Welkom op de LAGO-studiedag!

Thuis in verandering

Koen Matthijs

LAGO studiedag22 september 2011

Londense rellen: schadelijke mensen

Theodore Dalrymple

Britse kinderen hebben veel meer kans op een televisie in hun slaapkamer dan op een vader in huis. Een derde van onze kinderen eet nooit aan tafel met een ander lid van het huishouden – het woord gezin zou misplaatst zijn voor de sociale regelingen in de wijken waaruit de meeste relschoppers afkomstig zijn.

Londense rellen: gezinsromantisering

Tony Blair

Het probleem van deze jongeren is niet louter individueel maar heeft veel te maken met de gezinnen waarin zij opgroeien. Dat is een harde uitspraak en ik besef dat ze ook een veralgemening is. Maar veel van deze jongeren komen uit gezinnen die heel dysfunctioneel zijn en totaal andere principes volgen dan de rest van de samenleving.

Op het einde van mijn premierschap kwam ik tot het besluit dat er een specifieke oplossing nodig was. We zouden letterlijk gezin per gezin moeten ingrijpen, in een vroeg stadium, zelfs voor er sprake was van criminaliteit.

Gezin als beleidssymbool

• Laatste decennium vorige eeuw– Standpunt (2000) minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke

Kansen: “Ik ben geen minister van het gezin”– Politieke besluitvorming rond

• Centrum voor bevolking- en gezinsstudie • Gezinswetenschappelijke informatie, documentatie en service-verlening• Nationale enquête gezinsontwikkeling

• Na 2000– Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin– Steunpunt Cultuur, Jeugd en Sport– Twee grote interuniversitaire IWT-projecten (Strategisch

basisonderzoek Vlaanderen)– “Gezin en bevolking” is verankerd aan alle Vlaamse universiteiten,

zowel qua onderzoek als qua onderwijs

Strategische keuze voor jeugdonderzoek

Jongeren van 12 à 18 jaar zijn een sociologisch strategische keuze: ouders geboren in de periode 1960-’70– Daling van het geboortecijfer– Kleinere gezinnen, andere intra- en intergenerationele

verhoudingen– Daling van de huwelijks- en hertrouwintensiteit – Toename van de eerstehuwelijksleeftijd– Toename ongehuwd samenwonen, zowel voor als na het huwelijk– Toename van het aantal en het aandeel buitenechtelijke geboortes– Toename van het opleidingsniveau en van de tewerkstelling

buitenshuis van vrouwen

Wat opvalt: gecentreerd rond her storyCulturele én structurele verschuivingen lijken (?)

gericht tegen de “hoeksteen” van de samenleving.

Her story

Betty Friedan over the problem that had no nameThe problem lay buried, unspoken, for many years in the minds of American women. It was a strange stirring, a sense of dissatisfaction, a yearning that women suffered in the middle of the twentieth century in the United States. Each suburban wife struggled with it alone. As she made the beds, shopped the groceries, matched slipcover material, ate peanut butter sandwishes with her children, chauffeured Cub Scouts and Brownies, lay beside her husband at night – she was afraid to ask even of herself the silent question – is this all?

Groucho MarxMarriage is a wonderful institution. But who wants to live in an institution?

Een generatie later?

• Sociogenese van nieuwe thema’s– Ex-partners en bezoekouders, – Stiefkinderen en halfsiblings, – Halfbroers en co-co’s, – Gezagouders, verblijfouders en zorgouders,– LAT-relaties en hola’s (huwelijken op loopafstand),– Spitsuurgezinnen en same-sex-huwelijken,– Voordeurdelers en nieuwe vaders,– Mozaïekgezinnen en valieskinderen,– Kinderfeestjes en grootouderverdriet,– Binnenstaanders en buitenstaanders,– Biologische ouders en stiefouders.

Recente sociologische knipperlichten

• Toename huwelijksintensiteit hoogopgeleiden, verdere afname huwelijksintensiteit laagopgeleiden.– Pew Research Center: “To be ready for marriage, a spouse needs to be a

provider”. • Afname echtscheidingsintensiteit hoogopgeleiden, verdere

toename echtscheidingsintensiteit laagopgeleiden. • Ontstaan van divorce divide? Heeft gevolgen voor partnerschap,

ouderschap, “kinderschap”, stratificatie, sociale mobiliteit. Dus ook nood aan een nieuwe sociologie van macht, aanzien en rijkdom, maar ook van gêne, achterstand en samenhorigheid.

