www.a12nu.nl

Kantine SchapenstalPapendorp

A12NU workshop strategische projectenonderdeel van de verkenning A12 zone

in opdracht van BRU (Bestuur Regio Utrecht)

www.a12nu.nl

Stichting A12NU heeft in loop van de jaren 2007/ 2008 met de steun van een brede groep van relevante overheden en marktpar-tijen een onafhankelijk onderzoeksproject over de A12 zone uitgevoerd. Hierbij is het gebied over bestuurlijke, sectorale en disci-plinaire grenzen heen integraal verkend. De resultaten van het onderzoek zijn in januari 2009 gepresenteerd in een publiek debat en samengevat in een publicatie en tentoonstelling in Aorta te Utrecht. Het door de stichting A12NU verzorgde onderzoek brengt de diverse belemmeringen en kwaliteiten van de A12 zone in kaart en geeft zicht op de potentie de A12 zone ‘van binnenuit’ te trans-formeren, gebruik makend van de eigen kwaliteiten – en vooral de reeds aanwezige initiatieven en stakeholders in het gebied.

In februari van dit jaar is BVR (Hilde Blank in samenwerking met Floris Alkemade) door BRU (Bestuur Regio Utrecht) gevraagd een ‘Verkenning A12 zone’ uit te voeren met als resultaat een wervend perspectief waarin de A12 zone helder is gepositioneerd op de (inter)nationale, regionale en lokale schaal. Deze verkenning is door BVR vertaald in onder meer drie ‘ontwerpateliers’ die ieder op een eigen schaalniveau en met expliciete expertiseplannen voor de zone ontwikkelen.

Stichting A12NU is, naar aanleiding van het eerder onderzoek, door BRU als vierde ontwerpatelier gevraagd om een bijdrage te leveren aan de Verkenning A12 zone. Er is een reeks van drie workshops gehouden om de ontwikkelingsmogelijkheden van de A12 zone vanuit de aanwezige potenties te verkennen, zoals in het gebied gevestigde ondernemers en reeds bestaande initiatieven. Uit een longlist van strategische projecten zijn drie locaties en thematieken geselecteerd: een bio-kantine in Papendorp, een ‘hôtel industriel’ bij Lunetten en een OV punt voor de Liesbosch.In ieder van de drie workshops is met een groep geselecteerde ontwerpers, experts, lokale stakeholders en vertegenwoordigers van overheden toegewerkt naar een ontwerp. Deze pilotprojecten spelen in op kansen vanuit de specifieke locatie maar bieden vooral ook perspectieven voor de hele A12 zone. Afstemming tussen deze ‘bottom-up’ aanpak en de meer ‘top-down’ gerichte visie op het gehele gebied maakt het mogelijk om lokale initiatieven en het aanwezige ‘stakeholderschap’ op te schalen naar een hoger plan. Kansrijke vergezichten kunnen zo worden verknoopt met lokale initiatieven en andersom.Naast deze strategische insteek bieden de projecten uiteraard ook perspectieven voor uitvoering op relatief korte termijn als eerste stepping stones voor de transformatie van de A12 zone. Over mogelijke vervolgstappen of uitvoering wordt besloten in het kader van de verdere aanpak van de gebiedsontwikkeling.

Introductie

www.a12nu.nl

Workshop locatie in de context van de A12 zone

www.a12nu.nl

Thematiek en opgave ‘Urban agriculture’ kan een belangrijke bijdrage leveren aan het ontwikkelen van de duurzame stad: voedselproducenten en consumenten komen weer dichter bij elkaar, transportwegen worden gereduceerd. Dit vermindert de CO2 uitstoot, het verbruik van (fossiele) energie en de verkeersdrukte. Verder verbeterd voedselproductie in de stad de leefkwaliteit en vervult het een sociale en opvoedende rol. In Papendorp geeft een groep volkstuinders reeds concreet invulling hieraan door zelf verbouwde groenten als lunch aan te bieden. Het project kan de sociale interactie tussen de aanwezige gebruikersgroepen in Papendorp bevorderen. Het is een haalbare en concrete uitwerking voor het concept ‘stadslandbouw’ en helpt de monocultuur van het kantorenpark te overkomen. Voortbouwend op een bestaand eigen initiatief kan het ook van waarde zijn voor de communicatie en het creëren van draagvlak rond de transformatie van de A12 zone.

