Workshop handgevormd aardewerk

Bart Vanmontfort, Eenheid Prehistorische Archeologie

Workshop handgevormd aardewerk Pivo-site, Provincie Vlaams-Brabant 15 maart 2016

Handgevormd aardewerk in Vlaanderen Neolithicum

Neolithicum in Vlaanderen: uitdagingen • Onderzoeksbalans: ondervertegenwoordigd • Oorzaken?

o Ontbreken van aangepaste terreinmethodes o Spoorherkenning o Materiaalherkenning (ook vuursteen): fragmentatie,

weinig diagnostisch; toewijzing o.b.v. kleine ondiagnostische scherfjes moeilijk tot onmogelijk

• => belang, ook van “geïsoleerd spoor” (vb Carvin) • Bij twijfel: neem contact op!

([email protected])

Crombé & Vanmontfort 2007. The neolithisation of the Scheldt basin in western Belgium, in Whittle & Cummings, Going over: the Mesolithic-Neolithic transition in north-west Europe, Proceedings of the British Academy 144 .

Louwe Kooijmans 2006

Neolithisch aardewerk • Enkele specifieke onderzoeksvragen

o Herkomst aardewerk: lokale productie vs uitwisseling o Herkomst grondstoffen: petrografie, chemisch o (Culturele of chronologische) betekenis van variatie in

morfologie/decoratie/technologie o (Interne) chronologie o Reconstructie productieketen

• Klei/pasta; magering; opbouw; oppervlakteafwerking; bakking

o Gebruik (residu analyse) o Schaal van de organisatie van aardewerkproductie

(leerlijnen, culturele betekenis?...)

Fabric: magering

Bazel Sluis (Crombé et al. 2015)

Constructie: vb. rolopbouw

Spiere (Vanmontfort 2004)

Gomart 2014

Oppervlakteafwerking

BANDKERAMIEK

Gomart 2014

BANDKERAMIEK

FIJN GROF Vormen

Decoratie

frequent zeldzaam Magering

zeer fijn (chamotte/o.m./zand) chamotte, kwarts, plantaardig materiaal, bot Constructietechniek (Gomart 2014)

rolopbouw, hamer-en-aambeeld, pastalappen, modellage Oppervlakteafwerking

exterieur – gepolijst interieur - geglad Bakking

Vnl. ‘reducerend’ Vnl. ‘oxiderend’

Modderman 1970

BANDKERAMIEK

LA HOGUETTE & BEGLEITKERAMIK LIMBURGAARDEWERK

Witte ruiten: La Hoguette Sterren: Limburg Stippen: LBK Gearceerd: LBK nederzettingen

Amkreutz, Vanmontfort & Verhart 2009

Geleen (Brounen 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)

LA HOGUETTE

Dautenheim

• Magering: o.m. (bot), chamotte, zand • Rolopbouw • Hoge kwaliteit (hard) • Open vormen, ronde basis • Decoratie: guirlandes met een band afgebakend door twee rijen indrukken, vaak met 2-tandige spatel

Ittervoort (Brounen 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)

Sweikhuizen (Brounen 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)

Haelen (Brounen 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)

Alzingen (Hauzeur 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)

BEGLEITKERAMIK

• Magering: o.m. (bot), chamotte, zand • Rolopbouw • Hoge kwaliteit (hard) • Decoratie: parallelle cannelures met telkens enkelvoudige rij indrukken

Weiler-la-Tour (Hauzeur 2010 – appendix in Vanmontfort et al.)

(Illet & Constantin 2010 – in Vanmontfort et al.)

LIMBURGAARDEWERK

• Magering bot, plant (schelp) • Rolopbouw • Open vormen, ronde basis • Decoratie: brede, ondiepe groeven

Gomart 2014

LIMBURGAARDEWERK

Foto’s: Vaux-et-Borset (Hauzeur 2010 – appendix in Vanmontfort et al.); Tekeningen: Blicquy (Constantin et al. 1991)

GROUPE DE BLICQUY/VSG

• Fijn vs. grofwandig • Magering: bot • Rolopbouw • Sferische/peervormige vormen, ronde bodem • Doorboorde oren * decoratie • Decoratie vanuit rand (itt LBK) • Fasering decoratie 1. Kam / visgraat 2. V-vormig / kam↓ 3. Visgraat X / relief

