wereldwijs.prd.vo.malmberg.nlwereldwijs.prd.vo.malmberg.nl/uploads/asset/document/... · Web view6...

Hoofdstuk 1 Arme en rijke Nederlanders

OriëntatieFiguur 1 Waar wonen de rijkste Nederlanders? Bekijk deze figuurin Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

!Wat weet jij al over arm en rijk?In deze oriëntatie blikken we terug op begrippen die je al eens eerder hebt gehad en die te maken hebben met het onderwerp van dit hoofdstuk: arm en rijk. Daarnaast krijg je alvast een indruk van waar je in dit

hoofdstuk verder mee te maken gaat krijgen.

1 Arm en rijk gaat natuurlijk over welvaartsverschillen. Die verschillen heb je niet alleen tussen Europa en Afrika, maar ook binnen Europa. Zelfs in Nederland bestaan verschillen in welvaart.a Zet de volgende werelddelen in de goede volgorde. Begin met het rijkste werelddeel.

Afrika • Azië • Europa E u r o p a , Azië , A frika. b Zet de volgende landen in de goede volgorde. Begin met het rijkste land.

Italië • Luxemburg • Nederland • Roemenië L uxembu r g , Nederland , Italië , R o emenië. c Woon jij in een rijk of arm gebied in Nederland? Bij v. i n ee n rij k gebied , wan t i k woo n i n ee n wij k met g ro t e huizen.

2 Elke paragraaf begint met een openingsfoto over het onderwerp. Bekijk de openingsfoto’s in deze module. Welke foto

spreekt je het meest aan? Beschrijf deze foto en geef aan waarom je deze hebt gekozen. Bij v . h o o f dstu k 2,p a rag raa f 1 , w an t daa r zi e j e ee n du re au t o (rijk ) vo o r ee n win k e l di e faillie t i s (arm).

3 Bekijk de volgende begrippen. Zet een streep door de omschrijving die niet in het rijtje thuishoort.

– armoede / migratie / welvaar t / werkloosheid

– renoveren / slopen / veilighei d / wonen

– landbouw / industri e / voedsel / honger

– industrie / plattelan d / stad / veel bevolkingsgroei

4 Bekijk figuur 1.a Streep steeds het foute antwoord door. De hoogste inkomens vind je in Nederland:

– in het noorde n / zuiden

– in het ooste n / westen

– in de stad / op het plattelandb In Nederland wonen ook heel wat miljonairs. In welke gemeente denk je dat de meeste miljonairs wonen? Waarom?

In de omgeving v an Haarlem. D aar zijn v o orzieningen die aanslui t en bij de b eh o e f t en v an miljonairs.

5 Noteer de volgende gebieden op de juiste plaats infiguur 2. Kies uit: Bloemendaal • Verenigde Staten • Roemenië • Nederland • Nigeria • Stadskanaal.

Figuur 2

Arm Rijk

Nederland S tadskanaal BloemendaalEuropa Roemenië NederlandWereld N igeria Verenigde Staten

Eigen omgeving

6 a Ken je mensen die in armoede leven? Zo ja, waarom vind je deze mensen arm? Bij v . ja , mij n tan t e is arm , z e lee f t v a n ee n uit k erin g e n ka n n o oi t o p v akantie. b Zou jij geld schenken aan arme Nederlanders als je zelf rijk genoeg was? Beargumenteer je antwoord. Bij v . ja, w an t i k vin d da t d e rij k do m eerlij k e r v e r deel d m o e t w o r den. c Zou je later in een beroepssituatie willen werken waar je met arme mensen te maken krijgt? Leg uit waarom wel of

niet. Bij v . ja , w an t i k wi l g r aa g mense n hel p e n e n arm e mense n heb b e n da t mee r n o dig da n rij k e.


1 Arm en rijk in je eigen woonplaats

1 Bekijk bron 1.

a Ik denk dat de foto van bron 1 genomen is in een arme / rijke wijk, want bij v . rij k e , w an t d e ach t e r g r on d lijkt een stads c entrum. b Noem een verschil tussen de wijk waarin jij woont en deze wijk. Bij v . i n mij n wij k staa n gee n flats , z o als o p dez e f o t o . c Noem een overeenkomst tussen de wijk waarin jij woont en deze wijk. Bij v. oo k i n mij n wij k zijn s p ee l v o orzieninge n v o o r kinde r en.

Arme en rijke wijken2 In Nederland zijn verschillen tussen arme en rijke wijken. Lees de volgende woorden: zwerver / miljonai r / kraken/

vill a / oprijlaa n / steeg / dure aut o / parkeerplaat s / openbaar vervoer / koopwoninge n / huurwoningen / restauran t / uitkering / werkloos / bonus van de baas .a Zet een streep onder de woorden die bij een rijke wijk horen. De woorden die overblijven horen bij een arme wijk.

b Welvaart en welzijn zijn niet hetzelfde. Welk woord bij vraag a vind jij het beste bij welvaart passen? Waarom? Bij v. uit kering , wan t da t gaa t o ve r he t in kome n va n iemand.c Welk woord vind jij het beste bij welzijn passen? Waarom? Bij v. oprijlaan , wan t da t zeg t iet s o ve r de woon - e n lee fomstandigheden.

3 Bestudeer bron 2.

a Deze bron gaat over welvaart / welzij n in Den Haag, want he t gaa t o v e r in k omens. b Aan de ran d / Rondom het centrum van Den Haag zijn de meeste arme wijken.

c Geef een omschrijving van de woningen en woonomstandigheden in de armere wijken. Bij v. etage woningen va n slech t e re k wali t ei t aa n smalle re st ra t e n me t vee l ver kee r.

Hoe zien arme en rijke wijken eruit?4 Kijk goed naar figuur 1 en bron 3.

a In figuur 1 zie je de letters A, B en C. Geef voor de onderstaande wijken aan welke letter erbij hoort.

– Arbeiderswijken: A.– Woongebieden 1945-1970: B. – Woonwijken van na 1970: C.b Licht je keuze bij vraag a toe. Ar beiderswij ke n zij n d e ouds t e wij ke n e n z e ligge n o m hetstads c entru m heen . Ande re wij ke n zij n nie u we r e n ligge n mee r aa n d e rand.c Geef met een kruis op de kaart aan in wat voor soort woongebied jij woont. Als je in een dorp woont, geef je aan metwelke woonwijk jouw woonomgeving het meest overeenkomt.

Figuur 1 De verschillende woongebieden in een stad. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

5 Bestudeer bron 3 en de kenmerken die per wijk zijn aangegeven. De bebouwingsdichtheid verschilt per woongebied. Streep in de volgende zinnen de onjuiste woorden door.a In wijken met een lagere bebouwingsdichtheid wonen mee r / minder mensen.b Vanaf het centrum naar de buitenwijken wordt de bebouwingsdichtheid hoge r / lager.

6 Een woongebied bestaat vaak uit verschillende wijken. In figuur 2 staat een aantal kenmerken van woonwijken.a Geef in de tweede kolom aan hoe per kenmerk de situatie in je eigen wijk is.b Welke conclusie kun je trekken aan de hand van je antwoorden in figuur 2? Mijn woonwijk is een arme / rijke wijk,

want: bij v . ee n arm e wijk , w an t i n mij n wij k staa n g o ed k o pe huize n e n

Eigen omgeving

zij n d e st r a t e n smal. Figuur 2 Kenmerken van wijken. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.


Wie wonen in armere of rijkere wijken?7 a In een wijk wonen vaak dezelfde soort mensen. Maak steeds de juiste keuze voor de mensen die in rijkere wijken

wonen.

– hoge / lag e inkomens

– hoge / lag e opleiding

– vee l / weinig werklozen

E c onomie. – meer ouderen / jongeren

– paren me t / zonder kinderen

– minde r / meer alleenstaanden

– mee r / minder eenoudergezinnen

– meer allochtone n / autochtonen

S amens t elling v an de b e v olking. b Als je de verschillen in bevolking onderzoekt, bestudeer je de samenstelling van de bevolking en de economie. Zetdeze woorden op de goede plaats bij vraag a.

8 In dit hoofdstuk gaat het uiteindelijk om de wijk waarin jij woont.

a Bij welke twee vragen heb je al een beschrijving gegeven van de kenmerken van je eigen wijk? Bi j v raa g 4 en v raa g 6.b Bekijk bron 3 nog eens. In wat voor soort wijk zou je later willen wonen? Licht je antwoord toe. Bij v. i n een nie u w bo u w wij k va n n a 197 0 , omda t j e daa r m ooie , g ro t e huize n hebt.

9 Figuur 3 is een overzicht van kenmerken voor woonomstandigheden en bewonerskenmerken in wijken.a Vul in de tweede kolom de woonomstandigheden voor een arbeiderswijk in.b Vul in de vierde kolom de bewonerskenmerken voor een arbeiderswijk in.c Woonomstandigheden en bewonerskenmerken hangen vaak met elkaar samen. Maak de volgende zinnen kloppend.– In wijken met veel huurhuizen, zullen meer / minde r mensen met lagere inkomens en meer / minde r werklozen wonen.– Deze mensen hebben vaak een hoger e / lagere opleiding gevolgd.– In deze wijken is het voor bedrijven niet / we l aantrekkelijk om zich er te vestigen.

Figuur 3 Wat is de invloed van de kenmerken van een wijk op de bevolking die er woont?

Wat zie je in de wijk? Woonomstandigheden Wie woont in de wijk? BewonerskenmerkenWonen Meer huur-

dan koophuizen

Inkomen Gemiddeld lage inkomens

Werken Weinig werkgelegenheid

Opleiding Gemiddeld lage opleiding

Verkeer Smalle straten Werk Gemiddeld veel werklozen

Recreatie Weinig groen Samenstelling van de

bevolkingBijv. gemiddeld veel allochtonen, veel alleenstaande

Voorzieningen Simpele winkels

Eigen omgeving

2 Veranderingen in de wijk1 Bekijk bron 1. Op deze foto zie je Java-eiland, een wijk in Amsterdam. Hier wonen mensen in grotere of kleinere

appartementen aan het water. De appartementen zijn nieuw en modern.a Vul de volgende woorden in op de juiste plaats: haven • nieuwbouwwijk • centrum • rand van de stad •bebouwingsdichtheid.

Het Java-eiland is een nie u w b o u w wij k vlak bij het c entru m van

Amsterdam. De oude ha v e n werd te klein voor de grotere schepen, de werkgelegenheid verdween,

het eiland kwam braak te liggen. Nu is de b e b o u wingsdichthei d in deze wijk

veel hoger dan in een nieuwbouwwijk aa n d e r an d van de stad. b Wat voor huishoudens zullen vooral op Java-eiland wonen? Zet een streep onder de goede antwoorden: paren met kinderen, paren zonder kinderen, alleenstaanden , eenoudergezinnen.

c Ik denk dat Java-eiland een arme / rijke wijk is, want bij v. ee n rij ke , wan t J a va-eilan d bestaa t voo ral ui t ap p a r t emen t e n waa r p a re n zonde r kinde re n o f alleenstaande n vold oend e ruim t e heb be n o m t e wonen.

Ontwikkeling van de bevolking in wijken2 Hoe goed ken je de straat waarin jij woont?

a Noteer voor de negen omliggende woningen (drie aan de linkerkant, drie aan de rechterkant en drie aan de overzijde van de straat) wie er wonen en tot wat voor soort huishoudens zij gerekend kunnen worden. Onderstreephet juiste antwoord: bij mij in de buurt wonen vooral eenoudergezinnen / paren met kinderen / paren zonder kinderen /alleenstaanden.b Denk je dat er de afgelopen twintig jaar veel veranderd is in de samenstelling van de huishoudens in jouw buurt? Licht

je antwoord toe. Bij v . ja , t o e n d e wij k ne t ge b o u w d w as , w o onde n hie r v ee l jong e gezinnen , nu w one n e r v ee l oude( r e ) gezinnen.

3 Bekijk bron 2.

a Leg uit hoe je kunt zien dat er sprake is van vergrijzing in de leeftijdsgrafieken. He t aandee l oude r e n w o r dt s t eed s g r o t e r . b Leg uit hoe je kunt zien dat er sprake is van ontgroening. He t aandee l jonge re n wo rd t s t eed s kleine r.c Waarom zal de leeftijdsgrafiek voor de meeste buurten en wijken er anders uitzien dan die voor Nederland in zijn

geheel? E e n wij k hee f t ee n mee r eenzijdig e b e v olkingssamens t ellin g da n Nederlan d als geheel. d Leg uit wat de leeftijdssamenstelling in een wijk te maken kan hebben met de welvaart. D e mees t e oude r en e n d e mees t e jonge r e n heb b e n minde r h o g e in k oms t en.

4 Bekijk figuur 1.

a Welke veranderingen zullen plaatsvinden als het om de samenstelling van huishoudens gaat?

De meer p ers o onshuishouden s neme n a f , d e alleenstaande n neme n t o e. b Welke begrip uit paragraaf 2 past het beste bij de gegevens uit figuur 1? G ezins ve rdunning.c Waardoor daalt de gemiddelde woningbezetting? Maak de zinnen kloppend.

– Er zijn meer / minde r scheidingen, waardoor mense n lange r allee n w onen. – Jongeren gaan eerde r / later het huis uit, maar wonen langer / minder lan g zelfstandig.

– Door de vergrijzing neemt het aantal alleenstaanden toe / a f , want mense n blij ve n lange r allee n ach t er al s hu n p a r tne r s t er f t.

Figuur 1 Veranderingen in de samenstelling van huishoudens in Nederland. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken /Antwoordenboeken.


Sommige wijken worden armer5 a Sommige wijken worden minder aantrekkelijk om in te wonen. Mensen die het zich kunnen veroorloven, trekken weg.

Wie trekken weg? Streep steeds het foute antwoord door.

– mensen met hogere / lager e inkomens

– mensen met een hogere / lager e opleiding

– allochtone n / autochtonen

b Wat gebeurt er met de voorzieningen in zo’n wijk? W in k el s slui t e n hu n deu r en , all o ch t on e win k els o p ene n hu n deu r en.

6 Gebruik bron 3. Kijk ook nog eens naar bron 2 van paragraaf 1.

a Vind jij het prettig om in jouw buurt te wonen, is de leefbaarheid in jouw buurt hoog? Ja / Nee, want bij v . ja , w ant ik woon in een m ooi huis en dichtbij is een p ark. b Streep de foute antwoorden door.

– In Benoordenhout is de leefbaarheid hoger / lage r dan in de Schilderswijk.

– In Benoordenhout is het percentage mensen met een lager inkomen hoge r / lager dan in de Schilderswijk.

– De Schilderswijk is een armere / rijker e wijk dan Benoordenhout.

c Maak de volgende zin af. In wijken met hoge inkomens is d e leef b aarhei d g r o t e r . d Leg uit dat de leefbaarheid kan afnemen in een wijk als de bevolkingssamenstelling verandert. Al s e r meermense n me t lag e in komen s i n ee n buu r t komen , ka n d e buu r t ver p au pe ren.

