Schrijvende studenten in LeidenRomantiek in 4 gelezen werken, wat houdt het in en hoe is

het nog steeds van belang vandaag

Martijn BaatenAnne GielenJoep JongenelenMaaike de Valck

nV5a Norbertuscollege Roosendaal Meneer Bierstekers 1-02-2019

VoorwoordTijdens het werken aan de scriptie heeft iedereen goed bijgedragen aan het eind resultaat, problemen werden samen opgelost en er was een goede en duidelijke samenwerking, iedereen controleerde elkaars resultaten, vulde elkaar aan en hielp elkaar. Het schrijven van artikelen bleek erg lastig, met name het lezen zelf was moeilijk door het taalgebruik waar wij niet aan gewend zijn. wij willen graag Meneer Thiel bedanken voor zijn website deze heeft ons erg goed geholpen en Meneer bierstekkers voor zijn hulp tijdens de les.

Martijn Baaten, Anne Gielen, Joep Jongenelen, Maaike De Valck.

Samenvatting

Inhoudsopgave

Inleiding

Het studentenleven staat bekend bij velen als een turbulente tijd. Leiden geldt als een van de grootste studentensteden van Nederland. De 19e eeuw gelden in Leiden als een tijd van de schrijvende studenten. Schrijvers als Piet Paaltjens en Hildebrand kwamen in deze tijd tot leven, en zouden een stevige stempel drukken op de Nederlandse literatuur.

Romantiek in vier gelezen werken, wat houdt het in en hoe is het nog steeds van belang vandaag?- Hoe is de Romantiek ontstaan?- Wat waren de literaire ontwikkelingen?- Hoe keken de mensen van deze tijd naar de Romantiek?- Wie waren de schrijvers?- Wat was de culturele context?- Wat was de historische context?- Hoe werden de boeken in deze tijd gelezen?- Hoe brachten de schrijvers humor in saaie en depressieve onderwerpen?- Waarom vonden ze in de Romantiek de wereld een bittere ellende?- Welke primaire werken hebben wij hiervan gelezen en wat valt hierover te vertellen?- Voorbeelden van kenmerken van de Romantiek?- Waarom zijn deze werken nu zo belangrijk en vroeger ook?

Wij hebben onderzoek gedaan naar Schrijvende studenten in Leiden. Onze primaire bronnen hiervoor waren: Snikken en grimlachjes (Piet Paaltjens), Camera Obscura (Hildebrand), Waanzinnig Truken (J. Kneppelhout) en de gedichten van de Schoolmeester (Nicolaas Beets). Een beperking tijdens ons leesproces was het taalgebruik in de primaire bronnen. Er werd oud-Nederlands gebruikt, wat soms lastig voor ons was. We hebben veel informatie voor onze scriptie uit de secundaire bronnen gehaald, en wat informatie van Wikipedia. De secundaire bronnen die veel zijn gebruikt zijn: Het literaire leven in de negentiende eeuw – Marita Mathijsen, https://www.wikipedia.org/,

Eerst leggen we uit wat de Romantiek inhoudt, vervolgens geven we voorbeelden van enkele belangrijke schrijvers uit deze periode. We vertellen over de culturele en historische context, dus over hoe de mensen leefden en met elkaar omgingen. We leggen wat uit over de belangrijkste werken van deze tijd. Als laatste leggen we uit waarom deze werken bijna 200 jaar later nog belangrijk zijn. Als conclusie uit onze scriptie kunnen we dus stellen wat de Romantiek inhield en wat deze periode heeft betekend voor de Nederlandse literatuur.

Geschreven door: Anne Gielen1.1 Hoe is de Romantiek ontstaanNa de Franse revolutie verspreidden de idealen van vrijheid en gelijkheid zich over Europa, de romantiek ontstond voornamelijk als tegenreactie op de verlichting. Het speelde zich vooral af op het gebied van de kunst en de literatuur met name in Frankrijk en Engeland. In Nederland waren zeer weinig ontwikkelingen, omdat onze levenshouding toen nog erg streng was, wij waren erg streng calvinistisch en dus hielden wij niet zo van praten over onze emoties en over onze gevoelens en al helemaal niet over de kerk en het bovennatuurlijke.

1.2Wat waren de literaire ontwikkelingen?De belangrijkste literaire ontwikkelingen:In de romantiek ontstond een vernieuwde belangstelling voor met name de middeleeuwen en de gouden eeuw, een belangrijk gevolg hiervan is het ontstaan van de historische roman, romans werden dus anders, ze speelden zich niet meer af in het nu maar in het verleden. De thema’s liefde en vriendschap staan erg centraal, meestal gebeurt dit erg tragische met veel ellende en noodlot en vaak ook de dood, daarnaast wordt occultisme een belangrijk thema geesten vampiers, weerwolven. Men gaat zich verzetten tegen het rationalisme men wil vluchten uit de werkelijkheid naar de fantasie. De dichters vonden dat alles tijdens de verlichting veel te letterlijk werd genomen, dit moest veranderen.

Romantiek en technologieZoals al eerder verteld, was de tijd van de romantiek een slechte tijd voor arbeiders in de jaren ervoor waren was er een belangrijke filosofische stroming ontstaan, de verlichting, deze stroming ging vooral uit van rationalisme, alles moes te bewijzen zijn, door onderzoek god bestond niet meer en occultisme waren verzinsels. onderzoek en logisch denken waren de kern worden. In de romantiek keerde men zich tegen rationalisme verzinsels en onlogische gebeurtenissen komen veel voor gevoel en verbeeldingen vormen de verhalen. emoties werden belangrijker gevonden dan de wetenschap dit verzet zie je nog steeds terug in de alpha en beta vakken.

