projectplan

De Terbandsterschans Plek van samenkomst

projectplanJanuari 2017

1

projectplan

Inhoudsopgave

1 Dit project.......................................................................................................................................2

2 De Friese Waterlinie.......................................................................................................................4

2.1 De verdediging van Fryslân.....................................................................................................4

2.2 Sporen in het landschap.........................................................................................................4

2.3 Een toekomst voor de waterlinie............................................................................................4

3 De Terbandsterschans....................................................................................................................6

4 Het ontwerp...................................................................................................................................7

4.1 Kunstwerk Terbandsterschans................................................................................................7

4.2 Maatregelen binnen dit project..............................................................................................8

5 Organisatie...................................................................................................................................11

6 Financiën......................................................................................................................................12

1

projectplan

1 Dit project

Bij het Wijkbelang Heerenveen Noord leeft al lange tijd de wens om de Fok en de Schans op te knappen. Daarbij willen de buurtbewoners ook graag de gemeentelijke groenstrook tussen de Hearesleat en Fok inrichting tot een ontmoetingsplek. De gemeente Heerenveen werkt momenteel aan de herinrichting van de Fok en de Schans. Deze twee wegen gaan in elkaar over op de plaats waar de Terbandsterschans in 1672 heeft gelegen. Hier is ruimte om een verwijzing naar de schans te realiseren in combinatie met een ontmoetingsplaats voor de buurt.De werkgroep Oud Heerenveen wil al heel lang een verwijzing naar de Terbandsterschans op de plek waar de Fok in de Schans overgaat.

Deze drie wensen/initiatieven komen nu bij elkaar.De drie partijen hebben het initiatief genomen om hun krachten en wensen te bundelen. De beoogde locatie bestaat uit een grasveldje een stukje niemandsland zonder uitstraling (afbeelding 1).

Aan LBF is gevraagd dit proces in samenwerking met Wijkbelang Heerenveen Noord, de werkgroep Oud Heerenveen en de gemeente Heerenveen te begeleiden.Met de bewoners is een aantal bijeenkomsten georganiseerd om aan deze wensen nader invulling te geven. Hier is uit gekomen dat:- de plek een soort toegangspoort van de stad moet worden- hier gelegenheid moet zijn om elkaar te ontmoeten- er een verwijzing naar de Terbandsterschans moet komen

Vanuit Wijkbelang Heerenveen Noord heeft zich een werkgroep gevormd die hiermee aan de slag is gegaan.Vervolgens hebben de bewoners een kunstenaar uit Heerenveen gezocht om hier uitwerking aan te geven. Dat is Albert Oost geworden. Met Albert zijn de wensen besproken en hij heeft een schets gemaakt van de mogelijke inrichting. Deze schets is met de werkgroep besproken en positief ontvangen. De werkgroep wil dit ontwerp nu graag uitvoeren.

Dit projectplan betreft de inrichting van deze locatie inclusief de realisatie van de verwijzing naar de Terbandsterschans en de ontmoetingsplaats.

Voor dit project wordt een bijdrage uit het Iepen Mienskipfuns gevraagd. Het project draagt als volgt bij aan de doelstellingen van dit fonds:- er bestaat een groot draagvlak voor de ontwikkeling van de Friese Waterlinie zowel bij de

bewoners als bij de historische vereniging. - Er wordt een bijdrage geleverd aan het zichtbaar en beleefbaar maken van de Friese Waterlinie.- Het project draagt bij aan de economische ontwikkeling van zuidoost Friesland. De Friese

Waterlinie is één van de verhaallijnen van de Stellingwerven. De linie wordt ook nu al door R&T-ondernemers opgepakt. Bijvoorbeeld de verblijfsrecreatie langs de Tsjonger die haar naam veranderd heeft in ‘Tolbrugschans’. Daarnaast wordt de Friese Waterlinie door steeds meer r&t-ondernemers opgepakt om de streek te promoten. Er wordt jaarlijks een wandel-twee-daagse langs de linie georganiseerd, er is een wandelgids ontwikkeld er zijn fietsroutes ontwikkeld, de route langs de linie wordt gebruikt door de vereniging oude legervoertuigen, enz.. De

2

projectplan

schanslocaties worden gebruikt om het verhaal van de linie te vertellen, als decor voor o.a. opera (Spanga), enz.. De (locaties van) schansen zijn te vinden dmv geocaching. Als de cache gevonden wordt treft men het verhaal van de linie en van de betreffende schans aan. Enz. enz.

