2

3

Voorwoord

Voor u ligt de brochure over maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw, uitgegeven door Bouwend Nederland, de brancheorganisatie van 5.000 uitvoerende bouw- en infrabedrijven.

Bouwend Nederland verwacht van al haar leden maatschappelijk verantwoord gedrag. In de Bestuursverklaring van Bouwend Nederland worden naleving van nationale en lokale wet- en regel-geving, integer en transparant handelen en het streven naar kwaliteit en duurzaamheid van de (on)gebouwde omgeving genoemd als kernwaarden van maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) in de bouw. In het Vernieuwingsakkoord dat Bouwend Nederland heeft gesloten met de Regieraad Bouw is maatschappelijk verantwoord ondernemen een belangrijk thema.

De bouwsector staat het komende decennium voor grote uitdagingen. Bouwers nemen in onze snel ver-anderende samenleving met een terugtredende overheid steeds meer de verantwoordelijkheid voor de gebouwde omgeving en de fysieke infrastructuur. Niet langer richten bouwbedrijven zich louter op het bouwen en onderhouden, ook ontwikkeling, ontwerp, engineering, exploitatie, financiering en beheer worden in toenemende mate verzorgd door bouwers zelf.

De bouw kan en wil veel meer betekenen voor onze samenleving. De bouwsector heeft oplossingen voor de stijgende zeespiegel en de dalende bodem, er zijn mogelijkheden om de bereikbaarheid van steden te verbeteren en de bouw kan zorgen voor een aantrekkelijke en veilige woonomgeving. In deze brochure vindt u tal van voorbeelden van bouwers die het hoofd bieden aan deze, en andere maatschappelijke problemen.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen kun je niet alleen. Bouwend Nederland zoekt de dialoog en samenwerking met de klant, de overheid, de architect, de ingenieur, de installateur, de toeleverancier, de financier en alle andere betrokkenen bij de bouw. Als de opdrachtgever cq klant mvo hoog in het vaan-del heeft staan, kunnen bouwers hier optimaal op inspelen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen loont; het is in ons aller belang. Een bouwbedrijf dat structureel aandacht besteedt aan medewerkerste-vredenheid, aan omwonenden, aan het milieu en aan de samenleving en daarover ook communiceert (!), is een bedrijf met toekomst.

Bouwend Nederland wil met deze brochure laten zien wat bouwers beweegt. We hopen dat deze bro-chure inspirerend werkt voor zowel de belanghebbenden van de bouw, de stakeholders, alsook voor de bouwers zelf. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een kwestie van doen; werk in uitvoering!

Ton Nelissen, vice voorzitter van Bouwend Nederland

4

5

Inleiding

Bouwers zijn doeners. We steken graag de handen uit de mouwen. We zien graag iets groeien onder onze handen. Misschien wel om deze reden is er niet zoveel bekend over maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) in de bouw. Liever dan eindeloos praten of de publiciteit zoeken, doen we gewoon dingen voor de maatschappij. Een aannemer met jonge kinderen knapt speelplaatsen in de gemeente op, omdat hij ziet dat onderhoud nodig is en geld ontbreekt. Hij doet dit gewoon, zonder erbij stil te staan dat hij maatschappelijk verantwoord bezig is.

Van oudsher hebben bouwbedrijven een meer of minder belangrijke rol gespeeld binnen de lokale gemeenschap. Nog steeds worden tal van lokale en regionale voetbalclubs gesponsord door bouwers. Ook jeugdinstellingen weten de aannemer te vinden als er hout nodig is voor de jaarlijkse week hutten bouwen in de zomervakantie. Weer andere bouwers vinden het belangrijk hun expertise en geld in te zetten voor de Derde Wereld, voor de kerk of zorginstellingen. Bouwend Nederland, de brancheorganisa-tie van bouw- en infrabedrijven in Nederland, heeft in deze brochure praktijkvoorbeelden verzameld van maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw.

De samenleving vraagt in toenemende mate om maatschappelijk verantwoord ondernemen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) in de bouw houdt in dat een bouwbedrijf bewust en structureel inhoud geeft aan zijn maatschappelijke rol, op een wijze die verder gaat dan de wet verplicht en die leidt tot toegevoegde waarde voor het bedrijf en de samenleving. Hierbij is aandacht voor sociale aspecten (People), milieu-aspecten (Planet) en financiële zaken (Profit). Soms wordt ook een vierde P (Principles) aan mvo verbonden.

Veel bouwbedrijven ‘doen’ al jaren aan mvo, zo blijkt uit een onderzoek van het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid. Zo staat bij 92% van de bouwers goede en veilige arbeidsomstandigheden hoog in het vaandel. Meer dan driekwart van de bouwbedrijven steunt goede doelen en zo’n tweederde van alle leden neemt maatregelen om overlast voor omwonenden/gebruikers te minimaliseren.

Mvo-activiteiten van bouwers zijn echter vaak meer incidenteel dan structureel van karakter. Er zijn ook niet zo veel bouwbedrijven die van alle drie de P’s (People, Planet, Profit) werk maken. Het kan dus altijd nog beter!

Bouwers zijn doeners. We zijn vaak al weer druk met het volgende project bezig en vergeten nog te vaak te vertellen en te laten zien wat we voor elkaar hebben gekregen. Slechts éénderde van de bouwbedrijven communiceert over mvo-activiteiten richting maatschappij. Dat moet veranderen! Deze brochure is een eerste aanzet daartoe.

6

7

Tot uw dienst!

Bouwen aan relaties Bimo Bouw uit Ermelo werkt hard aan nieuw-bouwwoningen zonder opleverpunten. Bij alle nieuwbouwprojecten worden kwaliteitsmetingen gehouden. Het aantal gebreken wordt gemeten op de dag van de oplevering van de woning. Vijf dagen daarna wordt dit herhaald. Vervolgens wordt twee tot drie maanden na de overdracht van het huis aan de kopers gevraagd hoe tevreden zij zijn over de bouwer. Kopers vullen hiertoe het kopersrapport in. De uitkomsten hiervan worden vergeleken met het gemiddelde in de branche. Bimo Bouw scoort bovengemiddeld en is daarom trotse bezitter van het keurmerk Klantgericht Bouwen. Eén van de kritiekpunten was dat er na de oplevering en onderhoudsperiode nauwelijks nog contact was met de bouwer. Daarom is voor het eerst een after sales bijeenkomst gehouden. Daarbij waren kopers, projectleider, uitvoerder, makelaar en de belangrijkste onderaannemers aanwezig. Per fase in het proces werd iedere koper gevraagd één verbeterpunt aan te geven en een suggestie te doen ter verbetering. Het experiment werd door alle betrokkenen als zeer constructief ervaren. De tijd van ‘Opleveren en Wegwezen’ ligt wat Bimo Bouw betreft definitief achter ons.

