Samenvatting filosofie

van de pedagogisc

he

wetenschappen

2

INHOUDSOPGAVE

Inhoudsopgave...................................................................................................................................................3

Hoofdstuk 1: wetenschapsfilosofie van de pedagogiek..........................................................................................5

Inleiding.............................................................................................................................................................5

1.1 Wat is filosofie? (zelfstudie).........................................................................................................................5

1.1.1 Common sense, godsdienst en wetenschappen versus filosofie..........................................................5

1.1.1.1 Common sense (het gezond verstand) en ideologie..........................................................................6

1.1.1.2 Godsdienst en mythe.........................................................................................................................6

1.1.1.3 Filosofie (wijsbegeerte)......................................................................................................................7

1.1.1.4 Wetenschap.......................................................................................................................................7

1.1.2 De domeinen van de filosofie...............................................................................................................7

1.2 Filosofie van de wetenschappen en theorie van de kennis..........................................................................8

1.2.1 Pragmatische indeling van de wetenschappen.....................................................................................8

1.2.2 Wetenschap in logisch-epistemologisch, sociocultureel en ethisch perspectief...................................9

1.2.3 Het normatieve ideaal van wetenschappelijkheid................................................................................9

1.2.4 Het klassieke concept van kennis........................................................................................................10

1.3 Filosofie van de pedagogische wetenschappen.........................................................................................11

1.3.1 Natuurwetenschappen, gedrags- en maatschappijwetenschappen, logica........................................11

1.3.2 Standaardvisie op de gedrags-en maatschappijwetenschappen........................................................11

3

1.3.3 De problematische sociale wetenschappen........................................................................................12

1.3.4 Filosofie van de gedrags- en maatschappijwetenschappen en de pedagogische wetenschappen.....13

Hoofdstuk 2: logisch redeneren als wetenschap..................................................................................................15

2.1 Logica en formeel geldige redeneringen....................................................................................................15

2.1.1 Rationaliteit en logica.........................................................................................................................15

2.1.2 Syntaxis, semantiek, pragmatiek en assertorisch taalgebruik.............................................................15

2.1.3 Redenering (gevolgtrekking, argument), premissen en conclusie......................................................17

2.1.4 Geldigheid, waarheid en redeneervorm.............................................................................................18

2.1.5 geldigheid en soliditeit (college 5, p54.).............................................................................................21

2.1.6 Deductie en inductie...........................................................................................................................21

2.1.7 Soorten logica’s of logische systemen................................................................................................22

2.2 Basisregels van de propositielogica............................................................................................................22

2.2.1 Basiselementen van de propositielogica.............................................................................................22

2.2.2 De logische wetten.............................................................................................................................24

VERVANGINGSWETTEN/ equivalentieregels................................................................................................25

AFLEIDINGSWETTEN/ inferentieregels.........................................................................................................25

2.2.3 Basale propositielogische regels en redeneerschema’s......................................................................28

2.2.4 Propositielogische bewijzen................................................................................................................29

2.3 Nomenclatuur van de predikatenlogica.....................................................................................................29

2.3.1 Basiselementen van de predikatenlogica (QL)....................................................................................30

2.3.2 Gekwantificeerde formules en kwantorenverwisseling......................................................................32

2.3.3 Basale predikaatlogische formules en redeneerschema’s (p44 onderaan valt weg tem p46 bovenaan).....................................................................................................................................................................34

REFLECTIETHEMA’S..........................................................................................................................................37

Hoofdstuk 3: inductivisme, funderingsdenken en logisch positivisme.................................................................39

3.1 Inductivisme...............................................................................................................................................39

3.1.1 Historische achtergrond......................................................................................................................39

3.1.2 De inductieve methode......................................................................................................................39

3.1.3 De inductieve gevolgtrekking en inductieprincipe..............................................................................41

3.1.4 Problemen van het inductivisme........................................................................................................42

3.2 Logisch positivisme....................................................................................................................................44

3.2.1 Historische achtergrond......................................................................................................................44

3.2.2 De erfenis van Hume..........................................................................................................................44

3.2.3 Probleem van a priori kennis..............................................................................................................45

3.2.4 Het verificatieprincipe........................................................................................................................46

Hoofdstuk 4: falsificationisme, paradigmastrijd en coherentie............................................................................49

4.1 Het kritisch falsificationisme van Popper...................................................................................................49

4

4.1.1 Deductivisme en falsificationisme.......................................................................................................49

4.1.2Fallibilisme en corroboratietheorie.....................................................................................................50

De paradigma’s en wetenschappelijke revoluties van Kuhn........................................................................53

Hoofdstuk 5: methodologisch individualisme en de Erklären-Verstehen-controverse in de sociale wetenschappen................................................................................................................................................59

De Methodenstreit in de sociale wetenschappen.......................................................................................59

Methodologisch holisme en individualisme.................................................................................................61

Hempels causaal-nomologisch model van verklar5.ing...............................................................................65

Taylors hermeneutisch-interpretatieve model van verklaring.....................................................................73

Hoofdstuk 6: theorie, praktijk en waarden in de pedagogische wetenschappen.............................................83

Brezinka’s metatheorie van de opvoeding...................................................................................................83

Hoe wetenschappelijk is de pedagogiek?....................................................................................................86

HOOFDSTUK 1: WETENSCHAPSFILOSOFIE VAN DE PEDAGOGIEKINLEIDING

Pedagogiek = wetenschap werkhypothese aannemeno Wetenschap: een vorm van kenniso Wetenschappelijke kennis: steunt op rationeel onderzoeko Pedagogisch wetenschappelijk onderzoek: gaat uit van en wordt geleid door bepaalde

veronderstellingeno Filosofie van de wetenschappen (wetenschapsleer) + theorie van de kennis (epistemologie) =

de begrippen (conceptueel kader) aanreiken : om veronderstelling in kaart te brengeno Hier: basisbegrippen van filosofie van pedagogische wetenschappen + epistemologie van

pedagogiek Wanneer nuttig = etymologische info gegeven ‘pedagogiek’: paidagoogia = kind

leiden ; ‘wetenschap’: scentia = scire = weten! Wetenschapsfilosofie van de pedagogiek: een rationeel-kritische reflectie over de fundamenten van

de pedagogiek en het pedagogische onderzoek Wetenschapsfilosofie: nadenken over wetenschappelijk denken wetenschappen = vormen van

menselijk kennen of denken kennen in het kwadraat/ metawetenschap = essentieel voor eigen plaatsbep. van wetenschapper

Filosofische vragen betreffende studieobject + methodologie : onvermijdelijk + onafwendbaar ALTIJD filosofische problemen!

ELKE WETENSCHAPPER = FILOSOOF OF HIJ DAT NU WILT OF NIET

5

1.1 WAT IS FILOSOFIE? (ZELFSTUDIE)

Eerste inzicht in verwerven in natuur, aard of eigenheid + plaats filosofie als intellectuele discipline in W beschaving:

Extern afgrenzen van wijsbegeerte tov andere wereldoriënterende praktijken en theorieën Intern opdelen van filosofie in filosofische subdisciplines

1.1.1 COMMON SENSE, GODSDIENST EN WETENSCHAPPEN VERSUS FILOSOFIE

Mens = oriënteren + situeren in werkelijkheid adhv betekeniskaders De voornaamste wereldoriënterende kaders

1. Common sense en ideologie2. Godsdienst en mythe3. Filosofie4. Wetenschappen

VOOR filosofie = ookal common sense + ideologie, godsdienst & mythe! Filosofie ontstond in de 5de eeuw v.Chr. in Griekenland (Athene)

o Is de oudste wetenschap Moderne natuurwetenschappen ontstonden in de 16de-17de eeuw (mathematische fysica, chemie en

biologie) Moderne menswetenschappen ontstonden pas in de 19de eeuw (economie, sociologie & psychologie)

moderne wetenschappen = dus afgesplitst van oudste wet + ernaast komen te staan

1.1.1.1 COMMON SENSE (HET GEZOND VERSTAND) EN IDEOLOGIE

Common senseo De binnen een bepaalde cultuur levende opvattingen en natuurlijke waarderingeno Hetgeen wat men zegt, denkt en doeto grootste gemene deler in overtuigingen en evaluaties die leven in een bepaalde cultuurkring op

een bepaalde plaats en tijd bv: houding tov huisvaders in 1950-1960 en nuo Zijn algemeen aanvaarde overtuigingen en waardeoordelen (meestal onkritische vooroordelen en

vanzelfsprekendheden) = meestal impliciet + gaan over van generatie op generatieo Komt vaak omhoog in gezegden + spreekwoorden:

“Verboden vruchten smaken het best”; “Het gras is altijd groener aan de overkant” – mensen = verlangen altijd wat ze niet (mogen) hebben.

‘De vos en de zure druiven’ (de La Fontaine) keert de vos de druiven echter de rug toe met de opmerking dat ze toch zuur zijn

mensen = verlangens altijd aanpassen aan wat ze (kunnen) hebben of krijgen common sense-houdingen = elkaar tegenspreken contradictorisch

Vaak: onkritische vooroordelen + vanzelfsprekenheden geheel van overtuigingen en waardeoordelen kan soms het statuut krijgen van ideologie (kapitalimse, communisme, fascisme))o Ideologie in de pejoratieve zin: geheel van opvattingen + waarderingen met praktische strekking

in de context van sociopolitieke invloed en machtsuitoefeningen, zonder dat zo’n ideologisch geheel kritisch en/of rationeel kan gerechtvaardigd worden

2 vormen van ideologieëno Conservatieve ideologie: bedienen zich van valse legitimaties of justificaties om het status quo te

behouden of om een selecte minderheid te bevoordelen = racsime + nationalissme

6

o Revolutionaire ideologie: hanteren utopische justificaties in termen van toekomstige droomwerelden = maoïsme + sekten

1.1.1.2 GODSDIENST EN MYTHE

Hebben als basis een geopenbaarde of overgeleverde waarheido Bijbel: onthult de openbaring van God en geeft de heilsgeschiedenis van de menso Griekse mythen: mythische verklaring, toekomstperspectief of moralistische les

Prometheus-sage, de Antigone-tragedie en de Sisyphus-legende. Prometheus-motief = zelfbewuste mens die de goden trotseert Prometheus =

stal het vuur en schonk het aan de mensen. Straf = aan een rots vastgeketend, waar een adelaar= lever, die ’s nachts weer aangroeide, uitpikken, totdat Heracles de adelaar doodde, Prometheus bevrijdde en hem met Zeus verzoende.

De lotgevallen van Antigone = heilige plichten om gestorven familieleden de laatste eer te bewijzen en te begraven. Antigone haar broer Polynices begraven Creoon Straf: levend inmetselen hongerdood MAAR langzame hongerdood te ontkomen= pleegde zij zelfmoord.

Het Sisyphus-thema = de absurditeit van het bestaan. Sisyphus slaagde erin Thanatos, de god van de dood, te overmeesteren en vast te binden= er stierven geen mensen meer op aarde Straf: Sisyphus = rots op berg duwen, en net als hij er bijna was rolde die naar beneden!

o Germaanse sagen: : mythische verklaring, toekomstperspectief of moralistische les Meestal = volledig betekeniskader waarbij de oorsprong, plaats en bestemming van de mens

verbonden worden met de goddelijke of sacrale dimensie van de kosmoso Grote, universele godsdiensten = verlossing.

De monotheïstische godsdiensten rooms-katholicisme, de islam en het jodendom = objectieve waarborg te geven voor de waarheid en werkelijkheid van de verlossing.

1.1.1.3 FILOSOFIE (WIJSBEGEERTE)

Filosofie: liefhebben, streven naar wijsheid/ inzicht begeerte naar wijsheid = wijsbegeerte een rationeel (radicaal) kritische reflectie over de fundamenten van de werkelijkheid

o Verschil common sense/ mythe met filosofie: common sense is onkritisch en mythes/godsdiensten zijn irrationeel (tegen rationaliteit) + arationeel (buiten rationaliteit)

Methode en doel van filosofieo Methode: reflectie: rationeel kritisch want er wordt gebruik gemaakt van radicale kritiek en het

rationele argument (procedure van stelling, argument en tegenargument)o Doel: het bereiken van intelligibiliteit en waarheid betreffende de werkelijkheid en het menselijk

bestaan filosofie wilt dus streven naar de waarheid en de inzichtelijkheido = onmogelijk dus streven naar waarheid + inzichtelijkheid! o Grond = niet bezit van wijsheid MAAR verlangen naar de waarheid en de liefde voor het redelijke

inzicht in wereld en mens

1.1.1.4 WETENSCHAP

Onderscheid tussen filosofie en wetenschap = artificieel en arbitrair filosofie = wetenschap & wetenschap = filosofie

Term filosofie = gebruikt + misbruikt MAAR kernbetekenis in relatie tot die van “wetenschap” blijft de volgende

o Filosofie = chronologisch + structureel de eerste wetenschap + meest fundamentele

7

o Fundament van disciplines van 17de eeuw die zich afsplitsten van wat op een ongenuanceerde manier onder filosofie werd verstaan als wetenschap

o = toch een wetenschap gebleven met eigen domeinen naast moderne wet. Westerse beschaving = cruciaal breuk moment: Copernicaanse revolutie

o Heliocentrische wereldbeeld: aarde draait rond de zono Revolutie in de natuurfilosofie of-wetenschap is de centrale omwenteling binnen het grote,

westerse project van rationeel, kritisch onderzoek Onderscheid wetenschap en filosofie op vlak van doel en methode = accent verschuiving tussen filo +

nafilo periodeo Wetenschappelijke methode: rationeel kritisch en steunt op empirische waarnemingen,

observaties en testeno Doel van wetenschap: praktische bruikbaarheid (vooral technologische toepassing)

1.1.2 DE DOMEINEN VAN DE FILOSOFIE

Filosofische reflectie = niet alleen betrekking op fundamenten van de werkelijkheid als geheel OOK domeinen!

Rationeel-kritische reflectie = binnen domein van wisselwerking tussen mens en wereld betr op 2 aspecten van het mens zijn

o Praktische filosofie: menselijk handelen moraalfilosofie/ ethiek + sociale + pol filosofie + psy

o Theoretische filosofie : menselijk kennen metafysica, epistemologie, logica en wetenschapsleer

FILOSOFISCHE DOMEINEN EN DISCIPLINES WORDEN INGEDEELD IN 3 CONCENTRISCHE CIRKELS

1. Traditionele koninginnenstukken, metafysica, epistemologie en logica

2. Moraalfilosofie/ethiek, filosofische psychologie, filosofie van wetenschappen en taalfilosofie

3. Sociale en politieke filosofie, filosofie van X, Y en Z (de specifieke domeinen zoals religie, recht, geschiedenis…)

Metafysica: de leer van het zijno Komt van boeken Aristoteles = boek na de fysicao De studie van wat aan gene zijde van de fysica of de

empirische wetenschap ligt, het bovenzinnelijke of het bovennatuurlijke zijn (wereldbeeld Plato)

o Metafysica en ontologie (wat er is of bestaat) zijn synoniemen!!! = de leer van het zijn

Epistemologie: de leer van de kennis bestudeert de natuur, de bronnen en de limieten van menselijke kennis

Logica: leer van het redeneren geeft de minimale voorwaarden waaraan rationeel-kritisch onderzoek moet voldoen!

1.2 FILOSOFIE VAN DE WETENSCHAPPEN EN THEORIE VAN DE KENNIS

1.2.1 PRAGMATISCHE INDELING VAN DE WETENSCHAPPEN

Oorspronkelijk geen onderscheid tussen filosofie en wetenschappen

8

o Pas tijdens de renaissance ontwikkelen de natuur-en menswetenschappen zich apart van de filosofie

o Hier: “wetenschappen”= aanduiding voor nieuwe, verschillende disciplines = samenhangende problemen en oplossingspogingen

3 groepen wetenschappeno Formele wetenschappen: wetenschappen met als studieobject formele structuren (wiskunde &

logica)o Empirisch-formele wetenschappen: wetenschappen die zowel een formaliseerbare structuur als

een empirische inhoud hebben (grootste deel van natuurwetenschappen; fysica, chemie biologie, en bepaalde delen van de menswetenschappen; psychologie, economie, sociologie)

o Hermeneutische wetenschappen: wetenschappen meteen cultureel studieobject, culturele fenomenen en symbolische systemen die moeten geïnterpreteerd worden (bepaalde delen van menswetenschappen; archeologie, kunstgeschiedenis, rechtswetenschap…)

1.2.2 WETENSCHAP IN LOGISCH-EPISTEMOLOGISCH, SOCIOCULTUREEL EN ETHISCH PERSPECTIEF

Wetenschap = complex fenomeen = op versch manieren benaderen! 3 benaderingen van wetenschap (hebben onderling wel een paar raakpunten)

o Logisch-epistemologisch perspectief: wetenschap = georganiseerde vorm van rationeel weten of kennen + men stelt kennistheoretische problemen betreffende de aard, structuur en geldigheid van de wetenschappelijke kennis

o Sociohistorische perspectief: sociologische, historische, psychologische en andere probleemvelden in verband met het wetenschapsbedrijf als onder meer individueel beoefende en tevens sociaal verankerde onderzoeksactiviteit

o Ethische perspectief: een reeks problemen hangen samen met waardeoordelen betreffende de wetenschap en haar zin en plaats in het gehele bestaan van de mens en de gemeenschap waarin hij leeft

De logisch-epistemologische benadering = het gros vd wetenschapsfilosofieo 5 basisproblemen!!!

1. Inductie-en confirmatieprobleem2. Demarcatieprobleem3. Probleem van de dynamiek van de wetenschappelijke kennis 4. Reductieprobleem5. Verklaringsprobleem

Basisprobleem in het sociohistorisch perspectief6. Probleem van de sociologie van de wetenschap

Basisprobleem in het ethische perspectief7. Probleem van de waardevrijheid

1.2.3 HET NORMATIEVE IDEAAL VAN WETENSCHAPPELIJKHEID

“DAT is onwetenschappelijk” denk aan STEM, ufologie, astrologie astronomie (wet), Freudiaanse dieptepsy NORMATIEF IDEAAL

9

Demarcatiecriterium: welke norm hanteren we om een wetenschap van een pseudowetenschap te onderscheiden?

De idee van wetenschap ligt niet vast!!

Normatief ideaal van wetenschappelijkheid: wetenschap als rationele of objectieve kennis (idee bevat 3 componenten)

o Systematische component: wetenschap als een systeem van weten, niet als een losstaande verzameling van weetjes; wetenschap als verklaring door de veelheid terug te voeren op een eenheid door middel van principes = ultieme oorzaak

o Logische component: wetenschap moet voldoen aan de eisen van logische geldigheid en coherentie van de afleidingen = rationeel & logica

o Funderingscomponent: wetenschap als een gefundeerde of gegronde kennis (een stabiele, zekere kennis) = redenen vd kennis

Wisk = nadenken en geen labo = toch fundamenten bewijs Ook in waarneming klimaat: gletsjer smelt = gezien/ ervaring KAN NOOIT VERANDEREN = ALTIJD ZEKER!

Wetenschap= systematisch, gefundeerd en logische kennis? = ware kennis (objectieve/ rationele) pseudo/ niet wetenschap!

PROBLEEM: HISTORICITEIT!!!

= heeft een gesch, dynamisch vroeger = juist, achteraf gebleken = niet waar geen ‘vaststaand ideaal’

2 VISIES OVER DE FUNDAMENTEN VAN WETENSCHAPPELIJKE KENNIS IN TRADITIONELE FILOSOFIEËN

o Empirisme: zintuigelijke waarnemingen zijn de oorzaak van feiten= soevereiniteit zintuiglijke waarn. + primaat van feiten( Locke, David Hume) = EMPIRIE + ERVARING

o Rationalisme: men komt tot wetenschappelijke kennis door gebruik te maken van de rede en verstand = soevereiniteit rede + verstandelijke intuïtie (Descartes, Baruch de Spinoza) = RATIO + VERSTAND

ontstaan logica + uitbouw axiomatische wiskunde in Griekse Oudheid = belangrijke elementen in onstaan normatieve idee wet.

Bij de oude Grieken = wetenschap wiskunde als basis Sinds de newtoniaanse mechanica (17de eeuw) benaderd de natuurwetenschap het beste het ideaal

van wetenschappelijkheid Het model van de moderne wetenschap is mathematische fysica

o systematische methodes voor empirisch onderzoek: data-analyse, theoretiseren + evalueren argumenten

o = RATIONELE CONSENSUS over methode, object, theorievorming en verklaringsmodellen van nawet

In de menswetenschappen (pas in de 19de eeuw ontstaan) o = GEEN CONSENSUS over de essentiële elementen voor de opbouw van wetenschap

o Contrast tussen nawet en menswet!!! (zie later)

1.2.4 HET KLASSIEKE CONCEPT VAN KENNIS

10

Wetenschappelijke kennis = een vorm van kennis in het algemeen wat is dan kennis in het algemeen? / natuur of essentie van kennis in het algemeen?/ analyse van concept kennis?

Klassiek: concept van propositionele kennis = termen van 3 afzonderlijke, noodzakelijke en gezamenlijk voldoende voorwaarden gerechtvaardigde, ware overtuiging (JTB: justified true belief)

Kennis hebben/ bezitten = ‘weten’ S heeft of bezit de propositionele kennis DAT p S weet dat po S= subjecto P= propositie, om het even welk zinnetje

De klassieke analyse = uitsluitend propositionele kennis: kennis/weten-dat iets het geval is of kennis/weten dat iets waar is dat-constructie!! =feitenkennis of kennis van waarheden

o A priori kennis: kennis die niet afhangt van zintuigelijke ervaringen = voorafo A posteriori kennis: kennis die afhankelijk is van zintuigelijke ervaringen, gebaseerd op empirie =

van wat achteraf komt andere soorten van kennis

Propositionele kennis (weten dat) dispositionele kennis (weten hoe) De standaardanalyse van propositionele kennis gebeurd aan de hand van 3 noodzakelijke

voorwaarden; S weet dat p, als en alleen als S meent (heeft de overtuiging) dat p P is waar = moet zijn zoals je denkt dat het is S’s mening dat p is gerechtvaardigd = rechtvaardigheidsband = goede redenen + onderbouwen

Kennis is een gerechtvaardigde, ware overtuiging (JTB) 3 kennisvoorwaarden = meningsvoorwaarde, waarheidsvoorwaarde, rechtvaardigheidsvoorwaarde of

S is gerechtvaardigd te menen dat; … de overtuiging te hebben dat … ook zelf verder uitgeklaard worden + leiden tot versch theorieën

o Waarheidstheorieën + theorieën van epistemische rechtvaardiging = belangrijkste (niet beh) Normatieve ideaal van wetenschappelijkheid = wetenschap rationele of objectieve kennis,

gefundeerde kennis, zekere en ware kennis

1.3 FILOSOFIE VAN DE PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN

1.3.1 NATUURWETENSCHAPPEN, GEDRAGS- EN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN, LOGICA

Filosofie Natuurwetenschappen (oudere broers) sociale wetenschappen (jonge zussen)

Binnen sociale wetenschappen = economie, sociologie, psychologie, pedagogiek .. = gedrags- en maatschappijwetenschappen (social and behavioral sciences) OF sociale wetenschappen in brede zin

o Een filosofie van de sociale wetenschappen veronderstelt historisch en structureel een filosofie van de natuurwetenschappen

o Zowel filosofie van nawet + soc. wet = vooronderstellen logica als ‘studie van de methoden + beginselen = gebruikt om goed van slecht redeneren te scheiden

Wet = rationeel + logica = normen bepalen van rationaliteit Logica = essentiële component van normatieve ideaal

Sociale wetenschap is niet hetzelfde als (exacte, positieve) wetenschap en ook niet hetzelfde als literatuur = soort mislukte wiskundigen + dichterso lijken zich te bewegen op een continuüm tussen strikte wetenschap en suggestieve literatuuro door het problematische statuut van de gedrags- en maatschappijwetenschappen zelf

geen algemeen studieobject, methode, theorievorming of grondmodellen = geen consensus

toch = standaardvisie!