- De boogde inrichting van de locatie van de Terbandsterschans:o Is een bijzondere ontmoetingsplek voor buurtbewoners maar ook voor passanteno Is toegankelijk voor iedereen, ook voor mensen met een beperkingo is duurzaamo draagt bij aan de sociale cohesie in de buurt

- Wat betreft de uniciteit kan gesteld worden dat de maatregelen op zich niet uniek zijn, maar het element (de schans) waar de maatregelen uitgevoerd worden wel. Het kunstwerk dat hier de verwijzing naar de schans maakt is eveneens uniek.

Afbeelding 5. De contouren van het plangebied

Afbeelding 1.Lokatie

3

projectplan

2 De Friese Waterlinie

2.1 De verdediging van FryslânDe Friese waterlinie is aangelegd in het rampjaar 1672/73 toen de toenmalige provincie Drenthe, Groningen en Friesland bedreigt werden door de bisschop van Münster Bernhard von Galen alias Bommen Berend.Bij de aanleg van de waterlinie is gebruik gemaakt van schansen die ook al in de tachtigjarige oorlog opgeworpen waren maar er zijn ook nieuwe schans gebouwd. De dijken werden doorgestoken zodat de landerijen onder water kwamen te staan. De schansen, die op strategische plaatsen langs de Lende en de Tsjonger lagen, waren de enige doorgangen richting Leeuwarden. De Terbandsterschans was de plek waar de Staatsen onder leiding van Maurits gelegerd waren. Vanuit hier werd de verdediging van Fryslân geleid.Op 23 augustus 1673 heeft Bommen Berend met zijn manschappen vanuit Steenwijk een poging gewaagd om Friesland door de Friese Waterlinie over te steken. Dankzij de hoge waterstanden en het slechte weer moest hij op zijn schreden terugtreden en de aftocht blazen. Friesland was gered!

2.2 Sporen in het landschapDit bijzondere stukje geschiedenis heeft zijn sporen achtergelaten in het landschap, in de geschriften uit die tijd en in het collectieve geheugen van de bewoners uit de streek. In het landschap is een aantal karakteristieke plekken langs de linie nog altijd als zodanig te herkennen. Er kan ook nog altijd met succes gezocht worden naar kogels, knopen en andere metalen voorwerpen die de soldaten met zich meedroegen. De geschriften uit die tijd verhalen van de gevechtsschermutselingen en geven ons een inkijkje in hoe dat moet zijn geweest. Bij een aantal bewoners leeft nog altijd de belangstelling voor wat er toen is gebeurd.

2.3 Een toekomst voor de waterlinieEr is dan ook reden genoeg om het verhaal van de Friese Waterlinie te blijven vertellen. En dat kan ook. De afgelopen jaren is gewerkt aan het opnieuw zichtbaar maken van de waterlinie. De Blessebrugschans is gereconstrueerd, de schans Frieschepalen is gedeeltelijk gereconstrueerd, de Bekhofschans wordt beter zichtbaar gemaakt en de contouren van de schans Makkinga zijn in 2013 met maïs ingeplant en opgeschranst toen de maïs rijp was. Er zijn wandel- en fietsroutes ontwikkeld: een jaarlijkse 2-daagse wandeltocht Friese Waterlinie; een fietskaart Friese Waterlinie; een wandelgids Tussen Landweer en Friese Waterlinie (Bosker, 2015); enz.Leidraad bij de ontwikkeling rond de Friese Waterlinie is de ontwikkelingsvisie en werkboek Friese Waterlinie, beide opgesteld door Feddes/Olthoff landschapsarchitecten. In de visie wordt aangegeven dat de schans de parels van de waterlinie zijn en dat deze parels goed zichtbaar moeten worden gemaakt. Sinds 2015 is de Friese Waterlinie opgenomen in het Waterlinie museum te Bunnik.