De historische romanEr ontstond dus een hernieuwende belangstelling voor de vorige eeuwen door nieuwe technologische ontwikkelingen, werd meer duidelijk over het verleden, men wilde weg uit de nare tijd van overal fabrieken en vieze arbeidershuizen men wilde terug naar de basis de natuur. Verder spelen verhalen over piraten en exotische oorden, met rare wezens en onbekende volkeren en overal gevaren erg tot de verbeeldingen deze verhalen werden vaak verteld in de 17de eeuw, met name daarom wilde men juist terug naar deze tijd. dit was een nieuw fenomeen in de vorige stromingen schreef men nooit over vroeger altijd over het nu of over de klassieke oudheid. Dit komt vaak terug in de setting, deze spelen zich meestal af op een boerderij of op een landhuis, of op een zeeschip. Het boek de waanzinnige trukken speelt zich af in een boerenschuur.

Onbereikbare liefdeDe literatuur ging vooral over liefde met name onbereikbare liefde, de meeste romantieke werken in Nederland zijn geschreven door Leidse studenten die nog vol met zin zaten te wachten op het leven en hun eerste liefde tegen kwamen niet altijd beantwoord, het noodlot kwam natuurlijk van de slechte levensomstandigheden van toen ziekte epidemieën enz. vriendschap kwam natuurlijk terug, omdat de studenten erg hechte vrienden de meesten hadden samen gestudeerd, verder waren er in de literatuur niet erg veel Nederlandse schrijvers, omdat wij toch vaak te streng en te simpel waren gevonden.

1.3 Hoe keken mensen van deze tijd naar Romantiek?Allereerst is belangrijk om te weten welke tijd bedoelt wordt met ‘deze tijd’ . Deze tijd houdt de periode 1800-1875 in, omdat de meeste van onze bronnen in deze tijd uitgegeven zijn. Dan gaan we nu inhoudelijk in op de vraag hoe mensen in deze tijd naar de romantiek keken. Maar eerst moeten we weten wat Romantiek in die tijd betekende. Het moge duidelijk zijn dat naar het begrip ‘romantiek’ nu anders wordt gekeken dan toen. Bij het woord romantiek denken we nu bijvoorbeeld aan een romantisch diner met kaarsen en klassieke muziek. Als je in 1850 iemand om de begripsomschrijving van het woord romantiek zou vragen zou je iets heel anders te horen krijgen dan nu.

Wat was romantiek in die tijd dan eigenlijk?Romantiek was toen namelijk niet iets wat vooral met liefde te maken had, maar romantiek was in deze tijd een stroming. Het was een stroming in de westerse cultuur die zich vooral in de 19de eeuw sterk deed gelden in de ‘kunst’ . Hieronder valt dus ook de literatuur. De letterlijke definitie van het begrip Romantiek is: Periodebegrip voor een stroming in de kunst die gewoonlijk in de tijd gesitueerd wordt tussen 1790 en 1850. In feite kent de term een veel bredere toepassing en duidt men er de culturele beweging mee aan die het gehele westerse leven en denken in de eerste helft van de negentiende eeuw heeft gedomineerd.

Algemene kenmerken van de RomantiekZoals al in bovenstaande begripsomschrijving te leven is, schijnt de romantiek het westerse leven erg gedomineerd te hebben. Dit zou je zo kunnen zeggen aangezien romantiek overal voor kwam. Zo kwam romantiek voor in de kunst (niet alleen literatuur, maar ook muziek en beeldende kunst). Ook kwam de romantiek voor in intellectuele kringen, onder meer onder filosofen en wetenschappers. Verder had de romantiek impact in de politieke sector, waar de romantiek het nationalisme stimuleerde. De belangrijkste kenmerken van romantiek zijn:

Individualisme De klemtoon lag in de Romantiek op het individu en diens subjectiviteit, gevoelens en intuïtie. Kunst moest bijvoorbeeld individueel en origineel zijn, over gevoelens en verlangens gaan en in elk geval individuele echtheid laten zien. Kunstenaars zelf werden als individuele genieën beschouwd. Het individualisme van de romantiek kon doorslaan in wat wel de Zwarte Romantiek wordt genoemd. Hierbij was er sterke aandacht voor ‘het sublieme’: een combinatie van zo een beetje alle emoties die er bestaan. Namelijk een combinatie van lust, genot, lijden, dromen, irrationele angsten, doemdenken en afgrijselijke gruwelen. Deze mix van tegenstellende emoties leidde bij de betrokken persoon, of deze nou echt bestond of een romanfiguur was, vaak tot de meest individualistische handeling die er bestond: Zelfmoord. Deze thema’s, van ongeremde lust tot zwaar lijden, zien we vaak terugkeren bij romantici in deze periode.

Tegen verlichtingsidealenRomantici keerden zich vaak tegen de idealen van de verlichting, namelijk het vooruitgangsgeloof. Dit werd door een groot deel van de romantici losgelaten en vervangen door de cultuurkritiek en cultuurpessimisme. Een groot deel van de samenleving was niet maakbaar en lieten het geloof in de rede en objectiviteit los en kozen voor gevoel, emotie en subjectiviteit.

Klemtoon op het nationale verledenZoals eerder al vermeld had de politiek ook een politiek component, die zichzelf kenmerkte door een groeiende interesse in de geschiedenis van de eigen natie en een gevoel van nationale nostalgie. De romantiek gaf het verleden van de natie een politieke betekenis. Omgekeerd voedde het opkomende nationalisme vanaf ongeveer 1815 de romantiek.