SWIFTERBANT Doel Deurganckdok (Crombé 2010 – in Vanmontfort et al)

• Magering: chamotte, plant • Rolopbouw • Dikwandig • Open vormen, ronde & konische basis • Decoratie: indrukken, randkerven • (ondoorboorde) knobbels

HAZENDONK

Meeuwen

Opoeteren Amkreutz & Verhart 2006

• Magering: kwarts, (zand, chamotte) • Rolopbouw • Dikwandig • Open vormen, vlakke basis • Decoratie: lijnen & indrukken (nagel, vingertop, spatel) , willekeurig op lichaam • Knobbeloren

Hazendonk (vb. Louwe Kooijmans 2007)

MICHELSBERG & Spiere groep

© Provincie Vlaams-Brabant

o.a. Constantin & Kuijper 2002; Constantin 2010 MAGERING: SILEX & MOS

Carvin (Praud & Vanmontfort 2014)

Spiere ‘de Hel’

Vanmontfort 2004

Vormen

Decoratie

Lauwin-Planque Fouille Ch. Severin (DAPCAD)

Seidel & Jeunesse 2000 Spiere ‘de Hel’ (Vanmontfort 2004)

MICHELSBERG/SPIERE

Literatuurlijst Amkreutz, L. & L. Verhart. 2006. De Hazendonkgroep en het middenneolithicum van Limburg. Archeologie in Limburg 104: 10-17.

Amkreutz, L.W.S.W., B. Vanmontfort & L.B.M. Verhart. 2009. Diverging Trajectories? Forager-farmer interaction in two adjacent regions, in D. Hofmann & P. Bickle (red) Creating Communities: New Advances in Central European Neolithic Research 11-31. Oxford: Oxbow.

Bostyn, F., C. Monchablon, I. Praud & B. Vanmontfort. 2011. Le néolithique moyen II dans le sud-ouest du bassin de l'Escaut. Nouveaux éléments dans le Groupe de Spiere, in F. Bostyn, E. Martial, & I. Praud (red) Le Néolithique du nord de la France dans son contexte européen. Habitat et économie aux 4e et 3e millénaires avant notre ère (Actes du 29e Colloque interrégional sur le Néolithique, Villeneuve d'Ascq, 2-3 octobre 2009), Revue Archéologique de Picardie, n° spécial 28 55-76.

Constantin, C., I. Sidera & L. Demarez. 1991. Deux sites du Groupe de Blicquy à Blicquy et Aubechies (Hainaut). Anthropologie et Préhistoire 102: 29-54.

Crombé, P., M. Boudin & M. Van Strydonck. 2011. Swifterbant pottery in the Scheldt basin and the emergence of the earliest indigenous pottery in the sandy lowlands of Belgium, in S. Hartz, F. Lüth, & T. Terberger (red) Early Pottery in the Baltic. Dating, Origin and Social Context (International workshop at Schleswig from 20th to 21st October 2006), 89 465-484. Mainz: Berichte der Römisch-Germanische Kommission.

Crombé, P., J. Sergant, Y. Perdaen, E. Meylemans & K. Deforce. 2015. Neolithic Pottery Finds at the Wetland Site of Bazel-Kruibeke (Prov. Oost-Vlaanderen/B). Evidence of Long-Distance Forager-Farmer Contact during the Late 6th and 5th Millennium Cal BC in the Rhine-Meuse-Scheldt Area. Archäologisches Korrespondenzblatt 45.

Crombé, P. & B. Vanmontfort. 2007. The neolithisation of the Scheldt basin in western Belgium, in A. Whittle & V. Cummings (red) Going over: the Mesolithic-Neolithic transition in north-west Europe, Proceedings of the British Academy, 144 263-285. Oxford: Oxford University Press.

Giligny, F., C. Colas, L. Manceau & B. Vanmontfort. in press. "Pottery making techniques in the Michelsberg culture (4300-3600 BC): morpho-functional categories and « chaînes opératoires » in the Aisne valley and the Scheldt valley." EAA Oslo, in press.

Gomart, L. 2014. Traditions techniques et production céramique au Néolithique ancien. Étude de huit sites rubanés du nord est de la France et de Belgique.