Ontwerpresultaat is de ‘Kantine Schapenstal’, die voortbouwt op het initiatief van de volkstuinders en de aanwezige potentiële consumenten in het gebied. De voedselproductie wordt uitgebreid doormiddel van schapen die het graslandschap onderhouden en zuivel, wol en vlees leveren. De twee vleugels van het gebouw - de kantine en de schapenstal - vormen letterlijk het kruispunt van producenten (volkstuinders) en consumenten (kantoorwerknemers). Dit maakt ontmoeting van de groepen ‘gedoseerd’ mogelijk en creëert een herkenbare, ‘hippe’ plek in Papendorp.

Locatie Een ‘neutrale’ plek tussen volkstuin en kantoren; op de centrale driehoek in Papendorp dicht bij de toegangsweg.

Doelgroep De volkstuinders als producenten; de werknemers van het kantorenpark Papendorp, de bewoners van Leidse Rijn, Nieuwegein, Rijnenburg en dagrecreanten als consumenten.

Programma Restaurant, winkel voor verkoop van de eigen producten en verhuurbare ruimtes voor vergaderingen en bijzondere bijeenkomsten, een schapenstal, een buitenterras en evenementen.

Effect / strategische meerwaarde Het project biedt door middel van stadslandbouw de mogelijkheid Papendorp op een duurzame en eigen manier verder te ontwikkelen, zowel in ecologische als sociologische zin. Het gebied zal intensiever en meer divers wor-den gebruikt, zowel doordeweeks als in het weekeind. De ‘Kantine Schapenstal’ trekt nieuwe doelgroepen aan en brengt de reeds aanwezige gebruikers op een laagdrempelige manier in economisch en sociaal contact met elkaar. Het initiatief kan een begin zijn de monocultuur van Papendorp te diversifiëren. Het versterken en zichtbaar maken van de voedsel(sub)cultuur tot een ‘hippe’ ontmoetingsplek in het gebied kan ‘duurzaamheid’ op een aantrekkelijke en concrete manier positief onder de aandacht brengen. De kantine zou, gezien de gegeven randvoorwaarden, op korte termijn gerealiseerd kunnen worden. Als pilot project kan het een voorzet zijn voor verdere, ook grootschaligere initiatieven voor voedselproductie in de A12 zone en in Nederland in het algemeen.

Samenvatting

www.a12nu.nl

Volkstuincomlex ATV ‘de Hoge Weide’ in Papendorp

www.a12nu.nl

Thematiek en Opgave

‘Stadslandbouw’, ‘urban agriculture’ en ‘voedselproducerende steden’ zijn recentelijk veel gebruikte termen in de discussies over de ‘duurzame stad’. De voordelen liggen voor de hand: door producenten en consumenten weer dichter bij elkaar te brengen (in het wereldwijde voedselnetwerk legt het gemiddelde familiediner vandaag een reis af van 33.000 kilometer!) worden transport-wegen gereduceerd. Dit heeft positieve effecten op CO2 uitstoot, verbruik van (fossiele) energie en de verkeersdrukte. Verder kan het (her)introduceren van voedselproductie in de stad positieve invloed hebben op de leefkwaliteit en kan het een grote sociale en opvoedende rol vervullen. Wat stadslandbouw concreet zou kunnen inhouden voor de dichtbevolkte en compacte Nederlandse stad en specifiek voor de A12 zone blijft daarentegen nog veelal vaag en abstract. Midden in de A12 zone, in de volkstuinen van Papendorp is er echter een initiatief dat heel concreet invulling geeft aan deze thematiek. De tuinders van ATV De Hoge Weide bieden op kleine schaal zelf verbouwde groenten in een ‘volkstuinkantine’ aan de werknemers van kantorenpark Papendorp aan.