Sommige wijken worden rijker7 Sommige arbeiderswijken verpauperen. In andere arbeiderswijken neemt de leefbaarheid juist toe.

a Waarom willen alleenstaanden of paren zonder kinderen in bepaalde arbeiderswijken wonen?

– Ze liggen dicht bij / ver va n het centrum.

– Er zijn goedkopere / duurder e woningen.

– Er zijn veel / weini g voorzieningen.b De doorgestreepte woorden bij a horen bij het stadscentru m / een nieuwbouwwijk. Welke huishoudens gaan daar met

name wonen? P a r e n me t kinde r en.

8 De vraag bij bron 1 luidt: wordt deze wijk later een probleemwijk?a Wanneer kan een wijk een probleemwijk worden? Streep de foute antwoorden door.

– Als er veel huurwoningen / koopwoninge n in de wijk staan.

– Als er meer mensen met hoger e / lagere inkomens komen wonen.

– Als er vee l / weinig voorzieningen in de wijk te vinden zijn.b Hoe groot is de kans dat je eigen woonwijk een probleemwijk wordt? Licht je antwoord toe met behulp van de onderstaande punten.De kans is groot / klein dat mijn woonwijk later een probleemwijk wordt, want:

– argument 1, soorten woningen: bij v . e r staa n v ee l ko op w oninge n i n d e wijk. – argument 2, inwoners: bij v. e r wone n vee l mense n me t h og e in komens.– argument 3, voorzieningen: bij v. e r zij n vee l voorzieninge n i n d e buu r t va n mij n woonwijk.

9 Bekijk figuur 2. Oude arbeiderswijken kunnen zich op twee manieren ontwikkelen. Streep de foute woorden in hetschema door.

Figuur 2 Verpaupering of meer leefbaarheid? Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

Eigen omgeving

3 Herinrichting van de wijk

1 Bron 1 is een foto die is genomen in de Rotterdamse wijk Katendrecht.

a Geef een omschrijving van de bevolking in de wijken die worden gesloopt. Mense n me t ee n lag e opleiding, lage in k omens, meer w erkl o osheid, v aak all o ch t onen. b Geef een omschrijving van de bevolking die in de nieuwe huizen komt wonen. B e volkin g me t ee n h oge re opleiding , h oge re in komens , mee r au t och t onen.c Hoe zou jij het vinden als je moest verhuizen, omdat je woning werd gesloopt? Bij v. ver velend , wan t hier wone n mij n vriende n e n he b i k he t naa r mij n zin.

Probleemwijken2 Bestudeer bron 3.

a Zoek op de kaart van Amsterdam de onderstaande wijken op. Zet achter elke wijk een A (= arbeiderswijk) of een W(= woongebieden 1945-1970).

– De Kolenkit: W. – De Pijp: A.– Flatwijk de Bijlmer: W. b Welke wijken krijgen nu de meeste aandacht van de overheid: de arbeiderswijken of de woongebieden 1945-1970?

D e w o ongebiede n 1945-197 0 . 3 In de periode 1945-1970 zijn veel flatwijken gebouwd.

a De flatwijken zorgden uiteindelijk niet voor een prettige woonomgeving, want:

de mensen wilden liever een tuintje voor en achter dan een

flat. er was te veel groen aangelegd.

in de flats had men weinig contact met de buren.b De inrichting van de flatwijken speelt een rol bij het gevoel van onveiligheid dat mensen er hebben. Leg deze zin uit.

In fla t wij k en zijn de w o onkamers niet op st r aatn i v eau, w aa r d o or mensen het minder sne l i n d e ga t e n heb b e n al s e r iet s ge b eu r t.

Oplossingen4 In de arbeiderswijken waren de woningen van slechte kwaliteit. In deze wijken heeft veel stadsvernieuwing

plaatsgevonden. De woningen werden gesloopt en er werden nieuwe woningen gebouwd (saneren). Sommige woningen werden juist goed opgeknapt (renoveren).a In bron 1 zie je saneren / renoveren .b Bedenk samen met een klasgenoot een argument vóór iedere oplossing en een argument tegen. Vul ze in figuur 1 in.

Figuur 1 Saneren of renoveren?

Argument voor Argument tegen

Saneren Betere huizen Huren gaan omhoogRenoveren Goedkoper voor

gemeenteMensen willen andere huizen

c Waarvoor kiezen jullie en waarom? Wij kiezen bij stadsvernieuwing voor saneren / renoveren, want bij v. sane ren, wan t daa rd oo r ve rande r t he t huizenaan bod ech t e n t re k j e mak kelij ke r ande re mensen aan.


5 Zet achter elke omschrijving het juiste begrip. Kies uit: saneren • renoveren • restaureren.

– We verhuizen drie maanden naar een wisselwoning. Het huis wordt opgeknapt. Daarna gaat de huur helaas wel omhoog.

r eno v e r en – De flat waar ik ben geboren gaat tegen de vlakte. Er komen nieuwe koophuizen op deze plaats. sane ren– Het mooie grachtenpand wordt in zijn oude glorie hersteld. De plafonds worden opnieuw gestuukt. Helaas hebben we

de oude bakstenen voor de voorgevel nog niet gevonden. r estau r e r en De wijkenaanpak

6 a De gemeente wil met de wijkenaanpak de bevolkingssamenstelling veranderen. Waarom? D o o r de eenzijdig e samens t ellin g k ome n d e wij k e n i n ee n neer w aa r ts e spi raa l di e d o orb ro k en m o e t wo rden.b De regering streeft naar gemengde wijken, waar allerlei bevolkingsgroepen naast elkaar wonen. Overleg met een

klasgenoot. Wat vinden jullie? Wij zijn daarvoor / daartegen, want bij v . daa r t egen , w an t he t i s fij n o m metéé n g roe p bi j elkaa r t e wonen . Of : daar voo r, wan t j uis t d oo r verschillend e g roe pe n krij g je ee n be t e re mix.

7 Bekijk bron 2 en 3.

a Wat was de grootste probleemwijk in Amsterdam? D e K olenkit. b In het verleden zijn heel wat mensen erg blij geweest dat ze in de Kolenkit konden gaan wonen. Wie kwam het eerste

in de wijk wonen? Zet de volgende woorden op de goede plaats in figuur 2: alleenstaande • allochtoon paar met kinderen • autochtoon paar met kinderen.

c Noteer in figuur 2 ook de volgende jaartallen op de juiste plaats: 1950 • 1980 • 2010.

Figuur 2 Wie kwamen in de Kolenkit wonen?

Allochtoon paar met kinderen / 1980

Dit huis is veel groter. De kinderen slapen met zijn tweeën

op een kamer en wij hebben een islamitische slagerij en

de markt om de hoek.

Alleenstaande / 2010 Een woning dicht bij het centrum en vlak bij de ringweg.

Met de auto ben ik zo op het werk. Als ik uit wil gaan, ben

ik met de fiets zo in het centrum.

Autochtoon paar met kinderen / 1950

Eindelijk een eigen huis, niet meer bij onze ouders op

zolder. Het huis is ruim en nieuw.

8 Bestudeer bron 2.a In de Kolenkit worden meer / minde r woningen gebouwd. Dit staat in het bestemmingsplan. De bebouwingsdichtheid

in de Kolenkit wordt hoger, want e r w o r de n mee r huize n ge b o u w d da n e r gesl o op t w o r den. b In de Kolenkit worden meer woningen gesaneerd / gerenoveer d .c Hoe kan een gemeente de bevolkingssamenstelling van een wijk makkelijker beïnvloeden: door saneren of door

renoveren? Licht je antwoord toe. D o o r sane r en , w an t da n ku n j e ech t ande r e w oninge n (g r o t e r , luxer) b o u w en.

9 Door de wijkenaanpak in de Kolenkit zal het huizenaanbod veranderen (zie figuur 3).

a Omschrijf de belangrijkste verandering in het huizenaanbod. Mee r e n duu r de r e huur - e n ko op w oningen. b Wat voor gevolgen heeft dit voor de bevolkingssamenstelling? E r zulle n mee r mense n me t h o ge r e in k omens k omen en minder all o ch t onen en mensen met lage r e in k omens.

Eigen omgeving


Figuur 3 Verandering in het huizenaanbod in de Kolenkit. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

10 a Bekijk figuur 4. Wat is volgens deze figuur het effect van de wijkenaanpak in de Kolenkit? D e t ev r edenheid o v e r d e buu r t neem t t o e. b Denk je dat Amsterdammers de Kolenkit in de toekomst een aantrekkelijke woonwijk vinden?

– Ja, want: bij v . e r k ome n b e t e r e w oninge n e n mee r v erschillend e in k omens. – Nee, want: bij v. d e K olenki t s c oo r t n og ee n stu k lage r da n ande re wij ke n i n Ams t e rdam.

Figuur 4 Tevredenheid over de buurt 2005-2009. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

11 Moeten we probleemwijken slopen of niet?a Slopen en nieuwbouw is één manier om de leefbaarheid van wijken te vergroten. Welke andere manier ken je?

W ij k e n kunne n o o k ge r eno v ee r d w o r den. b Leg uit waarom een verbeterd huizenaanbod tot een hogere welvaart van wijken kan leiden. Al s e r be t e rehuize n i n ee n wij k staan , kome n e r oo k rij ke re mense n wonen.

12 Streep de begrippen door die niet in het rijtje thuishoren. Bespreek je keuze klassikaal.a brede straten / industri e / groenvoorzieningen / koopwoningenb gezinsverdunning / leefbaarhei d / ontgroening / vergrijzingc alleenstaanden / allochtonen / eenoudergezinnen / paren met kinderend renoveren / restaureren / saneren / verpauperen

Examentrainer

4 ExamentrainerSchrijf je antwoorden op een apart antwoordblad.

2p 1 Gebruik bron 1 en 2.Waar vindt tegenwoordig de meeste sanering plaats: in de wijk van bron 1 of die van bron2? Verklaar je keuze.

2p 2 Gebruik bron 1 en 2.Neem de letters a tot en met d over op je antwoordblad en noteer steeds het juiste woord.In de wijk van bron 1 wonen in vergelijking met de wijk van bron 2:a meer / minder allochtonen.b meer hoogopgeleiden / laagopgeleiden.c meer mensen met hogere / lagere inkomens. d meer / minder alleenstaanden.

2p 3 Gebruik bron 3.In de tabel staat de leeftijdsopbouw van een armere wijk / rijkere wijk. Beargumenteer je keuze, op basis van de bron.

2p 4 Gebruik bron 3.Welk begrip is het meest van toepassing op de tabel met leeftijdsopbouw in bron 3:ontgroening of vergrijzing? Licht je antwoord toe.

2p 5 Gebruik bron 4. Dit is de stadsplattegrond van Alkmaar.In welke twee gebieden zul je het meest waarschijnlijk probleemwijken vinden? Verklaar je keuze.

2p 6 Gebruik bron 4.Welke wijk hoort bij welke uitspraak? Noteer de letter uit de bron. Er blijft één letter over.

1 In deze wijk vind je de meeste winkelvoorzieningen.2 In deze wijk zijn de verschillen tussen de woningen het kleinst.3 Deze wijk maakt kans om populair te worden bij jonge stellen zonder kinderen.4 In deze wijk wonen vooral gezinnen met kinderen.

2p 7 Gebruik bron 5.Bij welk woongebied horen deze cijfers van Amsterdam? Kies uit: het centrum • een nieuwbouwwijk aan de rand van de stad. Beargumenteer je antwoord.

1p 8 Gebruik bron 5.Licht de volgende uitspraak toe: ‘De woningbezetting is gedaald, hoewel de bebouwingsdichtheid is toegenomen.’

3p 9 Gebruik bron 5.Uit deze tabel kun je aflezen dat in de loop van de tijd de volgende zaken hebbenplaatsgevonden:a meer ontgroening / vergrijzing;b wel / geen veranderingen in de bebouwingsdichtheid;c meer / minder alleenstaanden dan gezinnen.

1p 10 Gebruik bron 5.Stel dat de wijk van deze tabel de komende jaren gemiddeld rijker wordt. Aan welke leeftijdscategorie zul je dat het beste kunnen merken? Kies uit: 12-17 jaar • 30-49 jaar • 65-79 jaar.


1p 11 Waarom wonen in armere wijken vaak meer allochtonen dan in rijkere wijken? Kies het juiste antwoord.A Allochtonen hebben door taalachterstand een lagere opleiding en vaak een

lager inkomen.B Autochtonen wonen liever in rijkere wijken.C Allochtonen wonen liever in wijken met een hogere bebouwingsdichtheid.D Autochtonen zijn minder vaak alleenstaand.

1p 12 Gebruik bron 6.De Laan van Spartaan is een nieuwbouwproject in Amsterdam.Leg uit dat de Laan van Spartaan een gemengde wijk moet worden.

1p 13 Gebruik bron 6.Welke uitspraak is juist?

I De Laan van Spartaan is ontstaan door saneren.II Sportvoorzieningen bevorderen de leefbaarheid in een wijk. A Alleen I is juist.B Alleen II is juist.C Beide zijn juist.D Beide zijn onjuist.

Nederland en Europa

1 Verschillen in welvaart

1 Bekijk bron 1.

a Is er bij jou in de buurt een straat die vergelijkbaar is met deze foto? Licht je antwoord toe. Bij v. ja , de Nie u wlandst raat . Da t i s oo k ee n st raa t waa r rij ke re mense n komen , maa r waa r sommige win kel s leegstaan.b Wat zegt de foto in bron 1 over de welvaart in Nederland? Nederlan d i s ee n rij k e n w e l v a r en d land , maar da t geld t nie t altij d v o o r iede r een.

Welvaart meten2 Welvaart kun je op verschillende manieren meten. Bekijk figuur 1.

a Bestudeer de tabel en geef beargumenteerd aan welk land de meeste welvaart kent. Luxembu rg , wan t daa r is he t bb p pe r h oo fd he t g roots t e n heb be n d e mees t e mense n ee n au t o.b Bepaal op basis van de tabel in figuur 1 welke kenmerken je het beste kunt gebruiken om welvaart te meten. Zet de vier kenmerken in de juiste volgorde.

1 Bb p pe r h oo fd.2 Au to ’s pe r 1.00 0 in woners.3 Pe rc entag e va n d e be volkin g onde r d e arm oedeg rens.4 Bb p.

Figuur 1 Welvaartsverschillen in drie Europese landen. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

3 a Bekijk figuur 1 nog een keer. Welke twee uitspraken zijn goed?Roemenië heeft een hoger bbp dan Luxemburg. Luxemburg heeft de kleinste bevolking.

Luxemburg heeft een laag bbp, maar een hoog bbp per hoofd doordat het een klein land is in oppervlakte.