Jadin, I. 2003. Trois petits tours et puis s'en vont... La fin de la présence danubienne en Moyenne Belgique (avec la participation de D. Cahen, I. Deramaix, A. Hauzeur, J. Heim, A. Livingstone Smith & J. Verniers). ERAUL 109. Liège: Université de Liège.

Louwe Kooijmans, L.P. 2006. Schipluiden: a synthetic view, in L.P. Louwe Kooijmans & P.F.B. Jongste (red) Schipluiden, A Neolithic settlement on the Dutch North Sea coast c. 3500 cal BC, Analecta Praehistorica Leidensia, 37/38 485-516. Leiden.

—. 2007. The gradual transition to farming in the Lower Rhine Basin, in A. Whittle & V. Cummings (red) Going over: the Mesolithic-Neolithic transition in north-west Europe, Proceedings of the British Academy, 144 287-309. Oxford: Oxford University Press.

Lüning, J., U. Kloos & S. Albert. 1989. Westliche Nachbarn der bandkeramischen Kultur: die Keramikgruppen La Hoguette und Limburg. Germania 67: 355-393.

Modderman, P.J.R. 1970. Linearbandkeramik aus Elsloo und Stein. Analecta Praehistorica Leidensia 3. Leiden.

Praud, I. & B. Vanmontfort. 2014. Approche contextuelle, typologique et technologique du mobilier céramique, in C. Monchablon (red) Carvin "La Gare d'Eau". Une enceinte du Néolithique moyen II 115-164.

Raemaekers , D. & M. Rooke. 2006. The Schipluiden pottery, (red) Schipluiden, A Neolithic settlement on the Dutch North Sea coast c. 3500 cal BC, Analecta Praehistorical Leidensia 113-128. Leiden.

Raemaekers, D.C.M. 1999. The Articulation of a new Neolithic. The meaning of the Swifterbant culture for the process of neolithization in the Dutch-North German Plain. Archaeological Studies Leiden University 3. Leiden: Faculty of Archaeology.

—. 2001. Aardewerk en verbrande klei, in L.P. Louwe Kooijmans (red) Hardinxveld-Giessendam De Bruin. Een kampplaats uit het Laat-Mesolithicum en het begin van de Swifterbant-cultuur (5500-4450 v.Chr.), 88 edition, Rapportage Archeologische Monumentenzorg, 88 117-152. Amersfoort: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek.

Seidel, U. & C. Jeunesse. 2000. A propos d'un tesson du Néolithique récent de la vallée du Neckar. La technique du bouton au repoussé et la question de la diffusion du Michelsberg. Bulletin de la Société Préhistorique Française 97: 229-237.

van Berg, P.-L., D. Cahen & L. Demarez. 1982. Groupe de Blicquy: Faciës nouveau du Néolithique Ancien en Belgique. Helinium 22: 3-32.

Vanmontfort, B. 2001. The Group of Spiere as a New Stylistic Entity in the Middle Neolithic Scheldt Basin. Notae Praehistoricae 21: 139-143.

—. 2004. Converging Worlds, The Neolithisation of the Scheldt basin during the late fifth and early fourth millennium cal BC. PhD thesis, KU Leuven.

—. 2005. Techno-functional aspects of a Middle Neolithic pottery assemblage (Spiere "de Hel", Belgium), in A. Livingstone-Smith, D. Bosquet, & R. Martineau (red) Pottery Manufacturing Processes: Reconstruction and Interpretation. Acts of the XIVth UISPP Congess (Liège, Belgium, 2-8/09/2001)Colloque/Symposium 2.1, BAR International Series, 1349 115-125: Archaeopress.

Vanmontfort, B., A.-I. Geerts, C. Casseyas, C.C. Bakels, C. Buydens, F. Damblon, R. Langohr, W. Van Neer & P.M. Vermeersch. 2004. De Hel in de tweede helft van het 5de milleniumv.Chr. Een midden-Neolithische enclosure te Spiere (prov. West-Vlaanderen). Archeologie in Vlaanderen VIII (2001/2002): 9-77.

Vanmontfort, B., L.P. Louwe Kooijmans, L. Amkreutz & L. Verhart. Editors. 2010. Early Pottery Traditions in the Lower Rhine Area. Vol. 20. Archaeological Studies Leiden University. Leiden.