Mystiek-religieuze elementenDe Romantiek had ook een mystiek, religieus element in zich. Romantici vonden de eigen tijd en het eigen lichaam belemmerend. Ze verlangden naar religieuze echtheid en zochten hun geluk in de geest, de fantasie, de mystiek. Geest en mystiek boden een vlucht uit de rauwe eigentijdse werkelijkheid.

Antwoord op de vraagZoals in de hier bovenstaande kenmerken zien we dat romantiek nu en romantiek toen iets heel anders betekend. Uit een paar van de bovenstaande stukken is ook af te leiden hoe mensen in deze tijd over romantiek dachten. Neem de zin ‘culturele beweging die de hele westerse manier van leven in de 19e eeuw heeft gedomineerd’. Hieruit is af te leiden dat iedereen er mee te maken had en bij kenmerk 1 is te zien dat mensen het zien als amusement. Door deze informatie kan je concluderen dat mensen in die tijd romantiek een mooi en leuk iets vonden.

2.0Wie waren de schrijvers?Een korte samenvatting van de schrijvers van onze gelezen werken en waarom deze bij de romantiek pasten.

Piet PaaltjensPiet Paaltjens is het pseudoniem van de Nederlands dichter en predikant François Haverschmidt. hij is geboren in Leeuwarden op14 februari 1835  François Haverschmidt is de zoon van een apotheker en wijnhandelaar, Nicolaas Theodorus Haverschmidt en Geeske

Bekius. Haverschmidt, hij studeerde theologie in Leiden, daar huurde hij kamers op de eerste verdieping in het pand waarvan de begane grond bewoond werd door een doodbidder die later in een van zijn gedichten figureerde in een morbide voorspellende rol: Als ik een bidder zie loopen,/ Dan slaat mij 't hart zoo blij,/ Dan denk ik, hoe hij weldra/ Uit bidden zal gaan voor mij. Haver en Schmidt zijn eigenlijk twee afzonderlijke namen. De overgrootvader van Piet Paaltjens heette Haver. Diens zoon werd opgevoed door een oom met de achternaam Schmidt. Uit dank voegde hij Schmidt achter Haver, met als resultaat Haverschmidt (ook wel als HaverSchmidt geschreven). Zijn bekendste werken zijn Snikken en glimlachjes. Zijn gedichten werden afzonderlijke gepubliceerd van zijn andere werken. Hij zag gedichten meer als kunstvorm dan als literatuur. Zijn werken zijn vooral beïnvloed door wat hij zag als predikant en de dood van zijn vrouw, uiteindelijk pleegde hij in 1894 zelfmoord. Hij maakt veelvuldig gebruik van stijlfiguren en mystieke elementen, daarnaast gaan zijn verhalen veel over lijden maar ook over gevoelens beide zijn belangrijke kenmerken van de romantiek. hij worstelde erg in zijn leven met zijn geloof hij hield van studeren, maar in plaats daarvan werd hij een dominee in een streng protestants Gronings dorp. François creëerde Piet paaltjes om zijn verdriet hierover te verwerken.

Nicolaas Beets is geboren in Haarlem op 13 september 1814 en overleden in Utrecht, op 13 maart 1903, hij is ook bekend onder het pseudoniem Hildebrand. Hij was een Nederlandse auteur, dichter, predikant en hoogleraar.hij werd geboren als de zoon van een apotheker en studeerde van 1833 tot 1839 theologie aan de Rijksuniversiteit van Leiden, waar hij in 1839 promoveerde tot doctor in de theologie. In zijn studententijd maakte hij dankzij zijn uit Engeland afkomstige vriend John Ingram Lockhart kennis met het werk van de Engelse dichter Byron en schreef dichtstukken in diens trant, zoals 'José' (1834), 'Kuser' (1835) en 'Guy de Vlaming' (1837). Hij was bevriend met Johannes Kneppelhout('Klikspaan'), Bernard Gewin ('Vlerk') en J.P. Hasebroek ('Jonathan') met wie hij samen met andere studenten een letterkundige club vormde.In 1840 werd Beets beroepen tot predikant aan de Nederlandse Hervormde Kerk in Heemstede, waar hij in hetzelfde jaar trouwde met Aleida van Foreest, de zus van zijn studievriend Cornelis van Foreest . Van 1874 tot 1884 was hij hoogleraar in de kerkgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht.Beets schreef proza, poëzie, en preken. Voor de oorsprong van Beets' schuilnaam zijn diverse verklaringen: één ervan is afkomstig van de firmanten van Camera-uitgever Bohn te Haarlem en verwijst naar een slager op de hoek van de (thans Gedempte) Oude Gracht en de Botermarkt aldaar, vlak bij Beets' ouderlijk huis. Dit was de uit Duitsland afkomstige Conrad Hildebrand (1815-1890). Misschien niet zonder toeval beschrijft Beets in 'De familie Kegge' een zelf slachtende slager. Over dit alles bestaat helaas geen zekerheid, evenmin als over andere verklaringen.

Geschreven door: Anne GielenOok paus Gregorius VII (geboren als Hildebrand of wel Aldobrandeschi) wordt als oorsprong van Beets' pseudoniem genoemd. Zijn werken bevatten veel belangrijke thema’s waaronder lijden het bovennatuurlijke, Maar ook gevoelens, Beets zag in tegenstelling tot piet paaltjes, Poëzie wel als serieuze literatuur, echter was er toen ter tijd veel kritiek op Beets zo zou, de letterkundige club waarin beets behoorde tijdens zijn Studenten tijd teveel de stijl van Ingram Lockhart imiteren ook al vond Beets zelf van niet, hij had een minachting voor verslaggevers van kranten, hij vond dat ze zijn kunstvormen niet op waarde wisten te schatten.

