.

(…)

Art. 22. Het zorgprogramma kan op de vestigingsplaats waar het wordt aangeboden, een beroep

doen op de volgende logistieke middelen:

1° faciliteiten voor medische beeldvorming: NMR-scan en digitale subtractie angiografie (DSA);

2° beschikbaarheid van beeldvorming van de cerebrale perfusie door CT of NMR 24/24u, 7/7

dagen (…);

3° minimum twee exclusief aan het zorgprogramma toegewezen zaleni voor diagnostische en

interventionele radiologie met flat panel detectoren;

4° permanente beschikbaarheid van een operatiezaal voor urgente neurochirurgische ingrepen;

5° een erkende MUG-functie al dan niet uitgebaat door een associatie van ziekenhuizen;

6° een erkende functie voor intensieve zorgen;

7° ICT-faciliteiten voor datatransmissie en teleconferentie (…)

8° faciliteiten voor het transport van patiënten met een acute beroerte.

(…)

Art. 23. §1. Het zorgprogramma beschikt over een medische equipe bestaande uit:

1° minstens twee neurochirurgenj;

2° minstens één interventionele radioloog.

§2. (…) permanent oproepbaar (…)

§3. (…; interventionele radioloog) samenwerkingsovereenkomst met minstens één andere

bevoegde arts (…)

§ 5. (…; interventionele radioloog) algemene opleiding inzake vasculaire interventies, (…)

gedurende twee jaar een praktische expertise opgebouwd in een centrum dat de afgelopen vijf

jaar jaarlijks gemiddeld honderd percutane neurovasculaire interventiesk met inbegrip van

recanalisaties heeft uitgevoerd (…)

Art. 25. Het zorgprogramma beschikt over voldoende toegewezen verpleegkundigen die over

een verworven en onderhouden bekwaamheid en minstens drie jaar ervaring beschikken inzake

angiografiel.

(…)

Art. 28. Het zorgprogramma neemt deel aan de registratie van de invasieve procedures die het

zorgprogramma uitvoert evenals hun resultaten in termen van herstel van neurologische

functies, mortaliteit en complicaties in functie van de ernst van de pathologie van de patiënten.

Koninklijk besluit van 27 april 1998 houdende vaststelling van de normen waaraan een functie

voor intensieve zorg moet voldoen om erkend te worden

(…)

Art. 11/1. Indien het ziekenhuis dat beschikt over een erkende functie voor intensieve zorg

tevens beschikt over een erkend gespecialiseerd zorgprogramma, beschikt de functie intensieve

zorg ten behoeve van bedoeld gespecialiseerd zorgprogramma over bedposities, bestemd voor

patiënten met een acute beroerte die hun vitale functies bedreigtm. Deze bedposities zijn

speciaal uitgerust voor patiënten die nood hebben aan invasieve monitoring en gespecialiseerde

cardiovasculaire ondersteuning.

i Afwijking mogelijk indien er een samenwerkingsakkoord is met het dichtstbijzijnde ziekenhuis met een zorgprogramma waar een zaal ter beschikking kan

worden gesteld. Exclusiviteit niet haalbaar, wel beschikbaarheid voor zorgprogramma. j Geen vermelding van in welke mate hij aan het ziekenhuis verbonden moet zijn. k Realistische vereiste of afzwakken naar 50? l Onduidelijk wat men juist moet verstaan onder ‘verworven en onderhouden bekwaamheid’ en ‘minstens vijf jaar ervaring inzake angriografie. Hoe aantonen? m Onduidelijk wat de specifieke vereisten i.k.v. het zorgprogramma.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


(…)

Art. 13/1. Indien het ziekenhuis dat beschikt over een erkende functie voor intensieve zorg

tevens beschikt over een erkend gespecialiseerd zorgprogramma, beschikt de functie intensieve

zorg ten behoeve van bedoeld gespecialiseerd zorgprogramma over minstens 2 artsen houder

van de bijzondere beroepstitel in de intensieve zorg die over een verworven en onderhouden

bekwaming in de neurokritische zorg beschikkenn.

Kwaliteitsindicatoren VIKZ:

Voor de in artikel 28 voorziene registratie en resultaten werden er binnen VIKZ nog geen

kwaliteitsindicatoren voorzien.

De Vlaamse overheid staat, ook met een programmatie, voor de uitdaging om via erkenning:

> ziekenhuizen met de nodige expertise te erkennen;

> een goede spreiding te garanderen;

> zich te houden aan de programmatorische ruimte die voorzien is.