• Voorbeelden van parallel lopende genderkwesties: – in Nederland (2010) heeft de vrouw bij één op vier (gehuwd of ongehuwd)

samenwonende paren een hogere opleiding dan de man. In 1996: 12%– in de US nam het aandeel vrouwen dat groter is dan hun echtgenoot de

voorbije twee decennia met meer dan 10% toe.

Het wendbare kind?

• Wat leert internationaal onderzoek? Verrassend besluit van studie Kinderen en echtscheiding (Ed Spruijt, 2010)

Paul Amato concludeerde in 2001 dat de negatieve effecten voor kinderen van echtscheiding in de jaren ‘90 in de VS, tegen zijn verwachting, niet kleiner, maar juist groter waren geworden. Uit Nederlands onderzoek valt hetzelfde te concluderen. In de stoom van de vrouwenemancipatie stelde Iteke Weeda in 1983: “het huwelijk is er voor de man, de echtscheiding voor de vrouw”. Nu, 25 jaar later, moet worden gesteld: “De echtscheiding is er voor de ouders, het huwelijk voor de kinderen”.

• Strijd tussen biologische en stiefouders: wie heeft welke rechten en plichten? Wie kan wat op de politieke agenda plaatsen? Stiefouders willen iets wat ze eigenlijk van anderen niet willen afnemen…

Lago: quid Vlaamse scholieren?

• Jongeren zijn een “interessante” groep; in hun positie komt een maatschappelijk krachtenveld samen.

• Wat betekenen verschuivingen inzake waarden, normen en gedragingen voor partnerschap, ouderschap, huwelijk, (echt)scheiding, gezinsvorming en gendernormen voor hen?

• Telkens terugkerende discussie:– Afbraak van “the social fabric”?– Of overgangsfase? Zoektocht van de postmoderne samenleving naar

flexibele oplossingen voor en door flexibele gezinnen.• Nieuwe symboliek: van “het gezin als hoeksteen” naar…

Sluitsteen of stapsteen?

• Functie van sluitsteen: middelste steen van een gewelf, die het krachtenveld opvangt.

• Positie van jongeren: synthese van verleden en toekomst– Hellende sluitsteen of sturende stapsteen?– Een sociale-pijnprisma of een kleurrijke flexibele toekomst?

Introductie LAGOSofie Vanassche (FaPOS, K.U.Leuven)

LAGO studiedag22 september 2011

Wat is het LAGO- project?• Samenwerking met masterstudenten sociologie• Oorsprong in 2007: 2 masterproeven => idee!• Eerste ronde gestart in 2008• Jaarlijkse bevraging ± 2000 middelbare scholieren binnen

schoolcontext• Reeds drie bevragingsrondes voltooid• Doelstelling: dataset met info over 10.000 jongeren• Schriftelijke bevraging over gezinsachtergrond, gezinsrelaties,

en verschillende welzijnsdimensies– Vaste kern die ieder jaar bevraagd wordt– Variabel gedeelte dat ieder jaar verschilt

• In geval van ouderlijke scheiding: informatie over huishouden moeder én vader unieke informatie over complexe gezinsvormen

LAGO steekproef

• Tweetrapssteekproef: • Klassen (van leerlingen) binnen scholen

• Scholen geclusterd binnen strata van onderwijsnet, provincie en gemeente

• Binnen scholen: per graad en per onderwijsvorm (ASO, KSO, TSO en BSO) twee klassen

Meer info: methodologische documenten en onderzoeksrapporten op website (www.soc.kuleuven.be/lago)

Steekproef: onderwijsnet en provincie Vlaanderen LAGO

Scholen (N=960)

Leerlingen (N=429.745)

Scholen (N=35)

Leerlingen (N=5.778)

Onderwijsnet

Gemeenschapsonderwijs 23 17 29 29Gesubsidieerd vrij onderwijs 70 75 63 62Gesubsidieerd officieel onderwijs 7 8 9 9Provincie (en BHG) Antwerpen 27 28 49 51Vlaams-Brabant 13 14 14 19Brussels Hoofdstedelijk Gewest 4 3 0 0West-Vlaanderen 22 19 11 7Oost-Vlaanderen 20 22 6 3Limburg 14 14 14 20