Het bbp geeft een betere indruk van de welvaart van een land dan het bbp per hoofd.b De belangrijkste verklaring voor het verschil tussen bbp en bbp per hoofd is:

de bevolkingsomvang van een land. de oppervlakte van een land.het aantal miljonairs in een land.

4 a Lees de volgende uitspraken.I In landen met een hoog bbp per hoofd zijn geen verschillen tussen arme en rijke regio’s. Het brp (bruto regionaal pro-

duct) is overal gelijk.II In landen met een hoog bbp hebben mensen veel gebruiksgoederen zoals auto’s.

Uitspraak I is fout. Uitspraak II is fout.Beide uitspraken zijn fout. Beide uitspraken zijn goed.

b In landen met een laag bbp per hoofd leven meer / minde r mensen onder de armoedegrens. Wereldwijd ligt dearmoedegrens op een bbp per hoofd van twee dollar per dag / maand / jaa r .

Verschillen in welvaart5 Gebruik bron 3.

Binnen de EU zijn erg grote verschillen in welvaart. In de rijkste regio Londen verdienen de mensen 290% meer dan het EU- gemiddelde, in de armste regio Nord-Est in Roemenië verdient men 23% van het EU-gemiddelde.

a Geef twee argumenten waarom het gebied rond Londen zo rijk is. Vee l mense n werkzaa m i n d e diens t en,vee l kan t o ren.


b De regio Nord-Est in Roemenië zal dicht bi j / ver van de hoofdstad liggen, want juist die regi o ’s zijn arme r.

Nederland en Europa

6 a Maak van de volgende gegevens in figuur 2twee cirkeldiagrammen van de beroepsbevolking.b Zet de landen Verenigd Koninkrijk en Roemenië op de juiste plaats in de onderste rij.

7 a Geef een omschrijving van de beroepsbevolking in arme landen. V ee l mense n w erkzaa m i n de land b o u w, weinig in de diens t en. b Geef een omschrijving van de beroepsbevolking in rijke landen. Vee l mense n werkzaa m i n d e diens t en,weini g i n d e land bo u w.

Figuur 2 Verdeling van de beroepsbevolking.

Land A Land BLandbouw 1,6% 41,7%Industrie 25,4% 28,1%Diensten 73,1% 30,2%Cirkeldiagram

Land VerenigdKoninkrijk

Roemenië

c Vul in. Hoe mee r mensen werkzaam zijn in de landbouw, hoe lager het bbp per hoofd is. d Leg uit dat de verschillen in het brp per hoofd in een stad groter zijn dan op het platteland. Bij v . op het plat t elan d d o e n mee r mense n hetzel f d e w erk.

Welvaart in Nederland8 Vergelijk de welvaart van Nederland met die van andere Europese landen in bron 3. Maak van de volgende landen

drie groepen die het beste bij elkaar passen wat betreft welvaart. Groep 1 is de rijkste groep en groep 3 de armste. Bulgarije • Denemarken • Griekenland • Groot-Brittannië • Italië • Nederland • Polen • Portugal • Roemenië • Slowakije• Spanje • Zweden.

Groep 1: D enemar k en , G r o ot-Bri t tannië , Nederland , Z w eden. Groep 2: Grie k enland , Italië , Po r tugal , S p anje.Groep 3: B ulgarije , Polen , R o emenië , Slo w akije.

9 a In Nederland bestaan ook verschillen in welvaart. Teken de twee rijkste gemeenten (Wassenaar en Bloemendaal)en de twee armste gemeenten (Pekela en Stadskanaal) in op de kaart van figuur 3.b Welke uitspraken zijn goed?

Rond de hoofdstad zijn de inkomens gemiddeld hoger dan in de grensregio’s.

In de armste gemeenten werken meer mensen in de diensten.

In de rijkste gemeenten werken meer mensen in de diensten.

In rijkere gemeenten is het brp altijd hoger dan in armere gemeenten.

Hoofdstuk 2 Arm en rijk in Nederland en Europa

Figuur 3 Afwijking van het gemiddeld inkomensniveau per gemeente.

10 Bekijk de kaarten in bron 3 en figuur 3 nog eens.a Vergelijk Nederland met Polen, Spanje en Zweden. Geef antwoord op de vraag of Nederlanders rijk zijn. Licht je

antwoord toe met twee redenen. Bij v . ja , Nederlander s zij n rijk , w an t he t bb p p e r h o o f d i s in v e r gelijkin g me t P ole n e n S p anj e h o o g e n d e v erschille n i n br p p e r h o o f d zij n klein. b Vind je het belangrijk dat we in Nederland rijk zijn? Bespreek deze vraag klassikaal. Bij v. ja , wan t me t geldku n j e mee r dinge n d oen . Of : nee , wan t gel d maak t nie t gelukkig.

11 In Nederland en Europa zijn er welvaartsverschillen. Zet telkens een streep door de regio die er niet bij hoort.a Randstad / Bloemendaal / Pekel a / Utrechtb grensregio / hoofdsta d / Zuid-Italiëc Noord-Europa / Oost-Europ a / West-Europad Roemenië / Bulgarije / Itali ë / Letland

Nederland en Europa

2 Verschillen in welzijn1 Bekijk bron 1.

a Leg uit wat bron 1 met het begrip welzijn te maken heeft. Ui t d e f o t o blijk t da t d e t w e e mense n meer da n gen o e g t e e t e n heb b en .b In Nederland blijkt bijna de helft van de bevolking te zwaar te zijn. Waarom start de overheid regelmatig campagnes

voor een gezonde leefwijze? Bij v . gezond e mense n zij n minde r v aa k zie k e n le v e n lange r .

Welzijn meten2 a Vul in: armoede • analfabetisme en onderwijs • levensverwachting.

Om welzijn te meten wordt vaak de HDI (Human Development Index) gebruikt. Deze meet de gemiddelde prestaties

van een land op het gebied van gezondheidszorg (le v ens v er w achting ), kennis

(analfa b etism e en onderwij s ) en de levensstandaard (arm o ed e ).b Gezondheidszorg / kenni s / de levensstandaard gaat het meest over welvaart, want he t gaa t o ve r dearm oed e i n ee n land.

Figuur 1 HDI-score voor acht landen. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

3 Tussen landen zijn verschillen in welzijn.a Maak de uitspraken goed af door hoog • laag in te vullen en de foute woorden door te strepen. In rijke landen:

– is het opleidingsniveau h o o g ;– gaan vee l / weinig kinderen dood, de zuigelingensterfte is laag ;– worden de mensen wel / nie t ouder, de levensverwachting is h oog.

b Geef zelf een beschrijving van het welzijn in een arm land, zoals je dat bij vraag a hebt gedaan. In arm e landen ishe t opleidingsn i vea u lage r, d e zuigelingens t er f t e h oge r e n d e le vens ver wachtin g lage r.c Bekijk figuur 1. Streep de foute woorden door.

– Hoe hoger / lage r de HDI, hoe meer welzijn in een land.

– Het gemiddelde welzijnsniveau in Nederland is hoog / laa g .

– Het gemiddelde welzijnsniveau in Europa is hoog / laa g .

– De verschillen in welzijn zijn in Europa groo t / klein.

Verschillen in Nederland4 Gebruik bron 3.

a Hoeveel procent van de Nederlanders geeft aan zeer gelukkig te zijn? 40 % o f mee r . b Wat is volgens jou belangrijker voor geluk: welvaart of welzijn? Licht je antwoord toe. Bij v. welzijn , wan t alsmense n i n g oed e woon - e n lee fomstandighede n le ven , zulle n z e zic h snelle r gelukkig voele n da n wannee r z e vee l gel d heb ben.

Figuur 2 Verschil in opleidingsniveau tussen autochtonen en Turken / Marokkanen. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboe-ken / Antwoordenboeken.

5 Gebruik figuur 2.a Autochtonen hebben een hoger opleidingsniveau dan Turken en Marokkanen, want zij zijn slimme r / hebben geen taalachterstand.

b Op welke groep lijkt het opleidingsniveau van de Turken en Marokkanen van 25-34 jaar het meest? O p da t vanau t och t one n va n 55-6 4 jaa r.c Welke twee uitspraken zijn goed?

Meer dan de helft van de allochtonen van 25-34 jaar heeft alleen basisonderwijs.

Meer dan de helft van de autochtonen heeft een opleidingsniveau van mbo 2/havo of hoger.

De achterstand van allochtonen in opleidingsniveau wordt steeds kleiner.


Figuur 3 Reistijd tot het dichtstbijzijnde traumacentrum. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

6 Gebruik figuur 3.a Geef een omschrijving van de gebieden waarin je er langer dan een uur over doet om een traumacentrum te bereiken.

D e W addeneilanden , Zeelan d e n dele n v a n F riesland. b Wat is de belangrijkste reden dat er in deze gebieden geen traumacentrum is? E r wone n weini g mensen , debe volkingsdichthei d i s e r laag.c Heeft figuur 3 vooral met welvaart of met welzijn te maken? Licht je antwoord toe. Me t welzijn : he t gaa t o vergezondheidszo rg . Da t hee f t me t lee fomstandighede n t e ma ken.

7 a Vroeger gingen de mensen eerder dood dan tegenwoordig, de levensverwachting is toegenomen. Maar ook de oorzaken waardoor mensen overlijden zijn veranderd. Aan welke oorzaken overlijdt men tegenwoordig in Nederland? Streep de foute antwoorden door: choler a / hart- en vaatziekten / honge r / (long)kanker / de pest .

b Hoe noemen we de ziekten bij vraag a? W e l v aa r tsziek t en. Verschillen in Europa8 a Vergelijk bron 2 (levensverwachting) met bron 3 uit paragraaf 1 (bruto regionaal product). Is de volgende uitspraak

juist of onjuist? Licht je antwoord toe.

In arme landen is de levensverwachting lager dan in rijke landen. On j uist : i n Zuid- E u r o p a i s de le v ens v er w achting h o ger dan in N o o r d- en W est- E u r o p a, t erwijl Zuid- E u r o p a armer is. b Vergelijk bron 3 (geluk) met bron 3 uit paragraaf 1 (brp). Noem een voorbeeld van een rijker en een armer land

waaruit blijkt dat geluk en welvaart niet met elkaar samenhangen. Bij v. Finlan d i s rijk , maa r weini g mensen zij n zee r gelukkig . Po r tuga l i s ee n arme r land , maa r relatie f vee l mense n voele n zic h er gelukkig.c De levensverwachting is in Oost-Europa lager / hoge r dan in West-Europa. Dit komt door:

– slechtere / beter e gezondheidszorg;

– een gezonder e / ongezondere leefwijze;

– een hoge r / lager opleidingsniveau.

9 a Als je kijkt naar het afgelopen jaar, welk cijfer (van 1 tot 10) zou jij jezelf dan geven om aan te geven hoe

gelukkig je bent? Bij v . ee n 7,5. b Bespreek de antwoorden op vraag a klassikaal. Hoe scoren jullie als klas in vergelijking met bron 3? Bij v. lage r,wan t e r wa re n maa r ee n p aa r leerlinge n di e zichzel f ee n 9 heb be n gege ven.

10 Zet de verschillen tussen welvaart en welzijn op een rij door het schema van figuur 4 in te vullen.Figuur 4 Verschillen in welvaart en welzijn.

Welvaart Welzijn

Hoe meet je dat? Bbp per hoofd HDIVerschillen in Nederland In West -Nederland zijn de inkomens hoger

dan in Oost -Nederland.

Mensen met een hogere opleiding leven

gezonder dan mensen met een

lagere opleiding.

Verschillen in Europa Noord- en West-Europa zijn rijker danOost- en Zuid-Europa.

Mensen in Oost -Europa hebben een

lagere levensverwachting dan mensen in de rest

van Europa.

Nederland en Europa

3 Verklaar de Europese verschillen

1 Bekijk bron 1.Je ziet een dakloze jongen in de hoofdstad van Bulgarije: Sofia. Met het plastic bekertje bedelt hij voor geld bij bezoekers van McDonald’s.

a Waarom is het slim van deze jongen dat hij bij McDonald’s gaat bedelen? In B ulgarije kunnen met nam e derij ke re mense n ee n bez oe k aa n Mc Donal d ’s betalen.b Leg uit waarom deze foto goed aansluit bij het thema arm/rijk van deze module. J uis t d e rij ke re mensengaa n e t e n bi j Mc Donal d ’s , da t i s ee n g oed e ple k voo r d e arme re o m t e bedelen.

Verschillen binnen Europa2 In Europa zijn verschillen in welvaart (par. 1) en welzijn (par. 2).

a Zet de woorden Noord-, Oost-, Zuid- en West-Europa op de juiste plaats in figuur 1.

b De rijkere delen van Europa zijn N o o r d en W es t , de armere delen zijn O os t en

Z uid. Geef deze volgens de legenda aan in de kaart.

c In rijkere delen is het welzijn ook vaak hoger, maar O ost - Europa is het deel dat echt een lager welzijn kent. Geefdit volgens de legenda aan in de kaart van figuur 1.

Politieke en economische oorzaken3 a Zet achter elke omschrijving van het politieke systeem het juiste deel van Europa.

– Vroegere communistische landen: O ost. – Bijvoorbeeld Spanje leefde tot 1975 onder een dictatuur: Zuid.

Figuur 1

Nederland en Europa

– Lange traditie van democratie: N o o r d en W est. Nu zijn alle landen kapitalistisch en democratisch.b De vroegere communistische landen zijn rijke r / armer dan de kapitalistische landen, want zij konden mee r /minder handeldrijven en daardoor mee r / minder investeren in de economie.

4 Gebruik bron 2.

a Verklaar waarom de EU ook weleens geschreven wordt als EU 27. D e E U t el t 2 7 lidsta t en. b Maak de juiste combinaties. Kies uit: EU 12 • EU 15.

A Deze vijftien landen waren als eerste lid van de EU. E U 15. B Na 2004 zijn nog twaalf landen lid geworden van de EU.E U 12.c Zet achter elke uitspraak of deze vooral over de EU 15 of de EU 12 gaat.

– Communistische landen: E U 12. – Kapitalistische landen: E U 1 5 (e n n u oo k E U 12).– Landen met grotere economische groei: E U 12.– Landen met kleinere economische groei: E U 15.– Landen in de EU met hoog welzijnsniveau: E U 15.– Landen in de EU met lagere welvaart: E U 12.d Bespreek je antwoorden met een klasgenoot. Is de groei van het brp per hoofd in de EU een gunstige ontwikkeling

voor iedereen? Licht je antwoord toe. Bij v. nee , wan t d e éé n hee f t mee r va n d e g roe i kunnen p rofi t e re n da n d e ande r.

Een groeiende bevolking5 Bestudeer bron 2.

a Maak de volgende zinnen goed af.