Een goede bouwer denkt met de klant mee, is transparant over de kosten en levert

op tijd en binnen het afgesproken budget een bouwwerk van goede kwaliteit. De

aannemer bouwt niet alleen aan het bouwwerk maar bouwt ook aan de relatie met

de opdrachtgever. Een tevreden klant is de beste reclame voor je bedrijf en leidt ook

weer tot nieuwe opdrachten.

De tijd van ‘opleveren

en wegwezen’ ligt

achter ons

8

Variatie hoeft niet duur

te zijn

Omdat elke klant nu eenmaal andere wensen heeft, heeft Nijhuis uit Rijssen de bedrijfsvoe-ring en het bouwproces helemaal gericht op de eindgebruiker. Van cruciaal belang hierbij is een goede voorbereiding van de bouw. De binnen het bedrijf opgeleide ontwerpers maken op basis van het ontwerp van een architect een integraal bouw(technisch) basisontwerp en maken daar-bij gebruik van een interne kennisbank. Voor elk woningtype wordt de technische samenhang tus-sen indelingsvarianten, bouwsysteem en instal-latietechniek vastgelegd. Nauwkeurig worden er klantgebonden specificaties aangemaakt. Zo realiseert Nijhuis complexe, gevarieerde woning-bouwopgaven met een minimum aan faalkosten. Door nauw samen te werken met een beperkt aan-tal toeleveranciers (co-makers) en door de goede voorbereiding en een efficiënt proces kunnen de meeste klantenwensen worden gehonoreerd zon-der bijkomende kosten. Naast de reductie van faalkosten worden de ont-werpkosten steeds vaker door opdrachtgevers betaald. De vroegtijdige keuze van de toe te pas-sen producten bespaart procenten op de aan-neemsom en de verbeterde aansturing van toele-veranciers geeft daarnaast ook nog inkoopvoorde-len. Minder gedoe achteraf en minder tijdverlies zijn het gevolg!

Aanbouw à la carte!

Bouwbedrijf Brouwers & Spee uit Tilburg heeft het concept van de One-Stop-Verbouwshop uitgedacht. In plaats van honderden bezoekjes af te leg-gen bij particulieren die een dakkapel, een aanbouw of een opbouw wilden laten bouwen, nodigen Brouwers & Spee de klant uit in de Verbouwshop. Hier is in één oogopslag duidelijk hoe een nieuwe aanbouw of dakkapel eruit komt te zien, wat de kosten zijn en hoe lang de bouwtijd is. Door te standaardiseren en door een aantal dure ontwerpvarianten uit te sluiten kan worden geleverd tegen een vaste lage prijs. Het feit dat Brouwers & Spee is aangesloten bij BouwGarant wekt vertrouwen bij de klant. Dat het concept van de Verbouwshop aanslaat, blijkt wel uit het feit dat er naast de vesti-ging in Tilburg en Waalwijk ook een vestiging in Breda geopend is. Klanten kunnen hier niet alleen terecht voor een aanbouw of een dakkapel, maar ze kunnen er bijvoorbeeld ook gordijnen of vloerbedekking uitzoeken of advies vragen aan een in het pand gevestigde architect.

Minder gedoe

achteraf en minder

tijdverlies

9

Omwonenden betrekken

bij planvorming

Grote herstructureringsprojecten zijn per definitie complex van karakter. Er zijn vele belanghebbenden met vaak botsende belangen. Zonder goed pro-cesmanagement leiden dergelijke projecten tot hoge faalkosten. Het resultaat is zelden om over naar huis te schrijven. Aan de Stegge Verenigde Bedrijven (ASVB) ontwikkelde een protocol voor integraal bouwprocesmanagement, dat er voor zorgt dat de belangen, behoeften, eisen en beperkingen van alle betrokken partijen in kaart worden gebracht en zorgvuldig worden afgewo-gen. Verschillende oplossingen worden bekeken en beoordeeld. De uitein-delijke oplossing is die, welke over de gehele levenscyclus van het project het beste scoort. In Deventer werd procesmanagement volgens dit protocol toegepast bij een herstructureringsproject van 180 miljoen euro in het stads-centrum. In de beginfase werden alle wensen en vragen van belanghebben-den in kaart gebracht. Bouwproces en ontwerp werden daarop aangepast met als gevolg dat van de 80 belanghebbenden er slechts één alsnog een bezwaarschrift indiende. De investering in de prille ideeënfase van het project betaalde zich uit door een vergaande beheersing van het plan- en bouwpro-ces en door de keuze van de meeste optimale oplossing. Of anders gezegd: minimale maatschappelijke schade door faalkosten en maximale maatschap-pelijke meerwaarde voor de samenleving.

10

11

Bouwen is mensenwerk

Fraai metselwerk zonder

rugpijn Veiligheid, gezondheid en milieu zijn voor het bouw- en metselbedrijf De Jong ’t Veld zeer belangrijk. Sinds 2000 is het bedrijf in het bezit van het VCA certificaat voor grotere bedrijven. VCA is een checklist met het oog op een veilige en gezonde werkomgeving en milieuverbeteringen. In 1993 introduceerde De Jong het mechanisch opperen van bakstenen. Door verreikers aan te passen konden de bakstenen vanaf de pallet op de steiger worden aangeleverd. De stenenwagen werd overbodig en het werk van de opperman een stuk lichter. Resultaat een verlaging van het ziek-teverzuim naar twee procent en een verbeterde efficiency. De bouwvakkers doen hun werk met plezier en dat zie je terug in de kwaliteit van het metselwerk.

”Bouwvakkers fluitend naar het werk” aldus het dagblad Cobouw begin juli 2005.

Het bouwplaatspersoneel is trots op het werk en het overgrote deel zou geen andere

baan willen hebben. De lange dienstverbanden in de bouwsector onderstrepen dit.

