Wat te doen na je

pensioen?!

Maart 2014Avans hogeschool Breda

Studenten

Jori BlatterStudent nummer: 2054978E-mail: jjmf.blatter@student.avans.nl

Simone van den BroekStudent nummer: 2048746E-mail: s.vandenbroek2@student.avans.nl

Noelle Klein GunnewiekStudent nummer: 2051435E-mail: nc.kleingunnewiek@student.avans.nl

Nancy de LeeuwStudent nummer: 2038543E-mail: agj.deleeuw@student.avans.nl

Lisa SeltenStudent nummer: 2026353E-mail: lwm.selten@student.avans.nl

Minor Active AgeingStudiejaar: 2013-2014Naam beoordelaar: Inge Logghe

In opdracht van Avans Hogeschool Breda

I

Inleiding

De blauwe zones.

Wetenschappelijk onderzoek wijst uit dat 25% van de levensverwachting wordt bepaald door genen. De andere 75% wordt bepaald door levensstijl en de keuzes die men maakt. Dit houdt in dat als de levensstijl wordt geoptimaliseerd de levensverwachting toe zal nemen. (Buettner D. , The Blue Zones:Lessons for Living Longer From the People Who've Lived the Longest, 2008)De blauwe zones zijn plaatsen in de wereld waar mensen langer leven en gezonder dan ergens anders op aarde. De mensen die leven in de blauwe zones hebben 7 jaar meer levensverwachting, 12 jaar meer gezonde levensverwachting, 1/5e van het aantal kankergevallen en 1/6e van het aantal hart- en vaatziekten. Na veel onderzoek zijn er 9 leefstijlfactoren gevonden die in de blauwe zones duidelijk verschillen van andere gebieden. Voor de workshop worden 4 aspecten meegenomen:1. Beweeg natuurlijk. De blauwe zones bevinden zich in omgevingen die motiveren om te bewegen zonder hierover na te denken. Er zijn bijvoorbeeld geen mechanische hulpmiddelen voor huis- en tuinwerk, wat meer natuurlijke beweging op wekt. 2. Sta op met een doel. De mensen die leven in de blauwe zones hebben een duidelijk doel in hun leven, een belangrijk aspect van zingeving. 3. Verminder stress, relax. Men gaat beter om met stress. Elke dag nemen de mensen in de blauwe zones een moment van rust in de vorm van bidden, mediteren of siësta. 4. Sociale omgeving. De mensen in de blauwe zones blijven deel uitmaken van de maatschappij en leven tussen tot het einde toe tussen de mensen. (Buettner D. , The Blue Zones: Lessons for Living Longer From the People Who've Lived the Longest, 2008)

II

InhoudInleiding.................................................................................................................................................. II

Hoofdstuk 1: Procesbeschrijving/ Plan van aanpak..........................................................................1

§1.1:De aanleiding..............................................................................................................................1

§1.2: Deelnemers...............................................................................................................................1

§1.3: Activiteitenlijst...........................................................................................................................2

§1.4: Afspraken..................................................................................................................................2

Hoofdstuk 2: Thema workshop........................................................................................................3

Hoofdstuk 3: Literatuurstudie..........................................................................................................4

§ 3.1: Natuurlijk bewegen..................................................................................................................4

§ 3.2: Zingeving..................................................................................................................................5

§ 3.3: Stress........................................................................................................................................6

§ 3.4: Sociale omgeving......................................................................................................................7

§ 3.5: Betaalde arbeid en vrijwilligerswerk.........................................................................................8

Hoofdstuk 4: Werkvorm...................................................................................................................9

Bibliografie...........................................................................................................................................11

III

Hoofdstuk 1: Procesbeschrijving/ Plan van aanpak

In dit hoofdstuk wordt de procesbeschrijving en het plan van aanpak toegelicht. De vraagstelling en de doelstellingen van de workshop zullen kort worden benoemd, en hiernaast zal de planning en de afspraken behandeld worden.

§1.1:De aanleidingProbleemomschrijving:Veel gepensioneerden doen het rustiger aan na het pensioen. Maar is dit wel de beste manier om je pensioen door te komen? Of kan je beter actief zijn na je pensioen? In de workshop wordt aan de hand van factoren uit de Blue Zones gekeken wat het beste is om te doen na je pensioen.

Vraagstelling/ doel van de workshop:Mensen van 55 of ouder, die hun gerechtigde pensioenleeftijd naderen, aanzetten tot denken over tijdsbesteding en zingeving na het bereiken van deze leeftijd.

Doelstellingen:1. De workshopleiders komen meer te weten op het gebied van pensioen en de invloed van factoren uit de Blue Zones op het pensioen. 2. De deelnemers informeren en aan het denken zetten over de zingeving na het pensioen.