Kantoorparken zoals het recentelijk ontwikkelde Papendorp hebben vaak te maken met een sterke monofunctionaliteit, zowel van gebruik, als van de gebruikers en gebouwde omgeving. In Papendorp is niettemin sprake van een bijzondere landschap-pelijk inpassing van de gebouwen, waarbij de vrijstaande kantoren omgeven zijn door een glooiend en open graslandschap. Een contrasterend element in het gebied vormt het volkstuinencomplex ATV De Hoge Weide. Door percelen aan bedrijven uit te geven, is er in het stedenbouwkundig plan getracht de uitwisseling tussen de aanwezige gebruikersgroepen te bevorderen. Dit gebeurt echter alleen heel beperkt.

Een doel van de workshop is dan ook om het bestaande initiatief van de ‘volkstuinkantine’ te bevorderen en daardoor de verschil-lende gebruikersgroepen in de A12 zone op een laagdrempelige manier beter bij elkaar te brengen. Het project kan een concreet en direct haalbaar voorbeeld zijn voor ‘stadslandbouw’ en reeds bestaande stromen van productie en consumptie met elkaar verknopen. De Eco-kantine kan een katalysator zijn voor het overkomen van de monocultuur van het kantorenpark. Doordat het project een bestaand eigen initiatief in het gebied stimuleert en faciliteert kan het ook van grote waarde zijn voor de communicatie en het creëren van draagvlak voor de aankomende transformatie van de A12 zone.

www.a12nu.nl

Kaart planologische observatie van Willem Salet en Leonie Janssen-Jansen, uit het cahier ‘A12NU - Onderzoek naar de A12 zone tussen Utrecht, Nieuwegein en Houten’

www.a12nu.nl

Input Deelnemers en Discussie

experts en ontwerpers: Paul de Graaf (Eetbaar Rotterdam) Nicole Hoven (Stichting Van de boer, Eetbaar Rotterdam) Erik Hehenkamp (Ontwerpers A’dam) Marc Maurer (Maurer United Architects)

‘kanshebbenden’: Jack Knol (Capgemini) Michiel Galama (voorzitter vereniging ATV De Hoge Weide) Henk Kroon (vereniging ATV De Hoge Weide) Mildred Denneboom (volkstuinkantine, Twins Uni Broodjes)

overheid: Stef Roell (provincie Utrecht)

A12NU: Henri van der Vegt (Metroplex) Stefan Bendiks, Lilith van Assem en Laurens Boodt (Artgineering) Mick van Gemert (visualisatie)

JACK KNOL is de wagenparkbeheerder van Capgemini.

Capgemini is een bedrijf met 2.500 werknemers, grenzend aan de volkstuinen in Papendorp. Voor Capgemini kan de Eco-kantine ruimte bieden als een plaats voor teambuilding en een locatie voor overleg en ontspanning voor de werknemers. Daarnaast is er behoefte aan een nadere invulling van het zogenoemde ‘teletubbie’ landschap dat momenteel rond het kantoor van Capgemini is aangelegd, ook met oog op het extensief onderhoud van ervan. Dit landschap is dus eventueel ook een potentieel gebied voor ‘voedselproductie’. Knol ziet in een toekomstige Eco-kantine voor Capgemini zeker mogelijkheden voor catering, lunchlocatie en evenementen.

PAUL DE GRAAF is medeoprichter van Eetbaar Rotterdam, een expertisegroep met uiteenlopende deskundigheid die zich bezig-houdt met stadslandbouw. De groep heeft als doelstelling de voedselketen weer zichtbaar te maken in de stad.