11

1.3.2 STANDAARDVISIE OP DE GEDRAGS-EN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN

Menswetenschappen (geesteswetenschappen) natuurwetenschappeno Menswetenschappen = qua karakter dichter bij de filosofie dan nawet MAAR IS VAAK MISLEIDEND

MENSWETENSCHAPPEN WORDEN ONDERVERDEELD IN 2 GROEPEN

o Gedrags- en maatschappijwetenschappen (sociale wet in brede zin): studieobject is de sociale en psychische/pedagogische natuur van het menselijk gedrag, een empirisch-formele wetenschap

Erklären + kwantio Cultuurwetenschappen (the humanities) : studieobject zijn de culturele producten van de mens,

een hermeneutische wetenschap literatuurwet., kunstgesch, archeologie Verstehen + kwali

!!! fysica = nawet = net zoals gedrags + maatschappijwet empirisch formeel = algemeen hetzelfde karakter DUS speciale wetmatigheden + abstracte modellen van de gedrags- en maatschappijwetenschappen (intentionele wetten, computermodel van de geest in psychologie + holistische wetten sociologie … = in het verlengde van de wetmatige of nomologische (nomos: wet) en kwantitatieve structuur van de natuurwetenschappen liggen dus dichter bij strikte wet. dan bij kwali wet. die met filosofie verwant zijn

STANDAARDVISIE = ENGELSE FILOSOFIE = NATURALISM/ NATURALISTISCHE VISIE

Opkomst van de natuurwetenschappen? = westerse wereld : mechanisering van het mens- en wereldbeeldo Mechanisering van zowel stof als geesto Gaat gepaard met naturalisme en materialisme (alles, zonder onderscheid, is een stuk van de

materiële natuur)o Gedrag is dus ook een deel van de natuur en kan dus volgens de natuurwetenschappelijke

methoden onderzocht worden

1.3.3 DE PROBLEMATISCHE SOCIALE WETENSCHAPPEN

August Comte = sociologie Wilhelm Wundt= psychologie

o De sociale wetenschappen = niet zo ver gevorderd als de natuurwetenschappen bestaan maar 150j in studie = niet uitgaan van 1 enkel causaal-nomologisch verklaringsprincipe zoals nawet

Sociale wetenschappen = geen eensgezindheid over methode en objecto Sommigen = ☹ : typering als emp-form weto Orthodoxie standaardvisie = hevig aangevochteno Belangrijke stromingen sociologie = kritische theorie, symbolisch interactionisme +

etnomethodologie = hermeneutische wet?!o Instabiele situatie = METHODENSTRIJD!o Ook object = discussie!

Sociale structuur (sociaal systeem) als object OF individuele handeling? Analyseren van handelingen/ gedragingen

in termen van sociale structuren (topdown approach)

12

in termen van individuele structuren (bottomup approach)

Tegenstelling kwalitatieve en kwantitatieve methoden (kan leiden tot verwarring) Formele denken = cruciale rol in de op- en uitbouw van de empirische, formele en sociale

wetenschappen Sociaal gedrag van menselijke wezens vereist ook een kwalitatieve methode kan tot zwijgen

worden gebracht door de volgende driedubbele replieko Kwantificatie is op vele domeinen van het menselijke effectief mogelijko Kwantificatie van het menselijke betekent niet noodzakelijk reductie tot het objectmatigeo Het formele, mathematische denken is in wezen geen kwantitatief denken, maar alleen een

rigoureus denken. Een formeel mathematisch model is dus geenszins gelijk te schakelen met een kwantitatief statistisch instrument

1.3.4 FILOSOFIE VAN DE GEDRAGS- EN MAATSCHAPPIJWETENSCHAPPEN EN DE PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN

Tot op grote hoogte valt filosofie van de pedagogische wetenschappen samen met de filosofie van de gedrags- en maatschappijwetenschappen

Verschillen worden verder uitgelicht in verschillende hoofdstukken van het boek

13

14

HOOFDSTUK 2: LOGISCH REDENEREN ALS WETENSCHAP Nomenclatuur: een systeem van naamgeving bv: chemische en biologische nomenclatuur Paper, onderzoek= logica

2.1 LOGICA EN FORMEEL GELDIGE REDENERINGEN

2.1.1 RATIONALITEIT EN LOGICA

Westerse rationaliteit = denken + cognitieve benadering van de werkelijkheid

Redeneren: goed (geldig) of slecht (ongeldig) bv: Trump & Poetin= slechte redeneringen/ dogredeneringen willen stemmen veroveren & retorisch

Argumenteren: om het niet fictief te houden & redeneren op een gedisciplineerde manier

LOGICA = GELDIGE VAN ONGELDIGE ONDERSCHEIDEN = de leer van het redeneren

DUS:

Wetenschap is rationeel en logica codificeert de normen van de rationaliteito Formeel (qua vorm) : wetenschappelijke uitspraken moeten steunen op rationele argumenten of

logische redeneringeno Logica is dus een essentieel component in het normatieve ideaal van de wetenschappelijkheid

Logica is de leer van het redeneren = ook de leer van de logische wetten en regels die inzicht verschaffen in het begrip van logische geldigheido Studie van de methoden en de beginselen die gebruikt worden om goed van slecht redeneren te

onderscheideno Een normatieve leer: stelt een norm om goed van slecht te onderscheiden

Incorrecte redeneringen = drogredenen

15

Aristoteles = eerste die normen & wetten van de logica bekeek redenering? Geldig?

Een redenering (argument van uitgangspunten naar conclusie) bestond uit:o Een groep van zinnen = talige constructies/ taaluitingen welk soort van taalgebruik zat

hierin? Vragen, vloeken of bevelen? in wetenschap bestaat er maar 1 soort! (1)

o Die groep van zinnen bestond dan ook weer uit 2 dingen (2): Het gestelde (premisse) En iets anders dan het gestelde (conclusie)

Hiertussen kan je ook een soort ‘relatie’ zien (3)

2.1.2 SYNTAXIS, SEMANTIEK, PRAGMATIEK EN ASSERTORISCH TAALGEBRUIK

1) WELK SOORT VAN TAALGEBRUIK?

Beschrijft de werkelijkheid zoals ze objectief is & geeft ware info over de werkelijkheid zoals deze feitelijk is wat is taal in het algemeen?

o Gesprokeno Geschreven

Studie van de taal op 3 niveaus (tekensysteem)o Syntactische: niveau van de betekenaar, men bestudeert de formele relaties tussen de tekens

onderling= grammatia: zaken goed organiseren om betekenis te kunnen toekennen letters & woorden moeten goed geordend zijn

o Semantische: niveau van de betekenis, men bestudeert de inhoudelijke relatie tussen de tekens en de betekenis

o Pragmatische (gebruik): men bestudeert de relaties tussen de tekens en de gebruikers/ de taaldaden wat men doet met taal (taal als instrument)

Je kan taal op verschillende manieren gebruiken In wetenschap is er maar 1 soort!!!

Er zijn verschillende soorten van taalgebruik: Bewerend of assertorisch (descirptief, informatief): p Interrogatief: ?p Directief: !p Expressief: !!p Evaluatief: Ep Verbintenissen (bijvoorbeeld een belofte) Institutioneel (ceremonieel)

Wetenschappelijk taalgebruik is dus descriptief en beperkt zich tot het assertorisch of bewerend taalgebruik!!!!o Ee assertie verbindt een onderwerp met een gezegde komt van Latijn: ad+ serere =

aaneenvoegeno Heeft niets te maken met concrete talen/ moedertalen (syntaxis/ grammatica)

= iets wat gemeenschappelijk is! proposities propositielogica = universeel een gemeenschappelijke betekenis

o Assertorisch taalgebruik is het gebruik van indicatieve zinnen dwz zinnen waarin beweringen (asserties) worden uitgedrukt maw zinnen die waar of onwaar zijn

16

die de werkelijkheid correct of incorrect beschrijven Redenering = gevolgtrekking, en aan elke gevolgtrekking beantwoordt een argument

er moeten 2 kernvragen beantwoordt wordeno Wat is een redenering?o Wat is logische geldigheid?

2.1.3 REDENERING (GEVOLGTREKKING, ARGUMENT), PREMISSEN EN CONCLUSIE

2) WAT IS EEN REDENERING?

Om te spreken van een redenering moet er iets gesteld worden als volgend uit iets anderso Redenering is opgebouwd uit indicatieve zinneno Een groep zinnen is samengesteld uit meerdere zinneno Alle redeneringen bestaan uit proposities inhoud van een zin (en een oordeel)

Structuur van een enkelvoudige redenering:o Één conclusie C en één of meerdere premisse(n)

Redeneringen hebben minstens 1 premisse Belangrijk om de conclusie te onderscheiden van de premissen!!

1. conclusie zoeken & identificeren= veronderstellen dat het een argument is

HOE?

17

PROPOSITIE = P

- Il pleut

- Het regent Grammatica + syntaxis

- It’s raining

2 waarden! ≠ ethiek MAAR:

onwaar: O waar: I

Gestelde

Kan veel zijn Verschillende uitgangspunten Bestaat uit premissen (Pr) =

uitgangspunteno Pr1o Pr2o ….o Pr n

Anders dan het gestelde/ gevolg

1 ConclusieC

o letten op indicatoreno Conclusie-indicatoren: dus, daarom, zo(dat), bijgevolg… zijn de lakmoespapiertjes

2. soms= eerst de conclusie en dan de Pr

WAT DAN?

o Letten op premisse-indicatoren: aangezien, omdat, daar, want, als, welnu…

3) RELATIE

Iets volgt uit noodzaak uit iets anders wanneer dat iets deductief volgt uit dat andere Conclusie volgt dus altijd met noodzaak!!

o Je zit ‘gevangen in de greep van de logica’ Premisse aanvaard? conclusie volgt uit noodzaak Die band = deductieve band

o Noodzakelijke structuur= deductieve structuur

De streep: ‘daaruit volgt’ (inferentiële implicatie)o Kan bij geldige en ongeldige redeneringen vervangen worden door ⇒ of het teken ∴o Bij een geldige redenering kan de streep ook vervangen worden door het teken ‘⊢’ (E.

‘turnstile’ = draaikruis)o Bij de redenering Pr1, Pr2, ..., Prn ⊢ C is de conclusie een geldig gevolg van de premisseno Het teken ‘⊢’ betekent dus afleidbaarheid

2.1.4 GELDIGHEID, WAARHEID EN REDENEERVORM

≠ waarheid feitelijke waarheid Geldigheid

o

18

Één of meerdere premisse(n) Pr1, Pr2, … Pr n

Conclusie C

Pr1 I/O

Pr2 I/O

Pr n I/O R= redenering

C I/O Geldig Ongeldig

= om het te definiëren wel ‘waarheid gebruiken op een tegenfeitelijke/ conditionele manier INDIEN … DAN

Bv: stiefmoeder van Assepoester

≠ zeggen: poets! Ruim op! Doe het! MAAR INDIEN het niet gerealiseerd is DAN mag je niet gaan

Een geldige redenering: redenering waarvan de conclusie niet ontkend kan worden zonder in tegenspraak te komen met minstens één van de premisseno Waarheid van de premissen dwingt de waarheid van de conclusie afo Als de premissen waar zijn, dan is de conclusie onvermijdelijk of noodzakelijk ook waar

Wordt alleen beweerd dat de conclusie onvermijdelijk waar is, indien of in het geval dat de premissen waar zijno In dat geval volgt de conclusie logisch uit de premissen

Geldigheid van een redenering heeft niets te maken met de waarheid of onwaarheid van de premissen of de conclusieo Duidelijk onderscheid tussen geldigheid en waarheido De feitelijke waarheid van de premissen/conclusie is niet noodzakelijk en niet voldoende voor de

geldigheid van een redeneringo De waarheid van de premissen dwingt de waarheid van de conclusie niet afo De conclusie volgt niet noodzakelijk uit de premissen, ofschoon ze feitelijk waar is

De geldigheid van een redenering hangt niet af van de concrete inhoud, maar van de abstracte vormo Logische geldigheid is formele geldigheido De redeneervorm bepaalt de geldigheid van een redenering

Formele logica: geldigheid van een redenering hangt af van haar redeneervormo Formalisatie: het formaliseren van een redenering door abstractie te maken van haar concrete

inhoud gebruik van symbolen/ variabelen!o De redeneervorm maakt abstractie van de concrete zinnen of woorden en hun inhoud door het

invoeren van variabelenp, q, r… voor propositiesx,y,z individuenF,G,H voor predikaten predikatenlogica

De formele geldigheid van een redenering berust op abstracte betrekkingen tussen de abstracte premissen en conclusie

ENKELE VOORBEELDEN:

Geldige redenering met onware premissen:

Pr1 Moby Dick is een vis (O)

Pr2 Alle vissen zijn zoogdieren (O)

C Moby Dick is een zoogdier (W)

Moby Dick is immers geen vis, maar een walvis, en dus een zoogdier. Feitelijk zijn beide premissen onwaar. Maar indien de beide premissen waar zouden zijn, dan was de conclusie noodzakelijk ook waar.

Ongeldige redenering met ware premissen en conclusie:

19

Pr1 Alle paarden zijn zoogdieren (W)

Pr2 Alle paarden zijn gewervelde dieren (W)

C Alle zoogdieren zijn gewervelde dieren (W)

Feitelijk zijn de premissen en de conclusie waar. Maar de waarheid van de premissen dwingt de waarheid van de conclusie niet af. Het zou mogelijk zijn dat, hoewel alle paarden zoogdieren zijn en alle paarden gewervelde dieren zijn, niet alle zoogdieren gewervelde dieren zouden zijn. De relatie tussen zoogdieren en gewervelde dieren in de conclusie is niet noodzakelijk gegarandeerd door de premissen (die alleen over paarden gaan). De conclusie zou onwaar kunnen zijn, bijvoorbeeld indien de evolutie anders was gelopen en het resultaat had gehad dat niet alle zoogdieren gewervelde dieren waren. De conclusie volgt met andere woorden niet met noodzaak uit de premissen, ofschoon ze feitelijk waar is.

ZIE OOK:

Pr1 Alle Leuvenaars zijn Vlamingen (W)Pr2 Alle Leuvenaars zijn (Vlaams-)Brabanders (W)C Alle Vlamingen zijn Brabanders (O)

Vergelijk, als ander voorbeeld, ook de volgende ongeldige redenering met ware premissen en conclusie:Pr1 Cecilia Bartoli is een (opera)zangeres (W)Pr2 Alle mezzosopranen zijn zanger(e)s(sen) (W)C Cecilia Bartoli is een mezzosopraan (W)

met deze manifest ongeldige redenering met dezelfde structuurPr1 Cecilia Bartoli is een Europeaan (W)Pr2 Alle Belgen zijn Europeanen (W)C Cecilia Bartoli is een Belg (O)

De conclusie dat Cecilia Bartoli een mezzosopraan is, volgt niet noodzakelijk uit de premissen: ze had ook een sopraan of een contra-alto kunnen zijn.

Feitelijke waarheid of onwaarheid van de premissen en de conclusie is niet bepalend voor de geldigheid van een redenering. Wat bepaalt dan wel of een redenering geldig of ongeldig is? De geldigheid van een redenering hangt niet af van de concrete inhoud, maar van de abstracte vorm. Het begrip van logische geldigheid kan dan als volgt bepaald worden.

Belang van de vorm!!!

Bekijk de volgende voorbeelden om een eerste indruk te krijgen (later volgen er andere voorbeelden van redeneervormen of redeneerschema’s).

a) De Socrates-redenering:Pr1 Alle mensen zijn sterfelijkPr2 Socrates is een mensC Socrates is sterfelijk

is een invulling van het formeel geldige redeneerschema:Pr1 Alle F zijn GPr2 x is een FC x is G

20

b) De volgende formeel geldige redenering:Pr1 Alle Vlamingen zijn mensPr2 Alle mensen zijn sterfelijkC Alle Vlamingen zijn sterfelijk

is een invulling van de syllogistische redeneervorm BARBARA:Pr1 Alle F zijn GPr2 Alle G zijn HC Alle F zijn H

c) De volgende formeel geldige redenering:Pr1 Als het regent, dan wordt de straat natPr2 Het regentC De straat wordt nat

is een invulling van het modus ponens-redeneerschema:Pr1 Als p, dan qPr2 PC Q

d) Daarentegen is de volgende ex consequentia-redeneervorm ongeldig en dus een drogreden:Pr1 Als p, dan qPr2 QC P

want de straat wordt bijvoorbeeld ook nat wanneer de brandweer blust bij zonnig weer.

Ook de volgende redeneervorm is een drogreden:Pr1 Als p, dan qPr2 niet-pC niet-q

Bijvoorbeeld de redeneringPr1 Als ik rook, dan kan ik longkanker krijgenPr2 Ik rook nietC Ik kan geen longkanker krijgen

is ongeldig, want ook niet-rokers kunnen longkanker krijgen.

2.1.5 GELDIGHEID EN SOLIDITEIT (COLLEGE 5, P54.)

Deductief geldende redeneringen zijn logisch dwingend: als men de premissen aanvaardt, dan moet men ook de conclusie aanvaardeno Men kan ook de conclusie alleen verwerpen (C), als men minstens één van de premissen (Pr i)

verwerpto Wordt er niet aan deze eisen van rationaliteit voldaan, dan vervalt men in contradictie

Logische geldigheid moet onderscheiden worden van waarheido Mogelijk om de geldigheid van de redenering te aanvaarden en toch de feitelijke conclusie niet te

aanvaardeno Indien de feitelijke waarheid van de conclusie verwerpt wordt, dan moet men ook de feitelijke

waarheid van minstens één van de premissen verwerpen Een solide (E. ‘sound’) redenering is een redenering …

21

o Die geldig iso Waarvan alle premissen (feitelijk) waar zijn

2.1.6 DEDUCTIE EN INDUCTIE

DEDUCTIEVE REDENERINGEN

men gaat uit van het meer algemene en men besluit tot het bijzondere formeel geldige redeneringen zijn deductief geldige redeneringen geldige deductieve redenering: redenering waarvan de conclusie niet ontkend kan worden zonder in

tegenspraak te komen met minstens één van de premisseno ontkent men de conclusie, dan valt men in contradictie met minstens één van de premissen

de waarheid van de conclusie volgt noodzakelijk uit de waarheid van de premissen de premissen zijn sluitende bewijsgronden voor de waarheid vd conclusie

onmogelijk dat de premissen waar zijn en de conclusie onwaar standaardvoorbeeld? De Socrates- redenering

INDUCTIEVE REDENERINGEN

Inductieve redeneringen: men gaat uit van het bijzondere en besluit in het algemene Ze zijn strikt logisch en niet formeel geldig

o Ze kunnen wel beter of slechter zijn De waarheid van de conclusie volgt niet noodzakelijk maar enkel met een zekere waarschijnlijkheid

uit de waarheid van de premissen Inductieve redeneringen zijn beter of slechter afhankelijk van de graad van waarschijnlijkheid

waarmee de premissen de conclusie ondersteunen Inductief redeneren is een vorm van generalisatie of veralgemening: uit observaties wordt een

algemene conclusie afgeleido De standaardvorm van wetenschappelijk redenereno Het is dus niet gegarandeerd dat het absoluut waar is

2.1.7 SOORTEN LOGICA’S OF LOGISCHE SYSTEMEN

DE logica bestaat niet!1. Informele logica

A) filosofische logica (filosofie van de taal)B) Argumentatieleer

2. Formele logicaA) Traditionele, Aristotelische logica of syllogistiekB) Moderne, mathematische of symbolische logica a) propositielogica b) predikatenlogica c) andere niet-standaardlogica’s

De moderne logica is de hedendaagse vorm van de door Aristoteles gegrondveste traditionele logica/ formele syllogistiek

Vanaf midden 19e E = moderne logica ontwikkeld

22

In de propositielogica behandelt men de zinnen als blokken (p, q, r), terwijl men in de predikatenlogica de interne structuur van de zinnen verder analyseert door predikaten (F,G, H) toe te kennen aan individuen (a, b, c…)

2.2 BASISREGELS VAN DE PROPOSITIELOGICA

2.2.1 BASISELEMENTEN VAN DE PROPOSITIELOGICA

Redeneringen worden bestudeert waarvan de geldigheid berust op de betekenis van voegwoorden zoals en, of, als, als en alleen als…o De voegwoorden worden logische constanten genoemdo Hun betekenis binnen het systeem van de propositielogica nauwkeurig of precies vastligt en dus

constant blijft Zijn ook variabelen voor zinnen (p, q, r)

o 5 logische constanten en hun logische symbolen

De meest voorkomende alternatieve symbolisering van deze vijf connectieven is de Peano-Russell-notatie: (i) ∼ ; (ii) • ; (iii) ∨; (iv) ⊃ ; (v) ≡ . In plaats van ∧ (of •) wordt ook soms het teken & gebruikt.

Hun constante betekenis wordt gedefinieerd adhv waarheidstafels (of matrijzen)o De betekenis van de zinnen wordt beperkt tot waar of onwaar zijn (waar=1, onwaar =0)

2.2.1.1 NEGATIE

Propositionele variabelen zijn ALTIJD POSITIEF ¬p leest men als ‘het is niet het geval dat p’ of ‘niet: p’.