Prefabricage (bouwen wordt monteren) en innovatie kunnen de arbeidomstandighe-

den van bouwvakkers verder verbeteren. Een goede sfeer en goede ontplooiingsmo-

gelijkheden zijn net zo belangrijk.

De bouwvakkers doen hun werk

met plezier en dat zie je terug in

de kwaliteit van het werk

12

Bouwvakkers denken zelf

mee over betere arbeids-

omstandigheden

Bij bouwbedrijf gebroeders Van Gisbergen uit Hooge Mierde komen bouwvakkers zelf met suggesties voor het verbeteren van arbeidsom-standigheden. Zo is in het Brabantse bedrijf een methode voor het mechanisch verplaatsen van raamkozijnen ontwikkeld en zijn de bouwkranen voorzien van radiografische besturing. Dit maakt het werk op de bouw aanzienlijk lichter. De afge-lopen tien jaar is niemand arbeidsongeschikt verklaard, dankzij het actieve veiligheids- en arbo-beleid. Ziekteverzuim wordt structureel aangepakt. Al in een vroeg stadium werd gesproken met zieke werknemers over hun probleem en mogelijke oplossing ervan. Voor wie niet terug kan keren in de oude functie wordt bekeken wordt ander werk gezocht in het bedrijf. Jongeren krijgen bij hun aantreden bij Van Gisbergen vanzelfsprekend vei-ligheids- en arbotrainingen. Zo wordt een stevig fundament gelegd voor een lange loopbaan in de bouw.

Sneller betonvlechten

zonder bukken

Het vlechten van betonijzer is één van de zwaarste beroepen in de bouw. Het vlechten met staaldraad is zwaar en het vele bukken en de zich steeds herhalende beweging leiden tot een hoog ziek-teverzuim. BAM Utiliteitsbouw heeft als één van de eerste bouwbedrijven gewerkt met de nieuwe TyTecker, een apparaat dat het betonvlechten mechaniseert. Speciale gepatenteerde patronen van bindclips worden automatisch om het beton-ijzer geschoten. Het systeem automatiseert de herhaalde handeling van de betonvlechter, en kan verbindingen twee tot drie keer zo snel maken. Het systeem werkt in de praktijk. Goede staal-vlechters hadden er lol in en maakten aanmerke-lijk meer meters dan normaal.

Laat iedereen doen waar hij

goed in is en plezier in heeft

In 2002 en 2004 is Heembouw uitgeroepen tot ‘Leukste bedrijf om voor te werken’. Maar liefst 84 procent van de medewerkers van Heembouw streept ‘tevreden’ of zelfs ‘zeer tevreden’ aan bij het nationale medewerkerstevredenheid onder-zoek van bureau Effectory. De medewerkers van het bouwbedrijf uit Roelofarendsveen zijn vooral goed te spreken over de organisatie en de ontwik-kelingsmogelijkheden. Heembouw vindt het ver-groten van werkplezier, duidelijke communicatie, persoonlijke aandacht, verantwoordelijkheid en mogelijkheden tot bij- en omscholing essentieel.

Goede arbeidsomstan-digheden leggen een stevig fundament voor een lange loopbaan in de bouw

13

Ambitie en enthousiasme

De BVR Groep uit Roosendaal realiseert zich dat zij haar ambities enkel waar kan maken met enthousiaste en goed opgeleide medewerkers. BVR maakt daarom veel werk van scholing oplei-dingen en cursussen. Op bouwplaatscursussen komen bijvoorbeeld het werken met een hoogwer-ker, maatvoering en steigerinspecties aan de orde. Kaderpersoneel volgt een driejarig opleidingspro-gramma met onder meer cursussen in het Bouw Management Simulatie Centrum. Door veel te werken met stagiaires heeft de BVR groep haar eigen kweekvijver gecreëerd voor nieuw bouwta-lent. Instroom van goed geschoolde jonge werk-nemers is van groot belang voor een bouwbedrijf dat midden in de samenleving staat.

Elke bouwplaats een

leerlingbouwplaats

Jaarlijks beginnen zo’n vierduizend leerlingen met een beroepsopleiding in de bouw. Voor het prak-tijkgedeelte van de opleiding hebben leerlingen werk op de bouwplaats nodig. Bij bouwbedrijf Osdo te Dongen lopen er altijd tussen de tien en twintig leerlingen rond die praktijkervaring opdoen. Een twintigtal gediplomeerde leermees-ters geeft de leerlingen op de bouw een goede begeleiding, meestal één op één. Blijven de aan-komende bouwvakkers de volledige vier jaar van de opleiding bij Osdo dan bestaat er een gerede kans, dat zij bij het bouwbedrijf in dienst kunnen komen. Osdo investeert zo in vakmanschap en in loyaliteit van de medewerkers.

Robot legt straatje

De robot gaat het zware werk van de stratenmaker steeds vaker overnemen. Lareco in Assen en Becono in Drachten hebben flink geïnvesteerd in ontwikkeling en toepassing van nieuwe machines voor straatwerk. In grotere en industriële pro-jecten maakt Lareco gebruik van machinale bestrating. Binnen het eigen bedrijf is speci-alistische apparatuur ontwikkeld, waarmee niet alleen allerlei soorten betonstenen machinaal kunnen worden gelegd, maar waarmee ook zware betonnen opsluitban-den en betonplaten kunnen worden gesteld. Het spreekt voor zich dat de arbeidsomstan-digheden voor het personeel verbeteren. De kwaliteit van het machinale straatwerk ligt op een hoog en constant niveau terwijl de productiesnelheid in vergelijking met het handwerk hoger ligt.

Iedere werknemer heeft zijn eigen coach met wie regelmatig de werksituatie wordt doorgenomen, de samenwerking, wat goed gaat in de werk-zaamheden en waarin de medewerker zich verder wil ontwikkelen. Dit alles in een open cultuur. Heembouw ziet personeel niet als een kostenpost. Het investeren in mensen betaalt zich dubbel en dwars terug, zo leert de ervaring.