Beschrijf de opdrachtDe opdracht is om een workshop voor te bereiden en deze op te zetten. Dit wordt gedaan door middel van een handboek, waarin de onderbouwing voor de workshop komt te staan. Uiteindelijk zal de workshop gegeven worden aan medestudenten van de workshopleiders.

§1.2: Deelnemers

Student Opleiding Student nr. E-mailJori Blatter Gezondheidszorgtechnologie 2054978 jjmf.blatter@student.avans.nlSimone van den Broek

Gezondheidszorgtechnologie 2048746 s.vandenbroek2@student.avans.nl

Noëlle Klein Gunnewiek

Gezondheidszorgtechnologie 2051435 nc.kleingunnewiek@student.avans.nl

Nancy de Leeuw Fysiotherapie 2038543 agj.deleeuw@student.avans.nlLisa Selten Gezondheidszorgtechnologie 2026353 lwm.selten@student.avans.nl

IV

§1.3: Activiteitenlijst

Taak Wie DeadlineOpzoeken literatuur Gehele groep 17 februari 2014Procesbeschrijving en plan van aanpak, opsturen naar Inge

Simone 17 februari 2014

Bronnen verwerken in tekst, concept Gehele groep, ieder eigen deel 24 februari 2014Vragenlijst artikel invullen, opsturen naar Inge Gehele groep, Noëlle stuurt

het op24 februari 2014

Individuele onderwerpen af, themaonderbouwing en handboek inhoud

Gehele groep, ieder eigen deel 6 maart 2014

Samenvoegen van individuele onderwerpen tot handboek

Lisa 9 maart 2014

Inleveren concept handboek bij Inge Gehele groep 10 maart 2014Inleveren definitief handboek bij Inge Simone 21 maart 2014Workshop presenteren Gehele groep 26 maart 2014

§1.4: AfsprakenBij afwezigheid hoort dit aan een lid van de groep te worden doorgegeven. Deze zal het aan de rest van de groep laten weten.

Veel werkzaamheden zullen gedaan worden in de uren op maandag die hiervoor gereserveerd zijn. Mocht het voorkomen dat er buiten deze uren nog werkzaamheden verricht zullen worden, dan zal de groep hier samen afspraken over maken om buiten deze uren aan de workshop verder te werken.

Er was geen taakverdeling tijdens het opzoeken van literatuur. Naar aanleiding van de gevonden literatuur werd een taakverdeling gemaakt over de verschillende onderdelen de binnen het thema behandeld worden:

Onderdeel StudentNatuurlijk bewegen NancyZingeving NoëlleStress SimoneSociale omgeving LisaBlijven werken, vrijwilligerswerk Jori Verder is er een verdeling gemaakt over het schrijven van de verschillende stukken van het handboek:

Onderdeel StudentWerkvorm beschrijven JoriPlan van aanpak/ procesbeschrijving SimoneToelichting op keuze van het thema workshop en relatie met minor Active Ageing NoëlleSamenvoeging van de onderdelen Lisa

V

Hoofdstuk 2: Thema workshop

De titel van de workshop is “Pensioen.. Wat moet ik doen?”, maar wat verstaat men eigenlijk precies onder een pensioen? Vanaf de pensioenleeftijd, momenteel 65, ontvangt men een inkomen. Dit inkomen wordt het pensioen genoemd. Het inkomen komt in plaats van het salaris en bestaat uit drie pijlers: de AOW (uitkering op grond van de Algemene Ouderdomswet), het pensioen dat bij een werkgever is opgebouwd en inkomsten die als aanvulling op het pensioen zijn geregeld. (Nationale Nederlanden, 2013). Het pensioen wordt hierdoor vaak geassocieerd met het stoppen met werken, vandaar dat er uitdrukkingen als “Ik ben met pensioen” of “Ik kan over 5 jaar eindelijk met pensioen” zijn ontstaan.

Er is door de overheid een vaste leeftijd opgesteld wanneer men beroep mag doen op het pensioen. Vanaf 1 januari 2013 wordt de pensioengerechtigde of AOW- leeftijd steeds stapsgewijs verhoogd. Uiteindelijk zal deze 66 jaar zijn in 2019 en 67 jaar in 2023. De AOW-leeftijd gaat in steeds grotere stappen omhoog op 1 januari. Het plan is dat vanaf 2024 de AOW-leeftijd gekoppeld wordt aan de levensverwachting. De afspraken rondom de verhoging van de AOW-leeftijd zijn gemaakt in het Begrotingsakkoord 2013. (Eerste kamer der Staten-Generaal, 2012)

Wanneer men met pensioen gaat krijgt men vrijheid, rust en de mogelijkheid tot het ondernemen van nieuwe activiteiten. Toch bestaan er ook negatieve kanten van het pensioen: het opnieuw aanbrengen van structuur in het leven, het opbouwen van andere sociale contacten, het vinden van een levensvervulling, een andere financiële situatie en het omgaan met een andere sociale status. Ook moet er rekening gehouden worden met dat het lichaam fysiek steeds iets zwakker zal gaan worden. De levensverwachting neemt toe, maar met een even aantal gezonde levensjaren, dit betekent dat veel senioren een deel van de levensverlenging ziek doorbrengt. Om langer gezond te leven is lichamelijk actief zijn en blijven een belangrijke factor.