De Schoolmeester (Gerrit van der Linde)

Hij is geboren in Rotterdam in 1808 zijn moeder overleed toen hij nog maar 4 jaar oud was. Zijn vader was commissaris ook hij studeerde theologie, echter kon zijn vader hem niet meer financieel steunen en was hij aangewezen op de hulp van andere. Tijdens zijn studenten tijd maakte hij veel schulden en had vele relaties, na een mislukte relatie met de vrouw van zijn professor en na het hebben van te hoge schulden, besloot hij te vluchten naar Engeland. daar werd hij kostschool houder en hij overleed in 1858 in London. zijn gedichten zijn vaak humoristisch en niet al te moeilijk. daarom zijn ze tot nu toe altijd zeer vaak gelezen.

Jan Kneppelhout, Klikspaanhij is geboren in 1814 in leiden, zijn gedichten zijn erg humoristisch maar soms ook erg duister, zijn vader overleed toen hij 4 jaar oud was, zijn moeder zorgde voor een goede opleiding voor hem, ook zijn verhalen zijn niet al te moeilijk, hij heeft nooit zijn studie afgemaakt rechten kon hij niet halen en franse letterkunde ook niet. op een gegeven moment is hij maar gaan schrijven, over zijn studenten leven. zijn huwelijk was geen succes omdat hij meer van mannen als van vrouwe hield hij overleed in oosterbeek op 1885. hij was verder erg rijk en vond de hoge klasse maar niks, hij verleende veel steun aan beginnende kunstenaars. hij vond de huidige onderwijsvorm te star en veel te strak, hij hield erg van sprookjes hij heeft onder andere gesproken met hans christiaan anderson (de kleine zeemeermin en andere sprookjes)

3.1De culturele contextDe periode van de romantiek wordt vooral gekenmerkt door ontkerkelijking en de opkomst van vele politieke stromingen en de afbraak van staten. Het communisme, nationalisme, socialisme, liberalisme en vele andere stromingen zijn ontstaan in deze tijd, daarnaast wilde men meer persoonlijke vrijheid en meer politieke invloed. Arbeiders eisten betere omstandigheden en langzaam maar zeker gingen we van een wereld waarin kleine groepen mensen en de kerken bepaalden wat wij dachten naar een wereld waarin iedereen voor zichzelf dacht, de romantiek is hier een goed voorbeeld van, daarnaast natuurlijk de verlichting: meer wetenschappelijk bewijs, niet meer geloven wat anderen zeggen maar zelf onderzoeken.

Politieke invloed op de romantiekDoor het ontstaan van allerlei politieke partijen gingen mensen ook steeds meer voor zichzelf naar de wereld kijken, je krijgt dus verzuiling. Je ziet dit erg terug in de Romantiek waar de ene meer de liefde benadrukt zal de andere meer de leefomstandigheden benadrukken en dat is erg belangrijk, de romantiek is erg individualistisch.

Vrijheid en romantiekNaast de politiek en machtsverdeling speelde vrijheid ook een belangrijke rol, er mocht gepraat worden over onderwerpen als abortus, geloofsverlies, zelfmoord en overspel. Dit wordt dus volop gedaan in de romantiek, de persoonlijke vrijheid was zeer belangrijk. Niet meer de strenge kerk volgen maar zelf de regels bepalen.

NationalismeDaarnaast ontstond steeds meer het nationalisme, burgers die erg ver bereidt waren te gaan voor hun land en hun staat, dit had niet erg veel invloed op de romantiek zelf maar wel op hun omgeving, waardoor hun werken toch bepaalde invloeden hiervan meekregen.

De leidende literaire vorm. Het grote verschil tussen romantiek en de andere vormen is dat de romantiek als eerste taboe doorbrekend was, dat het dagelijks leven een grap was, niet alles werd meer serieus genomen.

3.2Wat was de historische context?Ons onderwerp gaat over literaire werken uit de 19e eeuw. In deze tijd inspireerde het nationalisme het politieke streven naar eenwording, ook leidde het tot grote belangstelling voor het eigen volksverleden en volkskarakter. Het imperialisme zorgde in deze tijd voor gebieds- en machtsuitbreiding in de koloniën. Deze koloniën diende ook als afzetgebieden voor de eigen industrie. Grondstoffen uit de koloniën werden naar Europa geëxporteerd waardoor de industrialisatie optrad. Arbeiders kwamen in loondienst van werknemers. De socialisten kwamen op voor de arme arbeiders en de omstandigheden waarin zij moesten werken. In 1872 werd besloten dat er vakbonden voor arbeiders mochten worden opgericht. In 1874 werd kinderarbeid in de fabrieken verboden. Dankzij de vakbonden en sociale

wetten werd het leven voor de arbeiders steeds aangenamer. Maatschappelijke krachten kwamen samen in de door industrie gegroeide steden. De opkomst van de stoomtreinen en spoorwegen zorgde voor verdere industrialisering in Nederland. Arbeiders, producten en grondstoffen konden sneller en met grotere hoeveelheden worden vervoerd.

Nederland werd na de nederlaag van Napoleon een koninkrijk. Willem I werd de eerste koning van de Nederlanden. Dit duurde niet lang: de meningsverschillen tussen de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden waren te groot. In 1848 kwam er een grondwet, hiermee werd Nederland een parlementaire democratie waarin ministers verantwoording moesten afleggen tegenover de Staten-Generaal. De koning had steeds minder te vertellen. De bevrijding van Napoleon en later ook de scheiding met België (1839) stimuleerden het nationaal gevoel. In de grondwet was er vrijheid van onderwijs. De katholieken moesten echter zelf alles betalen bij de oprichting van scholen. Hierdoor ontstond de schoolstrijd. Pas in 1917 werden bijzondere scholen ook door de overheid gefinancierd.