2.2.1.2 CONJUNCTIE [ 1000 ]

Te vergelijken met een serieschakeling Logisch product of vermenigvuldiging 1x1 =1 & 1x0 = 0 …

23

1. de negatie, uitgedrukt door de ontkenning ‘niet’ en gesymboliseerd door het teken ¬ 2. de conjunctie, uitgedrukt door het voegwoord ‘en’ en gesymboliseerd door het teken ∧

(tent)3. de disjunctie, uitgedrukt door het voegwoord ‘of’ en gesymboliseerd door het teken ∨

(vallei)4. de implicatie, uitgedrukt door het voegwoord ‘als (..., dan)’ en gesymboliseerd door het

teken → 5. de equivalentie, uitgedrukt door ‘dan en slechts dan alleen als (als en alleen als)’ en

2.2.1.3 DISJUNCTIE [ 1110 ]

De exclusieve disjunctie is alleen waar als één van beide waar is, maar niet beide Vergelijken met een parallelschakeling Is de logische som of optelling

o 1+1 = 1 waar + waar = waaro 1+0= 1 o …

2.2.1.4 IMPLICATIE [ 1011 ]

o De implicatie poneert dat als het antecedent het geval (waar) is, het consequens dat ook is

o p q = als p, dan q: oorzaak & gevolg structuur = meest eenvoudige manier om het te interpreteren als oorzaak aanwezig is dan moet de consequentie wel volgen

p= antecedent q= consequent

o Materiële implicatie: minder inzichtelijk ≠ de strikte/ inferentiële implicatie: ⇒ of ∴o Hypothetische zinnen zijn noodzakelijke en voldoende voorwaarden om het helderder te

scheppen! Vb: als de auto rijdt (p), dan is er benzine in de tank (q) consequens (q) is de noodzakelijke voorwaarde voor het antecedens (p)

o De implicatie drukt een gemeenschappelijke maar slechts gedeeltelijke betekenis uit van de verschillende soorten conditionele of hypothetische zinnen

Alle mensen zijn sterfelijk, Socrates is een mens dus Socrates is sterfelijk (logisch, inferentiële band)

Als jan vrijgezel is, dan is hij ongehuwd (definitorische, analytische band) Als dit blauw papiertje in een zuur wordt gedempeld, dan wordt het rood (causale

band) Als 2+2= 5 dan is elke hond een kat (geen reële band)

2.2.1.5 EQUIVALENTIE [ 1001 ]

o P q: als en alleen als p, dan q (= wederkerige implicatie samenstelling van een implicatie van links naar rechts en van rechts naar links)

2.2.2 DE LOGISCHE WETTEN

In de logica maakt men een onderscheid tusseno Contingente logische formuleso Tautologieën of logische wetteno Contradicties

CONTINGENTE LOGISCHE FORMULES

Een logische formule wordt zo genoemd als ze in sommige gevallen (minstens 1) onwaar is en in sommige gevallen (minstens 1) waar is

Waarheidswaarde kan zowel 0 als 1 zijn afh van waarheidswaarden van propositionele variabelen

24

Hangt van de concrete info af of ze waar of onwaar is = de relatie met de werkelijkheid beslist over (on)waarheid

= vergelijkbaar met een synthetische uitspraak (structuur A= B; bv alle zoogdieren hebben longen)

TAUTOLOGIE OF LOGISCHE WET

Is in alle gevallen waar, altijd 1 onafh van waarheidswaarden van propositionele variabelen Hangt van de abstracte vorm af of ze waar is geen relatie met de werkelijkheid Tautologie = formele waarheid altijd waar op de grond van haar vorm of structuur/ een tautologie

is altijd waar krachtens de betekenis van de erin gebruikte termen (de logische constanten) = vergelijkbaar met een analytische uitspraak (AB= ; vrijgezellen zijn ongehuwde mannen)

CONTRADICTIE OF OMGEKEERDE VAN EEN TAUTOLOGIE

In alle gevallen onwaar Waarheidswaarde is altijd 0, onafhankelijk van de mogelijke waarheidswaarden van de

proportionele variabelen

VERVANGINGSWETTEN/ EQUIVALENTIEREGELS alleen de vervangingsregels (equivalenties) mogen

binnen een gegeven formule gebruikt worden teken: ≡ logische equivalentie symmetrische relatie binnen een bepaalde zin/ premisse Een logische equivalentie is geen logische constante Logisch equivalente zinnen kunnen elkaar vervangen

(2 zinnen zijn logisch equivalent als ze materieel equivalent zijn onder alle omstandigheden)

1. p ≡ (p ∧ p)

p ≡ (p ∨ p) <tautologie: Taut.>

2. p 𠪪p <dubbele negatie: D.N.>

3. (p ∧ q) ≡ (q ∧ p)

(p ∨ q) ≡ (q ∨ p) <commutativiteit: Comm.; geldt niet voor → >

4. [p ∧ (q ∧ r)] ≡ [(p ∧ q) ∧ r)]

[p ∨ (q ∨ r)] ≡ [(p ∨ q) ∨ r)] <associativiteit: Ass.>

5. [p ∧ (q ∨ r)] ≡ [(p ∧ q) ∨ (p ∧ r)]

[p ∨ (q ∧ r)] ≡ [(p ∨ q) ∧ (p ∨ r)] <distributiviteit: Distr.>

6. ¬(p ∧ q) ≡ (¬p ∨ ¬q)

AFLEIDINGSWETTEN/ INFERENTIEREGELS met de afleidingsregels mag men slechts afleiden

(inferentiële implicaties) teken: materiële equivalentie asymmetrische relatie tussen proposities/ premissen materieel equivalente zinnen hebben dezelfde

waarheidswaarde, maar niet dezelfde betekenis

1. (p, q) ⇒ (p ∧ q) <conjunctie: Conj.>

2. (p ∧ q) ⇒ p

(p ∧ q) ⇒ q <simplificatie: Simpl.>

3. p ⇒ (p ∨ q)

q ⇒ (p ∨ q) <additie: Add.>

4. [(p ∨ q) ∧ ¬p] ⇒ q

[(p ∨ q) ∧ ¬q] ⇒ p <disjunctief syllogisme: D.S.>

5. [(p → q) ∧ (q → r)] ⇒ (p → r) <hypothetisch syllogisme: H.S.>

6. [(p → q) ∧ p] ⇒ q <modus ponens: M.P.> [L. ‘ponere’ (= bevestigen)]

7. [(p → q) ∧ ¬q] ⇒ ¬p <modus tollens: M.T.> [L. ‘tollere’ (= ontkennen)]

25

¬(p ∨ q) ≡ (¬p ∧ ¬q)

(p ∧ q) ≡ ¬(¬p ∨ ¬q)

(p ∨ q) ≡ ¬(¬p ∧ ¬q) <De Morgan: De M.>

7. (p → q) ≡ (¬p ∨ q) <implicatie: Impl.>

8. (p → q) ≡ (¬q → ¬p) <contrapositie: Contrap.>

9. [(p ∧ q) → r] ≡ [p → (q → r)] <exportatie: Exp.; {p, q, r}>

10. (p ↔ q) ≡ [(p → q) ∧ (q → p)] <equivalentie: Eq.>

8. (p → q) ⇒ [p → (p ∧ q)] <absorptie: Abs.; {p, q}>

(zie notities voor extra uitleg)

De volgende informele bespreking van deze logische wetten is meer bedoeld als mnemotechnisch hulpmiddel dan als technische onderbouw.

Vervangingswetten:

1. De herhaling van hetzelfde is tautologisch of redundant.

2. De ontkenning van een ontkenning is (opnieuw) een bevestiging – twee ‘non’-en heffen elkaar op [L. ‘non’ (= neen)].

3.4. en 5. zijn de logische rekenregels die kunnen worden vergeleken met de vijf fundamentele wetten van de rekenkunde of de getallenleer:

I) a + b = b + aII) a × b = b × a commutativiteit van + en ×III) a + (b + c) = (a + b) + cIV) a × (b × c) = (a × b) × c associativiteit van + en ×V) a × (b + c) = (a × b) + (a × c) distributiviteit van × t.o.v. +

De commutativiteit geldt evenwel niet voor de implicatie. Maar de distributiviteit geldt voor zowel de conjunctie ten opzichte van de disjunctie als de disjunctie ten opzichte van de conjunctie.

6. De ontkenning van een conjunctie (of disjunctie) is logisch equivalent met een disjunctie (of conjunctie) van de ontkende, oorspronkelijke conjuncten (of disjuncten).

7. De wet van de implicatie volgt rechtstreeks uit de waarheidstafel voor de implicatie:

p → q1 1 11 0 00 1 10 1 0

De implicatie is waar wanneer het antecedens onwaar is (¬p) of het consequens waar is (q). De tweede lijn van de waarheidstafel – antecedens waar en consequens onwaar (implicatie onwaar) – wordt daardoor uitgesloten. Via De M. en D.N. volgt uit het uitsluiten van de tweede lijn ¬(p ∧ ¬q) ook dat (¬p ∨ q).

26

8. Als een noodzakelijke voorwaarde voor een fenomeen niet vervuld is, dan treedt het fenomeen niet op.

9. en 8 (bij de afleidingswetten). zijn intuïtief de minst inzichtelijke wetten; bemerk dat exportatie drie propositionele variabelen bevat en absorptie maar twee.

10. De (materiële) equivalentie is, zoals reeds aangestipt, een conjunctie van een implicatie van links naar rechts (→) en een implicatie van rechts naar links (←).

Afleidingswetten

1. Twee verschillende, aparte waarheden mogen in een conjunctie samengezet worden, want de conjunctie is waar als beide conjuncten waar zijn.

2. Om dezelfde reden mag de conjunctie van twee verschillende waarheden vereenvoudigd worden tot één van beide waarheden apart.

3. Bij een waarheid mag logisch altijd iets bijgenomen of opgeteld worden, ongeacht of het waar of onwaar is. Opgelet, het gaat hier over de logische optelling of som, dus over de disjunctie. De wet van de additie volgt rechtstreeks uit de waarheidstafel van de disjunctie:

p ∨ q1 1 11 1 00 1 10 0 0

De disjunctie is waar wanneer de eerste disjunct p waar is, wat de waarheidswaarde van de tweede disjunct q ook is (1 of 0).

4. Ook de wet van het disjunctief syllogisme, ook wel tollendo ponens genoemd, volgt rechtstreeks uit de waarheidstafel van de disjunctie:

p ∨ q1 1 11 1 00 1 10 0 0

Wanneer één van beide disjuncten onwaar is (¬p of¬q), moet de andere disjunct waar zijn (q of p), anders is de disjunctie onwaar (derde lijn).

5.Indien een kleine doos in een middelgrote doos kan en een middelgrote doos in een grote doos, dan kan een kleine doos ook in een grote doos.

6.en 7. volgen ook rechtstreeks uit de waarheidstafel van de implicatie: p → q1 1 1

27

1 0 00 1 10 1 0

Wanneer het antecedens waar is (p), moet het consequens ook waar zijn (q), anders is de implicatie onwaar (tweede lijn). Wanneer het consequens onwaar is (¬q), moet het antecedens ook onwaar zijn (¬p), anders is de implicatie onwaar (tweede lijn).

(LES 4) De harde kern van de logica bestaat uit negatie en disjunctie

o Zowel conjunctie als implicatie kunnen gedefinieerd worden in termen van negatie en disjunctie De wetten van het denken kunnen logisch geformuleerd worden

o Het principe van de identiteit: p q. alles wat waar is, is, wat niet waar is, is nieto Het principe van de niet-contradictie: (of geen tegenspraak) geen propositie kan tegelijk bevestigd

en ontkend wordeno Het principe van de uitgesloten derde (of uitgesloten midden): elk ding is iets of is het niet, er is

geen derde tussen die 2 De 3 voorgaande regels zijn de harde kern van de westerse rationaliteit en dus ook van de logica en de

wetenschap

2.2.3 BASALE PROPOSITIELOGISCHE REGELS EN REDENEERSCHEMA’S

Geldig redeneren beantwoord aan de logische regels De belangrijkste logische inferentie-regels of basale redeneerschema’s in de wetenschappen:

CONJUNCTIE

DISJUNCTIEF SYLLOGISME

= het kan niet anders; het is noodzakelijk zo omdat we de wetten van de logica toepassen

HYPOTHETISCH SYLLOGISME

= Russische poppetjes

28

MODUS PONENS

MODUS TOLLENS

= negeren, ontkennen van consequent dus ook antecedent moet ontkent worden

CONTRAPOSITIE

= duidelijker weten wat je aan het zeggen bent duidelijker negatief dan positief

EQUIVALENTIE

= samenstelling 2 pijlen

29

2.2.4 PROPOSITIELOGISCHE BEWIJZEN

Geldigheid van een complexe redenering moet men bewijzen door deze redenering te ontleden in enkelvoudige, elementaire redeneervormen of basale redeneerschema’so De afstand tussen de premissen en de gevraagde conclusie wordt opgedeeld in stappen die

volgens de logische wetten/regels geldig zijn Q. E. D. = wat te bewijzen was quod erat demonstrandum

2.3 NOMENCLATUUR VAN DE PREDIKATENLOGICA

Predikatenlogica is een uitbreiding van de propositielogicao Propositielogica is het fundamento Alle propositielogische wetten en regels blijven gelden in de predikatenlogicao QL= quantificationlogic

2.3.1 BASISELEMENTEN VAN DE PREDIKATENLOGICA (QL)

= propositie intern analyseren = meer een detailstructuur!

PL=

QL=

Roze: F Gele: X

o F(X) = interne structuur hoeveel individuen het predikaat F draagt

o Fijnkorrelige differentiatie obv grammatica O + gezegde subject + predicaat

30

In de predikatenlogica wordt de interne structuur van de zinnen geanalyseerd door predikaten (F, G, H, …) toe te kennen aan individuen (a, b, c, …)

Subject-predikaatstructuur: grammaticale analyse in onderwerp-gezegde structuur Formele logica maakt abstractie van concrete zinnen en woorden door het invoeren van abstracte

variabeleno F, G, H : predikaatsvariabeleno X: individuvariabeleo “Fx” of “Gx” : zijn dus abstracte, formele zinnen in de logica

In de predikatenlogica worden redeneringen bestudeerd waarvan de geldigheid niet alleen berust op de betekenis van de logische constanten maar ook op de betekenis van de kwantificerende uitdrukkingen (sommigen, alle & geen)

Kwantificatie = generalisatie basiselementen:o Existentiële kwantor xⱻ

voor minstens één x geldto Universele kwantor xⱯ

voor alle x geldt Beide kwantoren kunnen voorkomen in combinatie met x

o X heeft betrekking tot een bepaald domeino Een domein wordt gevormd door de verzameling van individuen waarop de kwantificatie

betrekking heeft

De kwantificatie van de individu-variabele x heeft betrekking op een bepaald domein (D).

31

1) ∃x wordt gelezen als “voor sommige x-en geldt dat”, “voor minstens één x geldt dat” of “er bestaat een x waarvoor geldt dat” of nog “voor tenminste één entiteit x (in het domein) is het zo dat”.

2) ∀x als “voor alle x-en geldt dat”, “voor elke x geldt dat” of “voor iedere entiteit x (in het domein) is het zo dat”.

o Domein = gevormd door de verzameling van individuen waarop de kwantificatie betrekking heeft.

∀x betreft bijvoorbeeld het domein van de mensen, D′ = {x | x is een mens}, met als voorbeeldzin: alle elementen zijn sterfelijk

∃x betreft bijvoorbeeld dat van de dieren, D″ = {x | x is een dier}, met als voorbeeldzin: sommige elementen zijn zoogdieren. D is hier een deelverzameling ′van D″ (D ′ ⊂ D″).

In deze cursus veronderstellen we altijd dat het domein de verzameling van alle individuen in het universum is: D = {x | x is een element van het universum} (x ∈ het universum); het domein D is dus altijd het totale universum U.

Domeinbepaling = belangrijk verschillende domeinen verschillende formalisaties impliceren. o Stel bijvoorbeeld D* = {x | x is een raaf}, dan kan de zin “alle raven zijn zwart”

geformaliseerd worden als ∀x Zx. Maar indien D = U, dan moet dezelfde zin geformaliseerd worden als ∀x (Rx → Zx).

!!! SCHEMATISCHE VOORSTELLING:

Alle koeien zijn zoogdiereno ∀x Kx

∀x: hele universum Kx:

Koe van x = atomaire structuur ∀x (Kx Zx) KLASSENINCLUSIE:

Sommige koeien zijn zwartgevlekt = Zx of Wx x (Kx ⱻ ∧ Wx) KLASSENDOORSNEE:

32

2.3.2 GEKWANTIFICEERDE FORMULES EN KWANTORENVERWISSELING

Onderscheid singuliere en algemene zinneno Singuliere zinnen: samengesteld uit een predikaat en een eigennaam voor een bepaald individu

predikaatsconstante + individuconstante Ws, ¬Vs, Ra, ¬Sb...

o Algemene zinnen: resultaat van een existentiële of universele kwantificatie. Zowel moleculaire als atomaire zinnen kunnen gegeneraliseerd worden Er zijn bijgevolg zowel atomaire als moleculaire particuliere (algemene) zinnen en universele (algemene) zinnen.

Zinnen van het atomair particuliere type zijn: ∃x Fx ; ∃x ¬Gx... Van het atomair universele type: ∀x Fx ; ∀x ¬Gx... Zinnen van het moleculair particuliere type: ∃x (Fx ∧ Gx) ; ∃x (Fx ∧ ¬Gx)...

Moleculaire, particuliere zinnen ontstaan door existentiële kwantificatie op conjuncties. Van het moleculair universele type: ∀x (Fx → Gx); ∀x (Fx → ¬Gx)...

Moleculaire, universele zinnen ontstaan door universele kwantificatie op implicaties. Bijkomend onderscheid tussen absolute en categoriale zinnen

o Absolute zinnen kunnen zowel atomair — ∀x Fx ; ∃x ¬Gx — als moleculair zijn: ∀x ¬(Fx ∧ Gx), ∀x (¬Fx ∨ ¬Gx), ∃x (Fx ∨ Gx), ∃x [(Fx ∧ Gx) → Hx], … kunnen voorkomen tijdens een bewijsvoering, maar niet als premissen of conclusies.

Als uitgangspunten (premissen) en resultaat (conclusie) van een bewijs treden alleen categoriale zinnen op.

o Alle categoriale zinnen zijn moleculaire zinnen. Hiervoor geldt de ‘∃-∧’ regel en de ‘∀-→’ regel: de existentiële kwantor gaat altijd

samen met de conjunctie en de universele kwantor gaat altijd samen met de implicatie.

We bekijken atomaire voorbeeldzinnen en hun formalisering:

A) Iemand is vriendelijko ∃x Vx

A’) Iemand is onvriendelijko ∃x ¬V

B) Niemand is vriendelijko ¬∃x Vx

B’) Niemand is onvriendelijko ¬∃x ¬Vxo Wet van kwantorenverwisseling ¬¬ ∃x ¬¬ Vx ≡ x VxⱯ

C) Iedereen is vriendelijko ∀x Vx

C’) Iedereen is onvriendelijko ∀x ¬Vx

D) Niet iedereen is vriendelijko ¬∀x Vx

D’) Niet iedereen is onvriendelijko ¬∀x ¬Vxo Voor-en nadeel van beiden insluiten ∃Vx

DE WET/ REGEL VAN KWANTORENVERWISSELING (K.V.)

33

De waarheidswaarde van een zin blijft behouden, als meno De ene kwantor vervangt door de andere en tegelijko Zowel de kwantor als het predikaat negeert (voorste en achterste deel negeren)

DE 4 K.V. EQUIVALENTIEREGELS

Gaat er meestal om dat men een zin krijgt die niet met een negatie begint de wet van de dubbele negatie blijft wel gelden!!

o I) ∀x Fx ≡ ¬∃x ¬Fxo II) ∃x Fx ≡ ¬∀x ¬Fxo III) ∀x ¬Fx ≡ ¬∃x Fxo IV) ∃x ¬Fx ≡ ¬∀x Fx

SCHEMA:

We bekijken moleculaire voorbeeldzinnen en hun formalisering.

α)Alle professoren zijn vriendelijkα*)Voor elke persoon x geldt: als x een professor is, dan

is x vriendelijk implicatie structuur∀x (Px → Vx)α’)Alle professoren zijn onvriendelijk = geen enkele professor is vriendelijk∀x (Px → ¬Vx)β)Sommige professoren zijn vriendelijkβ*)Voor ten minste één persoon x geldt: x is een professor en x is vriendelijk∃x (Px ∧ Vx)β’)Sommige professoren zijn onvriendelijk∃x (Px ∧ ¬Vx)γ)Geen (enkele) professor is vriendelijk

¬∃x (Px ∧ Vx)

Zin γ) is equivalent met zin α’) krachtens de wet van de kwantorenverwisseling, de wetten van De Morgan en de implicatie:

¬∃x (Px ∧ Vx) ∀x ¬ (Px ∧ Vx), K.V. ∀x (¬Px ∨ ¬Vx), De M. ∀x (Px → ¬Vx), Impl.

34

2.3.3 BASALE PREDIKAATLOGISCHE FORMULES EN REDENEERSCHEMA’S (P44 ONDERAAN VALT WEG TEM P46 BOVENAAN)

Wetenschappelijke weto Niet gericht op singuliere, maar algemeneo Een wetenschappelijke hypothese of theorie bevat

universeel en algemene zinneno Logische structuur van de wet is: x (Fx Ɐ Gx)

Socrates redeneringo formeel geldig redeneerschemao Singuliere 1 ding valt altijd onder het geheel

BARBARA- syllogismeo Logisch redeneerschemao Alles blijft aan elkaar geregen, alles blijft behouden

IDENTITEIT = EQUIVALENTIERELATIE P <-> P

2 soorten identiteit in de predikatenlogicao Numerieke identiteit: hier gaat het in de logica omo Kwalitatieve identiteit: alle stoelen zijn hetzelfde, ze hebben dezelfde eigenschappen

De relatie van numerieke identiteit is in logische zin een equivalentierelatie, dwz een relatie die transitief, symmetrisch en reflexief is ≠ ‘zo zijn ze allemaal’ de 6 stoelen zijn niet allemaal hetzelfde = een stoel kan niet identischer zijn met iets anders dan zichzelf

De eigenschappen van objecten behelzen ook hun spatio-temporele eigenschappeno Wet van Leibniz of de wet der ononderscheidbaarheid van gelijken:

Als 2 dingen gelijk zijn, dan gelden alle eigenschappen van het ene ding op het andere en omgekeerd∀x ∀y [(x = y) → ∀F (Fx ↔ Fy)] : implicatie (indien dan)

o Principe van Leibniz of de wet der gelijkheid van ononderscheidbarenAls alle eigenschappen van een ding op een ander ding gelden en omgekeerd, dan zijn deze identiek∀x ∀y ∀F [(Fx ↔ Fy) → (x = y)]

35

36

REFLECTIETHEMA’S

De volgende reflectiethema’s gaan over de centrale problemen die verweven zijn in de hoofdstukken 3, 4, 5 en 6. Hou ze zeker in je achterhoofd tijdens het bestuderen van die hoofdstukken.