Onder invloed van de pensionering zijn bestaande patronen als tijd, ruimte en taken in huis zijn toe aan herinrichting, al blijkt het niet makkelijk om deze te wijzigen. Oplossingen zouden gevonden kunnen worden in het geleidelijk over laten gaan van betaald werk naar vrijwilligerswerk dat structuur brengt. Uitgebreid aan bod komt de herinrichting van tijd. Het is belangrijk dat men nadenkt over de tijdsinvulling na het pensioen. Vaak wordt gedacht aan het “Zwitserleven”, oftewel het rijkelijk consumeren. Uiteindelijk blijkt steeds vaker dat die keuze er niet is. Senioren hebben onverwachts bijvoorbeeld te maken met de zorg voor hoogbejaarde eigen ouders of opvang van kleinkinderen. Bovendien zijn culturele activiteiten, reizen en andere avontuurlijke ondernemingen vaak niet mogelijk door de financiële situatie. Mensen weten over het algemeen weinig over wat de doen na het pensioen. (Willems, 2012)

Relatie met Active AgeingActive Ageing, actief ouder worden, is een onderwerp dat vaak begint te spelen wanneer men met pensioen gaat. Want wanneer behoort iemand tot de groep ‘ouderen’, en wanneer behoort iemand dus tot de doelgroep van de minor Active Ageing? Het moment wanneer men stopt met werken is een typerend moment om te gaan nadenken over het verdere leven aangezien men voor een compleet lege dag planning komt te staan. Men zou op dat moment het leven zo aan kunnen passen dat men actief en gezond ouder wordt en werkt naar een snelle pijnloze dood.

VI

Hoofdstuk 3: Literatuurstudie

In dit hoofdstuk worden de vier verschillende aspecten van de blauwe zones nader toegelicht in relatie tot de workshop.

§ 3.1: Natuurlijk bewegenLichamelijke activiteit is elke vorm van inspanning wat meer energie vraagt van het lichaam dan in rust toestand. Lichamelijke activiteit in te delen is naar verschillende vormen van activiteit zoals fietsen, lopen, dansen of zwemmen. Zo kun je ook de intensiteit van een activiteit verhogen bijv. wandelen wordt hardlopen. Ook dagelijkse activiteiten zoals werk, huishouden, en uitvoeren van hobby’s behoren onder lichamelijke activiteit.Er zijn cijfers beschikbaar uit 2011 die aangeven dat 55- tot 75 jarigen meer bewegen dan de volwassen. Zo bewegen 70% van deze leeftijdsgroep voldoende volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen ( NNGB). Dit tegenover 58% van de bevolking van 12 jaar en ouder. Het is zelfs zo dat er maar 12 % van jongeren voldoet aan de NNGB. Wat niet wel zeggen dat deze groep minder bewegen dan ouderen, maar de NNGB heeft andere normen voor jongeren, volwassenen en ouderen. Het verschil zit in het gegeven dat een bepaalde activiteit voor een jongere minder energie kost dan voor een ouder iemand. (Bakel A.M. van , 2013)

De Nederlandse Norm Gezond bewegen (NNGB)Waar de groep van 55-75 jarigen dagelijks een half uur matig intensief (3-5 MET’s) dienen te bewegen moeten jongeren om aan de NNGB te komen dagelijks 1 uur matig intensief (5-8 MET’s) bewegen. De volwassene(4-6,5 MET’s )n van 18-55 jaar wordt ook aangeraden dagelijks een half uur matig intensief bewegen. (Hildebrandt, 2008)In de NNGB wordt de intensiteit aangegeven door middel van de MET– methode. MET staat voor Metabole Equivalent of Task. Deze methode geeft de belasting van motorische bewegingen in numeriek aan zonder rekening te houden met de lichaamsafmetingen van deze persoon. 1 MET staat gelijk aan rust, zoals slapen en zitten. De berekening voor het aantal MET’s voor een bepaalde (motorische) activiteit is afgeleid van de veronderstelling dat de energiewisseling in rust overeenkomt met een VO2 van 3,5 ml/kg-1/min-1. Door deze berekening kan men per activiteit het aantal MET’s aangeven. (Achtien, 2011)