Steekproef: graad, onderwijsvorm en geslacht

Vlaanderen (N=425.316) LAGO (N=5.690)Graad Onderwijsvorm Jongens Meisjes Totaal Jongens Meisjes TotaalEerste 1ste leerjaar A en 2de leerjaar 13.1 13.4 26.5 11.1 11.7 22.9

1ste leerjaar B en beroepsvoorbereidend leerjaar

3.2 2.5 5.7 1.7 2.7 4.4

Totaal eerste graad 16.3 15.9 32.2 12.8 14.3 27.2

Tweede ASO 6.7 7.9 14.6 9.2 10.0 19.2

TSO 5.8 4.3 10.1 6.0 5.1 11.2

KSO 0.2 0.4 0.7 0.4 1.0 1.4

BSO 4.0 3.3 7.3 2.8 3.9 6.7

Totaal tweede graad 16.7 15.9 32.6 18.4 19.9 38.5

Derde & vierde ASO

5.6 7.1 12.7 6.1 8.6 14.8

TSO 6.5 5.1 11.7 5.0 4.2 9.2

KSO 0.3 0.5 0.8 0.3 0.9 1.2

BSO 5.4 4.7 10.1 3.2 5.8 9.0

Totaal derde & vierde graad 17.8 17.4 35.2 14.6 19.5 34.3

Totaal   50.8 49.1 100.0 45.7 53.8 100.0

Steekproef: gezin en diversiteit Vlaamse leerlingen (N=429.745) Bevraagde leerlingen (N=5.778)

Met gescheiden ouders 26% 24% (Exclusief lln met overleden ouder)

Met laagopgeleide moeder 25% zonder diploma hoger secundair onderwijs

8% enkel diploma lager onderwijs

35% enkel diploma secundair onderwijs

Met andere thuistaal dan het Nederlands

10%8% zonder Brussels Hoofdstedelijk

Gewest16% (Ronde 2)6% (Ronde 3)

Met niet-Belgische nationaliteit 5% 8%

Herkomst (Informatie niet beschikbaar) (Ronde 2 en 3)

niet in België geboren 8%

minstens één ouder in ander land geboren

17%

minstens één grootouder in ander land geboren

7%

respondent, ouders en grootouders in België geboren

68%

Steekproef: gezin en diversiteit%

Burgerlijke staat oudersGetrouwd en wonen samenWonen samen en niet getrouwdVroeger getrouwd en nu uit elkaarVroeger samengewoond en nu uit elkaarGetrouwd maar wonen niet (meer) samenNooit samengewoondMinstens één ouder overleden

69.42.4

20.13.80.70.43.2

ReligieKatholiekProtestantIslamGeen geloofAndere

57.81.49.9

27.83.1

Meetinstrument

• Gestandaardiseerde, schriftelijke vragenlijst• 3 modules:

– A: voor iedereen– B: voor jongeren met gescheiden ouders

• vragen ontdubbeld voor twee ouderlijke huishoudens– C: voor jongeren met niet-gescheiden ouders

• Zoveel mogelijk gevalideerde schalen • Zoveel mogelijk naar analogie SiV en OZ Ed Spruijt in

Nederland– Vergelijkende analyses

Vragenlijsten en codeboeken te raadplegen op website

Wat wordt er gemeten?• Basiskenmerken:

– Geslacht, leeftijd– Opleidingsniveau kind en ouders, werksituatie ouders– Lengte en gewicht

• Gezinssituatie:– Ouders en grootouders nog in leven?– Burgerlijke staat ouders en grootouders– Aantal broers en zussen (incl. leeftijd, type en woonplaats)

• Culturele identiteit: – Geboorteland jongere, ouders en grootouders– Geloof, gelovigheid en praktisering– Thuistalen– Samenstelling vriendenkring

• Psychisch welbevinden:– Depressieve gevoelens & angstgevoelens– Algemene levenstevredenheid– Zelfdodingsgedachten– Selfdetermination

Wat wordt er gemeten?• Fysieke gezondheid• Materieel welzijn:

– Gezinsbezittingen en -activiteiten: vakantie, computer, internet– Persoonlijke bezittingen: o.a. GSM, fiets, gameconsole, … – Zakgeld– Bijverdiensten– Huisvesting– Woonomgeving– Tevredenheid met verschillende dimensies– Financiële situatie ouders

• Schoolprestaties:– Afgelegde studieparcours– Behaalde percentages (globaal, wis, ndl, PAV)– Leergierigheid, schoolmoeheid, studie-aversie– Toekomstperspectief– Relatieve positionering in klas– Academisch zelfconcept

Wat wordt er gemeten?