– Ierland heeft een bevolkingsgroei / bevolkingsafnam e , vooral door de mig r atie .– Nederland heeft een bevolkingsgroei / bevolkingsafnam e , vooral door de natuurlij ke be volkingsg roei.b Omschrijf de verschillen tussen de EU 12 en EU 15.

– EU 12: bevolkingsgroe i / bevolkingsafname door mee r s t er f t e da n ge boo r t e e n mee r ve r t re k dan vestiging.

– EU 15: bevolkingsgroei / bevolkingsafnam e door mee r ge boo r t e da n s t er f t e e n mee r vestiging.

6 a Zet voor elke uitspraak een B (= Bulgarije) of eenN (= Nederland).

N meer immigratieB meer emigratie

B meer sterfte

N meer geboorteb Nederland heeft een betere gezondheidszorg dan Bulgarije. Streep steeds het foute antwoord. Nederland heeft:

– betere / slechter e voeding;

– meer / minde r hygiëne;

– een hogere / lager e levensverwachting;

– een hoger e / lagere zuigelingensterfte;

– meer / minde r kinderen per vrouw.

c De vergrijzing zal in de EU 12 sneller toenemen dan in Nederland, want he t aanta l ge bo o r t e n i s lage r en e r i s mee r mig r atie.


7 Van de EU zijn sinds 2007 27 landen lid.a Het doel van de EU is: vrede, welvaart en vrijheid voor alle burgers brengen.

– Wat was de belangrijkste reden voor samenwerking vlak na de Tweede Wereldoorlog? V r ede. – Wat is nu de belangrijkste reden om samen te werken? Wel vaa r t.b Worden de verschillen in de EU groter of kleiner? Verklaar je antwoord. Bij v. i n b ro n 3 zi e j e da t d e arms t eregi o ’s d e snels t e g roe i kennen , du s wo rde n d e verschille n kleine r.

8 Hebben Bulgaarse kinderen dezelfde kansen als kinderen in Nederland? Licht je antwoord toe. Bij v . nee, w an t i n arm e lande n zij n e r minde r m o gelijkhede n vo o r onderwijs , wer k e n in k omen . Of: ja, w ant B ulgarije is o ok lid v an de EU en dat biedt m o gelijkheden om t e g ro eien.

9 Gebruik nogmaals figuur 1. Je hebt de verschillen in welvaart en welzijn al ingetekend in deze kaart.a Geef in figuur 1 voor ieder deel van Europa aan wat de politieke oorzaken zijn voor de verschillen in welvaart. Kiesuit: vroeger communisme • democratie • vroegere dictaturen.b Geef in figuur 1 voor ieder deel van Europa aan wat de economische oorzaken zijn voor de verschillen in welzijn. Kies uit: diensteneconomie • veel landbouw • oude industrieën.

Nederland en Europa

4 De invloed van de EU op welvaart en welzijn1 Bekijk bron 1.

a Beschrijf wat er op deze foto te zien is. E e n b o rd w aa ro p staa t aangege ve n da t ee n p roje c t gefinancie rd wo rd t d o o r d e EU.b Onderzoek of er bij jou in de buurt ook van dit soort projecten zijn. Presenteer je bevindingen aan je klasgenoten.Bij v. i n Zeelan d i n d e Smitschor re polde r i s ee n voorlichtings - e n opleidings c entru m voor glastuin bo u w gefinancie rd.

Meer welvaart en welzijn2 Bekijk figuur 1. De Europese integratie is in de loop van de tijd veel sterker geworden. Hoe? Maak de goede

combinaties.1C , 2A , 3B Figuur 1 Voordelen van de EU. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

3 Gebruik figuur 2.

a Vul de volgende tekst in: De EU heeft een g r o t e r e afzetmarkt dan de VS en Japan samen. Het bbp in de EU is

lager dan dat van de VS en Japan samen. Dat komt doordat het bbp per hoofd in de EU lager is dan in de VS en Japan.

b Waarom is een grote arbeids- en afzetmarkt belangrijk voor de inwoners van een gebied? Doo r ee n g ro t e re afzetmark t kunne n e r mee r p rodu c t e n a fgeze t wo rden.c Kijk nog eens naar bron 3 van paragraaf 1. Hoe verklaar je het lagere bbp per hoofd in de EU in vergelijking met het

bbp per hoofd in de VS of Japan? Binne n d e E U zij n e r o o k lande n me t gemiddel d lag e in k omens .

Figuur 2 Verschillen tussen de grootmachten. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

Wordt Nederland rijker van de EU?4 Door de Europese integratie is de welvaart van landen binnen de EU gestegen. Sommige bronnen geven aan dat de

gemiddelde Nederlander door het lidmaatschap van de EU ongeveer 3.000 euro per jaar meer verdient. a Waarom profiteert Nederland als handelsland vooral van het vrij verkeer van personen, goederen,

diensten en informatie? V o o r ee n handelslan d i s he t b elangrij k da t e r z o mi n m o gelijk handelsbelemmeringen zijn. b Zijn er ook nadelen van een vrij verkeer van personen, goederen, diensten en informatie? Bij v. bedrij venverla t e n Nederlan d o m zic h t e vestige n i n lande n me t ee n lage r uurl oon.c Wat voor voordelen heb jij zelf door het vrij verkeer van personen binnen de EU? G emak kelij k reizen,stude ren , wer ke n i n ande re landen.d Gebruik bron 3. Nederland (en andere rijke landen) zijn netto betalers aan de EU. Leg uit dat de welvaart in deze

landen toch toeneemt. D o o r d e g r o t e r e ar b eids - e n afzetmark t i s e r mee r handel. 5 Gebruik bron 4.

a Waarom groeit de handel tussen Nederland en Polen sterk sinds 2004? In 2004 t r ad P olen t oe t ot de EU.b Waarom stijgt ook de invoer uit Polen sinds 2004 sterk? Noem twee redenen.

1 D e p r o du c ti e i n P ole n i s t o egenomen , d o o r da t i n P ole n g o ed k o p e r gep r o du c ee r d kan w o r de n da n i n d e E U 15.

2 Oo k vanui t Pole n ka n me n gemak kelij ke r g oede re n ex po r t e re n n a d e t oet redin g t o t d e EU.

6 a In Nederland wonen tegenwoordig veel Polen. Door het vrije verkeer van personen binnen de EU neemt deze groep verder toe. Leg uit waarom dit een voordeel is voor Polen, voor Nederland en voor de migrant zelf.

– Voor Polen: minde r w erkl o osheid.


– Voor Nederland: ar beidsmig ran t e n voo r b ane n di e Nederlander s nie t (willen ) d oen.– Voor de migrant: ve rdien t (meer ) geld.

Nederland en Europa

b De komst van grote groepen Polen heeft ook nadelen. Beschrijf deze voor Polen, voor Nederland en voor de migrant zelf.

– Voor Polen: jonge mensen t rek ken weg. – Voor Nederland: z e zij n c oncur ren t e n o p d e Nederlands e ar beidsmarkt.– Voor de migrant: som s wo rde n z e ui t gebuit.c Bespreek je antwoorden bij opdracht a en b klassikaal. Tot welke conclusie komen jullie? Er zijn meer voordelen /

meer nadelen aan de komst van Poolse migranten, want: bij v. mee r voo rdelen , wan t Pole n le ve re n een bijd rag e aa n he t Nederlands e bb p.

EU-beleid7 De EU heeft een stimuleringsbeleid voor regionale ontwikkelingsgebieden.

a Welke delen van Europa profiteren het meest van het stimuleringsbeleid van de EU? O ost - e n Zuid- E u r o p a. Deze gebieden zijn netto betaler s / ontvangers van EU-gelden.

b Welke gebieden zou jij de meeste steun geven als je de president van de EU was? Bij v. d e E U 12-landen, wan t al s di e rij ke r wo rden , i s da t g oe d voo r d e hel e EU.c Binnen de EU zie je grote verschillen in welvaart. De EU wil welvaart voor iedereen en investeert in de armste / rijkste

regio’s. Dit doet ze om het concurrentievermogen te verhogen, want zi j wi l w e l v aa r t v o o r all e in w oners.

8 Gebruik figuur 3.Welk kenmerk hoort bij welk voorbeeld? Maak de goede combinaties. 1 B , 2C , 3A Figuur 3 Nadelen van de EU. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

9 Worden wij rijker van Europa?a Vind jij uitbreiding van de EU een gunstige ontwikkeling? Geef eerst twee argumenten voor en twee argumenten tegen uitbreiding. Trek dan je conclusie.

– Argumenten voor: Bij v. Nederlan d ka n daa rd oo r mee r handelen . Wi j kunne n al s Nederlandersnaa r mee r lande n o p vakanti e e n i n mee r lande n wer ke n o f stude ren.– Argumenten tegen: Bij v. bedrij ve n kunne n zic h sne l naa r ande re lande n i n d e E U verplaatsen. Ande re lande n on t vange n mee r gel d va n d e E U da n Nederland.– Conclusie: ik vind de uitbreiding van de EU gunstig / ongunstig.

b Bespreek klassikaal de vraag of wij rijker worden van Europa. Noteer hier je eigen standpunt en argumenten.

Bij v . w e w o r de n rij k e r , w an t ee n handelslan d i s ge b aa t bi j v r ed e e n ee n o p e n e c onomie , w aar vri j v er k ee r v a n g o ede r en , diens t e n e n in f ormati e is.

10 Zet de volgende woorden op de goede plaats in figuur 4: stimuleringsbeleid • vrede en stabiliteit • aanpassenEuropese regelgeving kost geld • vertrek • vestiging • grotere arbeids- en afzetmarkt.

Figuur 4 Geeft de EU meer welvaart en welzijn?

Armere gebieden (EU 12) Rijkere gebieden (EU 15)

Politiek Aanpassen Europese regelgeving kost geld

Vrede en stabiliteitEconomie Stimuleringsbeleid Grotere arbeids- en

afzetmarkt


Bevolking Vertrek Vestiging

Casus

5 De ontwikkeling van Nederland1 Gebruik bron 1.

a Waarom vinden sommige mensen het een schande dat in Nederland een voedselbank bestaat? Nederlan d is ee n rij k lan d e n d e regerin g zo u er voo r m oe t e n zo rge n da t nieman d honge r hee f t.b Waarom staat de voedselbank spullen in te zamelen bij Albert Heijn? Mensen die zelf boodschappen hebben gedaan kunnen spullen geven, voor arme mensen die het nodig hebben.

Figuur 1 Hoe gebruik je de Basisbosatlas?

Naam Waar? Wat?Bladwijzer Binnenkant omslag Snel opzoeken van gebiedenInhoudsopgave 3 -5 Onderwerpen per bladzijdeZaakregister 1 51-153 Alfabetische lijst van Namenregister 1 54-168 Alfabetische lijst van namen

2 Gebruik figuur 1.In dit werkboek gebruiken we de Basisbosatlas 60e editie. Daar heb je natuurlijk al vaker mee gewerkt. Als je dingen wilt opzoeken in de atlas zijn daarvoor vier manieren. Je ziet ze in de eerste kolom.a Zet in de tweede kolom op welke bladzijde je dit onderdeel kunt vinden in de BB (= Basisbosatlas).b Zet in de derde kolom een korte omschrijving: wat vind je precies op die bladzijden?

3 Bekijk de bronnen in het handboek.a Streep de foute woorden door voor Nederland.

B In steden zijn de inkomens gemiddeld hoger / lage r dan op het platteland.A Het verschil tussen de levensverwachting voor mannen en die voor vrouwen is de laatste 150 jaar groter / kleiner

geworden.b Bij aardrijkskunde vergelijk je onderwerpen en gebieden met elkaar. Dat kun je op twee manieren doen: A aangeven hoe een onderwerp zich in de loop van de tijd heeft ontwikkeld;

B aangeven wat de verschillen tussen gebieden zijn voor een onderwerp.Wat hoort waarbij? Zet voor de uitspraken bij vraag a de juiste letter: A of B.

4 Gebruik bron 3.a Beschrijf de ontwikkeling van de beroepsbevolking in Nederland. Het aantal mensen dat in de landbouw werkt, is afgenomen. Het aantal mensen dat in de diensten werkt, is toegenomen. b Welke uitspraken zijn goed?

Hoe lager het brp per hoofd is, hoe meer mensen werkzaam zijn in de

landbouw. In geen van de noordelijke provincies is het brp hoog.

Hoe lager het inkomen, hoe meer werkloosheid.

5 Gebruik bron 6 en 7.a Lees de volgende uitspraken:

I Nederlanders worden nu bijna twee keer zo oud als in 1860.

II In Bulgarije is het verschil in levensverwachting tussen mannen en vrouwen groter dan in Nederland.

Uitspraak I is juist. Beide zijn onuist.

Uitspraak II is juist. Beide zijn juist.

b Zoek de kaart over zuigelingensterfte in Europa op en vergelijk deze met bron 7. Vul de volgende zin in. Hoe lager de zuigelingensterfte, hoe h oge rde levensverwachting.

6 Bekijk in de atlas de kaarten over economie (werken) en zorg in Nederland.

a In welke twee provincies is het inkomen in Nederland het hoogst? N o o r d-Hollan d e n Ut r echt.


b Welke stelling is juist? Geef aan met behulp van welke atlaskaart je het antwoord hebt gevonden. In provincies met de laagste inkomens …

1 hebben de meeste mensen geestelijke gezondheidszorg nodig.

2 vind je de meeste verpleeghuizen.

3 rijden de minste ambulances.

4 zijn veel ziekenhuisopnamen.

S t ellin g 4 , w an t da t ku n j e afleze n ui t kaa r t 49 A ( o o k 49 B , C o f D). 7 Lees bron 2.

a Wat is de belangrijkste verklaring voor de toename van de welvaart in Nederland sinds 1990? G r o e i v a n de w e r elde c onomie. b Wat is de belangrijkste verklaring voor de toename van het welzijnsniveau in Nederland?

G edegen o v erheids b eleid. c Bron 4 en 5 gaan over de toename in welvaart / welzij n en bron 6 en 7 over welvaar t / welzijn.

Figuur 2 Verschil tussen arm en rijk in Europa.

Welvaart WelzijnThema(kaart nummer)

Rijke landen Arme landen Thema Rijke landen Arme landen

Bruto binnenlands

product

( 59D)West-EuropaMeer dan

Oost-Europa minder dan

Levensverwachting

( 61C)Zuid-Europa80 of meer

Oost-Europa minder danComputers

(60H, aantal computers per 1.000 in w oners)

West- Europa300 of meer

Oost- Europa minder dan200

Zuigelingensterfte

( 61E)Zuid-Europa8 of minder

Bulgarije enRoemenië14 of meer

8 Gebruik figuur 2.a Noteer in de eerste kolom op welke bladzijde je informatie kunt vinden over bbp per inwoner en over computers.b Noteer in de tweede en derde kolom (rijke landen en arme landen) de bijbehorende getallen bij Bbp per inwoner enComputers.c Vul op dezelfde manier het rechterdeel in van figuur 2 over welzijn.d Hoe is de situatie in Nederland als je naar de vier gegevens kijkt die je in figuur 2 hebt ingevuld? Licht je antwoord toe.

