Werk versus vrije tijd

Expertmeeting 3 oktober 2012

Rutger Claassen

Intro

“Arbeid rustig en zonder zorgenWat niet gereed komt is voor morgen

Houd uw rust altijd in ereAlleen een dwaas werkt zich de kolere”

(variant: alleen de baas…)

Overzicht

1) De liberaal-democratische rechtsstaat

2) Tijdsautonomie

3) Duurzaamheid

1) De liberaal-democratische rechtsstaat

• Uitgangspunt: neutraliteit t.a.v. levensstijlen

• Vertaling: tijdsautonomie

• Zelf-realisatie in werk en/of vrije tijd?

• Autonomie = zelf-bepaling.

2) Tijdsautonomie

• Robert Goodin et. al, Discretionary Time (2008)

• Tijd verdeeld in 1) noodzakelijk bestede tijd (arbeid), en 2) discretionaire tijd

• Noodzakelijk bestede tijd: (i) formele arbeid, (ii) informele arbeid, (iii) persoonlijke verzorging

• Discretionaire tijd: kan naar eigen keuze worden besteed aan meer (i), (ii) en/of (iii) (zgn. time pressure illusion)

2) Tijdsautonomie (vervolg)• Noodzakelijk bestede tijd: is afhankelijk van sociale

normen. Bijv formele arbeid: armoedegrens. (“armoede is relatief”)

• Sociale normen kunnen verschuiven onder invloed van keuzen t.a.v. discretionaire tijd.

• Gevolg kan zijn steeds minder (of meer) discretionaire tijd.

• Maar: sociale normen worden ook (mede) bepaald door overheid (instituties, wetgeving).

2) Tijdsautonomie (slot)

Conclusie 1: Bandbreedte gewenst, tussen: A) Minimum aan discretionaire tijd (maximum aan arbeid)B) Minimum aan arbeid (maximum aan discretionaire tijd)

Conclusie 2: Daarbinnen: welke normen te kiezen? Afwegingen omtrent andere waarden, zoals:

A) groei van welvaart -> welzijnB) Duurzaamheid: houdbaarheid van welvaartC) Gelijkheid m/v, verdeling van zorgarbeid

3) Duurzaamheid

• Mondiale voetafdruk, ‘carrying capacity’ van de aarde: beschikbaar is 1,8 hectare per wereldbewoner.

• Nederlander: 6,2• Amerikaan: 8• Chinees: 2,2• Indier: 0,9• Gemiddeld nu: 2,7 (overshoot)

3) Duurzaamheid (vervolg)

Ontkoppeling (cijfers Tim Jackson, Prosperity without Growth):

A) Groei van wereldbevolking: 0.9% per jaarB) Groei van consumptie per wereldbewoner: 1,4% per

jaarC) Materialisatiegraad per eenheid consumptie: daling

van 0,7% per jaar [To Be Continued???]

• Conclusie: A en C heffen elkaar op; 0-groei nodig.

3) Duurzaamheid

• Arbeidsproductiviteit (1,5% per jaar) omzetten in vrije tijd:– Nu: 36 uur– Over 10 jaar: 30.9– Over 20 jaar: 26.6– Over 40 jaar: 19.7

• Is dit nu strijdig met individuele keuzevrijheid? Nee, want gelijke vrijheid van toekomstige generaties

Slot

• Conclusie 1: er is ruimte voor arbeidstijdverkorting, mits op juiste gronden (waartoe in ieder geval duurzaamheid).

• Conclusie 2: moraliseren over een verandering in levensstijlen is a) niet nodig, b) rechtsstatelijk problematisch en c) waarschijnlijk ook contraproductief

• Nalezen: Rutger Claassen, Het huis van de vrijheid (Ambo, 2011).