4

projectplan

Afbeelding 2.Ligging van de Terbandsterschans vroeger en nu (Feddes-Olthoff, 2012).

Afbeelding 3.De Friese Waterlinie in het Waterliniemuseum te Bunnik.

5

projectplan

3 De Terbandsterschans

Afbeelding 4.De Terbandsterschans op een kaart van 1718. Van de schans is tegenwoordig niets meer te zien. De brug over de Hearresleat en de wegen terplekke liggen nog op dezelfde plaats als in 1672.

De Terbandsterschans was een soort bevoorradingsschans. Mensen die eind augustus 1673 uit Friesland in Heerenveen kwamen om te vechten tegen de Münstersen, moesten zich hier melden. Het was dus een soort ontmoetingsplaats. De Terbandsterschans was, zoals gebruikelijk bij een schans, opgebouwd uit aarden wallen. Wie tegenwoordig de brug over de Hearresleat passeert, zal zich niet bewust zijn van de bijzondere geschiedenis van deze plek. Een oplettende passant zou alleen aan de straatnaam nog kunnen vermoeden dat hier ooit sprake is geweest van een verdedigingswerk. De brug over de Hearresleat ligt nog op dezelfde plaats als vroeger. Ook de ligging van de wegen (Schans en Fok) is in een paar eeuwen tijd nawelijks veranderd.

6

projectplan

4 Het ontwerp

4.1 Kunstwerk TerbandsterschansDe schans werd aangelegd door een gracht te graven en de afgegraven grond op te werpen als een dijkachtige aarden wal. Die vervolgens ondersteund en omringd werd met houten palen. Een primitieve vesting als het ware waar nooit een slag is geleverd. Er is niets bewaard gebleven van deze Terbandsterschans. Een belangrijke plek voor historisch Heerenveen en Friesland en onderdeel van de Friese waterlinie.Het schetsontwerp is van Albert Oost.

ConceptHet creëren van een kunstwerk en een ‘in de luwte’ gelegen ontmoetingsplek voor bewoners en passanten. Het kunstwerk en haar omgeving verwijzen naar de vroegere historische aanwezigheid van de Schans en sluit aan bij eerder gerealiseerde projecten langs de Friese Waterlinie.Geen exacte historische weergave maar een aanduiding van de vroegere aanwezigheid van de Schans.

De locatieHet overgangsgebied Fok/Schans wordt door de straat verdeeld en gescheiden in twee delen. De weg als grens en een te overbruggen linie. Met het positioneren van een kunstwerk bestaande uit twee delen aan weerzijde van deze weg probeer ik de dualiteit of de conflict- situatie te benadrukken.De kunstwerken worden geplaatst in een ‘natuurlijke’ omgeving met veel gras. Het geheel roept een landart-achtige sfeer op.Gezamenlijk met de twee, parallel aan de weg lopende, aarden wallen moet dit de beleving van de gebruikers versterken dat men een bijzondere plek betreed of passeert.Deze aarden wallen worden afgesloten met een zogenaamde keerwand in aflopende driehoeks vorm, die benadrukt de schansvorm. Maar kan ook een echo zijn van een ruïne-achtige muur verzonken in de grond. De straatnaam ‘het Fok’ is een in de volksmond ontstane benaming naar een daar destijds gelegen driehoekvormig stuk land.

Het kunstwerk Het kunstwerk gesitueerd op het ontmoetingsplein / verblijfsgebied langs de waterkant en bestaat uit een Cortenstalen cirkel en een kruis van houten balken. Op deze stalen cirkel bevind zich een klein huis. Het geheel is gestapeld en onderling verbonden en steunt op een hardstenen wig, geplaatst op een verharde ondergrond. Op deze manier probeert de kunstenaar vorm te geven aan een gemeenschap. Een huis op de cirkel van eenheid en saamhorigheid die positie en balans probeert te vinden en te behouden. Het houten kruis is een verwijzing in materiaalgebruik naar de verdedigings- en ondersteuningspalen gebruikt in een schans. De vorm van het kruis naar het Kruispunt van een tweetal landwegen die gezien kunnen worden als middeleeuwse voorlopers van de huidige A32 en A7.