In het K.B. met de erkenningsnormen en het K.B. met de programmatie werden geen

activiteitsnormen of afstandcriteria opgenomen. Indien men de verdeling afhankelijk wil maken

van dergelijke criteria is er een Besluit Vlaamse Regering nodig.

5.4 BEROERTEZORGNETWERK

De zorgstrategische evolutie in het ziekenhuislandschap gaat duidelijk de weg op van

netwerkvorming en samenwerking. Dit zijn belangrijke hefbomen om in de toekomst een

kwalitatieve gezondheidszorg te kunnen blijven aanbieden.

Het beroertezorgnetwerk is gericht op het aanbieden van zorgcircuits, binnen een bepaald gebied,

aan patiënten met een acute beroerte. Hierbij ligt er een sterke focus bij de snelle detectie en

doorverwijzing naar het juiste centrum. Het beroertezorgnetwerk is samengesteld uit

basiszorgprogramma’s “acute beroertezorg” en gespecialiseerde zorgprogramma‘s “acute

beroertezorg met invasieve procedures”, waarnaar de patiënten doorverwezen kunnen worden.

Zoals in de inleiding aangegeven situeren de inspiratiebronnen voor een dergelijk

beroertezorgnetwerk zich in de regio’s binnen en buiten Europa waar de zorg voor beroerte

gestructureerd verlopen is (bv. Beroertezorgnetwerk Noord-Frankrijk; Beroertezorg programma in

Catalonië, London). Hierbij moet echter wel rekening gehouden worden met de Belgische en

Vlaamse realiteit.

Binnen de werkgroep ‘Beroertezorg Vlaanderen’ werden de eerste krijtlijnen uitgetekend voor een

pre-ziekenhuis ‘code beroertezorg’-systeem. De concrete invulling moet natuurlijk gebeuren door de

zorgactoren die effectief de zorg zullen aanbieden.

Hieronder een overzicht van relevante erkenningsnormen; met een aantal opmerkingen over punten

die toch een verdere verfijning zouden kunnen gebruiken.

n Onduidelijk wat men juist moet verstaan onder ‘verworven en onderhouden bekwaming in de neurokritische zorg’.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Koninklijk besluit van 19 april 2014 tot vaststelling van de erkenningsnormen voor het netwerk

‘beroertezorg’

(…)

Art. 2. Het netwerk ‘beroertezorg’ biedt minstens een zorgcircuit voor patiënten met een acute

ischemische beroerte en een acute hemorragische beroerte aan, dat bestaat uit volgende

modaliteiten:

1° bij tussenkomst van een mobiele urgentiegroep duidt de arts van deze mobiele urgentiegroep

in toepassing van het KB van 2 april 1965 houdende vaststelling van de modaliteiten tot

inrichting van de dringende geneeskundige hulpverlening en houdende aanwijzing van

gemeenten als centra van eenvormig oproepstelsel, een ziekenhuis dat beschikt over een basis-

of gespecialiseerd zorgprogramma aan als meest aangewezen ziekenhuiso.

(…)

Art. 3. Van het netwerk ‘beroertezorg’ kunnen minstens volgende zorgaanbieders deel

uitmaken:

1° ziekenhuizen zonder specifieke erkenning op het vlak van beroertezorg;

2° ziekenhuizen met een erkenning van een basiszorgprogramma;

3° ziekenhuizen met een erkenning voor het gespecialiseerd zorgprogramma;

4° huisartsenkringen (…)p

5° een ziekenhuis dat beschikt over een erkende MUG-functie.

(…)

Art. 4. Voor de medische coördinatie (…) beschikt het netwerk over een medisch coördinator.

(…)

Art. 5. §1. Het netwerk ‘beroertezorg’ beschikt over een overlegorgaan bestaande uit de

deelnemende zorgaanbieders. Bij dit overleg worden ten minste jaarlijks alle

patiëntenverenigingen die relevant zijn met betrekking tot beroertezorg betrokkenq.

(…)

In een eerste denkoefening werden reeds een aantal randvoorwaarden geformuleerd voor de


De invulling van een beroertezorgnetwerk dient gebaseerd te zijn op de zorgbehoefte in een

welomschreven zorggebied. Het beroertezorgnetwerk kan een gebied bedienen dat zowel binnen

één provincie als over provinciegrenzen heen loopt. Het beroertezorgnetwerk moet wel

aangrenzende gebieden omvatten, zodat één aaneensluitend gebied wordt gevormd. Het

zorgaanbod van het beroertezorgnetwerk wordt hierdoor gelinkt aan de zorgvraag binnen een

geografische logica. Het beroertezorgnetwerk betrekt alle ziekenhuizen van het zorggebied dat

bestaat uit 800.000 à 1 miljoen inwoners.