G o ed , w an t Nederlan d s c o o r t o v e r a l bi j d e c a t egori e ‘rij ke lande n ’. 9 Gebruik figuur 3.

a Schrijf de onderzoeksvraag van deze paragraaf als titel bij figuur 3.b Maak de tabel goed af.c Gebruik bladzijde 60 en 61 uit de atlas. Welke kaart laat het beste de welvaart en het welzijn in Nederland zien?

Welvaart Bij v . 60 A Allee n N o or w ege n e n Ierlan d heb b e n ee n h o ge r e ko opk r ach t dan Nederland. Welzijn Bij v. 61 B I n Nederlan d (e n ande re West- E u ro pes e landen ) zij n d e mense n hetmees t t ev rede n me t hu n lee fomgeving.

Figuur 3 H oe hee f t d e Nederlands e samenlevin g zic h i n d e a fgelo pe n tij d on t wik keld?

Ontwikkeling Oorzaak

Welvaart Toegenomen / afgenomen Groei wereldeconomie


Welzijn Toegenomen / afgenomen Gedegen overheidsbeleid

Examentrainer

6 ExamentrainerSchrijf je antwoorden op een apart antwoordblad.

2p 1 Gebruik bron 1.Binnen Nederland zijn verschillen in welvaart.Neem steeds het juiste woord over op je antwoordblad, zodat een beeld ontstaat van de inwoners van deze wijk.Hoge / lage inkomens, hoger / lager opleidingsniveau, meer allochtonen / autochtonen, hogere/ lagere levensverwachting.

1p 2 Gebruik bron 1.Leg uit waarom deze bron zowel iets over welzijn als over welvaart zegt.

1p 3 Met de Human Development Index wordt de levensstandaard van landen gemeten.Uit welke twee onderdelen bestaat de Human Development Index nog meer?

1p 4 I

Welke uitspraak is juist?In landen met een hoog bbp is het bbp per hoofd ook altijd hoog.

II In West-Nederland is het brp per hoofd hoger dan in West-Roemenië.A Uitspraak I is juist.B Uitspraak II is juist.C Beide zijn onjuist.D Beide zijn juist.

2p 5 Tussen landen zijn verschillen in welvaart, die samenhangen met de verdeling van de beroepsbevolking.Beschrijf de verschillen in werkgelegenheid tussen een arm land en een rijk land.

2p 6 Gebruik bron 2.Wat is de belangrijkste reden voor het feit dat Oost-Europese landen minder goed scorenop deze kaart? Gebruik in je antwoord de term ‘communistisch’.

1p 7 Gebruik bron 3.Welke uitspraak is juist?I Turken en Marokkanen hebben een hoger opleidingsniveau dan Surinamers, Arubanen en

Antillianen.II Turken en Marokkanen hebben een grotere taalachterstand dan Surinamers, Arubanen en

Antillianen.A Uitspraak I is juist. B Uitspraak II is juist. C Beide zijn onjuist.D Beide zijn juist.

2p 8 Gebruik bron 3.Welke groep is het meest kwetsbaar voor een ongezonde leefstijl? Licht je antwoord toe.

1p 9 Gebruik figuur 1.Neem de letters A, B en C over op je antwoordblad. Zet achter elke letter het goede woord. Kies uit: EU 12 • EU 15 • EU 27.

Figuur 1 Verschil in levensverwachting. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

26

Hoofdstuk 2 Arm en rijk in de VS en Nigeria

2p 10 Maak de volgende zinnen af door steeds toegenomen • afgenomen in te vullen.a De welvaartsverschillen tussen de landen in de EU zijn ...b In Nederland is het percentage van de beroepsbevolking dat werkt in de landbouw

c Gebruik bron 4 en 5. De ongelijkheid is in Nederland ...d Gebruik bron 4 en 5. De ongelijkheid in de vier grootste Nederlandse steden is vooral

2p 11 Gebruik bron 6.Maak de volgende zinnen kloppend.

a In Noord-Italië is de werkloosheid lager / hoger dan in Zuid-Italië.b In Noord-Italië werken meer / minder mensen in de diensten dan in Zuid-Italië. c Binnen de EU 12 is de werkloosheid hoger / lager dan binnen de EU 15.d In landen met een hoger / lager welvaarts- en welzijnsniveau zijn de mensen het

gelukkigst.

3p 12 a Waarom heeft de EU in 2004 gekozen voor een uitbreiding met zoveel armere landen?b Is door de uitbreiding van de EU in 2004 het bbp per hoofd gestegen of gedaald? Licht

je antwoord toe.

4p 13 Gebruik figuur 2.Door de Europese integratie is de welvaart binnen de EU toegenomen.Neem de cijfers 1 tot en met 6 over. Noteer daarachter de juiste omschrijvingen uit figuur 2 voor EU 12 en voor EU 15.

Figuur 2 Verschillen tussen de EU 12 en de EU 15. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

27

Wereld

1 Arm en rijk in de VS

1 In de VS geloven de inwoners in the American Dream.

a Leg uit wat The American Dream betekent. Iede r een kan b e r ei k en w at hij wil: een k r an t enjongen ka n miljonai r w o r den .b Denk je dat er ook zoiets bestaat als ‘De Nederlandse Droom’? Wat zou dat dan kunnen zijn? Bij v. ja , oo k inNederlan d zij n e r volo p m ogelijkhede n o m t e be rei ke n wa t j e wilt.

Rijke Amerikanen2 a De VS zijn het land met het hoogste bbp ter wereld: meer dan 10 biljoen euro.

Zet de volgende getallen in de juiste volgorde, van klein naar groot: miljoen, biljoen, miljard, triljoen, biljard.

Milj o en, milja r d , bilj o en , bilja r d , trilj o en. b Schrijf 10 biljoen uit in cijfers. 1 0 .00 0 .00 0 .00 0 .00 0 .c Hoewel het bbp van Nederland veel lager is, is het bbp per hoofd ongeveer even hoog als dat van de VS: iets minder

dan 35.000 euro. Leg uit hoe dit kan. De V S heb be n ee n h oge r bb p, maa r oo k vee l mee r in woners. Al s j e he t gemiddeld e pe r in wone r (bb p pe r h oo fd ) uit re kent , i s he t onge vee r gelij k aan da t va n Nederland.

3 Gebruik bron 3.a Streep steeds het foute antwoord door.– Deze bron gaat over welvaart / welzijn .– Deze bron gaat over bbp per hoof d / brp per hoofd.– In arme gebieden werken veel mensen in de landbouw / dienste n .– In rijke gebieden werken veel mensen in de landbou w / diensten.

b In welk deel van de VS liggen de meeste rijke staten, als je kijkt naar het brp per hoofd? In het n o o r d o os t en. c In welk deel van de VS liggen de armste staten, als je kijkt naar het brp per hoofd? In het zuiden en midden- wes t en.d Bedenk een reden waarom het aantal miljonairs per staat zoveel verschilt. In de en e staat wonen meer mense n da n i n d e ande re staat.

4 Gebruik figuur 1.a In Nederland zijn er minder miljonairs dan in de VS. Verklaar dat dit ook komt door de belastingen.

In Nederlan d b etaal je meer b elasting, w aa r d o or minder geld o v erblij f t. b Binnen de VS hebben de 20% armste inwoners 5,4% van het nationale inkomen, terwijl de 20% rijkste inwoners45,8% van het inkomen hebben. Geef dit weer in figuur 1.c Binnen de VS / Nederlan d is de binnenlandse ongelijkheid groter.

Figuur 1 Inkomensongelijkheid VS en Nederland.

Wereld

Figuur 2 Verschillen in de VS.

Kenmerk V S Alabama Massachuset WashingtonPersonen onder armoe-

degrens

14,3% 17,5% 10,3% 12,3%

Zuigelingensterfte 6,8‰ 9,9‰ 4,9‰ 4,8‰Levensverwachting 78,6 75,1 80,1 79,6 jaarInkomen € 39.140 € 31.600 € 49.923 € 31.833

Arme Amerikanen5 Gebruik bron 2 en 3.

a Zet de volgende begrippen op de juiste plaats: levensverwachting • onderwijs • zuigelingensterfte.

– Zwarte Amerikanen leven gemiddeld korter dan blanke Amerikanen. L e v ens v er w achting .– Arme mensen hebben een lagere opleiding dan rijkere mensen. Onderwijs .– De zuigelingens t er f t e is het hoogst in Alabama.b Arme Amerikanen kunnen mee r / minder goederen kopen dan rijke Amerikanen. Arme Amerikanen hebben dus eenlagere / hoger e koopkracht.

c Waarom verstrekt de regering van de VS voedselbonnen aan mensen met een (te) lage koopkracht? Z o lijde n de mense n gee n honge r i n ee n v a n d e rijks t e lande n v a n d e w e r eld. d Zet de volgende gebieden op de juiste plaats in figuur 2: VS • Washington • Massachusetts • Alabama.e In de VS verschilt de gezondheidszorg per staat. Leg dit uit met behulp van bron 2. Bij v. Ala b ama , ee n arm e staat , hee f t ee n slech t e re gezondheidszo rg , waa rd oo r d e zuigelingens t er f t e h oge r is e n d e le vens ver wachtin g lage r.

Verklaar de verschillen6 In de VS heeft de zwarte bevolking een achterstand, omdat ze lang gediscrimineerd is. Leg uit dat dit zowel invloed

op de welvaart als op het welzijn heeft. Bij v . z w a r t e n heb b e n ee n lage r e opleidin g ( w elzijn ) en daa r d o o r lage r e in k omen s ( w e l v aa r t).

7 Binnen de VS zijn er grote verschillen.

Zet de volgende woorden op de juiste plaats achter de uitspraken: economie • politiek • maatschappij.

– In de VS moeten mensen meer zelf uitzoeken, de staat regelt minder. Er is een slechtere ziekteverzekering,

belastingen zijn laag voor de rijken. Verschillen tussen staten zijn groot. P olitiek .– Als er veel mensen in de diensten werken, zijn de inkomsten hoger. E c onomie .– Met een lagere opleiding heb je meer kans op werkloosheid en is je levensverwachting lager. Maatschappi j .

8 Zijn de VS een rijk land?

a Noem drie redenen waarom je de VS een rijk land kunt noemen. Bij v . h o o g bb p p e r h o o f d , v ee l miljonairs, h o g e le v ens v er w achting. b Om welke redenen kun je zeggen dat de VS geen rijk land zijn? Bij v. g ro t e binnenlands e ongelijkheid , in sommig e sta t e n oo k h oge re zuigelingens t er f t e.c Bespreek de antwoorden bij vraag a en b klassikaal. Tot welke conclusie komen jullie? De VS zijn wel een / gee n rijk

land, want e r i s gee n ande r lan d t e r w e r el d me t z o ’ n h o o g bb p . O o k he t bb p p e r h o o f d e n de l e v ens v er w achting zijn h o o g.


9 Zet de volgende woorden op de juiste plaats in figuur 3: hogere • inkomens • opleiding • hogere • iedereen • AmericanDream • noordoosten • maatschappelijke • landbouw • opbrengsten.

Figuur 3 Binnenlandse ongelijkheid in de VS.

Zwarte bevolking heeft

maatschappelijkeachterstand

Zuidelijke staten hebben veel

land b o u w

Lagere opleiding

Lagere

opbrengsten

Arm

Lagere in k omens

Binnenlandse ongelijkheid

The American Dream Kansen voor iede r een Hogere inkomensVeel diensten in het

noordoosten van de VSHogere opbrengst

Rijk

Wereld

2 Landbouw en voedselproductie in de VS

1 Bekijk bron 1.a In welk deel van de VS verwacht je dat deze man woont? Zoek eventueel op in paragraaf 1 waar arme en rijke

staten liggen. Licht je keuze toe. Bij v . g r o t e kan s da t dez e ma n i n he t n o o r d o os t e n v a n d e V S w o ont , w aa r d e mees t e rij k e sta t e n liggen . D e ma n zie t e r namelij k e r g w e l v a r en d uit. b Wat zegt deze foto over het welzijn van deze man? G ezie n zij n postuu r ku n j e nie t zegge n da t hi j e rg gezon d is . Da t be t e ken t ee n lage r welzijn.

Ondervoeding en overvoeding2 Gebruik bron 1.

a De man op de foto lijdt aan ondervoedin g / overvoeding. Hij heeft een grotere kans op w e l v aa r tsziek t en. b Wereldwijd komt veel ondervoeding voor. In sommige landen is een t e ko r t aan voedsel, mensen hebben dan

kwantitatieve honger. In andere landen is het voedsel erg eenzijdig, mensen krijgen dan nie t gen oeggezon d voedse l binnen (kwalitatieve honger).c Vul in wat voor soort honger erbij hoort: kwantitatief • kwalitatief.

– Droogte: k w antitatie v e honge r . – Misoogst: k wantitatie ve honge r.– Alleen eten bij McDonald’s: k walitatie ve honge r.– Elke dag rijst: k walitatie ve honge r.

3 Gebruik bron 3.

a In A frik a (vul een werelddeel in) zijn de meeste landen met mensen die ondervoed zijn. Maar in Azië wonen de

meeste mensen die ondervoed zijn. Geef hiervoor een verklaring. In India w onen heel v eel mensen. b Binnen de VS komt vooral overvoeding / ondervoedin g voor. Dit zie je meer in armere / rijker e

staten. Dat komt doordat mensen in deze staten minder goed in staat zijn om gezon d voedsel te kopen. In deze staten is eigenlijk sprake van k w alitatie v e honger.

4 a Gebruik figuur 1. Welk land hoort bij welk cijfer van de bovenste rij? Kies uit: Nigeria • VS • Nederland.

1 V S. 2 Nederland.3 Nigeria.b Wat geldt voor de VS? Streep steeds het foute antwoord door:

– ondervoedin g / overvoeding

– kwalitatieve / kwantitatiev e honger

– ar m / rijk land

Figuur 1 Welk land is het? Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

Voedselzekerheid in de VS

5 a Voedselzekerheid is een van de mensenrechten, want nieman d o p d e w e r el d ma g honge r heb b en.

b Schoon drinkwater / een compute r is een mensenrecht, want di t i s n oodza kelij k voo r he t voo r t bestaanva n iede reen.c In rijke / arm e landen zijn de mensenrechten beter.

6 Bekijk de onderstaande uitspraken. Geef bij elke uitspraak aan welk begrip er het beste bij past. Kies uit: voldoende voedsel • veilig voedsel • gezond voedsel.