Aan de overzijde, steunend op de opgeworpen aarden wal, een meterslange houten balk met ook daarop een stalen huis. Vrij geplaatst in het gras, een eenvoudiger beeld. Meer met het idee van verplaatsbaarheid, zoals paard en ruiter, ten opzichte van het andere kunstwerk dat meer historisch gestapeld en verankerd is met de plek.

7

projectplan

De aanwezigheid van de huisjes geeft de kunstwerken een verhalende en figuratieve sfeer waarin iedereen zijn verhaal kan maken. Twee tegenover elkaar staande krachten vertaald naar onze huidige tijd geeft vorm aan de complexe interactie tussen individu en samenleving.

4.2 Maatregelen binnen dit project

In afbeelding 6 is het schetsontwerp weergegeven. De exacte uitwerking van het schetsontwerp is onderdeel van het project. In overleg met de gemeente wordt bepaald wat de exacte hoogte wordt van de wallichamen. De coupures worden afgewerkt door middel van gemetselde muurtjes.

In het schetsontwerp zijn de volgende onderdelen opgenomen:

1. een tweetal wallen die verwijzen naar de wallichamen van de TerbandsterschansDit worden aarden wallen, begroeit met gras. Daar waar de wallichamen doorsneden worden of afgekapt worden wordt met steen een afwerking gemaakt.

2. een ontmoetingsplek met bankje langs de HearresleatHier worden twee bankjes gerealiseerd met zicht op de Hearresleat. Langs de Hearresleat komt een balk of metalen hekje zodat voorkomen wordt dat bezoekers in het water terecht komen.

3. een object dat uit twee delen bestaat en verwijst naar de historie van de plekHet object wordt vervaardigd uit cortenstaal en hout, het is hol van binnen. Het object is hufterproof en wordt zodanig vastgezet en gefundeerd dat de veiligheid gewaarborgd is en er geen klankkast ontstaat.

4. Het planten van bomenEr worden maximaal 4 bomen geplant. Het aantal is afhankelijk van de uitwerking en de mogelijkheden die de bekabeling ondergronds biedt. Er wordt gekozen voor de eik. Hiermee wordt aangesloten op de bomen langs de Fok.

5. verlichting op verschillende punten van de locatieEr is in overleg met bewoners en gemeente een plan voor de verlichting gemaakt. Hierbij is uitgegaan van het verwijderen van de standaard lantaarnpalen. De verlichting zal bestaan uit het verlichten van het voetpad aan de grond op de plaats waar het pad het wallichaam doorsnijdt, verlichting van de zitplek en twee lantaarnpalen langs de Fok voor en na de locatie.

6. het beklinkeren van de Fok die beide groenstroken scheidtDoor op dit stuk klinkers aan te brengen wordt deze oude weg (daar waar Schans overgaat op Fok) benadrukt. Tevens wordt hiermee de poortfunctie extra benadrukt.

7. een informatiepaneel met daarop een afbeelding van de schans en een historische kaart uit de 17de eeuw maakt de geschiedenis van deze plek letterlijk leesbaarMet het informatiepaneel wordt aangesloten op de vormgeving van het paneel dat bij de zitschans in Frieschepalen staat om zo eenheid in de verwijzingen naar de Friese Waterlinie te bewerkstelligen.

8

projectplan

Er wordt gestreefd naar zoveel mogelijk werk-met-werk maken in combinatie met de herinrichting van de Fok en de Schans. Dit betekent dat zoveel mogelijk uitvoerend werk door de aannemer van de herinrichting van Fok en Schans wordt uitgevoerd.De inzet van de werkgroep Wijkbelang Heerenveen Noord bestaat uit meedenken met de uitwerking door Albert Oost en de aanleg, de terugkoppeling van de ontwikkelingen met de wijk, en het organiseren van de oplevering in samenwerking met gemeente, Albert, LBF, enz.

Het onderhoud bestaat uit het maaien van het gras. Dit wordt door de gemeente Heerenveen in haar reguliere maaiwerk opgenomen. De locatie bestaat in de huidige vorm ook uit gras dat door de gemeente onderhouden wordt.