Ziekenhuizen kunnen niet toetreden tot meer dan één beroertezorgnetwerk (In de normen staat wel

dat men tot meerdere netwerken kan toetreden (maximaal 2 netwerken), waarbij verwijzingen voor

trombectomie steeds gebeuren naar het dichtstbijzijnde S2-centrum of via een systeem van

onderliggende afspraken tussen de S2-centra.

Binnen het beroertezorgnetwerk worden revalidatieziekenhuizen, huisartsenkringen en

patiëntenverenigingen betrokken. Deze netwerkpartners moeten actief zijn binnen het zorggebied

van het desbetreffende beroertezorgnetwerk.

o Na te gaan of dit volstaat om een ‘code beroertezorg’-systeem uit te tekenen volgens de hoger omschreven principes; met name niet steeds het dichtst

bijgelegen ziekenhuis. p 1° en 4° moeten geen deel uitmaken van het netwerk. q Patiëntverenigingen en patiëntenvertegenwoordigers zouden actiever in het geheel betrokken moeten worden dan louter en alleen een jaarlijks overleg.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Het is de bedoeling om te komen tot logische netwerken die een totaalaanpak omtrent beroertezorg

bieden en waarvan de afspraken zijn opgenomen in een gemeenschappelijk multidisciplinair

kwaliteitshandboek.

Deze afspraken hebben betrekking op:

- De uittekening van een gemeenschappelijk zorgcircuit inclusief de organisatie van de acute

beroertezorg binnen het zorggebied en met bijzondere aandacht voor de pre-ziekenhuisfase

en behandelprotocollen;

- Gemeenschappelijke procesbewaking en kwaliteitsopvolging door middel van

kwaliteitsindicatoren;

- Afspraken rond verwijzing en terugverwijzing van patiënten;

- Afspraken rond nazorg, revalidatie en secundaire preventie.


Een pre-ziekenhuis ‘code beroertezorg’-protocol is de belangrijkste sleutel voor optimale

interventie. Dit protocol is dan ook één van de kernelementen bij de uittekening van de


Zorg en Gezondheid is van overtuiging dat zowel de huisartsenkringen, revalidatieziekenhuizen als

de patiëntenverenigingen en –vertegenwoordigers actief en continu betrokken moeten worden in

het beroertezorgnetwerk.

5.5 ERKENNINGSNORMEN

Sinds de zesde staatshervorming is de Vlaamse overheid bevoegd voor het opstellen/aanpassen van

erkenningsnormen. De erkenningsnormen rond beroertezorg zijn voordien opgesteld en dus nog

opgenomen in een K.B. maar de aanpassingen zullen dus gebeuren door middel van een Besluit

Vlaamse Regering. Indien de aanpassing van de erkenningsnormen een impact heeft op de

financiering moet er een overeenkomst afgesloten worden met de Federale overheid.

Naar aanleiding van het protocolakkoord rond de programmatie is er afgesproken om binnen een

taskforce onder meer te kijken naar een eventuele aanpassing van de erkenningsnormen.


Zorg en Gezondheid is geen voorstander voor het afzwakken van erkenningsnormen, tenzij de

bestaande normen totaal onrealistisch zouden zijn. Voor de normen rond permanentie van

interventionele radiologen en exclusief aan het zorgprogramma toegewezen zalen voor

diagnostische en interventionele radiologie voorzien de normen reeds alternatieven om dit

mogelijk te maken. Namelijk door samenwerking en afspraken. Mede in het kader van de nieuwe

zorgstrategische visie lijkt het dan ook aangewezen om maximaal in te zetten op de samenwerking

tussen twee (of meerdere) S2-centra in ieder netwerk.

Binnen de werkgroep ‘Beroertezorg Vlaanderen’ moet er gekeken worden of er bijkomende

erkenningsnormen of een verstrenging van de bestaande erkenningsnormen wenselijk is. Een

aanpassing van de normen zal – indien een financiële impact – in overleg moeten gebeuren met

de Federale overheid.

Verder moet de wenselijkheid bekeken worden van bijkomende kwaliteitsindicatoren voor heel

het zorgtraject (S0, S1, S2) en voor de S2-centra in het bijzonder.