– Voedsel dient de juiste voedingswaarde te hebben: niet te veel en niet te weinig calorieën. G ezon d v o edsel. – De overheid van de VS streeft naar een grote landbouwproductie. Vold oend e voedsel.– Er zijn regels voor boeren wat betreft het gebruik van gifstoffen. Veili g voedsel.

Wereld

Landbouw in de VS7 Gebruik bron 2 en figuur 2.

a Welke landbouwgewassen leveren het meeste op? G r o en t e , fruit , soj a e n maïs. b Noteer achter de onderstaande uitspraken welke landbouwgebieden van toepassing zijn.

– Het warme en vochtige klimaat zorgt voor hoge landbouwopbrengsten. W es t elij ke e n zuidelij ke kus t gebieden. – Hier worden vooral voedselgewassen verbouwd, zoals graan. Zome r tar w egebie d e n win t e r tar w egebied. – In dit reliëfrijke gebied zijn vooral veel kleine boerenbedrijven. Oos t elij ke ge be rg t es.– Hier worden handelsgewassen verbouwd, waar je gemiddeld veel mee kunt verdienen. K erngebied.

Figuur 2 Aandeel in de totale landbouwproductie per landbouwgebied in de VS. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

Figuur 3 Ontwikkeling van het kerngebied van de Amerikaanse landbouw.

A Vroeger werd de maïs verbouwd op de kleinere bedrij-

ven om aan de varkens te voeren.Gemengd bedrijf

B Nu richt de boer zich alleen op het verbouwen van één

gewas.Specialisatie

C Door mechanisatie moesten de bedrijven wel groter

worden om de dure machines te kunnen betalen.Schaalvergroting

D Chicago werd daardoor de varkensslachter van de

wereld.Voedselverwerkende industrie

8 Gebruik figuur 3.a Zet bij elke beschrijving het juiste woord. Kies uit: specialisatie • schaalvergroting • gemengd bedrijf •voedselverwerkende industrie.

b Verklaar dat de arbeidsproductiviteit stijgt door schaalvergroting en specialisatie. Me t h oe lange r h oe meer machine s w o r d t mee r gep r o du c ee r d , w aa r d o o r p e r p ers o o n d e p r o du c ti e stijgt. c De opbrengsten van de landbouw in de VS lopen in de miljarden euro’s. Toch is het aandeel van de landbouw in

het bbp relatief klein. Hoe kan dat? D e V S i s ee n lan d me t ee n bb p v a n mee r da n 1 0 bilj o en , dus milja r de n eu r o ’ s i s da n ee n klei n aandeel.

9 Is er voldoende voedsel voor alle Amerikanen? Beargumenteer je antwoord met de onderstaande begrippen.

Overvoeding: E r i s v old o end e v o edse l v o o r all e Amerikanen . E r i s ee r de r sp r a k e v an o v er v o edin g da n v a n onder v o eding. Kwalitatieve honger: Al s e r a l mense n zij n di e honge r lijden , da n i s da t k w alitatie ve honge r , omda t z e t e eenzijdi g e t en. Voedselzekerheid: D e o v erhei d st r ee f t me t subsidie s naa r v o edselze k erheid. Schaalvergroting en specialisatie: D o o r da t bo e r e n zic h s p ecialise r e n o f aa n schaa l v e r g r oting d o en , w o r d t er v old o end e vo edse l ver b o u wd.


10 a Welke begrippen passen het beste bij voedselzekerheid? Streep de foute antwoorden door.

– overvoeding / ondervoeding

– we l / geen kwalitatieve honger

– gezond / ongezon d voedsel

– schaalvergroting / schaalverkleining

– hoge / lag e arbeidsproductiviteit

– voedselgewassen / handelsgewassenb Geef een omschrijving van voedselzekerheid door gebruik te maken van drie andere begrippen uit deze paragraaf.

D o o r schaa l v e r g r otin g e n s p ecialisati e neem t d e ar b eidsp r o du c t i vi t ei t t oe e n w o r dt gen o e g v o edse l gep r o du c ee r d .

Wereld

3 Wereldwijde invloed van de VS

1 Rijke landen geven ontwikkelingshulp aan arme landen.a Heb jij weleens geld gegeven dat gebruikt werd om de leefomstandigheden in arme landen te verbeteren? Bij v. ja, wi j heb be n al s sch oo l ee n p roje c t ges t eun d o m wa t er pom pe n i n S omali ë aa n t e leggen. b Vanuit de VS wordt veel ontwikkelschulp gegeven door USAID. Verklaar de naam van de organisatie. US-aid b e t e k en t ‘hul p v a n d e V S ’.

Figuur 1 Vergelijking wereldwijd. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

Ongelijkheid wereldwijd2 Bestudeer figuur 1.

a Welke uitspraak is goed?

Op de wereld zijn meer vaste telefoons dan mobiele

telefoons. In rijke landen hebben mensen soms meer dan

één mobieltje.

In arme landen zijn meer gebruiksgoederen dan gemiddeld in de wereld.b Vul in: meer • minder.

China heeft mee r economische groei dan Nederland. Daardoor komt er mee r productie, ook gaan deChinezen mee r consumeren. Ze krijgen mee r gebruiksgoederen per 1.000 inwoners.

3 Wereldwijd is bijna iedereen rijker geworden de afgelopen vijftig jaar. De verschillen tussen de armste en rijkste landen zijn echter groter geworden.a Welke uitspraken horen bij landen waar de meeste echt arme mensen wonen?

– veel mensen werkzaam in de dienste n / landbouw

– laag / hoo g bbp per hoofd

– goed e / slechte gezondheidszorg

– ondervoeding / overvoeding

b Geef een omschrijving van de rijke landen. Rij ke lande n heb be n ee n h oog bb p, ee n h oge le vens ver wachting, er zijn veel mensen werkzaam in de diens t en, er is o ver voeding.

Invloed van rijke landen4 Bekijk bron 3.

a Hoe blijkt uit bron 3 de politieke invloed van de VS op de wereld? De V S heb be n i n ee n g roo t dee l va n de we rel d militai re o pe ratie s ui t ge voe rd.b Noem op basis van de tekst twee andere voorbeelden van de politieke invloed van de VS op de wereld.

1 D e V S ge v e n v ee l on t wik k elingshul p . 2 De V S zij n ee n belangrij k li d va n d e V N e n heb be n daa r ve t o recht.

5 a Tegenwoordig neemt de rol van multinationals toe. Wat zijn multi (= veel) nationals (= landen)? B edrij ve n met vestiginge n i n ( veel ) verschillend e landen.b Kruis de juiste uitspraken aan. Een multinational:

haalt grondstoffen uit rijke landen en verwerkt deze in arme

landen. vestigt zich in die landen, waar hij het meeste voordeel

kan halen.

houdt rekening met lokale omstandigheden, zowel in rijke als in arme landen.

6 a De VS heffen hogere / lager e invoerrechten op producten die ze zelf ook maken, w an t daa r d o o r w o r den hu n eige n p r o du c t e n b eschermd.


b Leg uit dat zulke handelsbelemmeringen voordeliger zijn voor rijke landen dan voor armere landen. Rij ke landen zij n nie t z o afhan k elij k v a n éé n p r o du c t , arme r e lande n v aa k w el.

Wereld

7 Bekijk bron 2.

a Welke vijf Europese landen hebben samen bijna net zoveel hoofdkantoren van multinationals als de VS?

F r ankrijk, Duitsland , G r o ot-Brittannië , Z witserlan d e n Nederland. b Wat zegt dit over de economische invloed van de VS op de wereld? Licht je antwoord toe. Di e i s hee l g r o ot . In h o o f dkan t o r e n v a n multinational s w o r d t b eslo t e n w at , h o e v ee l e n w aa r e r gep r o du c ee r d w o r dt.

Afhankelijkheid van arme landen

8 a In welk werelddeel liggen de meeste echt arme landen, die weinig economische groei laten zien? In A frika. b Sommige arme landen zijn afhankelijk van één grondstof of landbouwproduct. Waarom zijn deze landen extra

gevoelig voor de wereldmarktprijs van dat product? Bij v. al s d e prij s va n da t p rodu c t daalt , klap t de e c onomi e i n elkaa r.c Arme landen hebben een kwetsbare economie. Wat is dat? Kruis de juiste twee antwoorden aan.

Deze landen betalen veel invoerrechten.

Deze landen exporteren vooral grondstoffen of landbouwproducten.

Deze landen hebben geen grip op de prijs die ze voor hun exportproduct kunnen krijgen.

d Voor wie is het makkelijker om handelsbelemmeringen op te lossen: voor rijke of voor arme landen? Voo r rij ke landen , want zij heb ben meer macht. Arm e landen zijn daar van afhan kelijk.

Figuur 2 Invloed van de VS op de wereld.

9 Zorgen de VS voor meer welvaart in andere landen?a Gebruik de onderstaande uitspraken. Zet de letters van de juiste uitspraken op de goede plaats. Zorgen de VS voor meer welvaart in de wereld?

Ja, want: B, C e n E.Nee, want: A e n D.A De VS beschermen hun binnenlandse economie met handelsbelemmeringen.

B De VS geven veel ontwikkelingshulp.

C De VS handelen met arme landen.

D De VS hebben een vetorecht bij de VN.

E De VS proberen met vredesmissies voor politieke stabiliteit te zorgen.b Bespreek de bovenstaande vraag klassikaal. Tot welke conclusie zijn jullie gekomen? De VS zorgen wel / niet

voor meer welvaart in andere landen, want bij v . niet , w an t d e V S handele n meesta l allee n uit eigen b elang.

10 Teken in figuur 2 een overzicht van de manier waarop de VS invloed hebben op de wereld. Gebruik pijlen ensymbolen of kleur landen in.

1 Politieke invloed: veto binnen de VN 4 Economische invloed: handelsbelemmeringen.

2 Politieke invloed: veel ontwikkelingshulp. 5 Economische invloed: hoofdkantoren van multinationals.

3 Politieke invloed: militair ingrijpen in veel landen.


4 Landbouw in de VS en Nigeria

1 Bekijk bron 1.a Schrijf twee argumenten op waarmee je aantoont dat deze foto in een ontwikkelingsland is genomen. Bij v. j e ziet slecht s ee n klei n g raan veld , du s waarschijnlij k wo rd t e r nie t me t machine s ge werk t en he t ver voe r ge beu r t me t ee n os.b Schrijf twee verschillen op tussen de landbouw in een rijk land en een arm land. Bij v . i n rij ke lande n i s er m o derne , g r o otschalig e land b o u w me t machines , i n arm e lande n i s e r t r aditionele, kleinschalig e land b o u w .

Landbouw in Nigeria2 Bekijk bron 2.

a Nigeria is een g r o o t land (bijna twintig keer Nederland) in het werelddeel A frika. b Zet de woorden handelsgewassen • voedingsgewassen achter de juiste omschrijving.

– Door de vruchtbare gronden in het zuiden van het land is Nigeria een van de grootste cacaoproducenten ter wereld.

Handelsge w assen. – Vroeger produceerde men genoeg voedsel, nu importeert Nigeria landbouwproducten om aan de

voedselzekerheid tegemoet te komen. V o edingsge w assen. c De belangrijkste exportproducten zijn de grondstoffen aa rdoli e en aa rdga s uit de delta. Zij leveren

de overheid meer geld op dan alle landbouwproducten samen.

3 Bekijk bron 2 en 3.a In Nigeria worden verschillende handelsgewassen voor de exportlandbouw verbouwd. Vul de rij ‘Exportlandbouw’van figuur 1 op de juiste wijze in. Kies uit: aardnoten (pinda’s) • cacao • katoen • palmolie • rubber.b In Nigeria is de binnenlandse ongelijkheid groot, er bestaan grote verschillen in inkomen. Zet de woorden armer •rijker op de goede plaats in de rij ‘Inkomen’ van figuur 1.

c Met welke handelsgewassen kun je waarschijnlijk het meest verdienen? Verklaar je antwoord. Me t c a c a o , p almoli e e n rub b e r . Di t zij n luxe r e p r o du c t e n da n aa r dno t e n e n ka t o en.

Figuur 1 Verschillen in Nigeria.

Noord-Nigeria Zuid-NigeriaExportlandbouw Aardnoten en katoen Cacao, palmolie en Inkomen Armer Rijker

4 Veel ontwikkelingslanden specialiseren zich in één gewas voor de exportlandbouw.a Welke uitspraken horen bij exportlandbouw?– verbouwen van één product / meer producten– we l / niet verwerken van producten– wel / nie t specialiseren– voedselgewasse n / handelsgewassen– landbouw wel / nie t gevoelig voor prijsschommelingen op de wereldmarktb In Nigeria werkt 20% / 40 % / 70% van de mensen in de landbouw. Zij verdienen minder dan 5 / 50 / 50 0 dollar per dag.

Wereld

Invloed van rijke landen op de landbouw5 Gebruik figuur 2 en 3.

a De VS zijn een van de grootste katoenproducenten ter wereld. Ook voor Nigeria is katoen een exportproduct. Beide landen hebben echter een ander landbouwbeleid. Zet vóór elke uitspraak hieronder N (= Nigeria) of VS.

N Opbrengsten sterk afhankelijk van weersomstandigheden.

V S

V S

Subsidie aan katoenboeren.

Door exportsubsidies van de overheid wordt de katoenprijs kunstmatig laag gehouden.

N De opbrengsten van de katoen vallen

tegen.

Figuur 2 Schatting van verloren inkomsten in één jaar door subsidies van de VS aan katoenboeren (in miljoenen euro’s). Bekijk dezefiguur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

Figuur 3 Welk woord? Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.b In figuur 2 zie je hoeveel enkele West-Afrikaanse landen (naar schatting) in één jaar minder hebben verdiend, doordat de VS hun eigen katoenboeren gesubsidieerd hebben. Welk land heeft absoluut de meeste inkomsten verloren door die

subsidies? Mali.c Zet de zinnen in figuur 3 in de juiste volgorde. Welk woord ontstaat zo? Winst.

6 a Waarom zitten multinationals met name in de exportlandbouw in Nigeria? Zi j in ves t e re n in handelsge w asse n al s bij v. c a c a o.b Waarom verwerkt en verhandelt een multinational uit de VS bijvoorbeeld cacao liever in zijn eigen land dan in Nigeria?

In zijn eigen lan d is de b e v olking h o ger o p geleid, is er een b e t e r e b asis v o or v er w erking en zi t hi j dich t e r bi j ee n afze t gebie d v a n luxep r o du c t en. c Waarom verdienen de VS uiteindelijk veel meer aan de cacao dan Nigeria? G ronds t of fe n wo rde n d oo r een Amerikaan s bedrij f ver bo u wd , ver werk t e n daarn a verhandeld.