14

15

Midden in de samenleving

Draagvlak voor de water-

zuiveringsinstallatie Heijmans en Strukton hebben de grootste afval-waterzuiveringsinstallatie van Europa gerealiseerd in de Harnaschpolder bij Delft. De opdrachtgever het Hoogheemraadschap Delfland wilde maat-schappelijk draagvlak voor de te bouwen waterzui-veringsinstallatie. De bouwbedrijven hebben daar-om in een vroeg stadium contact gezocht met de omwonenden. Als gevolg van de wensen van de omwonenden wordt de installatie met een groen-zone opgeleverd en wordt er een bestaand speel-terrein in het ontwerp ingepast. Alle omwonenden kunnen zich nu vinden in de komst en het ontwerp van deze waterzuiveringsinstallatie, omdat het goed past in hun leefomgeving en omdat zij zich betrokken voelen bij het proces.

Bouwbedrijven zijn letterlijk midden in de samenleving actief. In ons dichtbevolkte

landje heb je als bouwer altijd te maken met buren, omwonenden, weggebruikers of

natuurliefhebbers. Bouwbedrijven proberen in toenemende mate rekening te houden

met wensen van de omgeving. De overlast wordt beperkt door in ploegendiensten

en ’s nachts te werken aan wegen of door palen de grond in te trillen in plaats van te

heien. Een goede communicatie met de omgeving is van groot belang voor het wel-

slagen van het bouwproject.

De bouwbedrijven hebben in een

vroeg stadium contact gezocht

met omwonenden

16

Voorlichting voorkomt

ongelukken en vandalisme

Op een werk van Bouwbedrijf Panagro uit Leidschendam in de Schiedamse wijk Groenoord passeerden elke dag honderden basisschoolleer-lingen. Op een speelse manier werd op de school voorlichting gegeven over de gevaren van een bouwplaats. Ook werden er ontmoetingsavonden met de buurtbewoners georganiseerd om duide-lijkheid te geven over de plannen en vorderingen. Er zijn geen ongelukken met spelende kinderen gebeurd en het vandalisme bleef tot een minimum beperkt. In Vlaardingen heeft Panagro het gebouw ‘De Strip’ omgebouwd tot een tijdelijke galerij met ruimten voor kinderen, kunstateliers, ontmoe-tingsplekken en een dependance van Museum Boijmans Van Beuningen. Kunstenares Jeanne van Heeswijk bedacht het concept. Er zijn in korte tijd zo’n 46.000 mensen op de kunstactiviteiten van De Strip afgekomen, onder meer naar de ateliers en workshops. Het bleek een renderende investering. Het gebouw stond niet maanden leeg in afwach-ting van de renovatie, er was hoegenaamd geen vandalisme en de activiteiten gaven positieve levendigheid in de buurt.

Samen bouwen aan iets moois

In Goor staat het prachtige hoofdkantoor van Aan de Stegge Verenigde Bouwbedrijven. Het is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de uitvoerders op de bouwplaats. De gebroeders Aan de Stegge lieten zich inspireren door het werk van de Oostenrijkse kunstenaar Hundertwasser, bekend van onder meer het Hundertwasserhaus in Wenen met felle kleu-ren en grillige, levendige vormen. Met ondersteuning van een architect en in nauwe samenwerking met de uitvoerders werd in 2000 een gebouw gerealiseerd met een unieke uitstraling. Het bouwplaatspersoneel kreeg de vrijheid om te experimenteren en te improviseren. Zij werkten met veel plezier en vakmanschap aan onder meer het tegel- en mozaïekwerk, ook in weekenden en op avonden. Vijf jaar later heeft het gebouw nog niets van haar aantrekkingskracht verloren. Opdrachtgevers komen graag in het hoofdkantoor in Goor vergaderen. Werknemers zijn trots op hun gebouw.

17

Behoud cultureel erfgoed

Bouwbedrijf Cuppens & Zn is een betrokken bouwbedrijf, met oog voor de omgeving waarin het actief is. Samen met een aantal andere bouw-bedrijven in Nijmegen is Cuppens verbonden aan het NVOB-Cultuurfonds wat staat voor het behoud van industrieel erfgoed in Nijmegen. Wat Cuppens typeert is de wil om iets te betekenen voor de Nijmeegse samenleving. Een goed voorbeeld is de rol die de bouwer heeft gespeeld in de herstructu-rering van de stadswijk Koers West. De originele plannen van de gemeente hadden geen oog voor het industrieel erfgoed, terwijl er juist in deze stadswijk een aantal prachtige oude industriële werken staan. Op het nippertje werd de oudste mobiele havenkraan van Nijmegen en Nederland behouden. De geschiedenis die dit bouwwerk uit-ademt geeft de omgeving veel sfeer. In Etten-Leur behoedde de Cuppens de voormalige zeepziederij voor sloop. Het gerenoveerde pand wordt eind 2005 opgeleverd aan een stichting voor Jeugdzorg die er naast kantoren een restaurant gaat runnen. Niet alleen opdrachtgevers, maar ook de eigen medewerkers waarderen de zorg voor ‘behoud van het goede’. Het daagt ze uit om het beste uit zich zelf te halen. En dit zorgt weer voor een zeer positieve werksfeer, die niet alleen resulteert in een goed eindresultaat, maar ook in een goede naam als bouwbedrijf.

Niet alleen opdracht-gevers, maar ook de eigen medewerkers waarderen de zorg voor behoud van het goede

18

19

Spaar het woud

met eerlijk hout Bouwbedrijf PW Willems heeft ruim een jaar geleden bewust gekozen voor FSC-hout en past dit zoveel mogelijk toe in haar projecten. Het FSC-keurmerk garandeert duurzaam bosbeheer. Het Nijmeegse bouwbedrijf is FSC gecertificeerd en informeert gemeenten, woningcorporaties en andere opdrachtgevers over de mogelijkheden van FSC-hout. Het gebruik van FSC-hout biedt een positief milieuresultaat, en door consequente toepassing ervan neemt het bewustzijn rondom ‘verantwoord hout’ ook bij (potentiële) opdracht-gevers toe.

Duurzaamheid als tweede natuur

Elk zichzelf respecterend bouwbedrijf houdt rekening met de natuur en het milieu.