De stedelijke voedselkringloop kent in de huidige situatie nog grote onderbrekingen. Door het sluiten van de kringloop worden korte lijnen tussen de verschillende stadia, zoals het composteren van het restmateriaal bij het verwerken van de producten, mogelijk.Vanuit het perspectief van ‘voedselproducerende steden’ is het belangrijk om na te denken over het sluiten van de voedselketen. In Papendorp wordt een begin gemaakt door lokaal gekweekt voedsel ter plekke te verwerken en te eten. De link tussen het daarop volgende bezoek aan het toilet en het vruchtbaar maken van de aarde die de kringloop sluit is afwezig. De Eco-kantine zou daar een rol kunnen spelen en mogelijk bij de volkstuinders een dankbare afzet van gecomposteerd of vergist keuken- en toiletafval vinden.Milieutechnische effecten van een gesloten kringloop in de stad bieden kansen op het gebied van zuivering van grond, het her-gebruiken van warmte en het zuiveren en filteren van lucht en water. Ook vanuit sociale en culturele belangen is er een spin-off effect van landbouw in de stad te beschrijven. Bij ieder onderdeel van de kringloop is een specifieke beleving betrokken die, mits

www.a12nu.nl

Deelnemers workshop in het theehuis van Volkstuincomlex ATV ‘de Hoge Weide’

www.a12nu.nl

doelgericht naar buiten gebracht, voor verschillende doeleinden kan worden ingezet zoals in het onderwijs en de educatie van de bevolking. Er is dus bij stadslandbouw sprake van zowel ‘technische’ als ook ‘sociale’ meerwaarde voor de stad.

NICOLE HOVEN is ontwikkelaar en ondernemer in eten en gastvrijheid en oprichter van Stichting Van de boer en Eetbaar Rot-terdam. Stichting Van de boer exploiteert tevens een eethuis en een winkel in Rotterdam-West met gerechten uit de Europese boerenkeukens, bereid met –meest - biologische ingrediënten van het (Zuid-Hollandse) platteland.

‘Van de boer’ is een in initiatief van Nicole Hoven. Het restaurant is gevestigd in Rotterdam-West in een zogenaamde prachtwijk. De omzet van het restaurant bedraagt 250.000 euro met een rendement van 10%. Er is 4 fte aan personeel in dienst en de 30 couverts hebben een bezettingsgraad van 95%. Het publiek heeft door de dag heen een wisselend karakter. Overdag is er veel aanloop van de multiculturele bevolking uit de buurt en ’s avonds wordt er gedineerd door de creatieve en artistieke bewoners van heel Rotterdam. Dit verschil in gasten is ook in de prijzen op de kaart vertaald. Zo wordt overdag de buurtvriendelijkheid tegen een redelijke prijs gewaarborgd om de balans ’s avonds met de volledige maaltijden te compenseren. Van de boer biedt voedsel aan vanuit een verleidelijk concept waarbij de herkomst van de producten niet op een moraliserende manier wordt overgedragen maar waarbij wordt geprobeerd informatief te laten zien waar de spijzen vandaan komen. In het menu wordt geprobeerd met lokale producten het multiculturele potentieel van Rotterdam te verwerken. Het gebruik van plaatselijke goederen zorgt ervoor dat de kaart zich per seizoen moet aanpassen aan de Nederlandse omstandigheden en mogelijkheden. Januari en februari zijn de moei-lijkste maanden voor het vullen van de menukaart. Zo wordt er in de winter meer met peulvruchten, wortelen en kool gewerkt. Met betrekking tot de oprichting van een dergelijk initiatief adviseert Hoven niet te lang na te denken over de mogelijke consequenties en simpelweg van start te gaan met een zo laag mogelijke investering.Hoven benoemt vanuit bedrijfsmatige perspectief drie mogelijke invullingen van een Eco-kantine in Papendorp:- Volkstuinen als ‘buitenplaatsen van omliggende kantoren’- ‘Surinaamse cateringservice Mildred’- ‘Papendorps Zomerrestaurant’Hoven ziet voor het gebied en vanuit de exploitatie de meeste kansen bij scenario drie: er ligt voldoende marktpotentie in Papen-dorp voor een onderscheidende restauratieve voorziening. Deze heeft met name potentie in de zomermaanden. Een ‘strandtent-achtig’ programma in het seizoen in de vorm van een mobiel restaurant zou goed passen in het gebied (en daarmee ook optimaal profiteren van de oogst van dat seizoen). Deze opzet heeft tevens een laag investeringsniveau, is demontabel (vergunningen) en moet grote terrascapaciteit bieden. Belangrijk is wel een hele kaart (lunch en diner) aan te bieden.