Toekomst7 a Bedenk een reden waarom tussen landen nog geen volledige vrijhandel tot stand is gekomen. El k

lan d onderhandel t v anui t zij n eigen b elan g e n wi l zij n eige n e c onomi e b eschermen. b Uit Afrika komen veel grondstoffen zoals thee, katoen en cacao. In Nederland kun je overal Max Havelaar-producten kopen. Deze producten zijn een voorbeeld van fairtrade. De koffie van Max Havelaar wordt rechtstreeks ingekocht bij arme boeren. Hierdoor:– stijgen / dale n de prijzen;– neemt de afhankelijkheid van de boeren to e / af;– wordt de toekomst van de boeren slechte r / beter.c Naast koffie handelt Max Havelaar bijvoorbeeld ook in chocola, die rechtstreeks bij de boeren wordt ingekocht. Zou jij

de iets duurdere Max Havelaar-reep kopen? Bij v . ja, w ant dat is b elangrijk v o or een eerlij ke re we l vaa r t ve rdelin g o p d e we reld.

8 Nigeria krijgt ontwikkelingshulp op het terrein van onderwijs, gezondheidszorg en politiek. Leg uit waarom dezeontwikkelingshulp minder effect heeft zolang het landbouw- en handelsbeleid van rijke landen niet verandert.

D o o r he t land b o u w - e n handels b elei d v a n rij k e lande n ka n Nigeri a zic h nie t g o e d on t wik k elen. On t wik k elingshul p leid t we l t o t b e t e r onderwij s e n b e t e re zo rg , maa r b reng t niet di re c t mee r


we l v aa r t.

Casus (gt)

9 Maak onder begeleiding van je docent een opinielijn over (een van) de volgende stellingen.– Het is terecht dat Nigeria haar boeren beschermt met invoerrechten.– Amerikaanse boeren zijn oneerlijke concurrenten voor Nigeriaanse boeren.– De VS moeten geen ontwikkelingshulp meer aan Nigeria geven, maar de exportsubsidies aan de Amerikaanse boeren

stoppen.

a Bedenk met één of meer klasgenoten zo veel mogelijk argumenten vóór een van de stellingen. Bij v. j uis t arm eboe re n m oe t e n hu n p rodu c t e n i n eige n lan d kunne n afzet t en .b Bedenk met elkaar zo veel mogelijk argumenten tegen die stelling. Bij v. oneerlij ke hande l i s voo r nieman d g oed.c Je docent legt uit hoe je een opinielijn maakt. Luister goed naar die uitleg en neem daarna je plaats op de opinielijn in.

10 In deze paragraaf staan zowel kansen als bedreigingen voor de Nigeriaanse boer. Noteer de volgende begrippen op de juiste plaats in figuur 4. Kies uit: dumping • exportlandbouw • exportsubsidies • fairtrade • invoerrechten • kwetsbare economie • multinationals • ontwikkelingshulp. Let op: sommige begrippen kun je twee keer invullen.

Figuur 4 Kansen en bedreigingen voor de Nigeriaanse boer.

Kansen Bedreigingen

Exportlandbouw DumpingFairtrade ExportsubsidiesInvoerrechten InvoerrechtenM ultinationals Kwetsbare economieOntwikkelingshulp Multinationals


5 Olie in Nigeria

1 Bekijk bron 1.

a Welke tegenstelling zie je op de foto? E e n halfnaak t e jonge n z w em t tusse n k r ak k emikkige bo otjes , me t olieopslagtank s o p d e ach t e r g r ond. b Zal de jongen op de foto veel met de Nigeriaanse olie-industrie te maken hebben? Waarschijnlij k wel, wan t hi j woon t ernaas t e n za l aa n d e natuurlij ke omgevin g mer ke n da t e r oli e wo rdt gep rodu c ee rd.

2 Gebruik bron 3 en figuur 1.a Kleur de rivier de Niger blauw in figuur 1.b De naam Nigeria is een samenvoeging van ‘Niger’ en het Engelse woord ‘area’. Wat betekent de naam Nigeria?

G ebie d v a n d e Nige r . Nigeria was vroeger een Engelse / Frans e kolonie.c Welke namen horen bij de cijfers in figuur 1?

1 Abuja.2 Lagos.3 Po r t Ha rc ou r t.d Kleur het Deltagebied blauw in de kaart.

e In welke plaats in figuur 1 vind je de grootste oliehaven? In P o r t Ha r c ou r t. 3 Bestudeer bron 2 en 4 en figuur 2. Nigeria heeft een grote olierijkdom.

a Geef bij de laatste twee uitspraken in figuur 2 aan of deze over de arme Nigerianen (A) gaan of over de rijkeNigerianen (R).b Vergelijk bron 4 uit deze paragraaf met bron 3 uit paragraaf 4. Welke overeenkomst zie je tussen deze twee kaarten?

In het gebied w aar olie w o r dt ge w onnen, zijn de in k oms t en o ok h o ge r . Figuur 2 Enkele feiten over olie in Nigeria.

– In Nigeria worden 2 miljoen vaten olie per dag uit de grond gehaald.

– De bewezen reserves zijn 35 miljard vaten.

– 80% van de winst ervan komt terecht bij 1% van de bevolking.

– R De totale winst sinds de onafhankelijkheid is 400 miljard dollar.

– A Veel mensen smokkelen olie naar de buurlanden.

Figuur 1 Blinde kaart van Nigeria.

Casus (gt)

4 a Maak het cirkeldiagram in figuur 3 af op basis van de volgende cijfers: personen werkzaam in de landbouw 70%, in de industrie 10% en in diensten 20%.

b Welke conclusie kun je trekken over de welvaart in Nigeria, op basis van figuur 3? D e w e l v aa r t i s laag , w ant ee n g r o o t dee l v a n d e b e v olkin g w erk t i n d e land b o u w . c Bekijk bron 6. Formuleer een relatie tussen het bbp per hoofd en de olieopbrengst. Al s d e olieopb r engst stijgt , stijg t he t bb p p e r h o o f d o ok. d Westelijk Afrika is een van de armste gebieden van de wereld. In Nigeria leefde in 1980 28% van de bevolking onder de armoedegrens en in 2007 70%. De bevolking die onder de armoedegrens leeft, neemt toe / a f , dus worden de rijken rijker / armer .

Figuur 3 De beroepsbevolking van Nigeria.

5 a Lees bron 2 nog eens en maak de onderstaande tekst kloppend.

Nigeria is rijk aan o lie . De overheid haalt hier haar belangrijkste inkomsten uit, want olie wordt veel

geëx po r t ee rd . Veel m ultinationals zijn naar Nigeria gekomen om er olie te winnen.b Zet achter elke omschrijving de juiste groep. Kies uit: vissers • overheid • multinational.– Ons bedrijf haalt 10% van de wereldwijde oliereserves uit de Nigerdelta en daarom is dit gebied belangrijk voor onze

winst. Multinational.– Als de olieprijs hoog is, zijn we voor onze inkomsten voor 70% of meer afhankelijk van de olie-opbrengsten.

O v erheid .– Door de olievervuiling gaan de vissen dood en daarmee onze belangrijkste inkomstenbron.

Vissers.


c Zowel onder rijke als onder arme mensen komt veel corruptie voor. Verklaar waarom corruptie de modernisering

van de economie tegenwerkt. Iede r een wil aan el ke v e r andering iets v e r dienen, w aa r d o or bij v o or b eel d d e industri e zic h m o eilij k on t wik k elt.

6 Gebruik bron 3 en 5.Noem twee redenen waarom de oliewinning in Nigeria een risicovolle onderneming is voor de natuurlijke omgeving.

Bron 3 P ijpleidinge n lo p e n d o o r he t gebie d w aa r mense n w onen . D e kan s o p lekkage s is g r o ot. Bron 5 De oli e wo rd t i n ee n deltagebie d ge wonnen . Di t zij n k wets b a re natuu rgebieden.

7 Bekijk bron 6.a Maak de volgende uitspraken af door stijgen of dalen in te vullen.

– Als de wereldeconomie groeit, zal de vraag naar olie s tijgen De olieproductie zal s tijgen en de olieprijs zal s

tijgen Voor Nigeria s tijgen de inkomsten dus en de overheidsuitgaven kunnen ook s tijge n .

b Hoe kun je in bron 6 zien dat Nigeria erg afhankelijk is van de schommelende wereldmarktprijzen van aardolie? Het en e jaa r zij n d e in k oms t e n hee l h o o g , he t ande r e jaa r ee n stu k lage r .

8 Gebruik bron 7.a Nigeriaanse rebellen plegen regelmatig aanvallen op diverse doelen, vaak olietransporten. Noem twee redenen waarom dit een vloek is voor het land.

1 Oo k d e eige n be volkin g wo rd t get rof fe n d oo r d e ge wa pend e aan vallen.2 De aan valle n belemme re n d e oliewinning , waa rd oo r in koms t e n t eru g kunne n lo pen.b Je ziet in bron 7 dat het aantal aanvallen in 2010 sterk terugliep in vergelijking met de voorgaande jaren. Wat zou

hiervoor een reden kunnen zijn? De Nigeriaans e politie k hee f t st renge re maat regele n get rof fen o f he t gebie d be t e r onde r c ont role.

9 Het is duidelijk dat de lokale bevolking onvoldoende van de oliewinning in Nigeria weet te profiteren. Hoe kan deze situatie volgens jou het beste verbeterd worden? Bespreek de onderstaande ideeën met je klasgenoten en beargumenteer jouw keuze.A De overheid moet buitenlandse bedrijven niet langer toestaan en voortaan zelf de olie winnen.B Er moet een strikte controle komen op handhaving van strenge milieuregels om vervuiling tegen te gaan.C Buitenlandse bedrijven moeten meer winstbelasting

betalen, zodat de Nigeriaanse overheid meer geld ontvangt.

D De bevolking moet eisen dat corrupte leiders aftreden en leiders kiezen die opkomen voor de belangen van het volk.

Mee r de r e an t w o o r de n zij n m o gelijk. – Oplossin g A verminde r t waarschijnlij k he t ge weld.– Oplossin g B gaa t d e milie u vervuilin g t egen.– Oplossin g C e n D kunne n er voo r zo rge n da t e r mee r opb rengs t e n naa r d e lokale be volkin g gaan.

Casus (gt)

6 Gezondheid in Nigeria

1 a Maak de uitspraken goed af.– Een land als Nigeria is wel / nie t erg afhankelijk van natuurlijke grondstoffen als olie.– Daardoor is de bevolking wel / nie t afhankelijk van de wereldmarktprijzen.– Nigeria kan beter mee r / minder afhankelijk worden van de olieprijzen, bijvoorbeeld door ook te investeren in de

olieverwerkende industrie.– Daarom zal het land meer / minde r moeten investeren in onderwijs om een beter opgeleide bevolking te krijgen.– Een goed / slech t opgeleide bevolking is beter voor een land.– Mensen met een hogere opleiding hebben een betere / slechter e gezondheid door hun leefwijze.b Deze paragraaf gaat over welvaar t / welzijn.

2 Gebruik bron 1 en 2.

a Leg met behulp van bron 1 uit dat armoede, honger en gezondheid een negatieve invloed op elkaar hebben. Bij v. d oo rda t mense n honge r heb ben , zij n z e va ke r zie k e n p rodu c e re n z e minde r, waa rd oo r ze ar m zijn.b Noem kenmerken uit bron 2 die met armoede te maken hebben, kenmerken die met gezondheid te maken hebben eneen kenmerk dat met honger te maken heeft.Armoede: t oegan g t o t sanitai re voorzieningen , t oegan g t o t sch oo n drink wa t e r, aandeel bb p aa n gezondheidszo rg.Gezondheid: le vens ver wachting, zuigelingens t er f t e, niet-ingeën t e kinde ren, malaria, aids.Honger: onde rgewicht .c Met welke bron uit deze paragraaf kun je laten zien dat welvaart een grote invloed heeft op gezondheid? Licht

je antwoord toe. Me t b r o n 3 . He t arms t e dee l v a n d e b e v olkin g hee f t ee n v ee l h o ge r e kinders t er f t e.

3 Lees figuur 1 en gebruik bron 2 en 5.a Geef voor de VS en voor Nigeria aan wat voor soort ziekte er het meest voorkomt.

Nigeria: v ee l arm o edeziek t e n e n t r opisch e ziek t en. VS: we l vaa r tsziek t en.b Bedenk twee maatregelen die de regering van Nigeria heeft genomen om de levensverwachting te verhogen. Bij v.mee r inentinge n bi j kinde ren , be t e re t oegan g t o t sch oo n drink wa t e r.c De regering heeft een positieve invloed op de gezondheid. Hoe kun je dit zien in bron 5? De le vens ver wachting neemt t oe. De gezondheidszo rg zal dus ver be t e rd zijn.

Figuur 1 Soorten ziekten. Figuur 1 Vergelijking wereldwijd. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal / Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

4 Gebruik bron 1 en 2.a Hoeveel Nigerianen hebben geen toegang tot goede sanitaire voorzieningen en schoon drinkwater? 67 % va n de Nigeriane n hee f t gee n t oegan g t o t sanitai re voorzieningen , 40 % hee f t gee n t oegang t o t sch oo n drink wa t e r.b Leg uit dat gebrekkige toegang tot sanitaire voorzieningen en schoon drinkwater een oorzaak kan zijn voor

armoedeziekten. B esmettinge n v a n allerle i ziek t e n grij p e n i n z o ’ n situati e sne l o m zic h heen. c De investeringen in het aanleggen van bijvoorbeeld toiletpotten en rioleringen verdienen zichzelf terug. Leg dit uit.

Bij v . he t aanlegge n gee f t w er k gelegenhei d e n d e gezondhei d v a n mense n w o r d t b e t e r , w aa r d o o r d e p r o du c t i vi t ei t t o eneemt.


5 Gebruik bron 2 tot en met 6. Malaria is een ziekte die vooral jonge kinderen treft. Jaarlijks sterven 300.000 Nigeriaansekinderen aan deze ziekte.

a Bij welke inkomensgroepen is de kindersterfte het laagst? Verklaar je antwoord. Bi j d e rijks t e in komensg roe pen, want die heb ben kennis om maat regelen t e nemen en geld om middele n t e ko pen.b Malaria is een voorbeeld van een armoedeziekte. Welke middelen kun je gebruiken om malaria te voorkomen?

Voorlichting geven en muskietennetten gebruiken.6 a In Nigeria geeft de overheid bijna 5% van het bbp uit aan gezondheidszorg. In Nederland is dit bijna 8%. Leg uit

waarom de volgende stellingen juist zijn.

– In arme landen is een verbetering van de gezondheid eerder te koop dan in rijke landen. In arm e landen is de b asisgezondheid slech t e r. Toenam e van we l vaa r t leidt sneller t ot g ro t e re ver be t eringe n i n gezondheid.