Het eigen maken van duurzame gebouwconcepten, het invoeren van duurzame pro-

ductietechnieken, inkoop van duurzame materialen en een goede milieuzorg zijn

voorbeelden van bijdragen die bouwers aan een duurzame samenleving kunnen leve-

ren. Door zorgvuldig om te gaan met bomen bij bouwplaatsen en rekening te houden

met broedvogels kunnen bouwers de natuur ontzien. Steeds vaker worden bouwers

betrokken bij ontwerp, onderhoud en beheer. Deze ontwikkeling leidt tot nog meer

kansen voor duurzaamheid omdat er een direct financieel belang ligt bij het bouwbe-

drijf.

Duurzaam, makkelijk & snel Groothuis Woningbouw uit Harbrinkhoek bij Almelo heeft in 2003 als eerste bouwbedrijf in Nederland het ISO-14001 certificaat toegekend gekregen, dankzij de constante inspanningen om de milieubelasting van het bouwproces terug te dringen. De woningen voldoen standaard aan de scherpe milieueisen waardoor aanpassingen en extra kosten worden voorkomen. Opdrachtgevers met duurzaamheidsambities waarderen dit in hoge mate. Groothuis produceert de duurzame woningen grotendeels binnen, in moderne, gecon-ditioneerde productieruimtes. Hierdoor kan in relatief korte tijd en nagenoeg onafhankelijk van weersinvloeden worden opgeleverd. Samen met leveranciers kijkt Groothuis naar de duurzaamheid van alle toegepaste materialen en grondstoffen, bijvoorbeeld naar het gebruik van kitten en verven met een langere levensduur. Deze milieuverbete-ringen leveren Groothuis ook een duurzaam imago bij gemeenten op.

20

Ook voor vogels Frankena, Coopmans, Jorritsma en Weboma bou-wen niet alleen voor mensen maar óók voor vogels. Vogelliefhebber en bouwer Frankena uit Wommels assisteert bij diverse projecten in Friesland bij het juist aanbrengen van de nestste-nen voor gierzwaluwen. Bij een renovatie in Wolvega heeft bouwbedrijf Jorritsma neststenen in de nieuw opgetrokken zijgevels aangebracht. Gierzwaluwen zijn van oorsprong rotsbewoners. De gierzwaluwen hebben de neststenen bij terugkeer uit Afrika ‘gekeurd’ en goed bevonden: de eerste jongen zijn er al in groot gebracht. Bouwmaatschappij Weboma B.V. te Wateringen metselt sinds 1999 in alle nieuwbouwprojecten standaard gierzwaluw-nestgelegenheden in. Bij oplevering ontvangen de bewoners altijd een infor-matieboekje met gierzwaluwkalender. Coopmans Lutters uit Deurne zorgt eveneens uit eigen bewe-ging voor nestgelegenheid voor onder meer mezen.

Weg met het afval Overvolle afvalbakken, de stank van containers op een warme zomer-dag, ongedierte dat afkomt op het afval, vuilniswagens die zich lang-zaam door smalle straten moeten wurmen, zakken met vuil naast volle containers. Dura Vermeer Milieu BV heeft samen met het Zweedse Envac (wereldmarktleider in automatische afvalinzameling) een onder-gronds afvaltransportsysteem ontwikkeld. Hierin wordt afval via een ondergronds buizenstelsel afgevoerd naar een centrale overslagplaats buiten de woonwijken en stadscentra. Een luchtstroom in het buizen-stelsel transporteert het afval. De lucht wordt gefilterd voordat zij weer in de atmosfeer terechtkomt. Inwerp-openingen zijn mogelijk voor onder meer GFT-afval, papier en restafval. De inwerppunten worden geplaatst in de openbare ruimte, in flats, bedrijven, kantoren en horeca-gelegenheden. Almere maakt al gebruik van het systeem en in Arnhem wordt het ondergrondse systeem in 2006 opgeleverd.

De gierzwaluwen

hebben de neststenen

‘gekeurd’ en goed-

bevonden

21

In plaats van gif Jaarlijks worden grote hoeveelheden chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt om straten en pleinen van onkruid te ontdoen. Van de Haar Infra te Wekerom is actief op het vlak van groen-, sport-, natuur-, infraprojecten. Het bedrijf heeft een nieuwe, schone en betaalbare onkruidbestrijdingtechniek ontwikkeld: de WAVE (Water Als Vitaal Element). In samenwerking met drie andere bedrijven is een bestuurbaar rijdend apparaat vervaardigd dat heet, bijna kokend water op het onkruid spuit. Het water werkt diep in de plant door, met als gevolg dat het bovengrondse deel en de wortelhals afsterven. Na één of enkele behandelingen gaat het onkruid dood. De techniek is sen-sorgestuurd, waardoor alleen daar waar daadwerkelijk onkruid staat gespo-ten wordt. Er wordt geen heet water en daarmee dus geen energie verspild.

22

Energiezuinig kantoor als

visitekaartje

Bouwbedrijf Van Hoogevest uit Amersfoort heeft enkele jaren geleden een deel van haar bestaande kantoor geïntegreerd in een nieuw kantoorgebouw dat drie keer zo groot is. Bij ontwerp en bouw is nadrukkelijk rekening gehouden met energiezui-nigheid. Het gebouw kent een groot glasoppervlak en is transparant en toegankelijk van karakter, pas-send bij de cultuur van het bedrijf. Een deel van de kunstverlichting gaat pas aan bij bepaald laag niveau van daglichttoetreding en de energiezuini-ge verlichting verbruikt minimale energie (aanwe-zigheidsdetectie). De zonwering wordt centraal bestuurd door middel van zonlichtmeting, waarbij gebruikers per ruimte delen nog wel mechanisch kunnen bedienen. Het kantoor is uitgerust met een warmtepomp die in de winter voor warmte en in de zomer voor koeling zorgt. Van Hoogevest laat met het kantoor zien dat duurzaamheid bij het bedrijf hoog in het vaandel staat.