Afbeelding 6. Ontwerpschets inrichting locatie Fok / Schans / Hearresleat

9

projectplan

Afbeelding 7. Object in ontmoetingsruimte

Afbeelding 8. Object op de wal

10

projectplan

5 Organisatie

Er wordt een werkgroep samengesteld waarin de werkgroep vanuit het Wijkbelang Heerenveen Noord, de Gemeente Heerenveen, Keunstwurk en Landschapsbeheer Friesland vertegenwoordigd zijn. De werkgroep is verantwoordelijk voor het eindresultaat van het project.

Wijkbelang Heerenveen Noord- dient het project in voor subsidie;- is projecthouder en penvoerder;- organiseert samen met de andere partners de fondswerving, sponsering ed.- organiseert de inzet van studenten van het ROC;- organiseert samen met de bewoners en partners een feestelijke oplevering.

Landschapsbeheer Friesland:- bereidt de subsidieaanvraag voor, ondersteunt de organisatie van de co-financiering en voert de

projectcoördinatie uit;- zorgt voor de benodigde coördinatie en communicatie: terugkoppeling en informeren van de

bewoners, Albert Oost, gemeente Heerenveen;- zorgt voor het ontwerp en de realisatie van het informatiepaneel;- regelt de financiële afhandeling van het project.

Albert Oost- organiseert samen met de andere partners de fondswerving, sponsering ed.- werkt het schetsontwerp (maatvoering en materialen) verder uit in een definitief ontwerp

binnen de financiële randvoorwaarden;- zorgt voor een 3D animatie in samenwerking met de Anteagroup; - begeleidt de realisatie van de objecten;- geeft advies bij de uitvoering van de inrichtingswerkzaamheden;- begeleidt de plaatsing van de objecten.

Gemeente Heerenveen- draagt, in samenhang met de herinrichting van de Fok en de Schans, zorg voor:

o het zoveel als mogelijk verwijderen van de huidige bebording;o de uitvoer van het grondwerk en de profilering;o het inzaaien van het gras en planten van de bomen;o de uitvoer van de inrichting van de ontmoetingsplaats;o de plaatsing van het informatiepaneel;o de uitvoer de bestrating van Fok, en wandelpad;o de aanleg van de verlichting;

- voert na aanleg het reguliere onderhoud uit.

Keunstwurk- adviseert bij de begeleiding van Albert Oost;- adviseert bij het regelen van het eigendom en de zorgplicht voor de objecten.

11

projectplan

6 Financiën

Begroting:

werkzaamhedenbegroting

projectplan

uitwerken schetsontwerp: 30.650

uitwerken schetsontwerp

rea l i satie objecten

plaats ing objecten

advisering bi j ui tvoer inrichting locatie

uitwerken tot bestektekeningen

inrichting locatie:

civiel technische werk: 17.100

verwi jderen bebording

grondwerk en profi lering

bestrating wandelpad

inzaa ien gras

planten bomen

inrichting ontmoetingsplaats 5.000

bestrating Fok 25.000

verl ichting: 24.000

regul iere verl ichting

verl ichting objecten

informatiepaneel 2.200

ontwerp

rea l i satie

plaatsen informatiepaneel

communicatie en coördinatie 19.900

3D animatie

communicatie buurt/gem/Oost

projectorganisatie

oplevering

subtotaal 123.850

onvoorzien 4.000

subtotaal 127.850

6% BTWBTW 1.839

21% BTW 20.412

totaal incl . BTW 150.101

12

projectplan

Financiering:

%% €€

werkgroep Wi jkbelang Noord HV 10,0 15.000

gemeente Heerenveen 37,2 55.902

Antheagroup 6,7 10.000

IMF 23,3 35.000

fondsen 22,8 34.199

totaal 100,0 150.101

Voor het rondkrijgen van de financiering worden fondsen aangeschreven en sponsoren gezocht. Hiervoor zijn onder andere de volgende fondsen in beeld: het Mondriaanfonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds Fryslân, P.W. Janssen’s Friese Stichting, het Coöperatiefonds Rabobank en de van Heloma Stichting. Daarnaast wordt sponsoring gezocht bij bedrijven in de buurt, het Ziekenhuis Tjongerschans, Rabobank Fonds, Koninklijke Smilde, enz.

13