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


6 Financiering

De financiering van de ziekenhuizen is de bevoegdheid van de Federale overheid.

Er is een aparte nomenclatuur in ontwikkeling voor interventionele radiologie/neurologie in het

kader van beroertezorg. Het huidige financieringssysteem met individuele prestatiefinanciering

stimuleert de inzet van medische techniciteit, wat ook maakt dat veel ziekenhuizen het

gespecialiseerd zorgprogramma (bovenop het basiszorgprogramma) nastreven. Om de financiering

te stroomlijnen zal er een nieuw financieel compensatiesysteem ontwikkeld moeten worden op basis

van een financieringsmechanisme van het beroertezorgnetwerk en niet meer van individuele centra.

De huidige prestatiebetaling is hierbij een belangrijke hinderpaal.

De federale financiering mag men niet enkel in functie van prestaties beschouwen, maar ook i.f.v. de

geleverde kwaliteit. Via interfederaal overleg zal een basis voor kwaliteit moeten gelegd worden

waar, binnen ieders bevoegdheden, de verschillende overheden een rol te spelen hebben.

7 Betrokken partijen

7.1 SAMENSTELLING UITGEBREIDE EXPERTENGROEP ‘BEROERTEZORG

VLAANDEREN’

- Vertegenwoordigers van de Belgian Stroke Council

o Prof. Dr. Jacques De Keyser, Dr. Dimitri Hemelsoet, Prof. Dr. Robin Lemmens, Dr.

André Peeters, , Dr. Geert Vanhooren

- Interventionele neuro-radiologen

o Dr. Olivier François, Dr. Luc Stockx

- Vertegenwoordigers van Belgische Vereniging voor Neuro-verpleegkundigen

o Guy Aerts, , Bert Helin, Piet Temmerman

- Patiëntenvertegenwoordigers (STROKE)

o Ria Van Rompaey

- Vlaamse overheid: Kabinet, Flanders’ Care, Zorg en Gezondheid

o Dr. Wim Tambeur, Dr. Caroline Verlinde

o Dr. Carine Boonen

o Geert Peuskens, Christine Van Der Heyden

- Federale overheid:

o Dr. Saskia Van den Bogaert

- Zorgnet-Icuro

o Dr. Hilde De Nutte

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


7.2 STAKEHOLDERS BIJ DE VERSCHILLENDE MODULES

Bij de uitwerking van de verschillende modules zijn telkens een aantal stakeholders betrokken.

Hierbij een schematisch overzicht van wie per module betrokken zou moeten worden.

Dit is zeker geen limitatieve lijst van betrokkenen.

Module Betrokken

Preventie – Tijdig herkennen Z&G – GEZ (preventie? Eerstelijn?) + Flanders’

Care + Huisartsen + BSC

+ patiëntenvertegenwoordigers

+ vertegenwoordiging ziekenhuizen

Acute opvang 100/MUG/PIT Z&G – GEZ + FOD

(Provinciaal niveau cfr. provinciale afspraken?)

+ Urgentieartsen + BSC

+ patiëntenvertegenwoordigers


Acute opvang spoed – diagnostiek – stroke

unit/behandeling

- Programmatie

- Financiering

- Netwerking + coördinatie

- Kwaliteitsnormen/-opvolging/-

indicatoren

-

- Erkenning

- FOD

- FOD

- Z&G – GEZ + FOD

- Z&G – GEZ + Flanders’ Care + VIKZ + BSC

+ urgentieartsen + interventionele

radiologen + neurologen +

patiëntenvertegenwoordigers


- Z&G – GEZ

Revalidatie Z&G – GEZ + revalidatiecentra + BSC +

patiëntenvertegenwoordigers +

vertegenwoordiging ziekenhuizen

Chronische fase - arbeidsreïntegratie Z&G – GEZ (preventie? Eerstelijn?) + Flanders’

Care + Huisartsen + BSC +

patiëntenvertegenwoordigers +

vertegenwoordiging ziekenhuizen

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


8 Cijfers

Tabel: Sterfte door ziekten van het hart- en vaatstelsel

Absoluut aantal overlijdens en direct gestandaardiseerd sterftecijfer (ASR-E per 100.000 inw.) voor grote

groepen hart- en vaatziekten

mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2014

Figuur: Verdeling aantal overlijdens door ziekten van het hart- en

vaatstelsel

Mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2014

Bron: Zorg en Gezondheid, 2014

Mannen Vrouwen

absoluut ASR-E absoluut ASR-E absoluut ASR-E % %

Totaal - Alle doodsoorzaken 29.192 1143,25 29.109 756,71 58.301 919,42

Ziekten van het hart- en vaatstelsel I00-I99 8.014 330,84 9.343 235,35 17.357 275,90 100% 100%