De studie van handgevormd aardewerk uit de

Metaaltijden en Gallo -Romeinse periode

dr. Guy De Mulder

Soorten verschraling- Schervengruis- Vegetale verschraling- Schelpengruis- Gefragmenteerd bot- Calciet- Zand - Vermalen gesteente

Toevoegen van verschraling

Wandafwerking

Protohistorie- Ruw- Geëffend- Geglad- Gepolijst- Besmeten- Versierd (met verdere indeling)- Onbepaald (wegens erosie van het oppervlak)

219

70

91

14 12

51

0

50

100

150

200

250

ruw besmeten geëffend geglad versierd onbepaald

Wandafwerking:Erps Kwerps

Oss: decoratiepatronen

Laat-neolithicum: Klokbekers

Kruishoutem/Kapellekouter: standvoetbeker

Klokbekers

Kruishoutem Temse

Vroege bronstijd

“Wikkeldraadaardewerk”

Funerair aardewerk Nederzettingsaardewerk

Midden bronstijd

Hilversumaardewerk- Hilversum (1-3)- Drakenstein (4)- Laren (5)

Ronse:Muziekberg Kluisbergen

Stekene: afvallaag

Sint-Amandsberg

Late bronstijd aardewerk

Etappe 1 B.C.

Bronzezeit D Bronze final I 1300 - 1200

Hallstatt A1 Bronze final IIa 1200 - 1100

Hallstatt A2 Bronze final IIb 1100 - 1000

Hallstatt B1 Bronze final IIIa 1000 - 900

Hallstatt B2/3 Bronze final IIIb 900 - 800

Hallstatt C Hallstatt ancien 800 - 600

Etappe 1

Ceramiek‣ ‘à décor cannelé‣ ‘licht gereifte Stil

Temse-VelleHerstal

Etappe 2 B.C.

Bronzezeit D Bronze final I 1300 - 1200

Hallstatt A1 Bronze final IIa 1200 - 1100

Hallstatt A2 Bronze final IIb 1100 - 1000

Hallstatt B1 Bronze final IIIa 1000 - 900

Hallstatt B2/3 Bronze final IIIb 900 - 800

Hallstatt C Hallstatt ancien 800 - 600

RSFO-typologie

Type 10: schouderbeker met trechtervormige hals

Type 11 schouderbeker met vertikale hals

Temse/Veldmolenwijk

Blicquy

Type 18 afgeronde biconische urne met decoratiepatroon

Temse/VeldmolenwijkVlakke lipOnversierd

Type 19: biconische urne met uitstaande rand en brede

cannelures

Temse/Velle

Type 21: biconische urnen

Sint-Gillis-Waas/Ripstraat

Aalter/Oostergem

Type 21: biconische urnenTemse/Veldmolenwijk

Type 26: biconische amfoor

Aalter/Oostergem

Destelbergen


Velzeke/Paddestraat

Blicquy


Mini-amfoor type Temse/VeldmolenwijkWetteren

RSFO invloed

Overview of the RSFO influence

26

106

35

14

41

9 211 4 12

2 1 2 2 10

20406080

100120

Aal

ter

Des

telb

erge

n

Blic

quy

Tem

se/V

elle

Vel

zeke

/Pad

Cremations

Ha A2-B1

RSFO

Overview of the RSFO influence

24

70

6

32

1

12

0

10

20

30

40

50

60

70

80

SGW/Ripstraat Temse/Veldmolenwijk

Pottery

Ha A2-B1

RSFO

Temse-Veldmolenwijk

Invloeden RSFO op de ceramiek

Atlantische ceramiek:België ?

Atlantische ceramiek: België

Destelbergen-Eenbeekeinde

AardewerkselectieLate Bronstijd

Destelbergen-Eenbeekeinde

Eindfase late bronstijd

Velzeke-Paddestraat (Ha A2-B1)

Absolute datering vs typochronologie

Jean BOURGEOIS & Guy DE MULDERFaculteit Letteren en Wijsbegeerte

Case-study: Velzeke/Paddestraat

14C-datering: graf 21

Atmospheric data from Reimer et al (2004);OxCal v3.10 Bronk Ramsey (2005); cub r:5 sd:12 prob usp[chron]