In de 19e eeuw verstedelijkte Nederland, mede door de industrialisatie, steeds meer. De moderniteit brak door met positieve en negatieve gevolgen. De in 1824 opgerichte Nederlandsche Handelsmaatschappij zorgde voor afzet van producten in Indië en voor de import van tropische producten. Door het cultuurstelsel moest een vijfde deel van de grond bebouwd worden met de door de staat bepaalde producten, dit waren meestal de producten waar op dat moment behoefte aan was. Individualisme was een gevolg van de economische verandering in die tijd. De massacultuur werd een concurrent van burgerlijke cultuur. De normen en waarden van de burgerlijke ideologie waren: eer, deugdzaamheid, respect voor gezag en godsdienst. Door de modernisering nam de ontkerkelijking toe, steeds meer mensen zagen af van de kerk. Er kwamen steeds meer emancipatiegroepen. Aan het einde van de 19e eeuw kwam het feminisme op. Aletta Jacobs was de eerste vrouw die een universitaire studie succesvol afrondde.

Geschreven door: Anne Gielen3.3Hoe werden de boeken in deze tijd gelezen?Boeken waren in deze tijd redelijk duur, en de economische situatie van de meeste mensen was ook niet geweldig. Bibliotheken waren er nog niet veel, en als ze er waren was het aanbod beperkt. Er werden als oplossing hiervoor verschillende leesgezelschappen opgericht zoals in Camera Obscura. Hier werden voordrachten gehouden door leden of sprekers van buiten over boeken. Als leesgezelschappen wat welgestelder waren, hadden ze bijvoorbeeld een eigen leeszaal. Anders kwamen ze bij elkaar in het huis van de leden zelf.

Het hoofddoel van een leesgezelschap was het besparen op de uitgaven van boeken. Toch was het ook goed voor het sociale contact. Zo werden dezelfde boeken gelezen en werd erover met elkaar gesproken. Vervolgens werd er ook samen besloten welke nieuwe boeken gelezen zouden worden. Boeken die door iedereen gelezen waren, werden verloot. Ze kochten vooral boeken die ze meerdere malen konden gebruiken, zoals poëzie.

In deze tijd werden niet alleen boeken gelezen, maar ook literaire tijdschriften. In deze tijdschriften konden stukken, uit een boek wat nog niet gepubliceerd was, geplaatst worden. Ook konden schrijvers zo peilen of hun boek aansloeg en hoe mensen erop reageerden. Uitgevers zochten vaak ook in deze tijdschriften naar nieuw talent. De literaire tijdschriften diende ook als soort toekomstvoorspelling voor de verandering van de literaire smaak. Zo werd de literatuur van vroeger aangevallen en was er veel waardering voor moderne literatuur.

Het meest gelezen blad van de 19e eeuw was De Vaderlandsche Letteroefeningen. Er waren ook literaire tijdschriften met alleen verhalen, anekdotes en reisbeschrijvingen. Er zaten veel plaatjes in en waren vooral op leesvermaak gericht. Ze kwamen vaak wekelijks uit.

Geschreven door: Anne Gielen3.4Hoe brengen de schrijvers humor in saaie en depressieve onderwerpen?Snikken en Grimlachjes is een dichtbundel uit de negentiende eeuw van Piet Paaltjens. Alleen de titel zegt eigenlijk al genoeg. In de meeste gedichten is het snikken maar krijg je aan het einde toch een glimlach door de gebruikte humor.

Humor is vooral veel gebruikt in de Nederlandse letterkunde tussen 1840 en 1860. We noemen daarom ook wel de humoristische dichters uit deze tijd de cabaretiers van de negentiende eeuw.

Er zijn verschillende manieren om humor in een tekst te brengen:Situaties humoristisch maken. Er kunnen personen in voorkomen die als bepaalde typen worden neergezet die lachwekkend kunnen zijn. Voorbeelden uit de Camera Obscura hiervan zijn Pieter Stastok en Kegge. Pieter Stastok wordt grappig gevonden omdat hij erg onhandig is en Kegge wordt neergezet als de nouveau riche, wat ook erg lachwekkend kan zijn.

Humor toevoegen aan taalgebruik. Er wordt dan bijvoorbeeld gebruik gemaakt van dubbelzinnigheden en woordspelingen. Er worden dialecten gebruikt, onverwachte rijm of een uitspraak wordt zo vaak herhaald met andere woorden dat het wel grappig wordt. Zaken die niets met elkaar te maken hebben worden bij elkaar gebracht. Er wordt gespeeld met de letterlijke en figuurlijke betekenis van woorden.

Gerrit van de Linde, ook wel De Schoolmeester, gebruikt allerlei soorten humor in zijn boeken. Hij oefent kritiek uit op de samenleving, maar gebruikt tegelijkertijd ook humor hierbij. In ‘De boterham en de goudzoeker’ levert hij kritiek op egoïstische ouders. Het wordt hier grappig wanneer een vader bij de geboorte van zijn derde kind niet meer goed kan tellen.

In de Camera Obscura van Hildebrand wordt ook humor gebruikt. Je leest namelijk het boek vanuit het perspectief van Hildebrand. Hij paste natuurlijk bepaalde personen wat aan en overdreef waar mogelijk, maar dit maakte het verhaal juist humoristischer. Hildebrand is in het boek een student, en studenten in die tijd zijn toch wel een beetje buitenstanders. Het resultaat in het boek is dat je eigenlijk vanuit een buitenkant naar de wereld kijkt. Dit resulteert in het beeld van saaie burgers in zijn omgeving, wat toch wel grappig is. Er worden allerlei situaties van de saaie, normale burgers beschreven die je toch aan het lachen maken over hoe absurd die tijd was. Bijvoorbeeld iedere dag het saaie zelfde ritme hebben wordt ook na een tijdje lachwekkend om te lezen.