– Het is onterecht dat Nigeria minder aan gezondheidszorg besteedt dan Nederland. Zonde r ee n g o ede gezondhei d v a n d e b e v olkin g ka n e r w eini g w e l v aa r t t o t stan d geb r ach t w o r den.

b Overleg met een of enkele klasgenoten. Als jullie president van Nigeria zouden zijn, waar zou je dan mee beginnen:investeren in onderwijs of in gezondheidszorg? Bij v. i n be t e r onderwijs , wan t d oo r kenni s zij n ziek t en t e voor kome n (bij voor beeld : d oo r veili g vrije n ku n j e aid s voor komen).c Zoek een groepje dat het andere antwoord heeft gekozen en probeer elkaar te overtuigen. Gebruik zo veel mogelijk argumenten!

7 Gebruik alle bronnen in het handboek.

a In welke bronnen worden oplossingen voor een betere gezondheidszorg gegeven? In bron 4 en bron 6 . b Welke organisatie zou jij het eerste ondersteunen door geld te geven? Bij voor beeld : U S AI D, wan t eenmultinationa l hee f t zel f gen oe g gel d e n me t muskie t ennet t e n gaa n kinde re n nie t d ood.c Nigeria is het land met de grootste bevolking in Afrika en deze bevolking zal de komende tijd spectaculair groeien.Deze groei komt door daling van het geboortecijfe r /

sterftecijfer en door v er b e t erin g van de gezondheidszorg.

Figuur 2 Wat zijn de oplossingen?

Korte termijn Lange termijnArmoede Verhogen invoerrechten FairtradeGezondheidszorg Muskietennetten VoorlichtingVoedsel Noodhulp Verhogen productie

8 Voor Nigeria is ontwikkelingshulp voor de korte termijn een oplossing, maar niet altijd voor de lange termijn.a Noteer in figuur 2 het juiste begrip op de juiste plaats. Kies uit de volgende begrippen: muskietennetten • fairtrade •noodhulp • verhogen invoerrechten • verhogen productie • voorlichting.b Bespreek klassikaal de volgende stelling: zolang buitenlandse bedrijven olie winnen in Nigeria (paragraaf 5), moeten westerse landen Nigeria ondersteunen bij het bestrijden van armoede, honger en ziekten. Noteer hieronder je conclusie.

Bij v . i k b e n he t hierme e eens , w an t al s bui t enlands e b edrij v e n zo v ee l wins t ma k e n in Nigeri a m o ge n w es t ers e lande n o o k w e l w a t t erugd oen.

Examentrainer

7 ExamentrainerSchrijf je antwoorden op een apart antwoordblad.De cursief gedrukte opgaven zijn voor gt-niveau.

2p 1 Kijk naar bron 1.Hoe verklaar je dat zwarte Amerikanen vaker tot de arme bevolkingsgroep behoren dan blanke Amerikanen?

1p 2 I

Welke uitspraak is juist?De VS zijn het land met het hoogste bbp ter wereld.

II In de VS is de binnenlandse ongelijkheid groter dan in Nederland.A Uitspraak I is juist.B Uitspraak II is juist.C Beide uitspraken zijn juist.D Beide uitspraken zijn onjuist.

2p 3 Op de wereld bestaan ook verschillen tussen arme en rijke landen.a Neem de cijfers 1 en 2 over op je antwoordblad en zet de landen VS en Nigeria

achter het juiste cijfer.b Welke begrip hoort bij de letter A?

A 1 2Landbouw 1% 70%Industrie 22% 10%Diensten 77% 20%

4p 4 Gebruik bron 2.a Maak onderstaande zinnen kloppend.In het zuiden van de VS:– zijn de mensen armer / rijker;– hebben de mensen een hogere / lagere koopkracht;– werken relatief meer mensen in de landbouw / diensten;– is het opleidingsniveau hoger / lager.b Neem de letters a tot en met d over op je antwoordblad en vul in: hoger • lager.

In het zuiden van de VS is de zuigelingensterfte ..(a).., de levensverwachting ..(b).., de welvaart ..(c).. en het welzijn ..(d)...

1p 5 Gebruik bron 3.Welke uitspraak is juist?

I Het aandeel mensen werkzaam in de landbouw is in de in de VS in de 19e eeuw sneller gedaald dan in de 20e eeuw.

II De samenstelling van de beroepsbevolking in een arm land lijkt meer op die van de VSin 1990 dan in 1890.

A Uitspraak I is juist. B Uitspraak II is juist.C Beide uitspraken zijn juist.D Beide uitspraken zijn onjuist.

3p 6 Bron 4 gaat over honger in de wereld.Neem de cijfers 1 tot en met 3 over op je antwoordblad en geef aan welk woord in de legenda hoort te staan. Kies uit: kindersterfte • kwantitatieve honger • kwalitatieve honger.


1p 7 I

Welke uitspraak is juist?Naarmate de levensverwachting hoger is, is de zuigelingensterfte lager.

II De overheid in Nigeria investeert in vergelijking met Nederland weinig in onderwijs engezondheidszorg.

A Uitspraak I is juist.B Uitspraak II is juist.C Beide uitspraken zijn juist.D Beide uitspraken zijn onjuist.

2p 8 A

Welke uitspraken zijn juist?Door specialisatie en schaalvergroting stijgt de arbeidsproductiviteit in de landbouw inde VS.

B De VS produceert meer voedingsgewassen dan handelsgewassen.C De exportlandbouw in rijke landen is gevoeliger voor schommelingen in de

wereldmarktprijzen dan in arme landen.D In rijke landen komt meer kwalitatieve dan kwantitatieve honger voor.

2p 9 Gebruik bron 5.Tussen de VS en Nigeria zijn er heel wat handelsrelaties.Wie heeft het meeste voordeel hiervan: de VS of Nigeria? Licht je antwoord toe.

2p 10 (gt) Vul in: meer of minder.In 2008 begon een wereldwijde crisis. De vraag naar goederen werd ..(a)... Daardoor werd de olieprijs ..(b)... De export van aardolie werd ..(c)... De import van voedselgewassen werd..(d)... De kans op kwalitatieve honger werd ..(e)...

3p 11 a Neem de cijfers 1 en 2 over op je antwoordblad en zet de landen VS en Nigeria achter het juiste cijfer.b Welk begrip hoort bij de letter A?

c Formuleer een relatie tussen deze tabel en de welvaart in een land.

A 1 2Auto’s per 1.000 inwoners 451 31Internet per 1.000 inwoners 781 285Telefoon per 1.000 inwoners 1.164 33Televisies per 1.000 inwoners 938 103

2p 12 (gt) Gebruik bron 6.Geef twee redenen waarom de bevolkingsdichtheid in het zuiden van Nigeria hoger is dan in het noorden.

2p 13 (gt) Gebruik bron 6 en 7.Verklaar waarom in 2009 polio vaker in het noorden van Nigeria voorkomt, ondanks de lagere bevolkingsdichtheid in dat deel van het land.

Atlas

8 Arm en rijk op kaartenIn deze paragraaf ga je met behulp van de atlas het onderwerp arm en rijk in de VS en Nigeria nog eens bekijken. Je

oefent hierbij je atlasvaardigheden.

De vaardigheid ‘lokaliseren’ staat hierbij centraal. Daarnaast oefen je de algemene aardrijkskundige vaardigheid

‘verbanden leggen’.

1 In dit hoofdstuk stonden twee landen centraal: Nigeria en de VS.

a Zoek de kaart De aarde - levensomstandigheden en ontwikkeling op. In de VS zijn de levensomstandigheden g o ed , in

Nigeria zijn de levensomstandigheden minde r slecht.b In de landen rond de VS zijn de levensomstandigheden g oe d of minde r g oe d . In de landen rond

Nigeria zijn de levensomstandigheden s lecht of minde r slech t.

De VS ligt in een rij ke r werelddeel dan Nigeria.c Kijk naar de omschrijving bij de kaart en zet een streep onder de woorden die bij deze kaart horen: welvaart / welzij n /levensverwachtin g / geboortecijfer / zuigelingensterfte / voedselzekerhei d / gebruiksgoederen .d Lees de tekst van figuur 1. Bij welke van de voorgaande vragen heb je moeten lokaliseren? Licht je antwoord toe.

Vraa g a , wan t daa r m oes t j e d e liggin g va n Nigeri a e n d e V S opz oe ken . E n v raa g b, want daa r we rd gev raag d naa r aang renzend e landen.

Figuur 1 Wat is lokaliseren? Figuur 1 Vergelijking wereldwijd. Bekijk deze figuur in Lesmateriaal /Alle Digiboeken / Antwoordenboeken.

2 Bij aardrijkskunde leg je vaak verbanden tussen onderwerpen in gebieden. Bijvoorbeeld:– Hoe groter het aandeel van de landbouw, hoe armer het gebied is.– Hoe groter de corruptie in een land, hoe groter de binnenlandse ongelijkheid.a Bekijk in de atlas het kaartblad De aarde - ontwikkeling. Leg een verband tussen levensomstandigheden en

kindersterfte. H oe b e t e r d e le v ensomstandigheden , h oe lage r d e kinders t er f t e. b Bekijk in de atlas het kaartblad Nederland - bevolking. Leg een verband tussen het bruto sterftecijfer en vergrijzing.

H oe lage r d e v e r grijzing , h oe lage r he t s t er f t ecij f e r . 3 Gebruik het kaartblad De aarde - landbouw en visserij.

a Rijke landen zijn landen met vee l / weinig mensen werkzaam in de landbouw en visserij. De arbeidsproductiviteit ishoog / laag , daardoor produceren ze veel / weini g gewassen.

b Vul steeds het juiste voedingsgewas in. De VS exporteren tar w e naar Nigeria. De VS produceren meertar we , maï s e n aa rdap pele n dan het hele werelddeel Afrika bij elkaar.

4 Neem de kaart Verenigde Staten - bevolking voor je.a Verklaar het verschil in spreiding tussen de hispanics en de zwarte bevolking. His p anic s kome n ui t Mexi c o, t erwij l z wa r t e n al s sla ve n vanui t Afrik a zij n geb rach t o m i n d e land bo u w t e wer ken.b Maak de uitspraken kloppend voor gebieden met een hoge concentratie van zwarte bevolking.– arme / rijk e gebieden– veel / weini g landbouw– hog e / lagere bevolkingsgroei– bevolkingstoenam e / bevolkingsafname

5 Gebruik kaarten: De aarde - energie en De aarde - industrie. Vul in: meer • minder.

De VS hebben mee r aardolie en aardgas dan Nigeria. Nigeria exporteert mee r aardolie dan de VS. DeVS gebruiken mee r aardolie omdat zij mee r producten verwerken dan Nigeria. In Nigeria zijn minderindustriegebieden. Ook heeft dit land minde r grondstoffen.


6 a Als je verbanden tussen de VS en Nigeria wilt opzoeken, kijk je vooral naar kaarten met een groene / gele / rod e /

paarse / blauw e zijkant, want da t zij n kaa r t e n v a n d e w e r eld , w aa r b eid e lande n opstaan.b Blader door deze kaarten heen en kies een kaart uit die het beste een verschil tussen deze landen weergeeft.

Kaart: Bij voor beeld : 1 20A , want in de V S werkt minder dan 10% van de mensen in deland bo u w, in Nigeria 30-50%. c Blader door deze kaarten heen en kies een kaart uit die het beste een verband tussen deze landen weergeeft.

Kaart: bij v . 120 B , want v anui t d e V S w o r d t tar w e naa r Nigeri a v er v o e r d. d Bespreek je antwoorden met een klasgenoot.

7 Kijk in de inhoudsopgave van de atlas.

a In de atlas is een hele bladzijde met kaarten uit Nigeria. Deze staat op bladzijde 93.b Abuja is sinds 1991 de nieuwe hoofdstad van Nigeria. De miljoenenstad Lagos was de oude hoofdstad. Vergelijk beidesteden. Kies steeds het juiste woord voor Abuja:– arme r / rijker– mee r / minder inwoners per gezondheidscentrum– hoger e / lagere bevolkingsdichtheid– grote r / kleiner aantal mensen met leidingwater

als voornaamste drinkwaterbronc Waarom is het in een miljoenenstad als Lagos nóg belangrijker om goed drinkwater te hebben dan op het platteland?

Arm o edeziek t e n o f t r opisch e ziek t e n v ersp r eide n zic h snel. 8 a Makurdi is een gewest in Nigeria. Zoek dit op en geef op grond van de kaarten een omschrijving van de

leefomstandigheden van dit gebied. Maku r d i hee f t ee n r elatie f g o ed e gezondheids v o orziening, maa r 55-70 % v a n d e b e v olkin g lee f t onde r d e arm o edeg r en s e n minde r da n 10 % v an d e b e v olkin g hee f t t o egan g t o t leiding w a t e r . D e b e v olkin g lee f t v o ornamelij k v a n de landbouw en visserij. b Kijk goed naar de kaarten en geef aan welk gebied wordt bedoeld.Het gebied is dunbevolkt en 45-55% van de bevolking leeft onder de armoedegrens.

Maiduguri .De regering zetelt in dit gebied, waardoor het welvarender is. Ook zijn de gezondheidsvoorzieningen beter geregeld.

Abujac Welke uitspraken zijn goed?

In Ibadan staat een olieraffinaderij, die de aardolieverwerkt. Dit is een rijker gebied.In het noorden is de bevolkingsdichtheid lager, de mensen zijn armer.

In gebieden waar aardolie / gas wordt gewonnen, zijn de inwoners armer.d Naarmate er meer mensen in de landbouw werken is een gebied armer. Gaat dit ook op voor Nigeria? J a / Nee, want

in de Nige r delta – w aar olie w o r dt ge v onden – w er k en v eel mensen in de land b o u w , maar juist daar is de w e l v aa r t h o ge r .

9 Neem van het kaartblad De aarde - diensten en economische machtscentra de kaart Economische machtscentra voor je.

Atlas

a Wat is het belangrijkste economische machtcentrum op de wereld?

Tok yo.b Vul steeds een getal in. Op de kaart Economische machtscentra staan de 3

0belangrijkste machtscentra

aangegeven. De top 3 bestaat uit: 2 New York, 1 Tokyo en 3 Londen. In de VS liggen 7machtscentra, in Afrika liggen er 0 .c Deze kaart geeft de afhankelijkheid / ongelijkhei d tussen rijke en arme landen weer.


10 Neem van het kaartblad De aarde - internationale betrekkingen de kaart Mainports luchtverkeer voor je. Vul de juiste getallen in. Op deze kaart staan de 3 0 belangrijkste luchthavens, hiervan liggen er 1 3 in de VS.New York vervoert 1 20 of meer vervoerseenheden, net zoals Londen en Tokyo.11 Vul op bladzijde 116 en 117 de topografie van deze module in.

wereldwijs.prd.vo.malmberg.nlwereldwijs.prd.vo.malmberg.nl/uploads/asset/document/... · Web view6...

Documents

Transcript of wereldwijs.prd.vo.malmberg.nlwereldwijs.prd.vo.malmberg.nl/uploads/asset/document/... · Web view6...