ERIK HEHENKAMP is een van de twee architecten van Ontwerpers A’dam, een architectuurbureau uit Amsterdam. Voor Ontwerpers A’dam is architectuur een samenstelling van interactieve processen waarin efficiënt gebruik moet worden gemaakt van ruimte en tijd.

Particuliere initiatieven kunnen vrij snel van de grond komen wanneer op een slimme manier met het aanvragen van vergun-ningen wordt omgegaan. Een initiatief kan worden opgestart met het aanvragen van tijdelijke vergunningen van bijvoorbeeld twee keer vijf jaar waarmee de tragere procedure van een permanente vergunning wordt omzeild. In de praktijk van Hehenkamp, waar de bouw vaak zeer snel moet lopen, kunnen de benodigde vergunningen vaak niet vooraf worden afgegeven. Een dergelijke manier van bouwen kan alleen worden gerealiseerd met een juist samengesteld team dat achter een dergelijke werkwijze staat. De bouw moet zich zodoende aanpassen aan de vergunningverleners en andersom en de zich voordoende problemen moeten ter plaatse vaak door de uitvoerende partij worden opgelost. Initiatieven kunnen op deze manier gemakkelijker van de grond komen om pas in een later stadium te groeien en uit te breiden. Het mengen van functies kan ook in het gebruik van horeca een diversiteit opleveren. Door verschillende programma’s naast of door elkaar te realiseren worden diverse doelgroepen op wisselende tijden

www.a12nu.nl

aangesproken en ontstaat er een hogere bezettingsgraad van het bedrijf. Begin klein en laat het project vanuit een startpositie verder ontwikkelen. In het As Restaurant aan de Zuidas van Amsterdam is in een oud klooster van ongeveer 500 m2 een restaurant met twee eigen varkens gevestigd. De varkens worden gehouden tot ze klaar zijn voor de slacht waarna ze in het restaurant zelf op het menu komen te staan. Het project kent ook een ‘sociale’ spin-off door de samenwerking met studenten van een opleiding.

MICHIEL GALAMA is de voorzitter van de vereniging ATV De Hoge Weide. Hij heeft zelf een volkstuin in het gebied van 500 m2 en het is zijn streven daar zelfvoorzienend zijn eigen groenten en fruit te verbouwen.

ATV De Hoge Weide is een volkstuinencomplex met 156 kavels waarvan er momenteel 149 bezet zijn. Zes van de kavels zijn in het bezit van de gemeente die ze door de tuinders laat onderhouden als thematuinen. Momenteel wordt ongeveer 40% van de grond gebruikt voor productie van groenten en fruit en 60% kent een meer recreatieve bestemming. In samenwerking met de gemeente wordt ook gewerkt aan de realisatie van een ‘rustplaats’ in het volkstuinencomplex voor de werknemers van Papendorp. Praktisch verbeterpunt zijn de onverharde paden door de tuin naar bijvoorbeeld het kanaal. Verharding daarvan zou een belangrijke stap kunnen zijn in de benutting van het volkstuinencomplex voor de bedrijven eromheen. Er wordt al gewerkt aan een bruggetje over de sloot naar het kanaal, tevens in samenwerking met de gemeente. ATV De Hoge Weide verzorgt ook het onderhoud van de strook grond langs het kanaal voor de gemeente, in overleg met de Grontmij. In plaats van grasmaaiers worden op dit stuk schapen ingezet tegen een vergoeding. Interactie met de werknemers van de kantoren is gewenst als het ‘niet te veel’ en gedoseerd plaats-vindt; anders kan het beter op een locatie buiten het volkstuinencomplex. Commerciële activiteiten op meer dan heel kleine schaal behoren niet tot de taak van de volkstuinvereniging.