1)het inductie- en confirmatieprobleem

vergelijk en contrasteer de inductieve methode met Poppers deductieve methode

2)het demarcatieprobleem

vergelijk en contrasteer het demarcatiecriterium bij het logisch positivisme met dat bij Popper

3)het probleem van de dynamiek van de wetenschappelijke kennis

vergelijk en contrasteer de vooruitgang van de wetenschappelijke kennis bij Popper met die bij Kuhn

4)het reductieprobleem

37

vergelijk en contrasteer het methodologisch individualistische reductionisme met het methodologisch holistische anti-reductionisme

5)het verklaringsprobleem

vergelijk en contrasteer het Erklären-model met het Verstehen-model in de sociale wetenschappen

6)de objectiviteit van de wetenschappen met betrekking tot natuurwetenschappen versus gedrags- en maatschappijwetenschappen)

•vergelijk en contrasteer de objectiviteit van de natuurwetenschappen in de inductieve methode, Poppers model en Kuhns model

•vergelijk en contrasteer de objectiviteit van de sociale wetenschappen in Hempels model en Taylors model

7)het probleem van de sociologie van de wetenschap

welke parameters bepalen de sociale praktijk van wetenschapsbeoefening?

8)het probleem van de waardevrijheid

welke parameters bepalen de waardegeladenheid van wetenschappelijke resultaten?

38

HOOFDSTUK 3: INDUCTIVISME, FUNDERINGSDENKEN EN LOGISCH POSITIVISME3.1 INDUCTIVISME

3.1.1 HISTORISCHE ACHTERGROND

Deductieve systematisering was het ideaal van de wetenschap tot de copernicaanse revolutie (omwenteling in de manier van denken): 16e-17e Eo In vele opzichten = voortzetting van klassieke, Griekse wetenschap/ filosofie

Heidense filosofieën van Plato & Aristoteles (5e E v. Chr) geïnterpreteerd in het kader van het Christendom (door Augustinus)

werd verder ontwikkeld en verfijnd in de katholieke scholastiek (13e -14e E) hoogtepunt: de algemene synthese van God, kosmos en mens door Thomas van Aquino

in de middeleeuwen: theologie, kosmologie & antropologie = hoogtepunt!o Onder invloed van de mathematische fysica vindt er een radicale ommekeer in het wereldbeeld

plaats ontstaan van de moderne natuurwetenschappen (16e-17e E) = HELIOCENTRISCH

39

o De middeleeuwse filosofie/ wetenschap = allesomvattende wereldinterpretatie in christelijke zin & tegelijk een interpretatie van het Christendom vanuit een geocentrische kosmologie (aarde in het midden)

De copernicaanse revolutie/mechanische wereldbeeld is het volgende:o Het vatten van de essentie van een ding impliceerde het vatten van zijn doelo Essentie en finale oorzaak van dingen sloten mekaar in, en deze teleologie of finaliteit van dingen

kwam van Godo In de 16de eeuw behandelt men dingen niet meer als substanties met kwaliteiten die ze geschikt

maken voor een bepaald doel, maar als substanties met uitgebreidheid of afmetingeno Men behandelt de dingen niet meer kwalitatief, maar kwantitatiefo Benadering is niet meer finalistisch, maar mechanisch invoeren van een inductieve methode

van wetenschappelijk onderzoek

3.1.2 DE INDUCTIEVE METHODE

Methode gaat terug tot Francis Bacon (17e -18e E)o Sluit ook aan bij het klassieke empirisme (Locke & Hume)o Dominantste filosofie van de wetenschappen tot de 19de eeuwo Methode wordt opgehemeld tot DE wetenschappelijke methode

Centrale gedachte: wetenschap is afgeleid van de feiten die onmiddellijk gegeven zijn in de objectieve ervaringo Wetenschap is gebaseerd op objectieve empirische data empirisme: empireia waarnemen

van waarheid via zintuigen

o Wetenschap begint met de waarnemingen van singuliere feiten (feiten en observaties) om op basis van deze besluiten tot algemene hypothesen en theorieën (generalisaties)

Observatie 5 zintuigen! zien = het belangrijkste Eerst zien dan geloven MAAR ≠ alles is zichtbaar met het blote oog! Dus instrumenten

ontwikkelen: Microscopen & deeltjesversnellers ontwikkelen = subatomaire niveau (indirect

zien= deeltjes laten botsen tegen elkaar) = KLEINE Telescopen & ruimtesondes = GROTE

o Hypothesen en theorieën kunnen verder ontworpen worden tot testen Het protocol:

In stadium (1):

data verkregen door middel van objectieve observatie De gegolfde pijl ‘⇝’ = voor de relatie tussen feiten (in de wereld) en observaties (van de mens) Deze relatie mag niet subjectief zijn moet objectief zijn

40

1)feiten ⇝ observaties ⇨ 2) generalisaties

o ‘Objectief’ = de observator mag niet (subjectief) vooringenomen of bevooroordeeld mag zijn; zonder vooronderstellingen of zonder vooroordelen de feiten laten spreken voor zichzelf

De observator moet de data (a) verzamelen zoals ze op zichzelf zijn vervolgens (b) getabelleerd en in lijsten ondergebracht om (c) data-analyse mogelijk te maken.

In stadium (2):

Obv de geanalyseerde, singuliere data besloten tot algemene hypothesen en theorieën. De blokpijl ‘⇨’ = voor inductieve gevolgtrekking. Tijdens de data-analyse: factoren ontdekken die altijd (of nooit) samen optreden met het fenomeen

dat onderzocht wordt o zo’n factor kan geïsoleer worden? deze factor veroorzaakt het fenomeen altijd of er ten

minste altijd mee correleert (zie verder voor meer uitleg). o men besluit tot een algemeen verband / men generaliseert = logische structuur van een

algemene, universele zin: ∀x (Fx → Gx). drukt een wetmatig verband of een wetenschappelijke wet uit Het formuleren van dergelijke generalisaties = de essentie van de wetenschap:

fenomenen = verklaard & voorspeld adhv (natuur)wetten

41

De inductieve methode is het stapsgewijze opklimmen in de wetenschap van empirische data naar theorieën op basis waarvan men verklaringen geeft en voorspellingen doet

!!! Correlatie is geen causaliteito Correlatie is zwakker dan causaliteito Correlatie is een symmetrische relatie e, causaliteit is een asymmetrische

Wetenschappelijke wetten (generalisaties in de logische vorm ∀x (Fx → Gx) worden voorgesteld in hypothesen en geordend in systematische theorieën (asymmetrisch)

WAT IS EEN HYPOTHESE?

o Hypothetisch: wijst op het statuut dat om het even welke theoretische bewering heeft nadat ze voorgesteld werd en vooraleer er voldoende bewijzen zijn gevonden om ze te aanvaarden

o Een hypothese H = om het even welk voorstel (tot oplossing van een bepaald probleem, ter verklaring van een bepaald fenomeen, enzovoort) dat getest kan worden.

Meer specifiek: H is een particuliere of algemene zin die geëvalueerd kan worden in termen van zijn test-implicaties I1, I2, I3, ..., In (observationele consequenties);

een test-implicatie (observationele consequentie) = bewering (assertie) waarvan de waarheid of onwaarheid kan worden bepaald door middel van waarnemingen en experimenten (observaties).

Een (gesofisticeerde) hypothese wordt getest via haar test-implicaties: indien H waar is, dan zijn I1, I2, I3, ..., In ook waar (H → I1, I2, I3, ..., In).

WAT IS EEN THEORIE?

o Theorie: een algemene, systematische verklaring van een bepaalde klasse van fenomenen dmv wetmatigheden

o Theorie “T” is een verzameling van empirische wetmatigheden, of ten minste wetachtigheden, algemene uitspraken, mbt onder andere onobserveerbare entiteiten

T voorspelt nieuwe regulariteiten

3.1.3 DE INDUCTIEVE GEVOLGTREKKING EN INDUCTIEPRINCIPE

Hypothesen en theorieën (generalisaties) worden afgeleid uit de verzameling en getabelleerde data adhv een inductieve gevolgtrekking of redenering (⇨)o Deze inductieve redenering verschilt van de deductieve redeneringo Deductieve redeneringen leiden van het algemene naar het bijzondere inductieve

redeneringen leiden van het bijzondere naar het algemene

42

o De waarheid van de premissen van een inductieve redenering (empirische data) garandeert of bewijst niet noodzakelijk de waarheid van de conclusie (empirische generalisatie)

o Voorbeeld: Alle raven zijn zwart”. Vergelijk deze algemene, universele zin, geformuleerd in de predikatenlogica: ∀x (Rx →

Zx), met de veralgemening “Alle zwanen (S) zijn wit” Voor zover we weten is ∀x (Rx → Zx) waar, terwijl ∀x (Sx → Wx) onwaar is. De eerste Europese ontdekkingsreizigers in Australië tijdens de negentiende eeuw

observeerden zwarte zwanen: ∃x (Sx ∧ Zx). En, hoewel ∀x (Rx → Zx) in alle tot nu toe bekende gevallen waar is, is het mogelijk dat er

een witte raaf was, is of zal zijn: ∃x (Rx ∧ Wx). Dit is de reden waarom men zegt dat de conclusie van een inductieve redenering slechts volgt uit de

premissen met een (min of meer) hoge graad van waarschijnlijkheid, maar niet met zekerheid zoals bij een deductieve redenering

Logisch gezien is een inductieve redenering ongeldig!!!!o Hierachter zit de de ongeldige ex consequentia redeneervorm:

Pr1 Als p (hypothese), dan q (empirische data)

Pr2 q

C p

De waarschijnlijkheid van wetenschappelijke hypothesen en theorieën wordt bepaald door ‘het principe van inductie’ B. Russel:

“(a) Hoe groter het aantal gevallen is waarin gebleken is dat een ding van soort A samengaat met een ding van soort B, hoe waarschijnlijker het is (indien geen gevallen van het ontbreken van samengaan bekend zijn) dat A

altijd samengaat met B; (b) onder dezelfde omstandigheden zal een voldoende aantal gevallen van samengaan van A met B het bijna zeker maken dat A altijd met B samengaat en zal de algemene wet de zekerheid zonder

beperking benaderen”

Volgens (b) gaat A altijd met B samen met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheido Hoewel particuliere gevallen natuurlijk geen sluitend inductief bewijs kunnen leveren,

verschaffen ze (als bewijsgronden) ten minste een zekere empirische steun aan – een gedeeltelijke bevestiging of confirmatie van – de algemene hypothese (empirische wet).

De confirmatie van een wetenschappelijke algemene hypothese, kan vergeleken worden met het staven van een gerechtige singuliere hypothese

In de confirmatietheorie wordt er een studie gemaakt van de verschillende factoren die bepalend zijn voor de kracht van de empirische steun of de waarschijnlijkheidsgraad van de confirmatie

CITAAT: KRITISCHE PUNTEN VAN HET INDUCTIVISME:

‘wetenschappelijke methode’

1. Alle feiten waargenomen en vastgelegd objectief2. Die feiten analyseren & in tabellen plaatsen zonder hypothesen, postulaten (buiten de logica) ⇝3. Logisch deductieve ongeldige redenering4. Test-implicaties = theorie verder opbouwen

43

3.1.4 PROBLEMEN VAN HET INDUCTIVISME

De inductieve methodologie stuit op 3 hoofdproblemeno Het probleem van de naakte feiten of de onbevooroordeelde observatieo Het probleem van de identificatie van wetenschappelijke ontdekking met rationele

rechtvaardigingo Het probleem van de vergissing en de factor geluk

Het probleem van de naakte feiten of de onbevooroordeelde observatie o Alle feiten moeten objectief geobserveerd worden en weergegeven worden in protocol-zinnen die

als het ware een proces-verbaal vormen o De protocol-zinnen worden als essentieel betrouwbaar en zeker beschouwd, waarop het

bouwwerk van de wetenschappelijke kennis berusto Dit basisprincipe is onmogelijk om de volgende redenen

- Onbevooroordeelde observatie door een onpartijdig oog is een mythe

- Observatie zonder voorafgaande concepten en categorieën is onmogelijk = illusie

- Observatie berust op vooroordelen (op theoretische oordelen) die men al voor de

observatie heeft

- Wetenschappelijk onderzoek zou nooit van start kunnen als men eerst ALLE feiten moest

verzamelen

- Data kan op verschillende manieren geclassificeerd worden en de

meeste van deze classificaties zijn irrelevant voor het doel van het wetenschappelijk onderzoek

o Voorbeeld: wat is te zien?o Er zitten altijd al dingen in je achterhoofd, je MOET een theorie hebben

om de feiten te begrijpen je kijkt met je geest, niet met je ogeno Hier: context zorgt voor interpretatie, je bent altijd al theoretisch

bevooroordeeldo Je kan ze selecteren op relevantie & je kan ze veranderen

Het probleem van de identificatie van wetenschappelijke ontdekking let rationele rechtvaardiging (ontdekking = rechtvaardiging)o Het ontdekkingsproces valt in het inductivisme samen met het rechtvaardigingsproces, waarbij

hypothesen en theorieën quasimechanisch of door systematische gevolgtrekking afgeleid worden uit de empirische data adhv rationele regels van inductie

o Het ontdekkingsproces kan volgens de inductivistische opvatting rationeel gerechtvaardigd worden zou moeten komen tot de waarheid = rechtvaardiging = de ontdekking!

o John Stuarts Mills rationele regels voor inductief generaliseren: De methode van het verschil & de overeenkomst (of gemeenschappelijke factor)

44

o Kritiek:

- Er bestaat geen regelgeleide inductieve procedure om over te gaan van geobserveerde

feiten naar hypothesen en theorieën

- De context van ontdekking moet radicaal onderscheiden worden van de context van de

rechtvaardiging (binnen de rechtvaardigingscontext blijven de inductieregels in brede zin gelden)

o Context van de ontdekking vrij/ geen regels (verhaal van de slang & Eureka in bad… ) = toevallig

o Context van de rechtvaardiging logische regels & principes

- De overgang van feit naar theorie vereist creatieve inventiviteit rechtvaardiging komt

achteraf! = moet een kritisch proces doorstaan controleren van geschikte test-implicaties door zorgvuldige waarneming en experiment

o Recursieve methode = altijd opnieuw en opnieuw H I1, I2, In… Het probleem van de vergissing en het probleem van de factor geluk

o Het inductivisme kan geen rekenschap afleggen van het feit dat dezelfde inductieve methode die tot de waarheid zou moeten leiden zo dikwijls tot vergissing leidt wetenschappelijk onderzoek is feilbaar

Dit verdwijnt in goed geordende en systematische tekstboeken waarin de vergissingen retrospectief geëlimineerd worden

o De factor geluk in het ontdekken van hypothesen is onverklaarbaar wanneer wetenschappelijk onderzoek neerkomt op het toepassen van een regelgeleide, mechanische, automatische inductieve procedure (impliceert niet dat een theoretische achtergrond dan afwezig is of geen belang heeft)

3.2 LOGISCH POSITIVISME

3.2.1 HISTORISCHE ACHTERGROND

Belangrijkste vertegenwoordiger inductivisme: logisch positivisme/ logisch empirismeo Empirisme & logicao Denkrichting binnen de analytische filosofie/ wijsbegeerte ( continentale wijsbegeerte)o Ontstond in 1903//Hoogtepunt: 1930-1945 (tweede periode van de analytische wijsbegeerte)

Het logisch positivisme = in de eerste plaats een filosofie van de wetenschappen en is onlosmakelijk verbonden met een groep wetenschappers (Weense Kruis) die geïnteresseerd waren in de filosofische problemen rond wetenschappen werd lang beschouwd als een orthodoxie

45

3.2.2 DE ERFENIS VAN HUME

Het logisch positivisme combineert het empirisme met de formele, mathematische of symbolische logica

Het is een synthese van de volgende 3 elementeno Het klassieke empirisme (alle kennis is gebaseerd op zintuigelijke ervaringen) dogma

empirismeo Logicisme ( wiskunde kan herleid worden tot logica is verstandelijk en dus niet zintuiglijko Centrale stellingen van Ludwig Wittgensteins

Het logisch positivisme is de rechtstreekse erfgenaam van het klassieke empirisme van Humevork van Humeo Alle objecten van rationeel menselijk onderzoek laten zich gemakkelijk in 2 soorten verdelen,

namelijk relaties tussen ideeën en feiteno “relaties tussen dingen” zijn objecten van a priori kennis, terwijl “feiten” objecten van a posteriori

kennis zijn o 3 onderscheidingen zijn hierbij van belang

- Het epistemologische onderscheid

- Metafysische onderscheid tussen noodzakelijke en contingente waarheid

- Semantische onderscheid tussen analytische en synthetische proposities

Schema:

46

3.2.3 PROBLEEM VAN A PRIORI KENNIS

Volgens het logisch positivisme is alle kennis gebaseerd op zintuigelijke ervaring allemaal a posteriori

Probleem van de a priori kennis = probleem van de wiskundeo Het probleem van de wiskunde is een specifiek geval van het probleem van de a priori kennis voor

het empirisme en inductivisme steunt niet op zintuiglijke ervaring Het inductivisme legt rekenschap af van wiskundige kennis in 2 stappen:

O WISKUNDE KAN HERLEID WORDEN TOT LOGICA:

- Dit noemt met het logicisme

- Traditioneel worden wiskundige objecten (getallen) opgevat als abstracte, niet-

empirische objecten die noodzakelijk bestaan en a priori gekend wordeno Ze bestaan in een eeuwige wereld los van de zintuiglijke wereldo Wiskundige objecten ≠ eigen autonoom bestaan omdat ze kunnen teruggevoerd

worden naar logische entiteiten

- Mathematische begrippen worden uitsluitend gedefinieerd in logische termen en

mathematische stellingen worden bewezen alleen op grond van zulke definities en logische principes

Bijvoorbeeld: in de verzameling van de natuurlijke getallen de reductie of herleiding van het wiskundig begrip ‘ten hoogste twee’:

x ⋜ 2 waarin het getal 2 optreedt, tot de equivalente logische formule: ∀xyz [(x = y) ∨ (x = z) ∨ (y = z)] waarin alleen logische symbolen optreden. Herinner u dat de disjunctie (∨) waar is als tenminste

één van de disjuncten waar is. ‘Ten hoogste twee’ kan herleid worden tot ‘van elke groep van dingen x, y en z is er minstens een koppel identiek’: ofwel is er slechts een bepaald koppel identiek, bijvoorbeel x en y, ofwel ook nog een ander koppel, bijvoorbeeld x en z. In het eerste geval hebben we dan een formule die logisch equivalent is met ‘2’, namelijk (x = y) ∧ (x ≠ z) ∧ (y ≠ z)

want indien x ≠ z, dan is ook y ≠ z, krachtens de commutativiteit (y = x) en de transitiviteit {[(y = x) ∧ (x ≠ z)] → (y ≠ z)} van de identiteitsrelatie. In het tweede geval hebben we vervolgens een formule die logisch equivalent is met ‘1’, namelijk (x = y) ∧ (x = z) ∧ (y = z)

want indien x = z, dan is ook y = z, krachtens de commutativiteit (y = x) en de transitiviteit {[(y = x) ∧ (x = z)] → (y = z)} van de identiteitsrelatie. Dus (x ⋜ 2) ≡ ∀xyz [(x = y) ∨ (x = z) ∨ (y = z)].

O LOGICA VERSCHAFT GEEN NIEUWE KENNISINHOUD

- Logica is inhoudelijk leeg, dus ze stelt ook geen probleem voor de hoofdstelling dat alle

kennis gebaseerd is op zintuigelijke ervaring

- Een logische wet is een formele waarheid; ze is noodzakelijk waar op grond van haar

vorm alleen De wiskunde stelt dus geen probleem voor het logisch positivisme omdat wiskunde als logica

tautologisch iso Wiskundige waarheden zijn in alle gevallen waar

47

Wiskundige formules zijn altijd waar, onafhankelijk van de stand van zaken in de empirische werkelijkheido Om de waarheid van wiskundige uitspraken te bepalen moet men dus geen beroep doen op de

empirische ervaring

3.2.4 HET VERIFICATIEPRINCIPE

Aan de inductivistische stelling dat alle kennis gebaseerd is op zintuigelijke ervaring voegt het logisch positivisme het criterium voor cognitieve significantie of het verificatieprincipe toe

Verificatie:Een zin (bewering, assertie) is cognitief betekenisvol (intellectuele waarde), indien de waarheid (of onwaarheid) van die zin in principe kan bepaald worden aan de hand van observaties in brede zin (zintuiglijke en experimentele gegevens of empirische data); of kortweg indien de zin verifieerbaar (veritas= waarheid) is

o Het verificatieprincipe is op de eerste plaats een betekeniscriteriumeen zin komt pas in aanmerking om ware kennis te verschaffen wanneer hij betekenis heeft (principiële verifieerbaarheid EN NIET feitelijke verificatie: aantonen of de bewering waar is!

o De zin moet wel in principe verifieerbaar zijn op basis van mogelijke observaties principieel mogelijk zijn om uit te maken of hij waar of onwaar kan zijn = kan principieel mogelijk zijn

Het verificatieprincipe (als betekeniscriterium) is in het logisch positivisme ook een demarcatiecriteriummaakt onderscheid tussen wetenschap en pseudo-wetenschap

o Citaat Hume in Enquiry Concerning Human Understanding: “Welke zuiveringen moeten wij uitvoeren, als wij, ten volle overtuigd van deze

beginselen, bibliotheken doorzoeken? Als wij een boekdeel ter hand nemen, bijvoorbeeld over theologie of traditionele metafysica, moeten wij ons afvragen: [a] ‘Bevat het een of andere theoretische beschouwing over uitgebreidheid of getal?’ Neen. [b] ‘Bevat het een ervaringsoordeel bereffende feitelijke verbanden en feitelijk bestaan?’ Neen. Werp het dan in het vuur; want het kan alleen maar drogredenen en zinsbegoocheling bevatten.”

= verschillende zinnen zijn niet meer betekenis vol en dus geen wetenschap omdat ze niet verifieerbaar zijn!

Er bestaan maar 2 soorten wetenschappelijke beweringeno Tautologische en empirisch verifieerbare o Theologie, marxisme, metafysische zinnen etc voldoen hier niet aan omdat ze niet empirisch

verifieerbaar zijn

48

49

50

HOOFDSTUK 4: FALSIFICATIONISME, PARADIGMASTRIJD EN COHERENTIE4.1 HET KRITISCH FALSIFICATIONISME VAN POPPER

Sir Karl R. Popper Popper vertegenwoordigt in de filosofie van de wetenschappen het anti-inductivisme en het anti-

funderingsdenken = deductivisme & fallibilsme (feilbaar)o Staat kritisch tegenover het logisch positivisme/empirisme

4.1.1 DEDUCTIVISME EN FALSIFICATIONISME

Poppers kritisch falsificationisme is een deductivisme mbt de wetenschappelijk methode Wetenschappelijke methode volgens Popper

o Conjectures (gissingen) VS refutations (weerleggingspogingen)o Wetenschap begint niet met observaties maar met problemen en hypothesen

dus met gissingen om deze problemen op te lossen Deze oplossingspogingen = weerleggen door bloot te stellen aan krtiek

Weerleggen? Aantonen dat ze onwaar is = hypothese moet standhouden om te aanvaarden

Kritiek bestaat uit:o Kritische discussie tussen peerso Empirische falsificatie door observaties en testen

observaties spelen geen funderende rol, maar een kritisch!