Het is aangetoond dat regelmatig bewegen de gezondheid en de kwaliteit van leven bevordert, zo voorkomt het de achteruitgang van participatie in de maatschappij en de zelfredzaamheid van de ouderen. Het verouderingsproces kan vertraagd worden door regelmatig te bewegen. De afname van uithoudingsvermogen en spierkracht gaat gepaard met achteruitgang in het dagelijks functioneren. (Wijlhuizen, 2010)

Iedere 10 jaar na de leeftijd van 50 jaar gaat de kracht met 15% achteruit, na het 70e levensjaar is dit met 30%. Deze achteruitgang is tegen te gaan door krachttraining. Het is aangetoond dat krachtraining krachtverbetering geeft van 25 tot zelfs 100% bij ouderen. Bij de krachttraining moet op de grote spiergroepen geconcentreerd worden, zoals de heupen knie extensoren, enkel plantair en dorsaal flexoren, de bisceps en triceps van de armen, schouder musculatuur, rug en buik spieren. Ieder oefening zal 10-15 keer uitgevoerd worden, 2-3 keer per week. (Nied, 2002) Ook verkleint regelmatig bewegen het risico op verschillende chronische ziektes, zoals hartziekten, diabetes,

VII

osteoporose, beroerte, bepaalde vormen van kanker en depressie. Als ouderen op later leeftijd alsnog regelmatig gaan bewegen, heeft dit nog steeds effect op vermeerdering van de levensverwachting en vermindert het de kans op vallen. (Zantinge, 2011)

§ 3.2: ZingevingSta op met een doel.

De mensen in Okinawa (blue zone) noemen het “Ikigai” en de mensen in Nicoya Peninsula (blue zone) noemen het “plan de vida”, de reden waarom je elke ochtend uit bed komt. Weten wat je doel is in je leven en een zinvolle levensinvulling hebben kan tot 7 jaar extra levensverwachting opleveren. (Buettner D. , The Blue Zones: Lessons for Living Longer From the People Who've Lived the Longest, 2008)

Doordat de levensverwachting stijgt zullen mensen meer jaren na het pensioen over houden. Het hebben van een doel is belangrijk om deze extra jaren in goede gezondheid te leven. Bij veel ouderen ontbreekt de reden om elke ochtend uit bed te komen. Om mensen langer gezond te laten leven moet er gezocht worden naar een zinvolle invulling van de latere levensfases.

Er is veel onderzoek gedaan op het gebied van zingeving. De belangrijkste grondleggers op het gebied van psychologie van zingeving zijn Viktor Frankl en Irvin Yalom. Op basis van Frankl’s eigen ervaringen in de concentratiekampen Dachau en Auschwitz beredeneerde hij het bestaan van een universele vraag naar de zin van het leven. De mogelijkheid om te kiezen voor een zinvol bestaan onder alle omstandigheden is daarbij bepalend, en niet de omstandigheden zelf. Yalom’s theorie is dat het de taak van een mens zelf is om in het leven een relevante zin te creëren, de omgeving geeft daarvoor geen handvatten. (Westerhof, 2013). In wat voor situatie iemand dus zit, een zinvolle levensinvulling moet vanuit men zelf komen.

Veel mensen suggereren dat de mate waarin mensen zin in het leven ervaren afhankelijk van leeftijd is. Onderzoek naar zingeving waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen verschillende leeftijden geeft aan dat zingeving nauwelijks afhangt van leeftijd. Een aantal onderzoeken tonen wel aan dat ouderen wat minder zin in het leven ervaren dan mensen van jongere leeftijd maar de verscheidenheid tussen ouderen onderling is veel groter dan ouderen vergeleken met andere leeftijdsgroepen. Hierdoor kan niet geconcludeerd worden dat ouderen inderdaad minder zin in het leven ervaren.Ouderen met een betere gezondheid, een hogere sociaal-economische status, minder beperkingen, die (vrijwilligers) werk verrichten en getrouwd zijn ervaren over het algemeen meer zin in het leven. Echter het punt dat de zin in het leven het meest beïnvloed is het hebben van een kwalitatief goed sociaal netwerk.Zingeving en een doel hebben in het leven wordt door ouderen al meegenomen in de betekenis van gezondheid, alleen de afwezigheid van ziekte is niet voldoende. Vele ouderen met een doel in het leen voelen zich gezond ook al hebben ze functiebeperkingen, kwalen of andere aandoeningen. Gezondheid wordt daarbij niet alleen gezien als een waarde op zich, maar ook een voorwaarde om iets te kunnen betekenen in de maatschappij en zelfstandig en actief te blijven. (Westerhof, 2013)