1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC

Calibrated date

Phase GRAVE 21

KIA-21786 2800±25BP

C_Date TYPO -1050±25

Typologie : Ha A214C-datering: 2800±25 BP



1600CalBC 1400CalBC 1200CalBC 1000CalBC 800CalBC 600CalBC

Calibrated date

Phase GRAVE 20

KIA-20201 2825±25BP


Typologie : Ha B2/314C-datering : 2825±25 BP




Calibrated date

Phase GRAVE 6

KIA-20200 2785±25BP


Typologie : Ha B114C-datering : 2785±25 BP

Nederzettingscontexten

2000

15645

368

31 77 74

457

75 55

601

0

500

1000

1500

2000

2500

Bel

sele

Sin

t-D

enijs

-Wes

trem

Dro

ngen

Kei

skan

t

Ere

mbo

dege

m f3

000

Vel

zeke

f369

Vel

zeke

f207

Wet

tere

n f7

4

Vel

zeke

f683

Wet

tere

n f1

7

Kru

isho

utem

f4

Kru

isho

utem

f6

Br f A Br f A Br f A Br f R Br f Br f Br f Br f R Br f R Br f R Br f R

Nederzettingsaardewerk ‘Belsele-Waas’

Drongen-Keiskant



Calibrated date

2500BP

2600BP

2700BP

2800BP

2900BP

3000BP

3100BP

Ra

dioc

arb

on d

ete

rmin

ati

on

KIA-41373 : 2865±25BP 68.2% probability 1120BC ( 5.2%) 1100BC 1090BC (63.0%) 990BC 95.4% probability 1130BC (89.9%) 970BC 960BC ( 5.5%) 930BC

Sint-Denijs-Westrem

SGW/Reepstraat

late bronstijdnederzettings-aardewerk

Kruishoutem-Wijkhuis

DE VROEGE IJZERTIJD

Aardewerktypes

Schräghalsurne

Harpstedt & Kalenderberg aardewerk

Eierbeker

Lappenschaaal

Destelbergen Ha C-D

Destelbergen Ha C

Destelbergen Ha D

Massemen

Velzeke Provinciebaan

Overgang late bronstijd –vroege ijzertijdKreisdellen/coupoles

Velzeke Provinciebaan

Berlare

Sint-Gillis-Waas/Reepstraat


Kemmelberg late Hallstatt aardewerk

Erps-Kwerps

Percentage wandbehandeling

48%

15%

20%

3%

3%

11%

ruw

besmeten

geëffend

geglad

versierd

onbepaald


3000CalBP 2800CalBP 2600CalBP 2400CalBP 2200CalBP

Calibrated date

2200BP

2300BP

2400BP

2500BP

2600BP

2700BP

2800BP

Ra

dioc

arb

on d

ete

rmin

atio

n KIA-31720 : 2575±25BP 68.2% probability 800BC (68.2%) 770BC 95.4% probability 810BC (84.4%) 750BC 690BC ( 9.0%) 660BC 620BC ( 2.0%) 590BC

Vroeg La Tène (5de eeuw)

Les Jogasses (475-450)Marne (450-400/375)

Jean BOURGEOIS & Guy DE MULDERFaculteit Letteren en WijsbegeerteDourges


Dourges


Lede


QuevaucampsLa Tène ancienne

Kemmelberg


Kemmelberg

La Tène Ic (4de eeuw)

KemmelbergRood beschilderde Kemmelwaar

Kemmelberg

Groupe de la Haine: 4de eeuw-3de eeuw

Groupe de la Haine

Kooigem Bos

‘groupe de la Haine’4de eeuw

Denderbelle/Fonteintje


Laat La TèneDourges

Jean BOURGEOIS & Guy DE MULDERFaculteit Letteren en Wijsbegeerte Dourges


Aalter-Langevoorde


Arras ActiparcLaat La Tène


Koekelare


Ursel La Tène III

Wervik


Raillencourt

Ghislenghien: laat La Tène


Regionale evolutieVinderhoute: La TèneI


VinderhouteLa Tène I


VinderhouteLa Tène III


Regionale evolutieOnnaing: La Tène ancienne

Jean BOURGEOIS & Guy DE MULDERFaculteit Letteren en Wijsbegeerte Onnaing: La Tène finale

Onnaing: La Tène moyenne

Gallo-Romeinse ceramiek

Velzeke: augusteïsche ceramiek

Velzeke: mid 1ste eeuw n.Chr.