Terugdringen CO2 uitstoot

De bouw werkt actief aan de beperking van de CO2 uitstoot. Zo heeft BAM in 2005 een handzame ToolKit Duurzame Woningbouw ontwikkeld, die als hulpmiddel kan dienen bij het realiseren van gezonde, duurzame en energiezuinige woningen. De toolkit wordt belangeloos ter beschikking gesteld aan de bouwsector en de overheid. De Visser & Smit Hanab heeft in het OCAP-project samen met Hoek Loos de aanleg van de CO2 leiding van Pernis naar de tuinbouwkassen in het Westland verzorgd. Tuinders gebruiken CO2 in hun kassen om de groei van planten te stimuleren en de kwali-teit te verbeteren. Niet alleen de aanleg van de pijpleiding, maar ook de bouw van een reduceerstati-on en de afleverstations bij de tuinders werden gerealiseerd door de Volker Wessels-onderneming. Ook het beheer en onderhoud zal De Visser & Smit Hanab op zich nemen. Met dit project wordt een CO2-emissiereductie gerealiseerd van circa 300.000 ton per jaar! Van der Wiel Milieutechniek uit Drachten heeft recentelijk een complete ontgassingsinstallatie voor een stortplaats in de buurt van Buenos Aires in Argentinië geleverd. De functie van de ontgassingsinstallatie is het onttrekken van stortgas (o.m. methaan) aan de stortplaats van 185 hectare en het gecontroleerd en schoon verbran-den waardoor de veiligheid ter plaatse wordt gewaarborgd en de CO2 uitstoot zal worden geredu-ceerd. De stortgas-ontgassingsinstallatie bestaat uit drie blowers met een capaciteit van 2500 m3, drie gasfakkels met een zeer schoon verbrandingsproces, flowmeters en andere onderdelen. De com-plete installatie is in 2005 als bouwpakket naar Argentinië getransporteerd en inmiddels operatio-neel. Van der Wiel heeft inmiddels een eigen vestiging in Argentinië die de nodige ondersteuning verleent bij dit project en bij het opzetten van nieuwe projecten.

Bij ontwerp en bouw

is nadrukkelijk reke-

ning gehouden met

energiezuinigheid

23

Duurzaam bedrijventerrein

Het is de Kennemer Bouwgroep gelukt een nieuw bedrijventerrein te realise-ren met een sterk beperkte energievraag. De gemeente Heemskerk liet de nieuwe locatie De Trompet ontwikkelen voor 120 ondernemingen in de sfeer van kleinschalige productie, reparatiebedrijven en zakelijke dienstverlening. De overheid stelde als voorwaarde bij de aanbesteding dat er voor minstens 10% van duurzame energie gebruik gemaakt moest worden en dat er een CO2-reductie van 40% moest worden gerealiseerd. De Kennemer Bouwgroep stond voor de lastige klus om aan de ambitieuze voorwaarden te voldoen. De gewenste reductie wordt behaald door gebruik te maken van duurzame tech-nieken zoals warmtepompen, hoog rendement glas en zonnecellen. Deze technieken zijn op zich niet nieuw, maar de grootschaligheid van dit project is wel degelijk bijzonder. Resultaat is dat op het gehele bedrijventerrein geen gasleiding ligt. Er is een goede samenwerking tussen de bedrijven, overhe-den en de bouwgroep. Zo is er een Vereniging Van Eigenaren (VVE) opgericht waarbij alle bedrijven van De Trompet zijn aangesloten. Centrale beveiliging, centrale afvalverwerking en collectieve opstalverzekering zijn enkele prakti-sche verbeteringen die voortkomen uit overleg met de VVE. Het resultaat mag er zijn: De Trompet is één van de boegbeelden op het gebied van suc-cesvolle duurzame bedrijventerreinen in een door het Ministerie van Economische Zaken opgesteld lijstje!

24

25

Minder oponthoud bij

wegreparatie De R&D afdeling van Ooms Avenhorn Holding heeft een voegloze overgang ontwikkeld voor brugdekken, viaducten etc. Deze voegloze over-gang is snel aan te brengen en gaat langer mee dan andere verbindingsmiddelen. Bij onderhoud aan de A12 was de belangrijke toegangsweg tot Den Haag slechts één weekend in plaats van de eerder geplande twee weekenden afgesloten. Voorts kan Ooms asfalt leveren met een langere levensduur dan tot op heden gebruikelijk. Ooms heeft tevens een methode ontwikkeld om energie uit asfalt te winnen. In de zomer wordt de opge-slagen energie uit een asfaltoppervlak gebruikt voor koeling en in de winter voor verwarming.

De oplossing voor uw probleem

Bouwbedrijven bieden oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken rond

energiegebruik, wonen, de rijzende zeespiegel en de toenemende mobiliteit. Als over-

heden en opdrachtgevers bouwers uitdagen om te komen met oplossingen voor hun

probleem komt er ruimte voor innovatie.

In de zomer wordt de opgesla-

gen energie uit het asfalt voor

koeling en in de winter voor

verwarming gebruikt

26

Betaalbare starterswoningen

Veel bouwbedrijven hebben de afgelopen tijd woningen ontwikkeld die betaalbaar zijn voor starters. Maar liefst zeventig bouwers namen deel aan een prijsvraag rond dit onderwerp in Utrecht begin 2006. De Trento Kameleon van Nijhuis was de uiteindelijk de winnaar, maar ook de Yazz-woning van Bokx Bouw, de SurPlus-woning van Koopmans en tal van andere concepten zijn inte-ressant. De bouw speelt hier duidelijk in op een maatschappelijke vraag. Heddes Vastgoed heeft de zogenaamde Ideaalwoning ontwikkeld die � 99.000 vrij op naam kost, inclusief grondkosten, een woonoppervlakte van meer dan 100m2, een inhoud van 320m3 en voorzien van badkamer en keuken. Er worden duurzame materialen toege-past, de woning wordt hoogwaardig afgewerkt en is uitstekend geïsoleerd. Koopwoningen komen zo binnen bereik van starters en mensen met een lager inkomen.

Juist als alles nog

niet is dichtgetimmerd

kan de bouw veel

betekenen

De Drijvende Stad

Bouwbedrijf Dura Vermeer presenteerde vijf jaar geleden ‘De Drijvende Stad’, als antwoord op het wassende water: de zeespiegel stijgt, de bodem daalt, rivieren hebben meer ruimte nodig. In 2005 is in de vijver van bloemenveiling Flora Holland een drijvende kas gebouwd. Blokken EPS (piepschuim) en een piepschuimen balkenrooster vormen de basis waarop de staanders van de kas staan. In die bekisting ligt een vloer van staalvezelbeton dat geen verdere wapening behoeft. Het is een traditionele kas, maar wel met de nieuwste snufjes, en in elke gewenste omvang te bouwen. Deze kassen kunnen tegen een concurrerende prijs per vierkante meter teeltruimte worden aangeboden. De kostprijs is weliswaar hoger, maar dit wordt goed gemaakt door ecologi-sche voordelen: Het water waarop de kas drijft is bruikbaar als gietwater. In de zomer zorgt het water voor extra koeling in de kas; in de winter juist voor extra verwarming. Zo biedt de bedreiging van het water juist weer kansen, als je er op die manier naar kijkt.