Geschreven door: Anne Gielen3.5Waarom vonden ze in de Romantiek de wereld een bittere ellende?Romantici konden zich niet vinden in de vooruitgangsgedachte, ze waren bezorgd over de toekomst en nostalgisch naar het verleden. Voor sommige gelden de romantiek als reactie tegen de vooruitgang. Er werd met een negatieve kijk naar de eigen tijd gekeken. In deze tijd stonden vooral industrie, rationalisme en materialisme centraal. De romantici ‘vluchten’ uit het heden en vertrokken naar het verleden, sprookjes of de natuur. Men verlangden weer terug naar de Middeleeuwen met het idee dat het leven toen nog puur en zuiver was.

Kenmerken voor de Romantiek waren:Originaliteit. Er is geen standaard, iedereen moet zijn eigen vorm zoeken.Kunstenaars werden gefascineerd door de onverklaarbaarheden in het leven.Geschiedenis. Mensen keken met bewondering terug op het verleden en met afschuw naar het heden.Contrastwerking. Verleden staat tegenover heden, hemel tegenover aarde. Er werd in teksten in veel contrasten gesproken, ze stonden confronterend tegenover elkaar, dit is kenmerkend voor de Romantiek.

Bekende schrijvende studenten uit Leiden in de jaren dertig waren Nicolaas Beets (ook wel Hildebrand) en Jan Kneppelhout (ook wel Klikspaan). In hun ogen was de dichter een genie. Deze staat boven de gewone mensen omdat zij een zicht hebben op een hogere werkelijkheid. Later beschreven deze schrijvers de jaren dertig als hun ‘zwarte tijd’. Hildebrand schreef in zijn Camera Obscura bijvoorbeeld over wantoestanden in zijn tijd. Het blijft echter enkel bij beschrijven waardoor het niet waarheidsgetrouw is.

Romantici keken vaak met afschuw naar het heden door alle problemen die zich in hun tijd afspeelden. Ze werden omringd door de verschrikkelijkheden van de industrialisatie. Kinderen die in fabrieken werkten en daar gewond raakten. Arbeiders die magere lonen kregen en daardoor in opstand kwamen. Overvolle en vervuilde steden. Ook kwamen er steeds meer emancipatiegroepen op die opkwamen voor hun rechten, maar tegelijkertijd ook onrust veroorzaakten (Dolle mina’s). Door alle afschuw van het heden keken ze met verwondering terug naar het verleden. In deze tijd waren de omstandigheden van de mensen stukken beter door met name het geloof. Het geloof in de 19e eeuw begon juist steeds minder een grote rol te spelen door de Verlichting.

Geschreven door: Anne Gielen4.1Welke primaire werken hebben wij hiervan gelezen en wat valt hierover te vertellen?Piet PaaltjensHildebrandPiet Paaltjens, Snikken en GrimlachjesDe SamenvattingAllereerst volgt een samenvatting van het werk van Piet Paaltjens, genaamd Snikken en Grimlachjes. De onderstaande samenvatting is gemaakt door Anne Gielen.

Snikken en grimlachjes – Piet Paaltjens

Samenvatting

In snikken en grimlachjes staan allerlei gedichten in 4 verschillende soort hoofdstukken: De bleeke jongeling: 1 gedicht.Immortellen 1850-1852: 13 korte gedichten.Tijgerlelies 1851-1853: 4 gedichten.Romancen: 6 verhalende gedichten.

Samenvatting van enkele gedichten:De bleeke jongeling:Gedicht waarin het hart van de jongen gebroken wordt. ’s Nachts blijft hij zitten, ’s morgens is hij overleden door een gebroken hart. Elke strofe begint met een tijdsbepaling (’t Avondt/’t Nacht/’t Morgent). Elke strofe heeft ook hetzelfde rijmschema: AABBCCC.

Immortellen 1850-1852: XIVDit gedicht gaat over passief roken. Iemand beschrijft een bepaalde persoon en vertelt dat hij de geur van zijn sigaren ruikt. Ik ademt de rook in en voelt zich opeens raar. Is het omdat hij ze rookte of was de tabak gewoonweg voor mij te zwaar? Deze vraag stelt hij zichzelf aan het einde van het gedichten. Het rijmschema is voor iedere strofe hetzelfde: ABCB. Immortellen 1850-1852: XXXIIIDit gedicht heeft duidelijk iets te maken met liefdesverdriet (‘’Mijn hart was toegevroren, Mijn tranen vloeiden niet meer’’). Dan ontmoet hij opeens een meisje en ging het weer beter (‘’Toen trof mij haar gloeiende blikstraal, En de wateren ruischten weer’’). Daarna denk ik dat hij het erover heeft dat hij haar nooit hadden moeten ontmoeten en met haar verder gaan (‘’O ware ik toch verdronken, In den bitterzilten vloed! In liefdetranen, hoe brak ook, Te smoren, is honingzoet’’). Ook in dit gedicht is het rijmschema in iedere strofe hetzelfde: ABCB.

Tijgerlelies 1851-1853: Aan RikaDit gedicht is gericht aan een liefde van Piet: Rika. Hij heeft haar slechts 1 keer gezien, namelijk in de trein. Daarna fantaseert hij verder over haar.Het rijmschema is in iedere strofe hetzelfde: ABAB.