Velzeke: mid 1ste eeuw n.Chr,

Velzeke:Flavische periode

Velzeke: 3de eeuw

Workshop Handgevormd Aardewerk

15 maart 2016

PIVO-site Zellik

Rica Annaert

Inhoud1. Inleiding2. Laat-Neolithicum3. Vroege tot midden bronstijd4. Late bronstijd – vroege ijzertijd5. Midden ijzertijd6. Late ijzertijd7. Romeinse tijd8. Middeleeuwen

Inleiding

Moeilijke materieSteeds vanuit samenhangende context bekijken, nooit

individuele stukken op zichRandscherven zijn gidsprofielWeinig variatie doorheen de tijden

Laat Neolithicum (3.800-2.100 v.C.Klokbekercultuur

Vroege en midden bronstijd(2.000-1.200 v.C.)

Zgn. HilversumaardewerkZeer ruw en dikwandig, slecht gebakkenZeer grove magering met o.a. kwartsBreukvlak donkergrijs, buitenoppervlak bruin tot grijs gevlekt met veel scheurenEmmervormige potten al dan niet met decoratie op schouder

Vroege en midden bronstijd(2.000-1.200 v.C.)

Zgn. Hilversumaardewerk

Late bronstijd en vroege ijzertijd(1.000-500 v.C.)Urnenveldencultuur (late bronstijd)

Bol of geknikt profiel met hoge halsVersierd met geometrische motieven in kerfsnedetechniekGegladTechnisch hoogstaande kwaliteitTypes: bolle of geknikte potjes met cilinderhals, schalen, tassen met bandvormig oor

Hallstattcultuur (vroege ijzertijd)S-vormige profielen met schuin uitstaande randBesmeten wand en gegladde hals/rand, vingernagelindrukken op randOpkomst Kalenderbergversiering Types: Schrägrandurnen, Harpstedturnen, kleine recipiënten(zgn. eierpotjes), lappenschalen, lage kommen

Late bronstijd en vroege ijzertijd(1.000-500 v.C.)Urnenveldencultuur (late bronstijd)

Late bronstijd en vroege ijzertijd(1.000-500 v.C.)Hallstatt (vroege ijzertijd)

Midden ijzertijd (500-200 v.C.)

Vroeg La TèneOpkomst Noord-Franse Marne-vormen: scherp biconischepottenen schalen met kleine bodemSitula-vormige pottenTonvormige pottenLappenschalenZgn. Kemmelberg-aardewerkToenemende wandversiering o.a. kamversieringPercentage besmeten potten mindert

Midden ijzertijd (500-200 v.C.)Vroeg La Tène

Late ijzertijd (200 v.C. –Romeinse invallen)

Laat La TèneGesloten, 3-ledige vormenRonde vormen met geprofileerde schouder en korte uitstaande of rechte randBodems met hoekige overgang bodem/buikTechnisch van mindere kwaliteitOfwel ruwwandig ofwel vlakversieringGeen besmeten pottenkustaardewerk

Late ijzertijd (200 v.C. –Romeinse invallen)

Laat La Tène

Romeinse periode

Inheems Romeinse sitesVerder leven van ijzertijdtradities Handgevormd, zware,ronde vormen met geprofileerde schouder en korte uitstaande of rechte randBodems met hoekige overgang bodem/buikTechnisch van mindere kwaliteitOfwel ruwwandig ofwel vlakversiering (regionaal sterk verschillend)Geen besmeten potten

Laat-Romeinse periodeHandgevormd aardewerk naar Germaanse traditie na inwijking Foederati

Romeinse periode

Inheems Romeins

Romeinse periode

Laat Romeins

Vroege middeleeuwen (5de-9de

eeuw)Geïmporteerd aardewerk

AngelsaksischSaksischHessens SchortensHerkenbaar aan magering en vorm

Lokaal naar Germaanse traditieMet rode magering: chamotte (Scheldevallei) of ijzeroer (Kempen)Organische magering (kuststreek)Nog redelijk ongekendTot begin Karolingische periode


eeuw)Geïmporteerd aardewerk


eeuw)Lokale productie naar Germaanse

traditie

Workshop handgevormd aardewerk

Data & Analytics

Transcript of Workshop handgevormd aardewerk