Het merendeel van de ouderen geeft aan het leven zinvol te blijven ervaren en weet waarom hij/zij elke ochtend opstaat. Toch hebben ouderenpsychologen vaak te maken met gepensioneerde mensen die problemen met doelloos- en zinloosheid ervaren. Het proces van zingeving kan verstoord

VIII

raken door ingrijpende levensgebeurtenissen en beperkingen in het functioneren. Het is belangrijk dat ouderen op zoek blijven gaan naar een doel en de zin van het leven om depressieve klachten te voorkomen en gezonder oud te worden. (Westerhof, 2013)

§ 3.3: StressOveral op de wereld ervaren mensen stress. Dit is ook in de Blue Zones. In de Blue Zones wordt echter wel anders omgegaan met stress.

Volgens McEwen (2008) kan er beter op stress worden ingegrepen als er inzicht is in de biologische en gedragsprocessen van stress. Er zijn twee kanten aan stress (McEwen, 1998). Stress kan er aan de ene kant voor zorgen dat het lichaam op bijna iedere plotselinge gebeurtenis kan reageren. Dit wordt gedaan door het vrijlaten van "chemische bemiddelaars", bijvoorbeeld catecholamines, die ervoor zorgt dat de bloeddruk en de hartslag omhooggaan, en de individu helpen met het omgaan van de situatie. Aan de andere kant, kan chronische stress zorgen voor slijtage van de cardiovasculaire systeem, door dezelfde "chemische bemiddelaars".

Door stress zijn er fysische en gedrag consequenties, die voortkomen uit de slijtage van het lichaam en de hersenen door het constante aanpassen aan de eisen van het dagelijkse leven. Deze consequenties zijn hoe een individu reageert op kleine of grote chronische stress. Dit kan zijn eten, slapen, drinken, roken, sporten en sociale interacties.

Het gevoel gestrest te zijn heeft als kern het verhogen van bepaalde systemen: bijvoorbeeld cortisol, en sympathische activiteit, en een achteruitgang in de parasympathische activiteit. Een goed voorbeeld hiervan is slapeloosheid, wat vaak een resultaat is van stress.

Als gestrest zijn zulke effecten heeft op zowel het lichaam als op de hersenen, dan zal de stress beperkt moeten worden. Er zijn veel manieren om dit te doen, maar dit is vaak niet haalbaar vanwege de manier waarop mensenlevens zijn ingericht en door het beleid van de overheid en particulieren sectoren (McEwen, 2008).

In de Blue Zones wordt anders omgegaan met stress. De mensen in de Blue Zones maken gebruik van bepaalde routines om de stress te reguleren. Iedere dag nemen ze een moment om tot rust te komen. Hierdoor stijgt de levensverwachting. In iedere Zone gaan ze anders om met stress. Zo herdenken de inwoners van Okinawa hun voorouderen, wordt er gebeden in Loma Linda , houden de Ikarianen een middagdutje en hebben de inwoners van Sardinië een "Happy Hour" . (Buettner D. , Power 9, 2014)

Om stress te reduceren, is het verbeteren van slaapkwaliteit en kwantiteit belangrijk, het hebben van sociale ondersteuning en een positieve blik op het leven, het hebben van een positieve eigenwaarde, een gezond dieet hebben, roken vermijden en regelmatig sporten (Bernadet, 1995; Rovio et al., 2005, geciteerd in McEwen, 2008).

Volgens James Maas, professor in psychologie aan Cornell University en auteur van Power Sleep, verbeteren regelmatige dutjes je alertheid, geheugen, creativiteit, concentratie, stemming en energie. Hiernaast zorgen dutjes ook nog voor een risicovermindering van de door stress geïnduceerde bloeddrukverhoging en hartaanvallen (Kornreich, 1999).

IX

Ook volgens een artikel uit Industrial Engineer (2010) verbeteren dutjes bijvoorbeeld de alertheid, het geheugen, en verminderen dutjes stress, onzorgvuldigheid en hartziektes. Doordat dit aangetoond is, hebben meerdere bedrijven, bijvoorbeeld Nike en Google, stilteruimtes en "nap pods".