Tijgerlelies 1851-1853: Aan BetsyIn dit gedicht loopt de hoofdpersoon met zijn liefje door het bos. Betsy drinkt een hele veldfles vol met witte port op, ze valt vervolgens in slaap. De hoofdpersoon baalt, nu kunnen ze niet meer kussen. Hij heeft veel verdriet. Het rijmschema is in iedere strofe hetzelfde: ABAB.

Geschreven door: Anne Gielen- Romancen: De zelfmoordenaarEen man hangt zichzelf op in de herfst. De herfst is een synoniem in dit gedicht voor het einde; bladeren vallen, kaal en dor bos. Zijn leven is ook door en leeg; hij besluit dus zelfmoord te plegen. Vervolgens verloopt de tijd in het gedicht via de winter naar de lente en de zomer. In de zomer gaat een jong paar vrijen in het bos. Ze doen dit onder de boom waar de man nog steeds hangt, niemand mist hem want hij hangt er nog steeds. Opeens valt de laars van de man naar beneden en schrikt het stel. De man verpest eerst zijn eigen leven en dan de seks van jonge stel. Zij beseffen dat de dood dichterbij is dan je denkt, dit gedicht beeldt de angst van het leven uit. Het rijmschema is in iedere strofe hetzelfde: AABCCB.

Romancen: De drie studentjesDit gedicht gaat over 3 studenten die een geweldige tijd samen hebben. Ze beloven elkaar dat ze later weer bij elkaar komen om een reünie te houden. Twee studenten overlijden, zij

hebben wel hun idealen nagestreefd. Eén student leeft nog maar leidt een saai leven zonder zijn idealen na te streven. Er worden in dit gedicht allerlei voorbeelden gegeven die wijzen naar de idealen van de 2 studenten die ze naleefden. Ook zijn er duidelijke verwijzingen naar het saaie duffe leven van de 3e student. Het rijmschema is iedere strofe hetzelfde: ABCB.

Geschreven door: Anne GielenSnikken en grimlachjesSnikken en grimlachjes (ondertitel: Academische poëzie) is de bekendste verzameling van het werk van Piet Paaltjens, de door de Nederlandse dichter en predikant François Haverschmidt (1835-1894) in het leven geroepen mystificatie. De bundel bevatte oorspronkelijk slechts 24 gedichten. Ze vielen in de smaak bij een groot publiek, waarschijnlijk dankzij de humoristische, melancholisch-romantische toon of misschien wel omdat de gedichten 'zedelijke strekking' misten, zoals HaverSchmidt zelf in het eerste voorwoord schrijft. Typerend voor de poëzie van Paaltjens is de combinatie van romantische clichés (onbeantwoorde liefde, hooggestemde gevoelens, natuur), ironie en platte realiteit.

Hildebrand, Camera ObscuraDe SamenvattingAllereerst volgt de samenvatting van het werk van Hildebrand genaamd Camera Obscura, gemaakt door Anne Gielen.

Camera Obscura

De Familie StastokDe Leidse student Hildebrand arriveert in een kleine Hollandse stad om familie te bezoeken. Hij voelt zich als student boven de rest van de wereld verheven. Op zijn bestemming wordt Hildebrand opgewacht door Keesje, een oud mannetje dat in het Diaconiehuis (een soort armenhuis) woont. Samen wandelen ze naar zijn logeeradres: de woning van de familie Stastok, zij behoren tot de burgerstand. Hij ontmoet zijn neef Pieter, hij is een student in Utrecht. In het huis van de familie Stastok geldt een vaste regelmaat. Als de diligence van twee uur is gepasseerd, wordt er steevast een borrel gedronken. De rest van de dag wordt benut om elkaar beter te leren kennen. Hildebrand en Pieter gaan samen biljarten, Pieter zegt dat hij goed kan biljarten. Uiteindelijk blijkt dat Pieter helemaal niet kan biljarten. Hildebrand raakt goed bevriend met Keesje. Keesje komt somber naar Hildebrand toe. Klein Klaasje (ook iemand uit het Diaconiehuis) is erachter gekomen dat Keesje geld bij had. Omdat Keesje weigerde hem geld te geven, heeft hij hem verraden bij de hoofdregent van het armenhuis. Zijn geld is afgenomen. Hildebrand zorgt ervoor dat Keesje zijn geld terugkrijgt. Op zondagavond kwam er bezoek: de heer van Naslaan en zijn vrouw, zijn dochter Koosje en zijn zus Mietje en het echtpaar Doorbeen. Pieter wordt verliefd op Koosje, maar laat dat niet echt merken. De volgende dag gaan Hildebrand en Pieter samen met Koosje en Christientje (Pieters nichtje) een boottochtje maken. Later gaan ook Rudolf van Brammen en zijn zus Amelie mee. De boot loopt vast en Pieter valt bij het afduwen in het water. Ze varen terug naar een boerderij, daar krijgt Pieter droge kleren en drinken. Op de terugweg komen Pieter en Koosje dichterbij elkaar, maar Dolf verstoort het moment. Pieter brengt Hildebrand de volgende dag weg en Hildebrand vertrok.

De Familie KeggeHildebrand leert in Leiden William Kegge kennen. Hij is afkomstig uit West-Indië. William krijgt tyfus en overlijdt hieraan. Hildebrand heeft voor hem gezorgd en krijgt vlak voor zijn dood een ring van hem met de initialen E.M. Hildebrand stuurt de familie Kegge een brief om te vertellen dat William is overleden. Later wordt Hildebrand door meneer Kegge uitgenodigd om te komen logeren. Hij maakt daar kennis met moeder Kegge, zus Henriëtte, oma en een aantal kinderen.