MILDRED DENNEBOOM huurt een volkstuin bij ATV De Hoge Weide waar ze groenten verbouwt. Daarnaast is ze ondernemer en de oogst van de volkstuin vormt de basis voor haar cateringbedrijf in Surinaamse broodjes.

Producten uit de tuin worden door Denneboom in de gemeenschappelijke kantine van het volkstuinencomplex verwerkt tot Suri-naamse broodjes die tegen betaling als lunch worden verkocht. ATV De Hoge Weide staat in het merendeel achter het lunchproject van Denneboom mits het klein blijft en niet te ‘commercieel’ wordt. Onder die voorwaarden staat de gemeente het initiatief ook toe. De broodjes worden tevens middels catering aan de omliggende bedrijven aangeboden. De kantine wordt tegen een kleine vergoeding gehuurd van de vereniging. Denneboom probeert de onderneming verder uit te breiden, ze heeft ‘hart voor de zaak’ en wil groeien maar kan niet te grote stappen maken. Denneboom wil wel graag betrokken worden bij dit initiatief.

MARC MAURER is mede-eigenaar van het Maurer United Architects, een architectuurbureau gevestigd in Maastricht.

De Boerenwereldkeuken, een project van Maurer United Architects, is een mobiel restaurant ontworpen in opdracht van het Minis-terie van Landbouw dat in 4 uur kan worden opgebouwd. De Boerenwereldkeuken biedt ruimte aan 100 mensen op brede banken en grove tafels. Er worden streekproducten geserveerd in het open land, bereidt met plaatselijke producten en gekookt door een kok uit de stad. Het restaurant wordt na het weekeinde weer afgebroken om te worden gestald of verplaatst naar een nieuwe loca-tie. De Indemann, een uitkijktoren in Inden in Duitsland in de vorm van een robot, vormt een landmark langs de snelweg. Hierbij rijst de vraag welk icoon of beeld de Eco-kantine zou moeten worden en of er wel een beeld voor een tijdelijk icoon beschikbaar is. Het guesthouse Belvedere is een tijdelijk gebouw ontworpen in hout met de afmetingen 10x3x3 meter, de maximale afmetingen die zonder vergunning zijn toegestaan voor een gebouw in de eigen achtertuin. Het laatste project is het Mondriaancentrum, een heroïneverstrekkingscentrum in Heerlen. De opgave was een tijdelijk bouwwerk te ontwerpen dat flexibel, uitbreidbaar en inbreid-baar is door middel van een constructief systeem van units. Marc Maurer pleit ervoor dat alles wat we ontwerpen omkeerbaar is.

www.a12nu.nl

Het ontwerpvoorstel voor een kantine in Papendorp bouwt voort op het bestaand initiatief van de volkstuinders en de aanwezige potentiële consumenten in het gebied. Naast de in de volkstuinen verbouwde groenten biedt het omringend groen van het kan-torenpark mogelijkheden voor een uitbreiding van de voedselproductie van de tuinders. De grazende schapen kunnen helpen het graslandschap te onderhouden en zijn leverancier van zuivel, wol en vlees. Uit het Amsterdam- Rijnkanaal komt vis. Het gebouw is gesitueerd op een onbebouwde, ‘neutrale’ plek in het kantoren park. Dit maakt ontmoeting ‘gedoseerd’ mogelijk. De kruisvormige ‘Kantine Schapenstal’ is gericht op de stromen van producenten en consumenten. Het gebouw bestaat uit twee vleugels - de kantine en de schapenstal - en vormt zo letterlijk het kruispunt van volkstuinders (met schapen) en kantoorwerk-nemers. Vanuit de kantine zijn (door glas gescheiden) de schapen zichtbaar. De werknemers krijgen hierdoor een beeld van de voedselproductie en ontsnappen even aan de kantoorroutine.De ‘Kantine Schapenstal’ biedt niet alleen ruimte aan het restaurant, de kudde schapen en een winkel, maar kan ook functioneren als een prettige en ontspannen vergaderplek of een ruimte voor workshops, feesten en evenementen.