27

Goed Idee? Kom ermee!

De Klaassen Groep te Dinxperlo durft voortdurend te vernieuwen. Standaardoplossingen volstaan lang niet altijd meer om aan de voortdurend ver-anderende wensen en eisen te voldoen. Naast kennis en ervaring is inlevingsvermogen en cre-ativiteit vereist. Anders denken, anders doen. De Klaassen Groep stimuleert innovatie binnen het bedrijf door om de twee jaar een Innovatieprijs uit te loven voor het meest innovatie idee of toepas-sing dat een bijdrage levert aan verbetering van de kwaliteit van de producten of het productiepro-ces van de Klaassen Groep.

Samen werken aan innova-

tieve oplossingen

Infra- en milieubedrijf van Dijk Maasland orga-niseert al jaren bijeenkomsten rond het thema vernieuwing en innovatie in de bouw. De bijeen-komsten met gerenommeerde sprekers worden bezocht door zowel collega-bedrijven als door gemeenten, opdrachtgevers en dergelijke. Bij van Dijk Maasland heerst de sterke overtuiging, dat de gewenste vernieuwing in de bouw alleen kan worden bereikt wanneer de verschillende partijen in het bouwproces met elkaar om de tafel gaan. Opdrachtgever en opdrachtnemer hebben elkaar nodig. Van Dijk Maasland wordt met regelmaat betrokken in de voorbereidingsfase van een bouw-project als kennispartner. Juist in deze fase, als nog niet alles is dichtgetimmerd, kan de bouw veel betekenen voor de opdrachtgever.

Snelweg ongekend snel klaar

Een consortium bestaande uit Boskalis, BAM en Fluor werkt in hoog tempo in ploegendiensten aan de reconstructie van de A59 tussen Rosmalen en Geffen. Het is de eerste autosnelweg in Nederland die via Publiek Private Samenwerking (PPS) tot stand komt. Dankzij PPS kon het project zes jaar eerder starten dan was voorzien. Er is een Design Build Finance Maintain -contract gesloten met de provincie Noord-Brabant. Dit biedt de aannemer de mogelijkheid om zelf beslissingen te nemen over bijvoorbeeld detailontwerp, planning, fasering, communicatie en verkeersmanagement. Het consortium ontwierp de weg legde hem aan en zal de weg gedurende vijftien jaar onder-houden. Bij het ontwerp en de bouw is vanuit de levenscyclusbenadering nadrukkelijk rekening gehouden met het onderhoud. Het verkeer ondervindt slechts in zeer beperkte mate hinder van de bouwactiviteiten.

28

29

Scholenbouw in India Bouwgroep Van der Linden uit Sint Michielsgestel financiert al decennia lang ontwikkelingsprojec-ten in derdewereldlanden, onder meer in Bolivia, Guatemala en Tanzania. De laatste jaren richt de kern van de maatschappelijke activiteiten zich op India. In samenwerking met de Stichting Thomas Bouwprojecten en de Abdij van Berne financiert Van der Linden de bouw van scholen en kinderte-huizen. Ook in cultureel opzicht wil Van der Linden deel zijn van een groter geheel. Jarenlang vormden de gedichten van de Veghelse dichter Geert van Beek de vaste begeleiding van de jaarberichten van de onderneming.

Maatschappelijk betrokken

Bouwbedrijven spelen van oudsher een belangrijke rol in de samenleving als spon-

sor van lokale cultuur- en sportverenigingen. Ook zijn er bouwers die geld, kennis en

ervaring inzetten voor ontwikkelingsprojecten of doneren aan maatschappelijke orga-

nisaties. Breedgedragen structurele steun is niet alleen van belang voor degene die

geholpen wordt, maar net zo goed belangrijk voor het bouwbedrijf zelf.

Bouwbedrijven spelen van

oudsher een belangrijke rol in

de samenleving

30

Een kleurrijke toekomst

voor kinderen

De van Bekkum Groep is een samenwerking aangegaan met stichting Colour4kids: een Nederlandse stichting die zich inzet voor kans-arme en minderbedeelde kinderen. De stichting heeft momenteel projecten lopen in Vietnam, Indonesië en Litouwen en zorgt ook voor voeding, medicijnen, kleding, leermiddelen, meubilair en verbetering van sanitaire voorzieningen. De ken-nis van projectontwikkeling en bouwen binnen de Van Bekkum Groep past uitstekend bij de hoofd-activiteit van Colour4kids, namelijk het bouwen, renoveren en uiteindelijk decoreren van kinderte-huizen. De initiatiefnemers van Colour4kids, die zich persoonlijk en belangeloos inzetten voor de projecten van de stichting, zijn van beroep decora-tieschilder. Decoraties en kleuren leiden kinderen af en bieden hen een vrolijker omgeving dan de standaard gehavende witte muren. Zowel in de voorbereidingsfase als bij de daadwerkelijke uit-voering van het project, zijn medewerkers van Van Bekkum persoonlijk betrokken.

Bouwen voor gezinnen in nood

De BMU Groep uit Soesterberg is één van de bouwbedrijven uit de omgeving van Soest die recentelijk deelnam aan een bouwproject van de internationale hulporganisatie Habitat for Humanity. Een groep van 20 Nederlanders reisde af naar Manilla, en bouwde in totaal vijf huizen voor gezinnen in nood. Voor BMU was dit mede vanwege het contact met de lokale bevolking een onvergetelijke ervaring. Dicht bij huis heeft de BMU-groep het initiatief genomen om samen met de plaatselijke ondernemers-vereniging en met ondersteuning van de Universiteit van Utrecht een ontwikkelingsvisie voor Soesterberg te ontwikkelen. De reacties vanuit de gemeente waren zeer positief en de visie wordt door vrijwel alle politieke partijen in de gemeente gedragen.