Na een maaltijd praat Hildebrand met Henriëtte, dan komt heer Van der Hoogen langs. Hij is erg gesteld op Henriëtte. Henriëtte zou gaan koekgulden maar had een andere afspraak. Hildebrand neemt haar plaats in, hij brengt hierna Suzette Noiret thuis. Zij vertelt hem over haar zieke moeder. De volgende dag komt Saartje de Groot op bezoek. Hildebrand ziet dat van der Hoogen een paars briefje in een boeket stopt, Henriëtte haalt dit briefje er later uit. Als Hildebrand Saartje heeft thuisgebracht ziet hij dat Suzette wordt lastiggevallen, de aanrander had haar een paars briefje gegeven. Hij gaat de volgende dag naar het huis van Van der Hoogen en luistert een gesprek tussen hem en Bout af. Ze wilde de vriend van Suzette, Reindert de Maete, weghebben naar de West. Hildebrand dreigt alles te openbaren als ze Suzette niet met rust laten. Op weg naar huis vertelt Saartje aan Hildebrand dat Suzettes moeder is overleden. Van der Hoogen komt voortaan niet meer op bezoek bij de familie Kegge, Hildebrand legt het probleem uit aan de familie. Drie dagen later vertrekt Hildebrand weer naar Leiden.

achtergrondinformatiehet bekendste werk van Hildebrand is de Camera Obscura, dat in zijn studententijd en waarvan de eerste versie verscheen in 1839. Hij bleef tijdens de jaren daarna vaak verhalen toevoegen aan het werk waardoor het pas zijn definitieve vorm kreeg in 1851.

Waanzinnig Truken, samengevat gekoppeld aan romantiek door Maaike de ValckIn het boek Waanzinnig Truken van Kneppelhout is de romantiek erg merkzaam.Een meisje, Truken genaamd, praat en lacht nooit. Haar ouders zijn bezorgd en mensen in haar omgeving kijken haar altijd vreemd aan, dat rare kind. Één keer maar heeft ze gepraat, ze wilde met moeder mee naar de markt. Op een dag is moeder Truken kwijt en ligt opa op sterven. Truken wordt gevonden bij het water, bijna verdrinkend. Ze heeft namelijk een engeltje gezien in het water. Ze wil er zo graag naartoe dat ze met haar hoofd onderwater hangt. Haar moeder heeft haar net op tijd van de dood gered, ze mag dit nooit meer doen. Maar tevergeefs, de volgende dag gaat opa nog verder achteruit en Truken is weer weg. Ze wilde naar het mooie engeltje toe. Ze wordt gevonden, maar het is te laat. Het meisje heeft haar geluk gevonden, ze is nu in de hemel, net als opa.Dit is duidelijk romantiek. Trukens leven was triest, ze kon geen geluk vinden op aarde. Ze verlangde naar de dood, haar redding.

Geschreven door Anne Gielen5.2voorbeelden van kenmerken van de romantiek.

5.3Waarom zijn deze werken nu zo belangrijk en vroeger ook?Camera Obscura – HildebrandIn dit boek wordt een beeld geschetst van hoe de wereld er toen uitzag. Situaties en kamers worden uitvoerig beschreven. Gebeurtenissen worden met veel detail geschreven en worden hierdoor ook duidelijker. Doordat ik dit boek gelezen heb wordt het beeld wat ik had van de negentiende eeuw duidelijker. Doordat Hildebrand alles uitvoerig heeft opgeschreven is het enigszins waarheidsgetrouw. Ik denk dat dit boek vroeger populair was omdat het, het normale dagelijkse leven humoristischer

maakte. Je ervaart zelf als lezer als het ware hoe die tijd eruitzag, je had het gevoel alsof je zelf meespeelde in het verhaal. Daarom moeten we het nu ook nog lezen, we lezen het om ons beeld te verbreden en kennis te vergroten.

Snikken en grimlachjes – Piet PaaltjensIn dit boek worden allerlei korte verhalen verteld, het zijn allemaal gedichten. In deze gedichten worden vaak droevige situaties beschreven die toch door het gebruik van bepaalde woorden humoristisch worden. Deze stijl van schrijven is typerend voor deze eeuw en daarom is dit boek nog steeds populair. Door dit boek ervaart men als het ware hoe de sfeer moet zijn geweest die tijd. Veel verdriet en pijn maar toch was er ruimte voor een glimlach. Dit boek laat ook zien hoe de woordenschat en grammatica eruitzag in die tijd, heel anders dan hoe het nu was. Dit boek was vroeger populair bij het volk door de humoristische, melancholisch-romantische toon of omdat de gedichten ‘zedelijke strekking’ misten.

De waanzinnige Truken van Johannes KneppelhoutBehandelt voor het eerste een meisje met een Handicap namelijk doofstom, het is nu nog belangrijk zodat wij weten dat mensen die iets mankeren ook gelijke rechten hebben in de maatschappij en dus ook meetellen, verder is het zeer belangrijk kenmerk van de literatuur, met name omdat dit taboedoorbrekend is en dus echt symbool staat voor deze tijd.

De verhalen van de schoolmeesterDeze verhalenbundel bestaat voornamelijk uit kleine gedichtjes, met op het eerste gezicht geen samenhang, maar het zit toch vol met belangrijke politieke elementen: nationalisme, communisme, confessionalisme en liberalisme. Het geeft een goed beeld van de toenmalige politieke situatie, en leert ons hoe het vroeger was in Nederland en hoe wij ons verbeterd hebben tot wat wij nu zijn.

Geschreven door: Anne Gielendeelvraag 10+11 Joep Jongenelen deelvraag 2+12 Maaike de Valckdeelvraag 1+3+4+5 Martijn Baatendeelvraag 6+7+8+9 Anne Gielendeelvraag 13 iedereen

aanpassen ^^^^^^