LOCATIE Een driehoek in het haart van Papendorp dicht bij de centrale toegangsweg vanuit de A12. De locatie is buiten het volks-tuinenterrein gesitueerd in het verlengde van de ontsluitingsas. De locatie is een ‘neutrale’ plek, op een kruispunt tussen stromen van voedselproducenten en potentiële consumenten.

DOELGROEP De leveranciers; volkstuinders en de afnemers; werknemers van het kantorenpark Papendorp; bedrijven in Papen-dorp; de (toekomstige) bewoners van Leidsche Rijn, Nieuwegein en Rijnenburg; in de zomer en in het weekeinde dagrecreanten uit Utrecht, Nieuwegein, Leidsche Rijn of Rijnenburg op een tussenstop bij een tour de stad uit, of in.

PROGRAMMA In de ene vleugel een restaurant, lunchroom en keuken voor hoogwaardige maaltijden voor lunch en diner ter plekke, maar ook voor catering. In de andere vleugel een schapenstal voor de kudde. Daarnaast is er een winkel voor verkoop van de eigen producten en verhuurbare ruimtes voor vergaderingen en bijzondere bijeenkomsten. Verder wordt er een seizoensgebonden programma aangeboden zoals een groot terras in de zomermaanden en enkele grotere evenementen per jaar.

Ontwerpresultaat

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

Effect van het Project/ Strategische Meerwaarde

Met de komst van de ‘Kantine Schapenstal’ in het hart van Papendorp ontstaat er een mogelijkheid tot integratie tussen de ver-schillende gebruikers van het gebied. Naast de gebruikers van Papendorp zal het restaurant ook voor de omliggende wijken een functie gaan vervullen als bijzondere plek in een bijzonder landschap. Hierbij moet gedacht worden aan de bewoners van Leidsche Rijn, Kanaleneiland, Nieuwegein en de toekomstige bewoners van Rijnenburg. Ook voor recreanten uit Utrecht op weg naar of terug van het Groene Hart kan de ‘Kantine Schapenstal’ een aantrekkelijke tussenstop zijn. Naast het gebruik van de kantine biedt stadslandbouw de mogelijkheid Papendorp op een duurzame en eigen manier verder te ontwikkelen, zowel in ecologische zin als in de gebruikswaarde van het gebied. Het gebied zal intensiever en meer divers worden gebruikt, zowel doordeweeks als in het weekeind. De ‘Kantine Schapenstal’ trekt nieuwe doelgroepen aan en brengt de reeds aanwezige gebruikers op een laagdrempelige manier in economisch en sociaal contact met elkaar. Het initiatief kan een begin zijn de monocultuur van Papendorp te diversifiëren. Het versterken en zichtbaar maken van de voedsel(sub)cultuur tot een ‘hippe’ ontmoetingsplek in het gebied kan ‘duurzaamheid’ op een aantrekkelijke en concrete manier positief onder de aandacht brengen. Door de gegeven randvoorwaarden (aanwezigheid van initiatiefnemers, producenten, consumenten en de haalbaarheid van de relatief kleine architectonische ingreep) zou de kantine op korte termijn gerealiseerd kunnen worden. Als pilotproject kan de ‘Kantine Schapenstal’ een voorzet zijn voor verdere, ook grootschaliger initiatieven voor voedselproductie in de A12 zone en in Nederland in het algemeen.