31

Je leven in de steigers

Tal van bouw- en infrabedrijven hebben al kosten-loos bijgedragen aan het Talpa-tv programma ‘Je leven in de steigers’, gepresenteerd door Bridget Maasland. Zo ook de Drachtense wegenbouwer Jansma die de asfaltering van een woonerf voor een armlastig pleeggezin in Friesland voor zijn rekening nam.

Inzet vakkennis en vaardigheden

De Amsterdamse bouwer Van der Leij heeft een stichting opgericht die mensen, waar ook ter wereld helpt bij het vinden van een nieuwe bestaans-basis en een nieuwe toekomst. De Van der Leij Foundation is geen door-geefluik van donaties, maar stimuleert mensen tegelijkertijd op economisch, educatief, woontechnisch en sociaal gebied. Alleen deze aanpak leidt tot structurele, blijvende resultaten. In Awassa, Ethiopië wordt gewerkt aan de verbetering van de levensomstandigheden van circa 80 gezinnen, onder meer door de ontbossing te bestrijden. Veel hout wordt (aangesmeerd met klei) gebruikt voor behuizing. De Van der Leij Foundation zal hier een bouw-wijze van uit klei geprepareerde stenen introduceren. In het Zuid Afrikaanse Duncan Village is men ook actief. In nauw overleg met de lokale bevolking wordt infrastructuur (verkeer, water, elektriciteit) aangelegd en worden woningen gebouwd. Voor een deel zal men daarbij gebruik maken van stenen uit de opgezette steenfabriek en door de Van der Leij Foundation opgeleide jonge bouwvakkers. Inschakeling van professionele partijen is gezien de omvang van het project noodzakelijk. Vanzelfsprekend ligt de nadruk echter op participatie en lokaal initiatief. Want draagvlak en eigen inzet zijn en blij-ven uiterst belangrijk voor het resultaat!

32

33

Bouwbedrijf

Aan de Stegge Aannemersbedrijf Huib WillemseAanneming-Maatschappij PanagroB.M.U. GroepBallast Nedam Infra SpecialiteitenBecono BetonverhardingBimo BouwBoskalis bvBouwbedrijf De Jong ‘t VeldBouwbedrijf FrankenaBouwbedrijf Gebr. Van GisbergenBouwbedrijf MidrethBouwbedrijf NeuteboomBouwbedrijf OsdoBouwbedrijf P.W. WillemsBouwbedrijf van der LindenBouwbedrijf van NorelBrouwers & Spee BouwbedrijfBVR-GroepCoopmans Lutters BouwDura Vermeer GroepH.G.M. Cuppens en Zn.Heddes VastgoedHeembouw GroepHeijmans/Proper StokJansma Wegen en MilieuJorritsmaKennemer Bouwgroep Klaassen Bouwmaatschappij ArnhemKoninklijke BAM GroepLareco NederlandNijhuis BouwOomsPanagro VastgoedontwikkelingSlotboom SteenhouwerijVan Bekkum GroepVan de Haar InfraVan der Leij BouwbedrijvenVan der Wiel Infra & Milieu Van Dijk Maasland bvVan Hoogevest AmersfoortVisser & Smit HanabWebomaWebosa BouwWoningbouwmaatschappij Groothuis

Plaats

GOORHAARLEMLEIDSCHENDAMSOESTERBERGLEERDAMDRACHTENERMELOROTTERDAM‘T VELDWOMMELSREUSELMIJDRECHTHEEMSKERKDONGENNIJMEGENST MICHIELSGESTELEPEBREDAROOSENDAALDEURNEZOETERMEERNIJMEGENHOORN NHROELOFARENDSVEENROTTERDAMDRACHTENBOLSWARDHEEMSKERKARNHEMBUNNIKASSENRIJSSENAVENHORNLEIDSCHENDAMWINTERSWIJKHOOGLANDERVEENWEKEROMAMSTERDAMDRACHTENMAASSLUISAMERSFOORTPAPENDRECHTWATERINGENURETERPALMELO

Website

www.aandestegge.orgwww.huibwillemse.nlwww.panagro.nlwww.bmu-groep.nlwww.ballast-nedam.nlwww.becono.nlwww.bimobouw.nlwww.boskalis.comwww.dejongbouw.nlwww.frankenabouw.nlwww.gisbergen.nlwww.midreth.nlwww.neuteboombv.nlwww.osdo.nlwww.willems-bouwbedrijf.nlwww.vdlindenbouw.nlwww.vannorel.nlwww.brouwersspee.nlwww.bvrgroep.nlwww.coopmanslutters.nlwww.duravermeer.nlwww.cuppens.nlwww.heddes.nlwww.heembouw.nlwww.proper-stok.nlwww.jansma.bizwww.jorritsma-groep.nlwww.gerrits-sinnige.nlwww.klaassen.comwww.bam.nlwww.lareco.nlwww.nijhuis.nlwww.ooms.nlwww.panagro.nlwww.slotboom-steenhouwers.nlwww.vanbekkum.nlwww.vandehaargroep.nlwww.vdleij.nlwww.vanderwiel.nlwww.vandijkmaasland.nlwww.hoogevest.nlwww.vshanab.nlwww.weboma.nlwww.webosabouw.nlwww.groothuis.nl

Bouwend Nederland dankt de onderstaande bouwbedrijven die hebben meegewerkt

aan de totstandkoming van deze brochure over maatschappelijk verantwoord onder-

nemen in de bouw.

34

35

Verantwoording

VERANTWOORDING

Natuurlijk is dit boekje niet uitputtend waar het gaat om voorbeelden van maatschappelijk verantwoord ondernemen in de bouw. Bouwend Nederland nodigt bouwbedrijven die actief zijn op het vlak van MVO uit zich te melden. U kunt als lidbedrijf ook actief meewerken aan het MVO-beleid van Bouwend Nederland door u aan te melden voor de Contactgroep Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Bouwend Nederland Postbus 3402700 AH Zoetermeer

t.a.v. Peter Fraanje of Jan Overtoom

p.fraanje@bouwendnederland.nl j.overtoom@bouwendnederland.nl

Redactie dr. ing. Peter Fraanje, Bouwend NederlandResearch drs. Margot Cooymans, Good Company AmersfoortFotografie René van den Burg, Cor AafjesVormgeving De Zaak Launspach, Moordrecht