In tegenstelling tot het inductieprincipe is het principe van falsificatie logisch deductief en bijgevolg formeel geldig o Deductieve logica kan niet verifiëren maar wel falsifiëren = kan dus de onwaarheid aanduideno Door geldig modus-tollens argumenten (denk aan voorbeeld van vleermuizen of corona)

Dit falsificationisme houdt eigenlijk in dat de wetenschappelijk methode niets anders is dan de kritische voortzetting van de gissen-en-vergissen

Voorstanders van het inductivismeo Als de wetenschappelijke methode niet begint bij de observaties van de feiten en als wetenschap

daarin niet gefundeerd wordt, hoe kan wetenschap dan nog objectief zijn en hoe kan wetenschap dan nog rekenschap afleggen zowel van de objectiviteit als van de wetenschap of pseudo-wetenschap zijn?

- De objectiviteit van de wetenschappen berust op de objectiviteit van de kritische traditie

en methode bediscussieerbaarheid & faslifiseerbaarheid

- Het falsificatieprincipe is het demarcatiecriterium (niet het verificatieprincipe)

openstaan voor kritiek!o Dogmatische redeneringen maken zich immuun voor kritiek

51

- Het falsificatieprincipe als demarcatiecriterium is bij Popper geen betekeniscriterium

metafysische uitspraken blijven zinvol ookal zijn ze niet empirisch gefalsifieerd

HOE POPPER DE PROBLEMEN VAN HET INDUCTIVISME ONTWIJKT:

1)BETREFFENDE HET PROBLEEM VAN DE NAAKTE FEITEN OF DE ONBEVOOROORDEELDE OBSERVATIE:

Observatie (waarneming en experiment) = niet het fundament van de wetenschap = kritische functie in de weerleggingspogingen van hypothesen en theorieën.

Het onderscheid tussen relevante en irrelevante feiten kan gemaakt worden:o Relevante feiten: behoren tot de empirische inhoud van de onderzochte hypothese.

Een hypothese is een empirisch voorstel om een probleem op te lossen. In functie van zo’n observeerbaar en testbaar voorstel zijn sommige feiten

relevant en andere irrelevant.

2)BETREFFENDE HET PROBLEEM VAN DE IDENTIFICATIE VAN WETENSCHAPPELIJKE ONTDEKKING MET RATIONELE RECHTVAARDIGING:

De klemtoon = de creatieve en imaginatieve inspiratie bij het voorstellen van hypothesen en theorieën (gissingen).

Duidelijk onderscheid tussen de context van ontdekking (gissing) en de context van de rechtvaardiging (kritiek of weerlegging).

o De context van de stoutmoedige gissingen: ruimte voor ongebonden creativiteit en inventiviteit

o De context van de strenge weerleggingspogingen: een platform van rationele kritiek en objectiviteit

3) BETREFFENDE HET PROBLEEM VAN DE VERGISSING EN DE FACTOR GELUK:

Vergissingen = slechte gissingen Geluk = de (onverhoopte) vervulling van een (vage) verwachting.

o Een hypothese waar men in eerste instantie veel vertrouwen in heeft dat ze juist is, kan achteraf toch fout blijken te zijn, terwijl een hypothese waar men bij de aanvang maar vaagweg in gelooft, achteraf toch kan blijken te kloppen, tegen alle voorspellingen op het eerste gezicht in.

Ook het probleem van de rechtvaardiging van inductie en de paradox van confirmatie worden ontweken

o centrale methodologisch principe van falsificatie = logisch deductief iso Het probleem van inductie stelt zich gewoonweg niet meer en er is helemaal geen behoefte

aan een confirmatietheorie!!!

4.1.2FALLIBILISME EN CORROBORATIETHEORIE

LES 7

FALLIBILISME EN CORROBORATIETHEORIE

Poppers kritisch falsificationisme is een fallibilisme met betrekking tot de wetenschappelijke kenniso Alle theorieën zijn hypothesen: alle zouden kunnen omvergeworpen worden feilbaarheido Sceptisisme: kunnen twijfelen aan juistheid

Ik zag in dat wat opgegeven dient te worden de zoektocht naar [conclusieve] rechtvaardiging is, in de zin van de rechtvaardiging van de bewering dat een theorie [absoluut] waar is. Alle theorieën zijn hypothesen; alle zouden kunnen omvergeworpen worden” (p. 29).

o Modus tollens alle hypothesen kunnen genegeerd worden! Protocol-zinnen (basisuitspraken) hebben een hypothetisch statuut

52

o Elke beschrijving gebruikt dus universele categorieën en overschrijdt daarmee wat we strikt genomen kunnen kennen op basis van onmiddellijke zintuigelijke ervaring

Bv: dit is rood, dit is krijto Observatie is altijd theoriegeladen

Wetenschap is niet conclusief gerechtvaardigd of absoluut gefundeerd en is dus bijgevolg principieel feilbaar (= anti-funderingsdenken)o Te vergelijken met een moeras, waar de pijlers van de waarheid altijd opnieuw moeten ingeslagen

worden (niet gebouwd op een harde rots) Poppers fallibilisme is verbonden met een dynamische visie

o Het fallibilisme = rekenschap afleggen van de wezenlijke historiciteit en de groei van wetenschappelijke kennis

o Vooruitgang door weerlegging (falsificatie)o Dit is een historische groei:

De pijl = ‘wordt weerlegd’

Kritiek = de motor van wetenschappelijke vooruitgango Unended quest: de kritische discussie en de falsificatie-activiteit kan nooit afgesloten wordeno We kunnen nooit zeker weten dat hypothesen en theorieën waar zijn

Zekerheid en waarheid moeten van elkaar losgekoppeld wordeno Popper offert de zoektocht naar zekerheid op voor de zoektocht naar waarheid

Waarheid = volgens hem het regulatieve idee voor wetenschapsbeoefening Corroboratie-criterium: er bestaat geen criterium voor de absolute waarheid, maar er bestaat wel een

criterium om dichter bij de waarheid te komen (verisimiltude = waarheidsgelijkenis)o Hoe hoger het empirisch toetsbare gehalte, hoe hoger de graad van falsifieerbaarheid e, hoe

groter de kans op falsificatieo Hoe hoger de graad van hypothesen/theorieën corroboratie (graad van weerbaarheid tegen

de weerleggingspogingen) , hoe dichter ze staan bij de waarheid Hoe dichter bij de waarheid ze komen, hoe beter ze zijn

Popper is een gematigd scepticuso Men kan nooit een absolute ware theorie vinden (sceptisme), maar

men kan toch binnen afzienbare tijd een steeds betere theorie ontwerpen (optimisme)

o We kunnen dus nooit de waarheid bereiken, maar we kunnen wel met steeds betere theorieën meer en meer de waarheid benaderen

De graad van perfectie = graad van corroboratie Theorieën worden beter en beter wetenschap gaat erop voorruit = die wordt

gemeten adhv verisimilitude Groeit in het licht van de relatieve idee van waarheid we kunnen

het asymptotisch benaderen!

53

t1: H / T ⇛ t2: (H / T ∧ ¬H / ¬T) ⇛ t3: H’ / T’ ⇛ t4: (H’ / T’ ∧ ¬H’ / ¬T’) ⇛t5: H” / T” ⇛ t6: (H” / T” ∧ ¬H” / ¬T”) ⇛ ... ⇛ ∞

H1 / T1 heeft een hogere graad van corroboratie dan H2 / T2, indien H1 / T1 (i) meer falsifieerbaar is en (ii) meer onderworpen werd aan strenge testen dan H2 / T2, ofschoon (iii) H1 / T1 toch nog niet weerlegd werd.

4.1.3 EPISTEMISCH FALLIBILISME

Epistemisch fallibilisme: de epistemische rechtvaardigheidstheorie die stelt dat rechtvaardiging onfeilbaar of conclusief moet zijn o Rechtvaardiging garandeert niet noodzakelijk de waarheido Conclusief: voor eens en voor altijd = ook waar & niet meer twijfelen!

Volgens het funderingsdenken moet het dan ook versterkt worden tot de volgende (sterke, cartesiaanse) analyse van propositionele (super-)kennis (JTB*):

S weet* (heeft of bezit kennis*) dat p, als en alleen als,

1*)S meent (heeft de overtuiging) zonder de minste twijfel / zeker dat p

2*)p is waar

3*)S’s mening (overtuiging) dat p is conclusief gerechtvaardigd

Omdat (3*) S’s rechtvaardiging garandeert dat p waar is, is de tweede conditie (2*) p is waar eigenlijk redundant (mag wegvalllen). Er moet dus onderscheid worden gemaakt tussen het klassiek concept van kennis en een sterk concept van kennis, aangeduid door het sterretje of de asterisk *.

Popper: het fallibilisme kan gekwalificeerd worden tot de volgende analyse van propositionele kennis

o S weet dat p als en alleen als:

- S meent met redelijk vertrouwen dat p

- P is waar

- S’s mening dat p is met een hoge graad van waarschijnlijkheid gerechtvaardigd

Er wordt dus een onderscheid gemaakt van het klassieke concept van kennis, een sterk concept van kennis en een zwak concept van kennis

o Hier mag de tweede conditie niet wegvallen omdat ze waarheidsgelijkend is!o Voorbeeld:

(1)Middeleeuwers weten / wisten dat de aarde onbeweeglijk in het centrum van het universum staat.

(2)Modernen weten dat de aarde rond de zon draait en het zonnestelsel slechts één van de vele sterrenstelsels is.

Het is afhankelijk van het kennisconcept waarmee iets werkt of het kennis is of nieto Infallibistisch: dit is geen kennis want het is fout, het bleek later anders te zijn!o Fallibilistisch: dit is wel kennis want er was toen een waarschijnlijkheid dat het

anders was, net zoals nu!

4.1.4 PROBLEMEN BIJ HET KRITISCH FALSIFICATIONISME

HET PROBLEEM VAN VASTHOUDENDHEID

o Elke theorie kampt met problemen en er is altijd wel empirische bewijsgrond te vinden om een hypothese te falsifiëren

o Als het principe van kritiek meedogenloos wordt toegepast, dan zou geen enkele theorie ooit haar mogelijkheden kunnen tonen

54

o Om hypothesen een kans te geven sterk te worden en theorieën de mogelijkheid te geven zich te ontwikkelen, is het absoluut nodig dat sommige wetenschappers aan deze gissingen vasthouden en ze verdedigen tegen weerleggingspogingen en kritische aanvallen = principe van vasthoudendheid!!

HET PROBLEEM VAN DE GRENZEN AAN MOGELIJKE KRITIEK

o Popper wekt de illusie dat het wetenschappelijk onderzoek is als een zenuwachtig en rusteloos bedrijf waarin iedereen koortsachtig werkt onder stress van de rationele kritiek

o Er zijn grenzen aan de mogelijke kritieko Alle denken gebeurt tegen een horizon van aanvaardbare grenzen en geaccepteerde ideeëno Alle wetenschappelijke discussies en kritieken spelen zich af binnen een breder kader dat zelf niet

volledig bediscussieerbaar en bekritiseerbaar is

HET PROBLEEM VAN DE SOCIOHISTORISCHE ACHTERGROND VAN WETENSCHAP

o De vooruitgang van de wetenschap is volgens Popper een louter rationele en logische aangelegenheid

o Wetenschappelijke veranderingen worden ook mede bepaald door historische en sociale factoren, subsidies en religieuze context

Wetenschappelijke vooruitgang verloopt dus gedeeltelijk niet-rationeel

4.2 DE PARADIGMA’S EN WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIES VAN KUHN

Maakte fundamenteel onderscheid tussen normale en revolutionaire wetenschappeno Periodes van stabiliteit wisselen af met periodes van instabiliteit waarin vroegere denkbeelden

omvergeworpen worden en vervangen worden door nieuwe ideeën

4.2.1 NORMALE WETENSCHAP EN PARADIGMA’S

Aan normale wetenschappelijke activiteiten besteden de meeste wetenschappers al hun tijd Paradigma’s: modelprestaties, worden als grondslag erkend en niet in vraag gesteld

o Kuhn verruimde de notie van paradigma naar disciplinaire matrix: niet alleen navolgenswaardige voorbeelden, maar ook een brede constellatie van gemeenschappelijke overtuigingen, waarden en technieken in een bepaalde discipline

Indien er een paradigma aanwezig is in een bepaalde discipline, dan is dat een teken van rijpheid voor die betreffende disciplineo Paradigma geeft denkkader, levert modelproblemen en modeloplossingen

Paradigma’s voldoen aan 2 vereisteno Spectaculariteit: paradigma moet opzienbarend en verbazingwekkend zijn om een consensus

over een studieobject en onderzoeksmethoden binnen een wetenschappelijke gemeenschap teweeg te brengen

o Plasticiteit: Een paradigma moet onvoltooid en soepel zijn om nog openstaande problemen te hebben en om toepassingen op nieuwe toe te laten

55

- Structuur van de puzzeloplossende activiteit: een creatieve bezigheid die leidt tot

aanpassing van problemen/fenomenen en paradigma’s waarbij het paradigma verder wordt gesofisticeerd. Normale wetenschap is dan ook cumulatief, want de puzzeloplossende activiteit breidt systematisch de kennis verder uit

Bepaalde groepen en disciplineso Groepen en disciplines waarvan de eerste paradigma’s uit de “prehistorie” datereno Disciplines waarvan de eerste algemeen aanvaarde paradigma’s van relatief recente datum zijno Disciplines die zich vooralsnog in een preparadigmatische periode bevinden (indien

preparadigmatisch, dan onrijp)

- Op een continuüm van meer tot minder paradigmatisch is van alle sociale

wetenschappen de pedagogische er het slechts aan toe, de sociologie en psychologie doen het iets beter, en de economie staat er het best voor

4.2.2 WETENSCHAPPELIJKE REVOLUTIE EN ANOMALIEËN

Anomalieën/ paradoxen: problemen die aan de greep van het paradigma lijken te ontsnappen en onoplosbaar lijken te zijno Kunnen een wetenschappelijke revolutie inluiden in een bepaalde disciplineo Bv: bij het geocentrisch wereldbeeld = leidde de paradox van epicelloïdes tot

tegenstellingen = cirkels die gebruikt werden om de omwenteling van planeten te volgen terwijl de aarde in het centrum staat:

Wetenschappelijke revolutie: niet-normale periode waar een paradigma vervangen wordt door een (nieuw) ander paradigma = heliocentrisch wereld beeld!

Kenmerken van een wetenschappelijke revolutie = niet-cummulatieve ontwikkelingsperiode stagnatie & geen vooruitgang, daarna wel een enorme boosto Methodenstrijd

Er is onzekerheid over de geldigheid van het paradigma, of er is geen algemeen aanvaard paradigma. Er zijn debatten over de toelaatbare studieobjecten en geoorloofde onderzoeksmethoden. De normen en regels van de wetenschappelijke discipline staan expliciet ter discussie.

Paradigma 1 paradigma2o Verandering van wereldbeelden

In een revolutionaire periode staan paradigma’s diametraal tegenover elkaar. Deze competitieve paradigma’s zijn niet te meten en te wegen met gemeenschappelijke

maten en gewichten Er is geen gemeenschappelijke methode om de theoretische discussies tussen de paradigma’s

te voeren. = INCOMMENSURABEL De vervanging van een paradigma tijdens een revolutionaire periode zorgt voor een totale en

radicale reconstructie van de overtuigingen, waarden en technieken in een bepaalde discipline. = heel plots en ongestructureerd

56

Gestalt-switch: eend-konijn omslag figuur van eend en konijn, je ziet telkens maar 1 dier, een gemeenschappelijk beeld = onmogelijk!

Een nieuw paradigma biedt bijgevolg niet alleen een ander interpretatiekader of conceptueel schema, maar het herschoolt ook de zintuigelijke waarneming en herstructureert de experimenten.

Samenvattend schema:

4.2.3 VERGELIJKING VAN POPPERS EN KUHNS WETENSCHAPSMODDELEN

Kuhn verdedigt een dynamische visie op de wetenschap die tegengesteld is aan de statische visie van het funderingsdenken (logisch positivisme)

o Wetenschapsmodel kan ook rekenschap afleggen van de wezenlijke historiciteit en de groei van wetenschappelijke kennis

Kuhn’s vooruitgang door revoluties: lange periodes van rust en vlijt worden afgewisseld met kortstondige periodes van opwinding en uitbarstingo Bij Popper is er eerder sprake van continue veranderingen

57

Kuhn’s visie verschilt in 2 opzichten van Popper’s visie:

4.2.4 VOOR- EN NADELEN VAN KUHN’S WETENSCHAPSMODEL

In Kuhn’s wetenschapsmodel = principe van vasthoudendheid & grenzen aan de mogelijke kritieko Normaal wetenschappelijk onderzoek = conservarief & dogmatisch wetenschappers =

vasthouden aan hypothesen en theorieën die overeenstemmen met het paradigma dat op een bepaald moment hun discipline beheerst

o Alle normale, wetenschappelijke kritiek in een discipline speelt zich af binnen de horizon van het paradigma van die discipline, maar het paradigma zelf is normaal niet aan kritiek onderhevig (behouden als de standaard)

De sociohistorische inbedding van wetenschap kan in Kuhns wetenschapsmodel een plaats krijgen en begrepen wordeno Kritiek op Poppers falsificationisme: logica van falsificatie is niet van toepassing op verwerping/

verandering van paradigma’s Een paradigma kan alleen verworpen en verandert worden in relatie tot een ander,

rivaliserend paradigma interpretatie van empirische data veronderstelt noodzakelijk een bepaald paradigma

58

o Paradigmaverwerping is een relatie met 3 termen heersende paradigma, rivaliserende paradigma en de empirische observaties/data

o Het gaat bij paradigmaverwerping om een machtsstrijd tussen paradigma’s waarin ook niet-rationele elementen van sociohistorische aard een centrale rol spelen paradigma verwerping kan dus niet louter rationeel en logisch zijn!!

NADEEL: relativisme en antirealismeo Zijn het directe gevolg van de scheiding tussen normale wetenschap & wetenschappelijke

revolutie & de stelling dat paradigma’s incommensurabel zijn Rationaliteit en waarheid = niet absoluut, maar slechts relatief tot een bepaald

paradigma of disciplinaire matrix (relativisme) Er bestaat geen gemeenschappelijke norm om uit te maken wat werkelijk

waar en rationeel is Hypothesen en theorieën zijn niet waar of meer waarheidsgelijkend dan

andere: ze zijn slechts ingewikkelder, verfijnder en gespecialiseerder dan andere

o Observatie, hypothese- en theorievorming ( ze verschaffen de mens realiteit) zijn volgens Kuhn volledig afhankelijk van en gedetermineerd door paradigma’s

Competitieve paradigma’s leveren verschillende perspectieven op de realiteit op indien het perspectief op de realiteit constitutief is voor de relatiteit zelf

dan bestaat er geen realiteit op zich, onafh van de paradigma’so ‘Ding an sich (Kant) – relatiteit (R) = blijft niet alleen onbekend

maar is ook onbestaand (antirealisme)

59

60

HOOFDSTUK 5: METHODOLOGISCH INDIVIDUALISME EN DE ERKLÄREN-VERSTEHEN-CONTROVERSE IN DE SOCIALE WETENSCHAPPENINLEIDING

De natuurwetenschappen= oudere broers Sociale wetenschappen= jongere zusters

5.1 DE METHODENSTREIT IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN

De instabiele situatie wat betreft het statuut van de sociale wetenschappen gaat natuurlijk gepaard met een niet aflatende methodestrijdo Er heerst geen algemene, rationele consensus over de methode, het studieobject, de

theorievorming en de verklaringsmodelleno De sociale wetenschappen zijn daarom pre-paradigmatisch (woorden van Kuhn)

☹ : onrijpheid van de sociale wetenschappen 😊: multi-paradagigmatische methodologie van de sociale wetenschappen van een

nood een deugd maken! DOOR HET PROBLEMATISCHE STATUUT: NOOD AAN EEN FILOSOFIE VAN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN

Een positiebepaling mbt de methodestrijd of het methodepluralisme = geen louter empirische kwestie, maar roept filosofische vragen op betreffende de methode en het studieobject van de sociale wetenschappen

Elke wetenschap heeft een materieel en formeel objecto Materiële object = studieobjecto Formele object = onderzoeksmethodeo Het “wat” van een wetenschap is haar ontologieo Het “hoe” van een wetenschap is haar methodologie

In de sociale wetenschappen = er geen consensus over de te volgen methode (verklaringsprobleem) en over het te bestuderen object (reductieprobleem)o Verklaringsprobleem: is epistemologisch omdat we een fenomeen leren kennen als we het

kunnen verklareno Reductieprobleem: is ontologisch omdat we bij een reductie van sommige objecten tot andere

objecten te weten komen “wat er is”

Discussies over methodeo Erlären VS Verstehen

Discussies over studieobjecto Holisme VS individualisme

De methodestrijd binnen de sociale wetenschappeno Causaal nomologische, empirisch analytische, kwantitatieve benadering VS hermeneutisch

interpretatieve, betekenisontsluierende, kwalitatieve benadering De objectstrijd binnen de sociale wetenschappen

o Sociale structuur/sociale systeem VS individuele handelingo De term methode slaat in de strikte zin alleen op de theoretische keuze van de

verklaringsmethode, maar in de losse zin kan deze term ook slaan op de theoretische keuze van het studieobject

61

DE NATUURWETENSCHAPPEN: MONO-PARADIGMATISCH:

UITLEG SCHEMA “ METHODESTRIJD IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN”

Positie 1: sciëntistisch holismeo Karakteriseert het naturalisme in de sociale wetenschappeno Gaat ervan uit dat het natuurwetenschappelijk model ook van toepassing is op de sociale

macrostructuren en processeno Sociale wetenschappen trachten wetenschappelijke wetmatigheden te formulereno Marx & Durkheim

Positie 2: sciëntistisch individualismeo Dient zich als een micro-economie aan als het eenheidsbrengend “strikt” paradigma voor alle

gedrags- en maatschappijwetenschappen Positie 3: humanistisch holisme

o Niet van toepassing op deze cursus Positie 4: humanistisch individualisme

o De autonome toepassing van het geesteswetenschappelijk model op individuele gedragingen en psychische microtoestanden en gebeurtenissen

o Sociale wetenschappen trachten de betekenis van de fenomenen of cultuurproducten te duiden Sociale wetenschappen onderzoeken sociale feiten, op het eerste zicht grootschalige eigenschappen

van een maatschappij!