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

Materiaal ontwerperMarc Maurer, Maurer United Architects

Kantine SchapenstalIn Papendorp bevinden zich twee verschillende doelgroepen die nauwelijks met elkaar in contact komen: 1. De volkstuinders2. De kantooremployees Tijdens de lunchpauze gaan de kantooremployees van Papendorp vaak even naar buiten. Het vertrek- en eindpunt is een stukje openbaar groen waarna een rondje door de volkstuinen en langs het water volgt. In de kantine van de volk-stuinders verkoopt Mildred, een zelfstandig ondernemer, Surinaamse broodjes aan de passanten (gedoogd en zonder vergunning). Zij gebruikt kruiden en producten uit de volkstuinen. De volkstuinders betalen 300 euro per jaar voor 500 m2 tuin; de kantoren betalen veel geld aan professionele tuiniersbedrijven om al het groen (het zogenaamde teletub-bie-landschap) rond de kantoren te onderhouden. Langs het water bevindt zich een strook groen die door de volks-tuinders onderhouden gaat worden. Om deze strook te maaien zijn een aantal schapen aangekocht. In het ontwerp wordt gesteld dat het mogelijk zou zijn de volkstuinders de schapenkudde uit te laten breiden om ook het teletubbie-landschap rondom de kantoren tegen betaling te onderhouden. In dat geval moet er wel een schapenstal komen om onderdak te bieden aan de kudde, deze zou tevens voor multifunctioneel gebruik ontworpen kunnen worden. De stal hoort op het stukje openbaar groen waar de lunch-route start en eindigt. Daar kunnen ook, naast de schapenkaas, de wol, het vlees en andere producten uit de volkstuin (aardappels en kruiden) worden verkocht. Tegelijkertijd kan de stal ruimte bieden aan een kantine waar broodjes en maaltijden worden geserveerd. De schapenstal vormt zo het kruis-punt van volkstuinders (met schapen) en kantooremployees. Als basis voor het gebouwontwerp is gekozen voor een kruisvormige plattegrond waar vanuit de kantine/shop bezoekers de schapen kunnen bekijken (door glas gescheiden, kruisen de twee routes ‘schaap’ en ‘kantooremployees elkaar). Zo wordt de kantooremployees een ‘out of the box’ er-varing geboden, met als resultaat een beter besef van wat de volkstuinders produceren, en wat de schapen zo al doen en produceren. De schapenstal brengt mensen in contact met elkaar. Ook kan de ruimte dienen als hippe verassende vergaderruimte met catering.

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

www.a12nu.nl

Colofon

Stichting A12NU 1e Middellandstraat 103 3021 BD Rotterdamtel 010 2409155 / fax 010 2409154info@a12nu.nl / www.a12nu.nl

Artgineering: Stefan Bendiks, Aglaée Degros, Lilith van Assem en Laurens Boodtinfo@artgineering.nl / www.artgineering.nl

Metroplex: Henri van der Vegtinfo@metroplex.nl / www.metroplex.nl

Ontwerper / ontwerpbureau: Marc Maurer / Maurer United Architectsoffice@maurerunited.com / www.maurerunited.com

Deelnemers: Paul de Graaf (Eetbaar Rotterdam), Nicole Hoven (Stichting Van de boer, Eetbaar Rotterdam), Erik Hehenkamp (Ontwer-pers A’dam), Jack Knol (Capgemini), Michiel Galama (voorzitter vereniging ATV ‘de Hoge Weide’), Henk Kroon (vereniging ATV ‘de Hoge Weide’), Mildred Denneboom (volkstuinkantine), Stef Roell (provincie Utrecht)

Visualisatie: Mick van Gemert

In deze brochure zijn de resultaten weegegeven van de A12NU workshop ‘Kantine Schapenstal’ gehouden op 17 april 2009 in het thee-huis van het volkstuincomlex ATV De Hoge Weide in Papendorp; uitgevoerd in opdracht van Bestuur Regio Utrecht (BRU) als onderdeel van de Verkenning A12 zone.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen of openbaar gemaakt, in enige vorm of enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige ander manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Stichting A12NU.

(c) 2009 Stichting A12NU