§ 3.4: Sociale omgevingMensen in de Blue zones hechten veel waarde aan de sociale omgeving. De Okinawanen uit Japan creeeren hiervoor ‘moais’, dit zijn groepen van 5 vrienden die elkaar levenslang ondersteunen en aan elkaar verbinden. Het blijkt dat roken, overgewicht, geluk en eenzaamheid besmettelijk zijn. De mensen uit de Blue zones, die leven in sociaal gunstige netwerken, bevorderen daar gezond gedrag. (Buettner D. , Power 9, 2014)

Invloed op gezondheid

Sociale relaties kunnen gezondheid op drie mechanismen beïnvloeden. Ten eerst via het gedrag van mensen. Er kan direct effect worden uitgeoefend door sociale relaties op gezondheidseffecten. Dit in de vorm van fysiologische routes en psychosociale stress. Ten tweede via sociale steun en informatie die uit de relaties gehaald kunnen worden. Door middel van sociale relaties kunnen cognitieve en emotionele gemoedstoestand beïnvloed worden, bijvoorbeeld door betekenis te geven aan iemands leven en op die manier een goede gezondheid te beïnvloeden. En ten derde de normen die tussen de relaties gelden met betrekking tot gezondheid. Naast deze beïnvloeding kan sociale druk ook afwijkend gedrag afkeuren en verminderen. Dit zorgt voor een positieve invloed op de gezondheid. Zo is te zien dat de sociale omgeving positieve invloed kan hebben op gedrag en gezondheid, echter kan dit ook negatief werken. Via deze drie mechanismen kunnen sociale relaties gezond gedrag beïnvloeden. (RIVM, 2013)

Dann Buetner heeft 6 gebieden beschreven die de grootste invloed hebben op ons welzijn. Deze gebieden geven een beeld van hoe gelukkig te zijn. (Buettner D. , 2011)

1. Gemeenschap; De medeburgers dragen bij aan een omgeving die helpt een goed gevoel over je leven te hebben.

2. Werkplaats; De gelukkigste mensen op het werk zijn ook de gelukkigste mensen thuis.3. Sociaal Leven; Socialiseren is een van de meest betrouwbare, universele middelen op een

bloeiend leven.4. Financieel; voor een groter welzijn moet men geld hebben, maar niet te veel willen.5. Thuis; Het opbouwen van een eigen huis en omgeving zal het welzijn positief beïnvloeden.6. Zelf; Train jezelf in gebieden die het welzijn positief beïnvloeden.

Deze 6 gebieden kunnen het actief en gezond ouder worden positief beïnvloeden.

Naast deze gebieden zijn er verschillende sociale aspecten die van invloed zijn op gezondheid. Zoals sociale steun wat direct effect heeft op gezondheid. Mensen hebben een verhoogd risico op ziekten en vroegtijdige sterfte als ze sociaal geïsoleerd zijn of geen steun uit de omgeving ontvangen. Ten tweede heeft sociale integratie en participatie invloed op de gezondheid. Het cognitief functioneren op latere leeftijd wordt hierdoor beïnvloed. Tot slot heeft sociale cohesie nog invloed op gezondheid.

X

Gemeenschappen met meer cohesie zijn beduidend gezonder dan gemeenschappen met minder cohesie. (RIVM, 2013)

Door deze aspecten toe te passen in de samenleving zullen mensen (gezonder) ouder worden.

§ 3.5: Betaalde arbeid en vrijwilligerswerkNu in het voorgaande deel de theoretische basis is gelegd van de in de blue zones voorkomende leefstijlfactoren die relevant zijn voor het actief blijven na het pensioen, zal in het komende deel de praktische invulling worden besproken. In het komende hoofdstuk zullen de volgens de projectgroep meest voor de hand liggende activiteiten worden besproken: Het voortzetten van betaalde arbeid na de pensioengerechtigde leeftijd en het verrichten van vrijwillige activiteiten. Dit wordt gedaan door deze twee activiteiten te toetsen aan de vier eerder genoemde leefstijlfactoren, te weten natuurlijk bewegen, zingeving, het onderhouden van een sociaal netwerk en het voorkomen van stress.

Arbeid, zij het vrijwillig dan wel betaald (Beer, 1999), heeft een positief effect op het ervaren nut voor de maatschappij. Het gevoel van het leveren van een bijdrage in combinatie met positieve reacties uit de omgeving zorgen voor een positief effect op het zelfbeeld. (Peereboom, 2011) Het is daarmee een goede manier om invulling te geven aan het aspect zingeving.

De rol van werk bij het onderhouden van een gezond sociaal netwerk is een belangrijke. Het dagelijkse contact met collega’s, klanten of leidinggevenden wordt gezien als bevorderend voor de gezondheid. (Peereboom, 2011) Dit effect blijkt ook uit het aantal (58%) van thuiswerkers die sociaal contact missen. (McCrindle, 2013)

De rol van werk bij natuurlijke beweging is grote mate afhankelijk van het soort werk; hoewel een kantoorbaan op zichzelf staand niet veel effect zal sorteren, kunnen andere soorten werkzaamheden waarbij meer lichamelijk activiteit vereist is wel een belangrijke rol spelen. Fysieke belasting heeft een positief effect op fysieke belastbaarheid. (Heerkens, 2011) Daarbij kan er gekozen worden om werk te combineren met een vorm van beweging zoals het pakken van de fiets in plaats van de auto of het nemen van de trap in plaats van de lift.