2 KWESTIES MOETEN IN ONDERZOEK ONDERSCHEIDEN WORDEN

o Sociale ontologie geeft antwoord op de “wat” vraag : in hoeverre zijn sociale feiten te herleiden tot individuele feiten? behandelt het wat van sociale feiten, hun natuur of constitutie

o Sociale methodologie geeft antwoord op de “waarom” vraag: is een sciëntistische verklaring naar het model van de natuurwetenschappen ook een goede verklaring in de sociale wetenschappen? waarom van sociale feiten, hun verklaring

62

2 TYPES VAN ONTOLOGIE KUNNEN ONDERSCHEIDEN WORDEN

o De Durkheimiaanse, of holistische : *sociale feiten* = een extern, supra-individueel, autonoom feit dat individuen causaal kan beïnvloeden (robuust, eigen in hun soort)

o De Weberiaanse of individualistische visie : ‘sociale feiten’= een aggregaat van individuele feiten die elkaar causaal beïnvloeden, het is een aggregaat van feiten betreffende causaal interagerende individuen en hun psychische profielen in onderlinge wisselwerking (ironisch gebruik; een reductie tot intentionele handelingen)

2 TYPES VAN SOCIALE METHODOLOGIE

o Sciëntistische visie: sociale verklaring die nomologisch is (wet stellen) Durkheimo Humanistische visie: sociale verklaring die betekenisintsluierend is Weber

Volgens positie 1 bestaat er een autonome nomothetische verklaring van sociale macrostructuren en processen, het is ook een structurele en/of historische verklaring

Zowel positie 2 en 4 gaan uit van het individualistisch verklaringsprincipeo Het is voor de verklaring van een sociaal feit noodzakelijk om een verklaring te geven van al de

individuele feiten die vervat zijn in dat sociaal feit Ook reductionistisch: ontkent het autonoom statuut van sociale verklaringen en herleidt ze tot

psychologische verklaringen, verklaringen van individuele gedragingen, psychische microtoestanden en gebeurtenissen

5.2 METHODOLOGISCH HOLISME EN INDIVIDUALISME

5.2.1 DURKHEIM EN WEBER OVER SOCIALE FEITEN

Voorstanders van het holisme VS voorstanders van het individualismeo Eerste sluiten aan bij de durkheimiaanse visie op sociale feiten en nemen de sociale structuur of

het sociaal systeem als primair studieobject

o De andere sluiten aan bij de weberiaanse visie op sociaal handelen en nemen de handeling als primair studieobject

Volgens de methodologische holist is het primaire studieobject van de sociale wetenschappen de sociale structuur of het sociale systeemo *sociale feiten* zijn wetten, normen, rollen, instituties, opinies en statistische patroneno Deze *sociale feiten* hebben een autonoom bestaan, onafhankelijk van de feiten betreffende

individuen & zijn sui generis structurele regelmatigheden Algemene sociale wetmatigheden of regelmatigheden zijn causale relaties (of ten minste statistische

corr) tussen sociale/ economische eigenschappen met als logische structuur: ∀x (Six → Sjx).

63

Voorbeelden van deze *sociale feiten* zijn:

• stijgende werkloosheid leidt tot stijgende criminaliteit• urbanisatie leidt tot een daling in religieuze participatie• politieke programma’s voor het opvoeren van tewerkstelling veroorzaken inflatie• politieke invloed van staten daalt indien ze hun economische macht verliezen• protestantse ethiek vergemakkelijkt de opkomst van het kapitalisme• kapitalisme veroorzaakt de teloorgang van gemeenschapswaarden• marktwetten van vraag en aanbod

In de durkheimiaanse visie overheersen de *sociale feiten* de individuen en hun intentionele handelingen

MEN ONDERSCHEIDT 2 VARIËTEITEN VAN DE DURKHEIMIAANSE SOCIALE DETERMINATIE (P88)

o De overheersingsthesis: behelst in het algemeen dat in een situatie waarin zowel sociale macroregelmatigheden (S) als intentionele microregelmatigheden (I) aan het werk zijn en verschillende, conflicterende consequenties hebben, de sociale factoren altijd dominant zijn en microregelmatigheden bijgevolg moeten opgeschort worden ten gunste van macro-regelmatigheden

o De overvleugelingsthesis: stelt dat intentionele microregelmatigheden (I) in de populatie van een maatschappij het resultaat zijn van een selectieproces met als doel het optreden van de sociale macroregelmatigheden in die maatschappij. Indien microregelmatigheden niet het effect waren geweest van een filteringsmechanisme met het oog op het zich voordoen van de macroregelmatigheden, dan zouden zulke microregelmatigheden het niet ‘overleefd’ hebben

Volgens de methodologische individualist is het studieobject van de sociale wetenschappen daarentegen de individuele, menselijke handelingo Een sociaal geheel is niet meer of minder dan de som van de individuele deleno ‘sociale feiten’ zijn niets anders dan de optelsom van feiten betreffende individuen; ‘sociale

feiten’ zijn zoals gemiddelden

64

Redenen voor het opteren van het individualisme1. Het methodologsich individualisme beklemtoont de menselijke vrijheid, de individuele autonomie

en de intentionele autarkie. De individuen en hun intentionele handelingen worden niet overheerst of overvleugeld door de *sociale feiten*

2. Volgens de methodologische holist hebben *sociale feiten* een autonoom bestaan. Volgens de individualist moet een goede verklaring altijd een fijnkorrelige microverklaring zijn

3. Het methodologisch holisme wordt geconfronteerd met het probleem van causaliteit door autonome socio-economische factoren. Niet alleen hebben *sociale factoren* een apart bestaan, ze hebben volgens de methodologische holist ook een causale impact op individuen en hun interacties probleem van benedenwaartse causaliteit : hoe is het mogelijk dat het autonoom sociaal niveau causale effecten teweegbrengt in psychische en biologische niveaus?

Sociale factoren (parlement)= causale invloed op parlementarius

5.2.2 THEORETISCH REDUCTIONISME

Het methodologisch individualisme komt neer op reductionisme: de sociale feiten worden zonder meer herleid tot psychische feiten betreffende individuen en hun interacties (we spreken dus wel over sociale feiten maar eigenlijk is het een manier om over individuen en hun interacties te sprekeno Reductie: de herleiding van een theorie op een hoger niveau (T2) in de hiërarchie van de

wetenschappen tot een theorie op een lager niveau (T1)

S, P / F

Volgens de individualist zijn sociale wetenschappen (T2) reduceerbaar tot psychologie (T1)

o Theorie T = verzameling wetten (mbt onder andere onobserveerbare feiten) De sociale theorie T2 = formuleert haar wetten adh sociologische predikaten/

vocabularium (S1, S2, …) De psychologische theorie T1= formuleert haar wetten adhv psychologische predikaten/

vocabularium

65

o T2 => T1 indien alle wetten van T2 logisch afleidbaar zijn uit de wetten van T1, indien indien ∀x (S1x → S2x), enzovoort logisch kan afgeleid worden uit ∀x (P1x → P2x), enzovoort.

o Omdat het theoretische vocabularium van de sociologie en dat van de psychologie (radicaal) verschillend zijn van elkaar [S ≠ P], moet deze logische afleidbaarheid van T2 uit T1 steunen op bijkomende overbruggingswetten (E. ‘auxiliary bridge laws’). De logische structuur van deze hulpprincipes is de volgende:

De sociologische wetmatigheid ∀x (S1x → S2x) kan logisch afgeleid worden uit de psychologische wetmatigheid ∀x (P1x → P2x), op basis van de overbruggingswetten ∀x (S1x ↔ P1x) en ∀x (S2x ↔ P2x) Deze overbruggingswetten verbinden systematisch het sociologische vocabularium [S1, S2, ..., Sn] met het psychologisch vocabularium [P1, P2, ..., Pn].

!!!! Maar omdat de psychologie zelf volgens de individualist een autonoom statuut heeft, kunnen de sociale wetenschappen niet verder gereduceerd worden tot (evolutionaire) biologie!!!

o Keert zich ook tegen de analogie tussen de maatschappij en het biologisch organisme

Typisch voor de evolutionaire theorie is het functionele verklaringsprincipe: een bepaald lichamelijk kenmerk wordt functioneel verklaard door het zelfbehoud van de best aangepaste in de strijd om het bestaan

o Maar het aanwenden van functionele verklaringen in de sociale wetenschap leidt tot pseudo-verklaringen

Typisch voor de sociale wetenschappen, volgens de individualist, is het intentioneel en rationeel principe voor de verklaring van menselijk gedrag

o Indien sociale fenomenen verklaard worden in termen van individuele handelingen, dan moet er in de eerste plaats natuurlijk een verklaringstheorie voor het individueel, intentioneel handelen ontwikkeld worden

De sociale wetenschappen hebben geen autonome verklaringstheorie/ methode = gaan die importereno Ofwel gebaseerd op

natuurwetenschappelijke verklaringsmodel

o of op het cultuurwetenschappelijke verklaringsmodel

HEMPELS CAUSAAL-NOMOLOGISCH MODEL VAN VERKLARING (VOLGENDE LES)

Hempel was een logisch positivisto Maakte het belangrijkste model van de wetenschappelijke verklaring in de filosofie van de

wetenschappen

66

o Maakte het deductief-nomologisch model in eerste plaats voor de natuurwetenschappelijke verklaring, maar breidde het later uit tot de verklaringen in de “geistwissenschaften”

o Model is sciëntistisch en methodologisch-individualistisch

DE DEDUCTIEF-NOMOLOGISCHE EN CAUSALE VERKLARINGEN IN DE NATUURWETENSCHAPPEN

Een wetenschappelijke verklaring van een bepaald fenomeen X geeft een antwoord op de vraag: “waarom treedt Xop?”

VOORBEELD:

Voorbeeld van thermometer in heet watero Eerst dalen van kwiko Daarna heel snel stijgen

WAAROM?o Gaat antecedente condities beschrijven:

Dingen die voorkwamen voor het fenomeen optrad

Bv: uitzettingscoëfficiënt van kwik, glas Bv: warmte geleiding van kwik en glas

Warme water = impact op glas Warmte geleiding in glas = langzaam en

daarna zal de warmt het kwik bereikeno Door de uitzetting van het glas wanneer de warmte het kwik

bereikt = meer plaats maken zodat de kwikkolom zal daleno Maar wanneer de warmte het kwik bereikt = snel omhoog gaan

Een wetenschappelijke verklaring is volgens Hempel een deductief argument dat beantwoordt aan het volgende schema :

Explanans: wat de verklaring geeft Explanandum: de te verklaren gebeurtenis C= antecedente condities/ conditions L1, L2, L3 = algemene wetmatigheden/ laws

(zie volgende pagina voor meer uitleg)

Dit verklaringsverslag bestaat dus uit 2 zinnen

o Zinnen die antecedente condities beschrijveno Zinnen die algemene wetten uitdrukken

Hempels centrale punt mbt wetenschappelijk verklaren is nu het volgende:

o Uit 2 verzamelingen van zinnen (a, b) volgt logisch, dus deductief (c) de zin die het fenomeen beschrijft en dan volgt (E), de beschrijving van het te verklaren fenomeen.

o Een wetenschappelijke verklaring is bijgevolg een deductief argument waarin uit (a) antecedente condities en (b) algemene wetten (c) het te verklaren fenomeen logisch afgeleid wordt

67

Een verklaring bestaat uit 2 constituenten

o (i) het explanandumo (ii) het explanans

In het D-N-schema is E het explanandum: wat verklaard moet worden en is de unie van de verzameling en de verzameling het explanans: wat verklaart

o De relatie tussen het explanans en het explanandum is die van logische deductieo Een explanans is noodzakelijk waaro De logische basisstructuur van het D-N-schema is de geldige modens ponens-redeneervorm:

Makkelijk te verklaren adhv het predikaat- logisch argument/ socrates redeniering Algemene wetstructuur: voor alle elementen x geldt indien F

van x dan G van x = algemene zin/ algemene formulering van een wet

We kunnen de singuliere elementen die we in ons labo (Fa) invullen in deze algemene wet want ze beantwoorden hieraan= ANTECEDENTE CONDITIES

Uit die algemene wetmatigheid volgt een bepaalde conclusie (Gx):

Als we alle wetten laten werken komen we tot het fenomeen dat we moesten verklaren (Ga)

ANDER VOORBEELD:

Hoe kunnen we dat verklaren?= nood aan wetmatigheden (L) om tot een verklaring te komen

68

Een empirische wetmatigheid heeft de logische structuur van een algemene, universele zin

o Het explanandum is meestal een singuliere gebeurtenis (E), maar het kan ook een algemene wet zijn (L)

o De verklaring van een algemene wet bestaat er in ze onder te brengen in een nog algemenere wet (L*)

Hempel maakt geen wezenlijk onderscheid tussen een D-N-analyse van de wetenschappelijke verklaring en die van de wetenschappelijke voorspelling

o D-N-schema = onderscheid tussen wetenschappelijke verklaring en voorspelling louter pragmatisch en alleen maar gebaseerd op een tijdsfactor (tijdstip = t)

Verklaren = ex post factum na de feiten (na t) Voorspelling= ex ante factum voor de feiten (voor t)

= ze zijn nauw met elkaar verbonden!! een verklaring van een bepaald fenomeen = pas degelijk en toereikend is, wanneer het explanans zou kunnen gediend hebben als basis voor de voorspelling van de fenomenen in kwestie

Hempels norm:Goed verklaren betekent de mogelijkheid hebben om te voorspellen

ex-post factum-verklaring zonder voorspellende kracht is bijgevolg geen degelijke, toereikende verklaring!!!

EEN DEDUCTIEF NOMOLOGISCH MODEL KAN GEÏDENTIFICEERD WORDEN MET EEN CAUSAAL NOMOLOGISCHE MODEL:

= interessant WANT: dan zitten de 2 basiselementen van de natuurwetenschappelijk verklaring samen

1. Causale verklaring: we gebruiken oorzakelijke verklaringen2. Nomologische verklaring: we gebruiken wetten

Alle causale verklaringen zijn volgens Hempel deductief-nomologisch, maar niet alle deductief-nomologische verklaringen zijn causaal

o Te vergelijken met David Hume: definitie van oorzakelijkheid: Voorbeeld: brand veroorzaakt door kortsluiting, andere elementen moeten ook aanwezig

zijn Contiguïteit = in elkaars buurt zijn, grenzen aan elkaar Prioriteit= kortsluiting moet voor de brand komen (om teleologische causaliteit

uit te schakelen de doeloorzakelijkheid = nog belangrijk aan de natuur) Constante conjunctie= een generalisatie het is altijd zo dat als er een

kortsluiting plaats vindt van een bepaald type dat er een brand is van een bepaald type NOMOLOGISCHE GENERALISATIE!!!

69

Hij doet dit dus adhv de principes van (i) contiguïteit, (ii) prioriteit en (iii) constante conjunctie:

o Aan de hand van de nomologische noodzakelijkheid van de natuurwetten wordt er rekenschap afgelegd van het element van de ‘noodzakelijke connectie’ tussen oorzaak en gevolg, zodanig dat er geen uitzonderingen optreden

Stippennlijn: contiguïteit Pijl: prioriteit CC= L: constante conjunctie

Alle causale verklaringen zijn deductief nomologisch:o De relatie tussen oorzaak g en effect h kan worden beschouwd als een

instantie van de relatie tussen de antecedente condities en het explanandum

o De antecedente condities in combi met elkaar veroorzaken het explanandum E, wanneer er wetten bestaan die een algemeen noodzakelijk verband uitdrukken tussen soortgelijke condities en soortgelijke gebeurtenissen= we kunnen dus de causaliteit van Hume vatten met het deductief nomologische model van Hempel (in de positieve wetenschappen)

70

5.3.2 DE INTENTIONELE VERKLARING ALS EEN CAUSAAL-NOMOLOGISCHE VERKLARING IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN

transfer naar sociale wetenschappen!!

= bestaan er eigenlijk wel wetten in de sociale wetenschappen?

71

Hempel pleit voor een methodologische eenheid in alle wetenschappen er is geen speciale methodologie nodig = gewoon de methodologie van oudere broers toepassen

o Methodologisch monisme: er is maar 1 zaligmakende methode alle mogelijke verklaringen = in overeenstemming te brengen met het causaal-nomologische model van de natuurwetenschappelijke verklaring de sociale wetenschappen zich moeten schikken naar de natuurwetenschappen

Wetten zijn strikt universeel in het deductief nomologische model, terwijl in het inductief-statische model de wetmatigheden slechts probabilistisch-statisch zijn moet dus enkele toegevingen doen!

MAAR: Hempel geeft toe dat vele verklaringen in de gedrags-en maatschappijwetenschappen het ideaaltype en geïdealiseerde als we het theoretische D-N-model willen benaderen : slechts gebrekkig:

Er is daar een verschil in van hoe goed ze dat doeno Economische verklaringen kunnen (het beste & wiskundige verklaringen soms)

Elliptisch (niet helemaal afgerond maar is wel al helemaal opgenomen in die structuur) of onvolledig geformuleerd zijn

o Psychologische verklaringen kunnen Partieel of gedeeltelijk zijn voor bepaalde delen van de psychologie hebben we

geen wetmatighedeno Sociologische verklaringen kunnen (slechts)

Verklaringsschetsen zijn

Hij zegt dus: er is geen enkele van deze sociaalwetenschappelijke verklaringen ‘sui generis (= eigen in haar soort, niet te classificeren met anderen)

er is geen echt autonoom statuut buiten de causaal- nomologische verklaring (die laatste = heilig & moet toegepast worden binnen de sociale wetenschappen & op menselijke gedrag)

Dus het (materieel) studieobject van de sociale wetenschappen =

Gedrag van individuen in de maatschappij Het patroon in sociale gebeurtenissen

72

METHODOLOGISCH INDIVIDUALISME o Intentioneel handelen (gedrag) als studieobject!

Dat menselijk handelen = erg complex vrijheid van het individu wetmatigheden

o Hoe gaan we dat verklaren/ toepassen? Intentionele verklaring: verklaring van

menselijk gedrag in termen van intentionele toestanden= vorm van deductief nomologisch verklaren= alle intentionele verklaring kan ondergebracht worden naar een causaal model= legt een systematisch verband tussen overtuigingen, verlangens en handelingen

Intentionele psychische toestanden: motieven of beweegredenen (niet reflexen) voornaamste intentionele toestanden = overtuigingen en verlangens

Gebruikt om menselijk gedrag te verklaren obv de verlangens van mensen (willen) of de overtuigingen/ informatie (weten)

HOE OP EEN CAUSALE/ DEDUCTIEF NOMOLOGISCHE MANIER VATTEN?

Voorbeeld: gedrag paraplu opendoen = explanandum

Is niet reflexmatig = hij doet het obv verlangens (droogblijven) & heeft de kennis dat een paraplu hem droog houdt

E: deze persoon opent zijn paraplu Kijkt ook naar antecedente factoren die van intentionele

aard zijn Deze persoon (singulier) Algemene structuur = wetmatig verband (L)

MAAR: de wet van Newton werkt altijd (zwaartekracht) hier is dat ook zo geformuleerd

= een mens heeft een vrijheid en past niet in ijzere wetten DAAROM: ceteribus paribus= onder ongewijzigde/ gelijk blijvende omstandigheden! (zolang er geen ander verlangen overheerst)

INTENTIONELE WETMATIGHEDEN!!

73

Intentionele verklaring kan volgens sommigen geen causale verklaring zijn

o Handeling is vrij, dus kan de intentionele verklaring ervan geen nomologische verklaring zijn

Hempel vindt wel dat de intentionele verklaring in overeenstemming is te brengen met het causaal-nomologisch model

o Redenen (overtuigingen en verlangens) zijn volgens hem ook oorzaken

Intentionele wetten zijn empirische generalisaties met de logische structuur van een algemene, universele zin

o Maar intentionele wetten zijn niet strikt, omdat er uitzonderingen op zijno Om deze overtuigingen uit te sluiten, worden intentionele wetten voorzien van een ceteris

paribus-clausule: intentionele wetten gelden alleen ceteris paribus dwz onder voorwaarde dat alle andere dingen gelijk blijven

KRITIEK & REPLIEK: INTENTIONELE WETTEN ZIJN ONWAAR OF LEEG

Bestaan er wel strikte wetten in de sociale wetenschappen?

Ze bestaan strikt?o = onwaar zonder clausule ceteribus

paribus Ceteribus paribus onder gelijkblijvende

omstandigheden = uitzonderingen uitsluiteno De wet wordt dan empirisch leeg & heeft

geen voorspellende kracht meer Men drukt er geen interessante en

vruchtbare empirische generalisatie mee uit wanneer men zegt dat ze geldt behalve wanneer element a interfereert, element b interfereert, element c enz

= geen empirische inhoud waardoor ze niet falsifieerbaar meer is

Indien alle mogelijke uitzonderingsgevallen worden uitgesloten, dan lijkt het niet meer mogelijk om nog een geval te vinden dat de generalisatie tegenspreekt

Repliek: Hempels verdediging

o Ceteris paribus-clausules maken deel uit van de noodzakelijke idealisatie en abstractie in de wetenschappen in het algemeen (ook in natuurwetenschappen)

o Alle andere wetenschappen maken gebruik van ceretris-paribus-clausules bij de expliciete formulering van hun wetten alle wetten zijn abstracties om het algemene verband uit te drukken

o Het statuut van intentionele wetten verschilt hierdoor niet van het statuut van de expliciete wetten in de sociale wetenschappen is het dus ook bruikbaar net zoals in de anderen

74

Denk aan:

o traagheidswet vrij deeltje beweegt met EPCB (eenparige constante beweging)= idealisatie geen enkel deeltje is vrij in de realiteit

o geologie/ biologie veel ceteribus paribus clausules wanneer we dingen expliteren!o Denk aan een meanderende rivier (veel bochten) er gebeurt een erosie aan de buitenkant van

de rivier als hij stroomafwaarts wordt genomen Als de rivier stroomt dan gaat hij sneller langs de buitenkant eroderen dan de binnenkant

stroomafwaarts genomen bevat ook uitzonderingen wanneer we het uitleggen: de buitenoevers mogen niet voorzien zijn van oever verstevigingen, de rivier moet stromen, mag niet afgedamd zijn…

Deze repliek ter verdediging van intentionele ceteris-paribus-wetmatigheden wordt een “tu quoque”-repliek genoemd (jij ook). De oudere broers gebruiken deze clausules toch ook, waarom mogen wij ze dan niet gebruiken!?

5.4 TAYLORS HERMENEUTISCH-INTERPRETATIEVE MODEL VAN VERKLARING

Hermeneutiek = uitlegkunde In de methodestrijd in de sociale wetenschappen vertegenwoordigt Taylor de hermeneutische,

interpretatieve, betekenisontsluierende kwalitatieve benadering van het menselijk gedrag: humanistisch en methodologisch-individualistisch

5.4.1 DE HERMENEUTISCH- INTERPRETATIEVE VERKLARING IN DE CULTUURWETENSCHAPPEN

Hermeneutiek is traditioneel verbonden meto de interpretatie van klassieke literatuur en tekstkritiek (filologie) o met de bijbelinterpretatie en schriftverklaring (exegese) = uitleggen van de bijbel

GRONDLEGGERS?