Hypertensieve ziekten I10-I15 140 6,08 241 6,02 381 6,13 2% 3%

Ischemische hartaandoeningen I20-I25 2.447 95,27 1.721 43,60 4.168 64,95 31% 18%

Carditis,niet-reumatisch kleplijden, niet-

ischemische cardiomyopathie, ritme- en

geleidingsstoornissen

I30-I45, I47-

I49

1.003 43,13 1.273 31,84 2.276 36,32 13% 14%

Hartdecompensatie, complicaties en

onduidelijk omschreven

hartaandoeningen

I46, I50-I51 2.123 92,64 2.985 75,56 5.108 83,59 26% 32%

Cerebrovasculaire aandoeningen I60-I69 1.715 70,07 2.475 62,00 4.190 65,74 21% 26%

Andere ziekten van arteriën, arteriolen

en capillairen

(o.a. aneurysmata)

I70-I79 391 15,96 285 7,19 676 10,62 5% 3%

Andere hart- en vaataandoeningen Overige I 195 7,71 363 9,15 558 8,55 2% 4%

bron: Zorg en Gezondheid, 2014

De ASR-E wordt enkel berekend als het totale aantal sterfgevallen 20 of meer is en als het aantal voor

mannen of vrouwen meer dan 5 is.

DoodsoorzaakICD-10

code

Mannen Vrouwen Totaal

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


Figuur: Procentueel aandeel overlijdens door ziekten van het hart- en

vaatstelsel

Mannen en vrouwen, Vlaams Gewest, 2014

Bron: Zorg en Gezondheid, 2014

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


9 Referenties

1. Saver JL. Time is brain--quantified. Stroke; a journal of cerebral circulation. 2006;37:263-266

(doi:10.1161/01.STR.0000196957.55928.ab)

2. Fassbender K, Balucani C, Walter S, Levine SR, Haass A, Grotta J. Streamlining of prehospital

stroke management: The golden hour. Lancet neurology. 2013;12:585-596

(doi:10.1016/S1474-4422(13)70100-5)

3. Penaloza-Ramos MC, Sheppard JP, Jowett S, Barton P, Mant J, Quinn T, et al. Cost-

effectiveness of optimizing acute stroke care services for thrombolysis. Stroke; a journal of

cerebral circulation. 2014;45:553-562 (doi:10.1161/STROKEAHA.113.003216)

4. Norrving B, Barrick J, Davalos A, Dichgans M, Cordonnier C, Guekht A, et al. Action plan for

stroke in europe 2018–2030. European Stroke Journal. 2018;3:309-336

(doi:10.1177/2396987318808719)

5. Ringelstein EB, Chamorro A, Kaste M, Langhorne P, Leys D, Lyrer P, et al. European stroke

organisation recommendations to establish a stroke unit and stroke center. Stroke; a journal

of cerebral circulation. 2013;44:828-840 (doi:10.1161/STROKEAHA.112.670430)

6. Waje-Andreassen U, Nabavi DG, Engelter ST, Dippel DW, Jenkinson D, Skoda O, et al.

European stroke organisation certification of stroke units and stroke centres. Eur Stroke J.

2018;3:220-226 (doi:10.1177/2396987318778971)

7. Morimoto A, Miyamatsu N, Okamura T, Nakayama H, Toyoda K, Suzuki K, et al. Effects of

intensive and moderate public education on knowledge of early stroke symptoms among a

japanese population: The acquisition of stroke knowledge study. Stroke; a journal of cerebral

circulation. 2013;44:2829-2834 (doi:10.1161/STROKEAHA.113.001537)

8. Mikulik R, Bunt L, Hrdlicka D, Dusek L, Vaclavik D, Kryza J. Calling 911 in response to stroke: A

nationwide study assessing definitive individual behavior. Stroke; a journal of cerebral

circulation. 2008;39:1844-1849 (doi:10.1161/strokeaha.107.499806)

9. Hodgson C, Lindsay P, Rubini F. Can mass media influence emergency department visits for

stroke? Stroke; a journal of cerebral circulation. 2007;38:2115-2122

(doi:10.1161/strokeaha.107.484071)