Hoewel werken niet direct lijkt bij te dragen aan het voorkomen van stress, hoeft het geen negatief effect te hebben. Er zijn legio manieren om te voorkomen dat iemand langdurig onder een te hoge werkdruk moeten werken. (Peereboom, 2011) Daarnaast is het mogelijk om gedurende de dag rustpunten in te lassen.

Werk draagt dus bij aan het hebben van een sociaal netwerk, het hebben van een doel en kan bijdragen aan het bewegen. Stress door werk kan worden voorkomen, en hoeft dus geen negatief effect te hebben op de gezondheid.

De Nederlandse overheid is voornemens de regels omtrent het doorwerken na de AOW-leeftijd te versoepelen. (Rijksoverheid, 2012) Momenteel is het zo dat er niets veranderd aan de AOW wanneer iemand langer doorwerkt. (Rijksoverheid, 2013)

Vrijwilligerswerk is er in Nederland legio. Er zijn op het moment 5,4 miljoen vrijwilligers in Nederland, die gemiddeld langer leven dan mensen die geen vrijwilligerswerk doen. (Movisie, 2010)

XI

Hoofdstuk 4: Werkvorm

Dit hoofdstuk beschrijft de werkvorm van de workshop. Er wordt tot in detail ingegaan op de indeling van de workshop en de gekozen aanpak.

Bij het kiezen van de werkvorm van deze workshop was het een voorwaarde dat de deelnemers de kans hebben om actief deel te nemen aan de workshop en dat de werkvorm dus een interactieve zou zijn. Voor het overbrengen van de boodschap is het immers bevorderlijk een actief, betrokken en geïnteresseerd publiek te hebben. Een tweede voorwaarde was een duidelijke structurering met tussentijdse kansen op samenvatten of het beantwoorden van vragen. Hieraan wordt voldaan door de workshop in twee delen te splitsen.

De workshop begint met een korte inleiding over de blue zones. Meer dan een korte introductie hierover is niet noodzakelijk, gezien de informatie over de voor de workshop relevante leefstijlfactoren in een laten stadium tot in detail zullen worden behandeld. In het eerste deel zal aan de hand van vier van de in het totaal negen blue zones leefstijlfactoren een theoretische basis worden gecreëerd over activiteitgebaseerde leefstijlfactoren die invloed hebben op het gezond ouder worden. Bij elk van deze punten wordt aan de deelnemers gevraagd om op te schrijven op wat voor wijze en in welke mate zij momenteel aan deze punten voldoen, daarbij de interactiviteit waarborgend. In het tweede deel zullen eerst twee methoden worden behandeld die bijdragen aan het voldoen aan de blue zones leefstijlfactoren: blijven werken en het doen van vrijwilligerswerk. Op de ondersteunende Powerpoint dia’s zullen de vier leefstijlfactoren verschijnen met een vinkje erbij wanneer aan de leefstijlfactor is voldaan. Vervolgens zullen de deelnemers de kans krijgen manieren te verzinnen om te voldoen aan de leefstijlfactoren. Net als de door de projectgroep aangeboden oplossingen zullen deze getoetst worden aan de vier relevante leefstijlfactoren. Op deze manier worden de deelnemers gestimuleerd na te denken over hun toekomst en hoe zij deze willen vormgeven, evenals dat zij geleerd worden hoe zij deze kunnen toetsten met de blue zones als best practice.

De tijdsindeling van de twee hoofddeling zal grofweg evenredig verdeeld zijn; twintig minuten voor het eerste deel met de informatie over de blue zones leefstijlfactoren en de deelnemersinbreng, twintig minuten voor het aanbieden van oplossingen en de deelnemersinbreng. Het totaal zal zo komen op veertig minuten. Door te variëren met de toegestane tijd voor deelnemersinbreng kan er enig flexibiliteit in de duur van de workshop aangebracht worden. De indeling van de workshop wordt in figuur 1 weergeven.