Als grondlegger van de moderne wetenschappelijke hermeneutiek Friedrich Schleiermacher (1768-1834)

MAAR = Wilhelm Dilthey (1833-1911) = onderscheid tussen verstehen en erklären = aan de geestenwetenschappen een hermeneutische grondslag gegeven!!

Schreef: Einleitung in die Geistsseswissenschaften, 1883

Erklären = postitieve wetenschappen Verstehen = humanewetenschappen & geisteswetenschappen

Stelt dat het hermeneutisch-interpretatief model ook van toepassing is op culturele producten in het algemeen (objecten, archeologische vondsten, rechtssysteem) en niet alleen op talige producten (teksten) van regionale hermeneutiek naar algemene hermeneutiek

Cultuurwetenschappen = hermeneutische wetenschappen

75

BELANGRIJKE PERSONEN EN VOORSTANDERS DIE EEN BELANGRIJKE ROL SPEELDEN:

(i) Hans-Georg Gadamer

Wahrheit und Methode. Grundzüge einer philosophischen Hermeneutik, 1960

(ii) Jürgen Habermas

Zur Logik der Sozialwissenschaften, 1967 Erkenntnis und Interesse, 1968

(iii) Paul Ricoeur

De l’interprétation. Essai sur Freud, 1965 Le Conflit des interprétations. Essais d’herméneutique I, 1969 Du texte à l’action. Essais d’herméneutique II, 1986

o relevant voor wat wij gaan doen eerst hermeneutiek in de tekst gaan bekijken en daarna die methode overdragen naar de handeling

o du tekst à l’action

Charles Taylor (1931 - ): anti-naturalisme = anti-causaal-nomologisch verklaren (anti-Hempel)o Nemen als onze leidsman om te kijken naar het hermeneutische interpretatieve

model en het daarna over te brengen naar de sociale wetenschappen

In deze cursus = 2 vormen van begrijpen

o Erklären: causaal-nomologisch verklareno Verstehen: hermeneutisch-interpretatief verstaan

2 redenen waarom het onderscheid tussen erklären en verstehen niet gerespecteerd wordt in deze cursus = beide als verklaren!

o Indien een fenomeen verklaren betekent het duidelijk en begrijpelijk maken of er kennis over verschaffen, dan doet een causaal-nomologische verklaring dat door de wetten te geven die het fenomeen beheersen, terwijl een hermeneutische-interpretatieve verklaring dat doet door de betekenis ervan te verstaan of te begrijpen

o Indien het concept van betekenis ruim genoeg wordt opgevat, dan heeft het ook zin om te spreken over causaal-nomologische betekenissen of fysico-chemische betekenissen. Natuurwetenschappers betlenen ook de betekenis aan de fenomenen door ze causaal-nomologisch te verklaren

VOORBEELD: HIËROGLIEFEN

= tekens en taaltekens = oude Egyptische tekst met kleine tekeningen die voor ons niet echt begrijpbaar zijn de betekenis vatten we niet echt

= die moeten geïnterpreteerd worden adhv een hermeneutische interpretatieve verklaring (HI)

Ontcijferen = en daarna in de eigen taal vertalen = een obscuur geheel transparant maken

76

BASISSTRUCTUUR:

De hermeneutische interpretatie wil haar studieobject uitleggen, duidelijk maken, begrijpen en verstaan = kwalitatief!

betekenis te ontsluieren of te onthullen De interpretatieve activiteit = de betekenis van een tekst (een geheel van zinnen,

opgebouwd uit woorden) te verstaan

Volgens Taylor omvat de hermeneutisch-interpretatieve verklaring de volgende 4 elementen:

1. Betekenis = altijd betekenis voor een subject (Bs) Subject = singulier (ik) OF een groep van subjecten (wij) OF het menselijke subject als

dusdanig2. Succesvolle interpretatie/ betekenis ontsluiering = overgang in van (=>)

onduidelijke, verwarde, dubbelzinnige, fragmentarische, contradictorische, vage = impliciete of latente betekenis (Bs?)

naar duidelijke, heldere, eenzinnige, volledige, coherent (aha ik begrijp het) = expliciete of manifeste betekenis (Bs!)

3. Interpretatie veronderstelt het onderscheid tussen betekenis (B) en betekenaar (b)

De betekenaar = het teken/symbool dat

betekent woord/ inscriptie de drager of substraat van de

betekenis betekenis = subjectief en een cultuurelement Eenzelfde betekenis kan overgedragen worden door verschillende betekenaars Bij een perfecte interpretatie = een identiteit van betekenis (of een zo dicht mogelijke

benadering van het ideaal) Grosso modo is de betekenis identiek!

4. Het proces van betekenisontsluiering steunt op het centrale, algemene interpretatieprincipe dat betekenaars alleen maar betekenis hebben in relatie tot de betekenissen van andere betekenaars.

De betekenis van een betekenaar = afh van het onderscheid & het contrast met de betekenissen van andere betekenaars

Hermeneutische interpretaties gaan uit van het semantisch holisme Semantiek = leer van de betekenissen Holisme: holos = geheel

wijst erop dat betekenissen altijd in groep komenDenk aan koe: roept ook melk, stal, gras op = B en (B1, B2, … Bn)

SEMANTISCH HOLISME SEMANTISCH ATOMISME

Semantisch holismeo Alleen in de context van een zin heeft een woord betekenis (Frege)

Het verstaan van een zin veronderstelt het verstaan van een taal

77

Het grote geheel verleent betekenis aan kleinere deeltjeso Een reeks van taaltekens (betekenaars) heeft slechts betekenis wanneer het deel uitmaakt van

een groter geheel van taaltekenso De betekenis van een deel wordt gedetermineerd door zijn rol in een groter betekenisgeheelo De primaire relatie in de betekenisconstitutie de interne relatie symbool/symbool relatie tussen

woorden onderling is en niet de externe relatie tussen woorden en objecten in de wereld!! (differenties)

Semantisch atomisme (vaker in de positieve wetenschappen)o Atomisme = kleinste deeltje heeft prioriteito De betekenis van een zin functie is van de betekenissen van woorden in die zin

Principe van samengesteldheid Woord = geïsoleerd

o De betekenis van een woord kan in principe als geïsoleerd element een autonoom leven leideno Primaire relatie in de betekenisconstitutie niet de interne symbool/symbool-relatie, maar in de

externe symbool/wereld-relatie Symbool krijgt betekenis door een object in de werkelijkheid ‘koe’ is een label/ naam dat plakt op dat ding in de wei daar

SEMANTISCH HOLISME, WAAROP DE HERMENEUTISCHE INTERPRETATIE STEUNT, LEIDT RECHTSTREEKS TOT DE HERMENEUTISCHE CIRKEL

o Wordt beschreven in termen van een deel/geheel-relatieo Om de interpretatie van het geheel van een tekst te verkrijgen, moet men noodzakelijkerwijze

eerst de interpretatie doorvoeren van de delen ervano Volgens het semantisch holisme wordt de betekenis van een deel bepaald door zijn rol in het

groter betekenisgeheelo Het geheel veronderstelt het deel (en omgekeerd)

2 PROBLEMEN

1. Probleem van externe verificatie o Er zijn geen externe, harde feiten, alleen maar meer van hetzelfde, geen buiteno succesvolle interpretatie veronderstelt een gemeenschappelijk verstaan van (inter)subjectieve

betekenisseno Men kan slechts beroep doen op hetzelfde om iets uit te leggen.

2. Probleem van objectieve justificatie o Conflict tussen 2 mensen over interpretatie, wie heeft er gelijk? Hoe kunnen we dat

rechtvaardigen? Gaat niet want er zijn geen objectieve, harde feiten Enkel zeggen dat ze beter is omdat ze beter is/ minder oppervlakkig

Breedte & smalheido een correcte hermeneutische interpretatie lijkt een interpretatie te zijn die impliciete en latente

betekenissen omzet in adequate, expliciete en manifeste betekenisseno Men kan op niets anders beroep doen dan op de diepte/oppervlakkigheid en de

breedte/smalheid van de interpretaties zelf om één alternatief als correct of superieur te selecteren

o Anders gezegd, een hermeneutische interpretatie kan niet gerechtvaardigd worden op basis van externe e, objectieve bewijsgronden

78

(Denk aan incommensurabiliteit van Kuhn)

5.4.2 HERMENEUTISCHE INTERPRETATIE IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN

Taylor opteert voor een methodologisch dualisme monisme van Hempel

“... human behaviour, ..., is in some way fundamentally different from the processes in nature which are studied by the natural sciences. ... the behaviour of human beings ... shows a purposiveness which is not found elsewhere in nature, ... it has an intrinsic ‘meaning’ which natural processes do not have...

specifically in an account of human affairs, concepts like ‘significance’ and ‘value’ play a uniquely important part which is denied them in natural science” (Taylor, The Explanation of Behaviour, p. 3).

o Menselijk gedrag is doelgericht en vrij, betekenis- en waardevolo Precies omdat het menselijk gedrag speciaal is in vergelijking met natuurprocessen

moet het dus ook bestudeert worden met een andere, totaal verschillende methodologie dan de natuurwetenschappelijke

o De hermeneutisch-interpretatieve verklaring in deze wetenschappen = een autonome & sui-generis-verklaring met een autonoom statuut onafh van de causaal-

nomologische verklaring in de natuurwetenschappen Taylor wil het hermeneutisch-interpretatieve model van de cultuurwetenschappen naar de sociale

wetenschappen transfereren

HOE IS HET HERMENEUTISCH-INTERPRETATIEVE MODEL VAN VERKLARING MOGELIJK IN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN?

= hoe kan dit model overgebracht worden naar een gedragswetenschap van de cultuurwetenschappen?

Tekst/ handelingen of gedrag?? = wat hebben die met elkaar te makeno HI = gebaseerd op teksto MAAR we kunnen een handeling interpreteren analoog aan een tekst

Door semantisiteit (betekenisleer) te interpreteren in de psychologie in relatie tot intentionaliteit

HET STUDIEOBJECT?

o Het studieobject van de sociale wetenschappen = het sociaal gedrago Het studieobject van de hermeneutische interpretatie in de cultuurwetenschappen = tekst

Moet een analogie getrokken worden tussen gedrag en tekstMen kan spreken van de betekenis van tekst, maar men kan ook spreken over de betekenis van gedrag

ANALOGIE TUSSEN TEKST EN GEDRAG

Menselijk gedrag = intentioneel intentioneel menselijk gedrag is gedrag waarvoor een intentionele verklaring kan worden gegeven

79

Handeling = intentioneel gedrag = betekenisvol gedrag = h* menselijke handelen = lichamelijke beweging + intentie (overtuiging & verlangen)

Gedrag kan bijgevolg beschouwd worden als een tekst-analogon: duidelijke analogie tussen de psychologische relatie handeling-betekenis en de linguïstische relatie tekst-betekenis

= de handeling is zoals een tekst omdat achter de handelingen een betekenis zit

HERMENEUTISCHE GEDRAGSINTERPRETATIE

Betekenaar handeling Handelen heeft een betekenis = een intentionele betekenis (het sterretje *)

o Van die handelingen willen we de intentionele betekenis ontsluiereno Kan zeer duister zijn denk aan culturele antropologie:

Medicijnmannen die handelingen stellen die voor ons duister zijn (?) Daar zit een betekenis achter die binnen die cultuur kan begrepen worden obv

overtuigingen en handelingen die ze hebben Culturele antropoloog zal in zijn boeken taal/ tekst schrijven

betekenaar is dus opnieuw taal en er worden opnieuw betekenissen gevormd die gedragen worden door talige uitleg over wat het gedrag impliceert= zo krijgen wij expliciete uitleg = aha dat betekent het (!)

Intentionele betekenis is analoog aan semantische betekeniso Niet volledig identiek, maar tot op grote hoogte wel!o Van texte naar action!!!

DE ANALOGIE TUSSEN GEDRAG EN TEKST VERTOONT EEN BELANGRIJKE ASYMMETRIE

o Aan de semantische betekenis van tekst beantwoord de intentionele betekenis van het gedrago Aan de drager van de semantische betekenis beantwoord GEEN soortgelijke linguïstische

betekenaar Bij een hermeneutisch-interpretatieve verklaring in de sociale wetenschappen wordt het originele

tekst-analogon (de handeling) vervangen door een letterlijke tekst of verhaal Bij de hermeneutische tekstinterpretatie heeft men een homogene overgang van tekst naar tekst,

terwijl man bij de hermeneutische gedragsinterpretatie een heterogene overgang van handeling naar tekst geeft

PROBLEEM HETEROGENE OVERGANG/ HETEROGENITEIT EN ZELF-INTERPRETATIE

Een handeling van vlees en bloed en een inscriptie van een tekst handelingen zijn anders dan tekst = heterogeen

We kunnen betekenissen ontsluieren en de betekenis die in de intentionele handelingen aanwezig is = aan de betekenis die we opschrijven (of komt er dichtbij) = IDENTISCHE RELATIE

o HOE KAN DAT? Hoe kan dat dezelfde teller hebben als de noemers verschillend zijn?? h ≠ b

Hoe kan een hermeneutische gedragsinterpretatie dezelfde betekenis [B* = of =B] uitdrukken, indien de dragers van betekenis zo heterogeen zijn [h # b]? Hoe kan een linguïstische betekenaar (tekstueel) [b] dezelfde betekenis uitdrukken als een niet-linguïstisch substraat [h] = menselijke handeling?

80

Alles hangt af van hoe de notie van interpretatie wordt ingevuld in dit model:o Notie van interpretatie = ingevuld in een zeer brede zin, allesomvattende zino Handelingen kunnen niet verschijnen buiten een tekstuele structuur!!

H en b moeten meer homogeen worden Ze zijn homogener dan het probleem laat uitschijnen!!

handelingen (en intentionele toestanden) ≠ externe, objectieve, brute feiten, onafhankelijk en los van interpretatie en tekst, betekenis en betekenaars

Hoe komt dat?

Handelingen (niet reflexmatig) = altijd al geïnterpreteerde en betekenisgeladen menselijke werkelijkheid; onmiddellijk zitten ze al in e orde van het ‘narratieve’, i.e. interpretatie / tekst / betekenis / betekenaar = handelingen zitten altijd gevangen in het net van interpretatie en intentionele toestanden zijn reeds beladen met betekenissen zijn al opgenomen in een betekeniskader!!

oplossing steunt op de gedachte dat de mens essentieel een zichzelf interpreterend wezen is

de zelf-interpretatie is constitutief = wij zijn betekenissen, de mens is de taal

Taylor: datgene dat moet geïnterpreteerd worden (handeling/intentionele toestand) toch niet zo verschillend van datgene wat de interpretatie formuleert (de tekst)o De menselijke handeling is geen objectief ding en de intentionele toestand van de menselijke

geest is geen feitelijke gegevenheido Taal maakt handelingen en intentionele toestanden mede tot wat ze in werkelijkheid zijno De heterogeniteit van de interpretatie (tekst) tov datgene wat geïnterpreteerd moet worden

(handeling) verdwijnt bijgevolg, zodra men zich realiseert dat het object zelf van interpretatie eigenlijk een interpretatie is, namelijk een zelf-interpretatie, ingebed in de stroom van handelingen en intentionele toestanden

3 NIVEAUS VAN INTERPRETATIE:NIET WETENSCHAPPELIJKE INTERPRETATIES:

(i) een basale proto-interpretatie— “geleefde betekenis”

81

proto = eerste interpretatie // basaal = basaal niveau vanaf je je ogen opendoet zie je de werkelijkheid als iets dat betekenis draagt je moet je niet afvragen = wat ben ik hier aan het doen! Dingen die gewoon gebeuren

(ii) een impliciete en latente zelfinterpretatie — “reflexieve betekenis”/ “(auto)biografie”een reflexieve en expressieve toe-eigening van (i)

blijft erg impliciet en latent u gaat een bepaalde reflexieve structuur in acht nemen = maar is nog altijd niet

helemaal doorzichtigo je ziet de finale consequenties er niet vano je eigent je de geleerde betekenissen toe maar je doet dat op een

manier dat je je eigen verhaal vertelt zonder dat je weet waar het van komt of waar het naar toe gaat

o impliciete en latente zelfinterpretaties = partnerkeuze, beroepskeuze MAAR je eigent ze je wel toe op een reflexieve manier & articuleert die geleefde betekenissen ook toe op expressieve manier

WETENSCHAPPELIJKE INTERPRETATIE

(iii) een expliciete en manifeste hermeneutische interpretatie — “wetenschappelijke betekenis” een wetenschappelijk verstaan van (ii) (en dus ook (i))

trachten te verstaan op een expliciete en manifeste manier

INTERPRETATIE(iii) VAN INTERPRETATIE(ii)/(i) er is geen heterogeniteit MAAR een homogeniteit = alles is reeds intern gevat in de homogene structuur van het vertsaan, in de homogene cirkel!

wereld ———— ik / zelf ———— wetenschappelijk onderzoek(st)er

bij een hermeneutisch-interpretatieve verklaring worden een impliciete en latente zelfinterpretatie vervangen door een expliciete en manifeste hermeneutische interpretatie

De interpretatie van de sociale wetenschapper tracht precies de onderliggende sociale en psychische mechanismes van de obscure of opake zelfinterpretatie bloot te leggen en te expliciteren

o De altijd aanwezige zelfinterpretatie van de mens in zijn narratieve orde trachten te verstaan, te begrijpen, te verklaren

Hermeneutische interpretatie in de sociale wetenschappen: een overgang van het geleefde en/of autobiografische interpretatie naar wetenschappelijke interpretatie

CONCLUSIE: indien menselijk gedrag in een sociale situatie wordt opgevat als betekenisvol gedrag in een betekenisvolle situatie, en indien menselijk gedrag geconstitueerd wordt door (zelf)interpretatie, dan kan gedrag op een gerechtvaardigde manier een tekst-analogon zijn en dan kan gedrag ook een adequaat studieobject zijn voor het hermeneutisch-interpretatieve model van verklaring zijn

-STATUUT VAN DE HERMENEUTISCHE INTERPRETATIE

Hermeneutische interpretatie in de sociale wetenschappen is volgens Taylor uitsluitend ex post factum-verklaring nadat de feiten zich voor hebben gedaan een verklaring geven

82

Ex ante factum is in de sociale wetenschappen onmogelijk Er zijn geen exacte of precieze voorspellingen mogelijk!!

o HEMPEL: een goede wetenschappelijke verklaring moet ook een voorspelling kunnen inhouden!!!

Onderscheid tussen verklaring en voorspelling is pragmatisch obv nomologische deductieve model

Waarom zijn exacte voorspellingen onmogelijk in de hermeneutische sociale wetenschappen? (3 elementen)

1. Predicties vereisen een gesloten systeem causale ruimte van fysische gebeurtenssen Het domein van sociaal gedrag (sociale, politieke en economische gebeurtenissen) is

geen gesloten systeem, omdat het niet kan afgeschermd worden van = het is een open systeem & er zijn interferenties

bv. Psychische en biologische factoren storen denk aan economische systeem verstoord door corona! storing komt van

buitenaf2. Predicties vereisen exactheid en precisie zoals (bijvoorbeeld) de accuratesse van objectieve

metingen in de fysica. Maar hermeneutische interpretatie is subjectief en daardoor onontkoombaar vaag, niet

precies en dubbelzinnig We zitten met betekenissen : zijn subjectief of intersubjectief (gedeelde betekenissen) We zitten vast in de hermeneutische cirkel = niet gebruik maken van een exactheid om te

voorspellen Interpretatie leidt tot alternatieve & incommensurabele versies

3. Predicties vereisen dat alle toestanden van een systeem kunnen beschreven worden in dezelfde concepten of dezelfde variabelen (denk aan unificerende mechanistische systeem van het fysische systeem)

in de hermeneutische sociale wetenschappen is een dergelijk unificerend systeem evenwel niet mogelijk de mens een zichzelf interpreterend wezen & dynamisch

Veranderingen in zelfinterpretatie gaan gepaard met veranderingen in het gedrag mogelijkheid om te voorspellen (statisch en dezelfde variabelen)

Omdat de concepten en variabelen om de toekomst te beschrijven nog niet voorhanden zijn in het heden, is het onmogelijk om adequate voorspelling te maken

83

84

HOOFDSTUK 6: THEORIE, PRAKTIJK EN WAARDEN IN DE PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPENINLEIDING

De kwesties/vragen centrale vragen in filosofie vd pedagogiek:

• Is de pedagogiek een wetenschap?• Heeft de pedagogiek een zelfstandig statuut naast andere wetenschappen?• Bestaat er pedagogisch wetenschappelijk onderzoek?• Heeft de pedagogiek een eigen wetenschappelijke methode?• Hoe wetenschappelijk is de pedagogiek?

Het statuut van de pedagogiek als wetenschap in de context van haar ingewikkelde relaties tot (a) de natuurwetenschappen en (b) de sociale wetenschappen:

1) het inductieprobleem2) het demarcatieprobleem = waarom is het een wetenschap?3) het probleem van de dynamiek van de wetenschappelijke kennis4) het reductieprobleem5) het verklaringsprobleem

Bijkomende kwestie/vraag:

Wetenschap is—volgens een klassiek ideaal—theoretisch en waardevrij MAAR pedagogische wetenschappen zijn echter praktijkgericht en waardegebonden.

• Hoe wetenschappelijk kan de pedagogiek dan zijn als ze noodgedwongen haar handen moet vuil maken?

*) het probleem van de waardevrijheid (zie later)

Hoe wetenschappelijk is de pedagogiek dan?o Wetenschap = iets theoretisch, een theorie o Wetenschap = normatieve ideaal is objectief

& waardenvrijo MAAR pedagogiek = naar de praktijk gericht

handelswetenschap Dan kan het niet anders dan waarden

gebonden zijn -> altijd het goede nastreven = een waarde waarop de praktijk gericht is ☹

Denk aan orthopedagogiek (recht) = iets verbeteren Sociale pedagogiek = welzijn bevorderen Didatiek = goed onderwijs

o Theorie = met praktijk geladen = geen zuivere theorieo Feiten met waarden = geen zuivere feiten

85

Pedagogiek = geen ‘normale’ wetenschap (met de woorden van Kuhn) = binnen de sociale wetenschap een speciale positie!!