10. Amarenco P, Lavallee PC, Labreuche J, Albers GW, Bornstein NM, Canhao P, et al. One-year

risk of stroke after transient ischemic attack or minor stroke. The New England journal of

medicine. 2016;374:1533-1542 (doi:10.1056/NEJMoa1412981)

11. Middleton S, Grimley R, Alexandrov AW. Triage, treatment, and transfer: Evidence-based

clinical practice recommendations and models of nursing care for the first 72 hours of

admission to hospital for acute stroke. Stroke; a journal of cerebral circulation. 2015;46:e18-

25 (doi:10.1161/STROKEAHA.114.006139)

12. Kobayashi A, Czlonkowska A, Ford GA, Fonseca AC, Luijckx GJ, Korv J, et al. European

academy of neurology and european stroke organization consensus statement and practical

guidance for pre-hospital management of stroke. Eur J Neurol. 2018;25:425-433

(doi:10.1111/ene.13539)

13. Demaerschalk BM, Kleindorfer DO, Adeoye OM, Demchuk AM, Fugate JE, Grotta JC, et al.

Scientific rationale for the inclusion and exclusion criteria for intravenous alteplase in acute

ischemic stroke: A statement for healthcare professionals from the american heart

association/american stroke association. Stroke; a journal of cerebral circulation.

2016;47:581-641 (doi:10.1161/STR.0000000000000086)

14. Goyal M, Menon BK, van Zwam WH, Dippel DW, Mitchell PJ, Demchuk AM, et al.

Endovascular thrombectomy after large-vessel ischaemic stroke: A meta-analysis of

individual patient data from five randomised trials. Lancet. 2016;387:1723-1731

(doi:10.1016/S0140-6736(16)00163-X)

/////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////


15. Saver JL, Goyal M, van der Lugt A, Menon BK, Majoie CB, Dippel DW, et al. Time to treatment

with endovascular thrombectomy and outcomes from ischemic stroke: A meta-analysis.

JAMA : the journal of the American Medical Association. 2016;316:1279-1288

(doi:10.1001/jama.2016.13647)

16. Turc G, Bhogal P, Fischer U, Khatri P, Lobotesis K, Mazighi M, et al. European stroke

organisation (eso) – european society for minimally invasive neurological therapy (esmint)

guidelines on mechanical thrombectomy in acute ischaemic strokeendorsed by stroke

alliance for europe (safe). European Stroke Journal. 2019;4:6-12

(doi:10.1177/2396987319832140)

17. Monks T, Pearn K, Allen M. Simulation of stroke care systems. Proceedings of the 2015

Winter Simulation Conference. 2015

18. Holodinsky JK, Williamson TS, Kamal N, Mayank D, Hill MD, Goyal M. Drip and ship versus

direct to comprehensive stroke center: Conditional probability modeling. Stroke; a journal of

cerebral circulation. 2017;48:233-238 (doi:10.1161/STROKEAHA.116.014306)

19. Venema E, Lingsma HF, Chalos V, Mulder M, Lahr MMH, van der Lugt A, et al. Personalized

prehospital triage in acute ischemic stroke. Stroke; a journal of cerebral circulation.

2019;50:313-320 (doi:10.1161/STROKEAHA.118.022562)

20. Wintermark M, Albers GW, Broderick JP, Demchuk AM, Fiebach JB, Fiehler J, et al. Acute

stroke imaging research roadmap ii. Stroke; a journal of cerebral circulation. 2013;44:2628-

2639 (doi:10.1161/STROKEAHA.113.002015)

21. Ramsay AI, Morris S, Hoffman A, Hunter RM, Boaden R, McKevitt C, et al. Effects of

centralizing acute stroke services on stroke care provision in two large metropolitan areas in

england. Stroke; a journal of cerebral circulation. 2015;46:2244-2251

(doi:10.1161/STROKEAHA.115.009723)

22. Hubert GJ, Santo G, Vanhooren G, Zvan B, Tur Campos S, Alasheev A, et al.

Recommendations on telestroke in europe. European Stroke Journal. 2018

(doi:10.1177/2396987318806718)

Zorg en Gezondheid - Nota Visietekst Beroertezorg …...10.05.2019 eroertezorg laanderen 2/32...

Documents

Transcript of Zorg en Gezondheid - Nota Visietekst Beroertezorg …...10.05.2019 eroertezorg laanderen 2/32...