XII

Figuur 1: Indeling Workshop

XIII

Inleiding

Deel 1: Theoretische onderbouwing aan de hand van blue zones leefstijlen

Natuurlijk bewegen Zingeving Stress Sociale

omgeving

Deel 2: Praktische tips getoetst aan

blue zones leefstijl

Inbreng projectgroep

Inbreng deelnemers

BibliografieAchtien, R. S. (2011). KKNGF- richtlijn Hartrevalidatie. Opgeroepen op februarie 21, 2014, van www.fysionet-evidencebased.nl: https://www.fysionet-evidencebased.nl/images/pdfs/richtlijnen/hartrevalidatie_2011/hartrevalidatie_bijlage_4_met-lijst.pdfhttps://www.fysionet-evidencebased.nl/images/pdfs/richtlijnen/hartrevalidatie_2011/hartrevalidatie_bijlage_4_met-lijst.pdf

Bakel A.M. van . (2013, juni 11). Lichamelijke activiteit samengevat. Opgeroepen op februari 27, 2014, van Nationaal kompas: http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/leefstijl/lichamelijke-activiteit/lichamelijke-activiteit-samengevat/

Beer, P. d. (1999). Wat is het nut van werken? Amsterdams Sociologisch Tijdschrift , 25-27.

Bernadet. (1995). Benefits of physical activity in the prevention of cardiovascular disease. Journal of Cardiovascualr Pharmacology.

Buettner, D. (2014). Power 9. Opgeroepen op februari 21, 2014, van bluezones: http://www.bluezones.com/live-longer/power-9/

Buettner, D. (2008). The Blue Zones: Lessons for Living Longer From the People Who've Lived the Longest. Washington: The National Geographic Society.

Buettner, D. (2011). Thrive. National Geographic.

Eerste kamer der Staten-Generaal. (2012, Juli 9). Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd. Opgeroepen op Maart 6, 2014, van Eerste Kamer: https://www.eerstekamer.nl/wetsvoorstel/33290_wet_verhoging_aow_en

Heerkens, Y. (2011). Modellen en terminologie. In C. Kuiper, Arbeid en Gezondheid (pp. 148-194). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Hildebrandt, V. O.-R. (2008). Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2006/2007. Leiden: TNO.

Industrial Engineer. (2010). Better naps = better performance. Industrial Engineer .

Kornreich, J. (1999). Good news for nappers. Good Housekeeping .

McCrindle. (2013, 7 9). Working from home: The benefits and the cost . Opgeroepen op 2 27, 2014, van The McCrindle Blog: http://blog.mccrindle.com.au/the-mccrindle-blog/working-from-home-the-benefits-and-the-cost

McEwen, B. (2008). Central effects of stress hormones in health and disease: Understanding the protective and damaging effects of stress and stress mediators. New York: European Journal of Pharmacology .

McEwen, B. (1998). Protective and damaging effects of stress mediators. New England Journal of Medicine.

XIV

Movisie. (2010). Om onder de indruk te raken . Opgeroepen op 2 26, 2014, van Vrijwilligerswerk.nl: http://vrijwilligerswerk.nl/?content=/64/Om_onder_de_indruk_te_raken

Nationale Nederlanden. (2013). Wat is een pensioen? Opgeroepen op Maart 6, 2014, van Nationale Nederlanden: https://www.nn.nl/Particulier/Pensioen/Pensioen-opbouwen/Wat-is-een-pensioen.htm

Nied, R. J. (2002). Promoting and prescribing exercise for the elderly. American Family Physician , 65(3),419-42.

Peereboom, K. (2011). Arbeidsbelasting en arbeidsrisico's. In C. Kuiper, Arbeid en Gezondheid (pp. 217-274). Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Rijksoverheid. (2013, 12 31). Pensioen. Opgeroepen op 2 26, 2014, van Rijksoverheid.nl: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/pensioen/vraag-en-antwoord/welke-gevolgen-zijn-er-als-ik-na-ingang-van-mijn-aow-pre-pensioen-of-vut-doorwerk.html

Rijksoverheid. (2012, 5 29). Werken na de AOW makkelijker. Opgeroepen op 2 26, 2014, van Rijksoverheid.nl: www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/wetgevingskalender/2012/05/29/langer-doorwerken-na-aow

RIVM. (2013, december 12). sociale omgeving en gezondheid. Opgeroepen op februari 20, 2014, van nationaal kompas: http://www.nationaalkompas.nl/thema-s/gezondheidsachterstanden/thema-s/sociale-omgeving-en-gezondheid/

S. Rovio, I. K. (2005). Leisure-time physical activity at midlife and the risk of dementia and Alzheimer's disease. Lancet Neurol.

Westerhof, G. (2013). Zingeving en ouder worden. Psychopraktijk , 15-18.

Wijlhuizen, G. C. (2010). Trentrapport bewegen en gezondheid 2008/2009. Leiden: TNO.

Willems, J. (2012). Met pensioen, het einde of een nieuw begin? Otterlo: Mets & Mets.

Zantinge, E. M. (2011). Gezond ouder worden in Nederland. RIVM.

XV