• Relationele kenmerken:– Ouder-kindrelatie en stiefouder-stiefkindrelatie– Ouderlijk conflict– Conflict tussen ouders en nieuwe partners– (Stief)ouderschapsstijl– Ouderlijke en stiefouderlijke supervisie– Relatie met broer/zus dichtst in leeftijd– Overbescherming kind door ouder– Gezinsklimaat– Contact en kwaliteit relatie met grootouders

• Ideale gezinsgrootte• Taakverdeling in ouderlijk huis en toekomstig gezin • Kranten die thuis worden gelezen• Persoonlijkheid: the big five• Delinquent gedrag & agressie

Wat wordt er gemeten?

• Gebruik van alcohol en drugs adolescent en ouders• Attitudes tav huwelijk, scheiding, samenwonen• Huwelijk/samenwoonintenties• Gepercipieerde scheidingskans• Perceptie ideale partner• Familialisme, familie-eer• Seksualiteit• Genderrolattitudes

Wat wordt er gemeten?

• Scheidingskinderen:– Leeftijd bij scheiding– Huidige partnersituatie moeder en vader– Nieuwe partner moeder/vader kinderen uit vorige relatie?– Verblijfsregeling op basis van kalender– Wijzigingen in verblijfsregeling– Inspraak kind bij totstandkoming verblijfsregeling– Tevredenheid met verblijfsregeling– Verplaatsing ene ouder naar andere: (transport)wijze + duur– Contact met beide ouders en tussen ouders– Conflict tussen ouders voor de scheiding– Beleving co-ouderschap/gedeelde verblijfsregeling– Perceptie (vecht)scheiding– Gevoel gevangen te zitten tussen ouders– Verandering van school door scheiding?

Vandaag: zes deelthema’s

Nieuw samengestelde gezinnen

Co ouderschap en de verblijfsregeling na scheiding‐

Interculturaliteit en diversiteit

Schoolloopbanen

Fysiek en psychisch (on)welbevinden

Probleemgedrag

Aandeel jongeren in nieuw samengestelde gezinnen

Alle jongeren (N=5316) Jongeren met gescheiden ouders (N=1260)

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

19%

69%

De verblijfsregeling na scheiding

31%

14%

24%

4%3%

1%

23%

Altijd bij moeder (100%)

Meestal bij moeder (66-99%)

Weekendregeling (week bij moeder)

Altijd bij vader (100%)

Meestal bij vader (66-99%)

Weekendregeling (week bij vader)

Verblijfsco-ouderschap (33-66%)

N=1011

Migratiegeneratie naar herkomst

Belg of buurla

nd (N=3145)

Marrokk

aans (N=230)

Turks (N

=163)

Andere (N=202)

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%

81%

8%

5% 5% 1%

8%

84% 81%

26%

3% 11% 14%

73%

Eerste generatieTweede generatieDerde generatieBelgische herkomst

Schoolloopbanen

Zesdejaarsleerlingen ronde 1 en 2 (N=560)

Niet afza

kken, n

iet blijv

en zitten

Afzakk

en

Zittenblijv

en

Afzakk

en en zittenblijv

en0%

20%40%60%80%

100%

59%

13% 21% 8%

(On)welbevinden Zich niet goed voelen Geen goede relatie

met en tussen ouders

Slech

te gezo

ndheid

Ontevreden

Angstge

voelens

Geen goede re

latie met o

uder(s)

Conflict tu

ssen ouders

0%

5%

10%

15%

20%

25%

11% 12%18%

Met beide

7%

17%

Met één

16%

Twee probleemgedragingen

Middelengebruik: 23% van de jongeren is problematisch gebruiker

Delinquent gedrag: 23% van de jongeren is veelpleger (≥5)

Geen gebruik

Gebruik, m

aar g

een teke

nen van ve

rslav

ing

Tekenen va

n versl

aving

0%20%40%60%80%

100%

69%

12% 19%36% 55%9%

Tabak Alcohol

48%

28%

12%

12%

Nooit <5 ≥5 & <10 ≥10

Vervolg van de dag