Zal ze ook nooit, of mss ten dele kunnen worden = hoofddoel bljft namelijk praktischo Vormen & bijstaan van opvoeders = kan alleen maar gebeuren adhv praktische theorie over

opv of praktische pedagogieko Dit stelt 2 problemen wetenschapsfilosofische problemen:

Probleem van de relatie tussen de theorie en de praktijk is altijd verbonden met normen, waarden en levensbeschouwing

Probleem van het onderscheid tussen feiten en waarden fact-value dichotomy

6.1 RELATIE TUSSEN THEORIE EN PRAKTIJK

Filosofie vd pedagogische wetenschappen = grotendeels samenvallen met filosofie vd gedrags- en maatschappij wetenschappen TOCH op één punt vrij uniek

Meer gericht op de praktijk –-> pedagogische wetenschappen = een bijdrage leveren aan de opvoedings- en onderwijspraktijk

meestal gezien als praktische wetenschappen of handelingswetenschappeno roept het probleem op van de waardevrijheid van de wetenschappen:

het ideaal van een objectieve wetenschap versus de onmogelijkheid van een wetenschap van opvoedingsdoelen en -waarden (axiologie)

Beide elementen – de praktijkgerichtheid en de waardegebondenheid – = het zuiver wetenschappelijk statuut van de pedagogiek aan te tasten

Hoe kan de pedagogiek wetenschappelijk zijn als haar agenda wordt bepaald door de noden van de praktijk? = hybride wetenschappelijke discipline & multiparadigmatisch

Hoe kan pedagogisch onderzoek neutraal zijn als het gestuurd wordt door particuliere waarden?

Drie mogelijke posities met betrekking tot de relatie tussen theorie en praktijk in de pedagogiek kunnen onderscheiden worden:

1) het primaat van de theorie theorie moet dus een verrichting moet inhouden van de praktijk & de theorie kan op zich zelf ontwikkeld worden in relatie tot anders sociale wetenschappen & wetenschappen in het algemeen

a. vanuit die ontwikkeling = een praktijk kunnen sturenb. dit standpunt is niet noodzakelijk

2) het primaat van de praktijk; & theorie laten opborrelen (zie volgende jaren)3) de equivalentie van theorie en praktijk = geen voorrang van een van beiden

Alleen de eerste positie wordt in dit boek behandeldo Brezinka vertegenwoordigt de eerste positie!!

De praktische pedagogiek = een theoretische synthese van de descriptieve opvoedingswetenschap en de normatieve filosofie van de opvoeding met als doel voorschriften, richtlijnen en handelingsaanwijzingen aan te bieden voor de concrete opvoedingspraktijk

86

In deze traditie van Johann Friedrich Herbart (1776 - 1841) moet het opvoedend handelen gestuurd worden door de pedagogische theorie:

“Pädagogik als Wissenschaft hängt ab von der praktischen Philosophie und Psychologie. Jene zeigt das Ziel der Bilding, diese den Weg, die Mittel und die Hindernisse” (Umriß pädagogischer Vorlesungen, 1841, §2).

“Pedagogiek als wetenschap is afhankelijk van de normatieve filosofie en de wetenschappelijke psychologie. De ene toont het doel van de opvoeding, de andere wijst de weg, de middelen en de hindernissen” (eigen

vertaling).

= de pedagogiek die in eerste instantie uitgaat van een theorievorming

Op een normatief vlak = praktijkgericht & waarden geladen Ook wetenschappelijk = wetenschappelijke psychologie

Naarmate men de onafhankelijkheid en het primaat van de pedagogische theorie verdedigt= ook de waardevrijheid van de pedagogische wetenschap beter te kunnen bepleiten

o De zuivere theorie lijkt immers los te staan van de waardegebonden praktijko De wetenschappelijkheid van de pedagogiek is daardoor op het eerste gezicht gegarandeerd

(zie later)

het theoretisch model staat het praktisch model

Daar waar Brezinka grosso modo aansluit bij het causaal-nomologisch verklaringsmodel (Hempel), sluiten diegenen die het primaat van de praktijk verdedigen grosso modo aan bij het hermeneutisch-interpretatief verklaringsmodel (Taylor).

Opvoedende handelingen en opvoedingspraktijken = het uitgangspunt voor pedagogische theorievorming

o Zulke handelingen en praktijken (L. “praxis”) moet men uitleggen, duidelijk maken, begrijpen en verstaan, in de eerste plaats ten behoeve van de opvoeders – ouders en leraars – in de praktijk zelf.

o Tegelijk biedt zo’n betekenisonthulling van de pedagogische praxis in de tweede plaats een reflexief inzicht op het theoretisch niveau

De pedagogische theorie = volledig schatplichtig aan de pedagogische praxiso het primaat vd pedagogische praktijk = beklemtoont lijkt men het ook moeilijker te

hebben om de waardevrijheid van de pedagogische wetenschap te vrijwareno Praktijk en waarden = immers onlosmakelijk met elkaar verbonden

De wetenschappelijkheid van de pedagogiek = in het gedrang

87

6.2 BREZINKA’S METATHEORIE VAN DE OPVOEDING

Wolfgang Brezinka (1928-2020) = een vooraanstaand Duits-Oostenrijks pedagoog en filosoof van de pedagogische wetenschappen, professor emeritus aan de Universität Konstanz in Duitsland

Zijn belangrijkste wetenschapsfilosofische werk is: Metatheorie der Erziehung. Eine Einführung in die Grundlagen der Erziehungswissenschaft, der Philosophie der Erziehung und der Praktischen Pädagogik (München: Ernst Reinhardt Verlag, 1978)

o = een uitwerking van het vroegere werk Von der Pädagogik zur Erziehungswissenschaft: Eine Einführung in die Metatheorie der Erziehung (1971)

o „ een inleiding in de grondslagen van de opvoedingswetenschap” Deel wetenschap & filosofie Uiteindelijk gericht op praktisch handelen

Een filosofie van de pedagogische wetenschappen = ook altijd een filosofie van de sociale wetenschappen als een filosofie van de wetenschappen in het algemeen

Brezinka combineert 3 elementen uit deze filosofieën van deze wetenschappen:

1. Poppers kritisch falsificationisme filosofie van de wetenschappen in het algemeen2. Het methodologisch individualisme (object) filosofie van de sociale wetenschappen (Weber)3. Het nomothetisch of causaal-nomologisch model (methode) filosofie vd sociale

wetenschappen

Brezinka noemt zijn filosofie van de pedagogische wetenschappen een “metatheorie van de opvoeding” heeft niet als onderwerp de opvoeding zelf maar theorieën = theorie van theorieën = een theorie is een systeem van zinnen

De traditionele pedagogiek biedt een complex, zelfs kluwen van theorieën = orde scheppen hierin en er een kritische reflectie over laten gaan & daarvoor heeft hij een filosofie van de pedagogiek nodig

“Aufklärung über Erziehung und Erziehungstheorien!”

Die Metatheorie der Erziehung ist eine beschreibende (deskriptive), bewertende (kritische) und Normen begründende (normative) Theorie jener Satzsysteme, die von der Erziehung handeln. (Metatheorie der

Erziehung, p. 36)

De metatheorie van de opvoeding is een beschrijvende (descriptieve), evaluatieve (kritische) en norm-begrondende (normatieve) theorie over die systemen van zinnen [theorieën] die over opvoeding handelen

(eigen vertaling).

88

BREZINKA ONDERSCHEIDT 3 SOORTEN VAN THEORIEËN OVER OPVOEDING - DRIESLAGSYSTEEM

1) Wetenschappelijke theorieën over de opvoeding of opvoedingswetenschap

Descriptief: gaat over wat er is2) Filosofische theorieën over de opvoeding of filosofie

van de opvoeding (wijsgerige pedagogiek) Normatief: we moeten zo handelen we

hebben ook waarden & normen ihb ethiek!3) Praktische theorieën over de opvoeding of

praktische pedagogiek Prescriptief: gericht op effecten & doen,

doe x schrijft voor

In de traditionele opvoedingstheorieën loopt alles door elkaar

o Feiten vermengen zich met waarden, theorie met praktijk etc.o De bedoeling van de metatheorie is meer helderheid en klaarheid te brengen in de traditionele

pedagogische theorievorming

6.2.1 OPVOEDINGSWETENSCHAP

Brezinka = methodologisch monist HEMPEL

Het ideaaltypische [deductief-nomologisch] verklarings-schema is niet alleen in de natuurwetenschappen, maar ook in de sociale wetenschappen en de cultuurwetenschappen bruikbaar. Bij de verklaring van menselijke

handelingen en bij genetisch-historische verklaringen treden weliswaar bijzondere problemen op die met de doelgerichtheid van handelingen en de keuzemogelijkheden van handelende personen samenhangen. Het blijkt

evenwel dat ook zogenaamde alternatieven zoals de verklaring door rationele motieven (in plaats van door wetmatige uitdrukkingen in de positieve wetenschappen) in wezen beantwoorden aan het [deductief-

nomologisch] verklaringsschema. (eigen vertaling)

Er is maar 1 goede methodologie Menselijke handelen

Verklaring door rationele/ intentionele motieven (paraplu)

89

verklaring van menselijke handelingen door rationele motieven = intentionele verklaring aan de hand van intentionele, psychische toestanden (intentie, overtuiging, verlangen)

= I-D-N verklaring (cf. Hempel)

In de traditionele pedagogiek = empirische kennisoordelen met waardeoordelen en handelingsrichtlijnen vermengen

Tegen deze traditie in wil Brezinka het ‘kaf’ van het ‘koren’ scheiden Om de zuivere en exacte elementen van de onzuivere en inexacte elementen te scheiden, maakt hij

gebruik van een demarcatiecriteriumo Zijn criterium sluit nauw aan bij Poppers falsificatiecriteriumo Wetenschappelijke pedagogiek = niet alleen nomothetisch gestructureerd, maar ook en

vooral empirisch falsifieerbaar (of confirmeerbaar) Aangezien wijsgerige en praktische pedagogiek niet falsifieerbaar zijn en ook geen

nomothetische structuur hebben, zijn ze niet-wetenschappelijk Maar het niet-wetenschappelijke karakter van wijsgerige en praktische pedagogiek

maakt ze wel niet betekenisloos Integendeel, voor Brezinka zijn de filosofische en praktische theorieën, zoals

we hieronder verder toelichten, uitermate betekenisvol en absoluut onmisbaar voor de complexe pedagogische theorievorming als geheel.

Brezinka = methodologisch individualist = WEBER

Onder opvoeding verstaan we handelingen waardoor mensen [opvoeders] de structuur van psychische disposities bij andere mensen [opvoedelingen] in een of ander opzicht trachten te verbeteren op een duurzame

wijze, of de als waardevol beschouwde componenten ervan te behouden, of het ontstaan van als slecht beschouwde disposities (gewoon meegegeven) te verhinderen. In plaats van “structuur van psychische

disposities” kan men afgekort ook over “persoonlijkheid” spreken. (eigen vertaling)

het object van de opvoedingswetenschapo = interactie tussen individuele opvoeders (intentionele handelingen) en opvoedelingen

(psychische disposities) trachten ze te modeleren & bevorderen EN slechte elimineren Zowel cognitief, emotioneel en gericht naar de wilsaspecten

o Handelingen = uiting van persoonlijkheid = psychologisch profiel (intenties/ verlangens die zijn handelingen verklaren)

o = opvoeding als persoonlijkheids- of karaktervorming in functie van een bepaald doelo Opvoeden ten goede!!

90

OPVOEDING ALS MIDDEL-DOEL RELATIE

Wat houdt dat in— opvoeding als persoonlijkheids- of karaktervorming?

Pedagogische handelen van opvoeders = tracht het karakter te vormen naar een bepaald model & met een bepaald doel voor ogen dat doel = normatief

Psychische doelen staan ons als doel voor ogeno Een goed opgevoed kind naar de

Westerse traditie = een bepaald doel Psychische disposities (kenmerken) = stimuleren

of afzwakken/ elimineren kind vormen in het licht van een bep. doelo Kinderen opvoeden met een bepaald doel door te modeleren

De pedagogische handelingen die we stellen = de middelen om dat doel tot stand te brengeno Doel: vormen van een persoonlijkheido Middel: de pedagogische handelingen

HOE DIT VERDER ONTWIKKELEN IN HET LICHT VAN HET HEMPELIAANSE MODEL?

Niet de middelen alleen in afzondering van de doelen, maar de doel-middel relaties als geheel moeten als het centrale object van de opvoedingswetenschap aanzien worden. Niet de middelen, maar veeleer de doelen

moeten ook als het “gegevene” behandeld worden. (eigen vertaling)

In het licht van het doel moeten we handelingen stellen (middel) “het gegevene” : belangrijk element & maakt de brug van de filosofie ven de pedagogiek naar de

ethiek = is altijd verdisconteerd als we het hebben over waardeno Waarden zijn conventies tussen mensen die niet objectief zijno Doelen =waarde geladen maar in een wetenschap moeten we enkel met middelen werken

die feitelijk zijn Doelen moeten we als empirische data behandelen doelen op hun normatieve

structuur tussen haakjes zetten We gaan ze vastzetten/ fixeren we gaan zeggen ‘gegeven’ een bepaald

doel kunnen we de middelen gaan bestuderen om dat doel het beste te bereiken

Dat gegeven = behandelen als een normatief feit ook het doel bereiken als een feit, maar het blijft een normatief feit

Geen probleem met middelen MAAR de persoonlijkheidsidealen = doel, norm die norm kan niet behandeld worden als norm in een objectieve wetenschap

Moet behandeld worden tussen haakjes als norm Norm behandelen als feit = GEGEVEN … = het hoeft niet zo te zijn, er kunnen andere gegevens ook

ingevuld worden om te kijken naar de handelingen om dat doel tot stand te brengeno Hoe ziet het er in het westen uit? In het Oosten in het Zuiden? Goed opgevoede katholieke

jeugd = DAT GEGEVEN ALS PERSOONLIJKHEIDSIDEAAL = normatief feito Geen uitspraak doen of het goed of slecht is

Filosofie van de pedagogiek = normatieve begronding vd opvoedingsdoelen/ persoonlijkheidsidealen = AXIOLOGIE = waardeleer centraal in filosofie van de opvoeding GEEN WETENSCHAP

91

CAUSALE RELATIES:

... het hoofdprobleem van de opvoedingswetenschap bestaat erin de voorwaarden voor het bereiken van de opvoedingsdoelen te onderzoeken. De opvoedingswetenschap is niet alleen een feiten-beschrijvende, maar ook

een teleologisch-causaalanalytische wetenschap. (eigen vertaling)

Oorzaken = opvoedende handelingen van de opvoeders

Effecten: psychische profielen die we tot stand brengen

= een causale structuur die we kunnen implementeren om een doel tot stand te brengen

= teleologisch = doel doel tot stand brengen op een causale manier

We bekijken dit vanuit een instrumentele hoeko De causale voorwaarden die gecreërd worden

door het pedagogisch handeleno De causale processen worden tot stand gebracht door het pedagogisch handelen

= het zijn de instrumenten om het effect tot stand te brengen tot stand brengen van het profiel dat we als gegevensideaal vooropstellen

We willen dat op de best mogelijke manier doen

Een wetenschap die efficiënt is instrument zo best mogelijk afstellen & efficiënt mogelijk maken zo de best mogelijke resultaten verkrijgen

CRITERIUM VAN EFFICIËNTIE

Om een dergelijk opvoedingsdoel met succes te realiseren, moet de opvoeder:

a) de (beste) voorwaarden kennen waaronder — en dus de oorzaken waardoor — dat beoogde effect optreedt, en

b) weten aan de hand van welke opvoedende handelingen zulke voorwaarden tot stand gebracht kunnen worden.

voorwaarden die we obv processen tot stand kunnen brengen dat zijn onze instrumenten/ best mogelijke manier om een opvoedingsdoel te bereiken

cf. orthopedagogiek (handicap, leerstoornis, pathologie)

bv. winkeldiefstal door adolescenten (gevangenis, gemeenschapsdienst, therapie, ...)o we willen dat rechtmaken

complicatie met pathologie? Afwijking?

We willen een persoonlijkheid die geen crimineel gedrag zal stellen & inperken Hoe doen we dat op de efficiënte manier?

92

o De beste manier moeten we gaan onderzoeken is dat door gevangenis? Een gemeenschapsdienst of therapie gaan organiseren of preventief werken??

OPVOEDINGSWETENSCHAP ALS EXPERIMENTELE EN TECHNOLOGISCHE WETENSCHAP

Dat is ook de betekenis van de eis tot experimenteel onderzoek in de opvoedingswetenschap.

Niet de middelen op zich zijn het centrale probleem van de opvoedingswetenschap, maar de middelen die er zijn om de voorwaarden tot stand te brengen voor het optreden van het beoogde effect, in het bijzonder de negatieve voorwaarden uit te schakelen. Sterk vereenvoudigd kan men ook zeggen: het centrale probleem zijn de oorzaken voor het succes en de mislukking van de opvoeding. (eigen vertaling)

Net zoals technologische, economische of medische handelingen zijn opvoedende handelingen gericht op een bepaald, vooropgezet doel.

o Welke zijn de beste handelingen? Zoals men bijvoorbeeld een brug, een marktevenwicht of een kankergenezing wil tot stand brengen,

wil men ook een bepaalde persoonlijkheidsstructuur realiseren.o In de wetenschap kunnen we daar niet objectief over oordelen of dat goed of slecht is o We moeten het als gegeven behandelen

Bij de technologische wetenschap willen we iets tot stand brengen

= heeft meer te maken met voorspellen dan verklaren Het deductief nomologische model van Hempel op een technologische manier gebruiken

DE TECHNOLOGISCHE VRAAG EN HET D-N MODEL

Wat kan er gedaan worden om het doel X te bereiken?o ex ante factum = vooraleer de feiten zich gerealiseerd hebben moeten we kijken naar de

causale voorwaardeno net zoals in de technologie : eerst kijken naar het doel, dat is er nog niet maar dat gaan we tot

staan kunnen brengen OMDAT het deductief nomologische model maakt geen onderscheid tussen verklaren en voorspellen

o Welke zijn de noodzakelijke en voldoende (causale) voorwaarden om het beoogde doel X te

realiseren?o Een goede verklaring moet de mogelijkheid tot voorspellen in zich houdeno OF = een goede verklaring moet de mogelijkheid van een technologische toepassing in zich

houden Technologische toepassing gaat naar de toekomst uit = een doel bereiken &

realiseren Aan de hand van welke handelingen kunnen zulke voorwaarden (causaal) beïnvloed worden?

93

D-N- MODEL

Kijken naar de toekomst & het doel dat ons voor ogen staat Hempel zien vanuit het ‘voorspellingsperspectief’ = wat gaan we voorspellen/ tot stand brengen in de

toekomst

Voorbeeld van 2 gangs in Brussel die leiden tot conflicten en zware consequenties:

We willen de gangstructuur aanpakken & de consequenties beperken/ eliminereno Gangs verzoenen & tot betere gedachten brengen

Antecedent = C2 in die causale voorwaarde moeten we die gangs brengen door middelen = we brengen ze gewoon samen in de onstpannings- en werksfeer = zo ontstaat er een gemeenschappelijk beleven

Ceteribus paribus (Poppers falsificationisme) = statische regelmatigheden nomologische verklaringen, voorspellingen eb technologische toepassingen in de pedagogiek = op hun best elliptisch, partieel of schetsmatig = benadert het op een gebrekkige manier!

Brezinka = opvoedingswetenschap behoort niet alleen tot de nomothetische pedagogiek ook tot de historische pedagogfiek (hier gaan we niet verder op in)µ478

94

6.2.2 FILOSOFIE VAN DE OPVOEDING

De wetenschappelijke methode steunt op empirische observatieso Filosofie is geen empirische wetenschap, maar heeft alles te maken met argumentatie

Het feit dat filosofie veeleer conceptueel (a priori) te werk gaat en wetenschap gaat daarentegen veeleer empirisch (a posteriori) te werk, doet geen afbreuk aan hun formele verwantschap op het methodologische vlak

Brezinka onderscheidt drie types van filosofieo Wetenschapsfilosofie e epistemologie of metatheorieo Wereld- en levensbeschouwelijke filosofie of metafysicao Moraal/ethiek of normatieve filosofie

De meeste, traditionele opvoedingstheorieën zijn metafysica’s van de opvoeding Filosofie van de opvoeding is in de eerste plaats een normatieve filosofie van de opvoeding met als

hoofdtaak de normatieve begronding van de opvoedingsdoelen of persoonlijkheidsidealen Om haar wetenschappelijk gehalte zuiver te houden, beperkt de empirische pedagogiek zich tot de

studie van de objectieve feiten en oorzaken betreffende deze instrumentele opvoedingsrelatie en spreekt ze zich niet uit over het goed of slecht zijn van de doelen zelf

De hoofdzaak van de normatieve filosofie van de opvoeding bestaat er volgens Brezinka in zich uit te spreken over het normatieve statuut van de opvoedingsdoelen of persoonlijkheidsidealeno Normen en waarden zijn geen feiteno Over normen en waarden is geen empirische wetenschap mogelijk

In het onderzoek naar normen en waarden kan en moet men zich volgens Brezinka bedienen van het filosofisch rationele argument:o Het filosofische karakter van de normatieve filosofie bestaat juist daarin dat haar uitspraken

redelijk begrond worden, maar deze begronding kan in geen geval zo volkomen zijn dat ze een beslissing overbodig maakt

Er bestaat geen consensus over de beste normatieve theorie en waardeleero Het beroep op rationaliteit om de opvoedingsdoelen te rechtvaardigen en te begronden, geeft

bijgevolg geen eenduidig resultaato Beslissingen over doelen en idealen in de opvoeding kan ook na wikken en wegen onvermijdelijk

zijno De meningsverschillen over doelen en idealen in de normatieve filosofie van de opvoeding

weerspiegelen de meningsverschillen over normen en waarden in de normatieve filosofie De paradigmastrijd in de normatieve (of praktische) filosofie is vergelijkbaar met de paradigmastrijd in

de sociale wetenschappen In de moraal/ethiek worden er 4 posities onderscheiden

o Deontologie of kantianisme (categorische imperatief)o Consequentialisme of utilitarisme (het grootste geluk voor het grootste aantal)o Deugdenethiek (matigheid, moed, verstandigheid en rechtvaardigheid)o Zorgethiek (particularisme)

In de axiologie (leer van intrinsieke waarden) onderscheidt men er 3 o Hedonisme (genot van het grootste goed)o Preferentietheorie (bevrediging van verlangens is het hoogste goed)o Objectieve lijst theorie (opsomming van intrinsieke waarden)

Tegen de achtergrond van deze ideeën speelt de discussie af over de begronding of rechtvaardiging van opvoedingsdoelen en persoonlijkheidsidealen

95

6.2.3 PRAKTISCHE PEDAGOGIEK

Pedagogiek is een praktische wetenschap of handelingswetenschapo Wil een positieve bijdrage leveren aan de opvoedingspraktijk

De praktische pedagogiek is een normatief descriptief gemengd systeem van zinnen met een prescriptief oogmerko Filosofie en wetenschap zijn abstract, terwijl het opvoedend handelen altijd concreet iso De praktische pedagogiek slaat de brug van het algemene niveau van de theorie naar particuliere

niveau van de praktijk De praktische pedagogiek omvat volgens Brezinka 4 elementen:

o Situatie-analytisch element

- Praktische pedagogiek moet uitgaan van een concrete opvoedingspraktijk van bepaalde

groepen opvoeders in een bepaalde socioculturele situatie

- Situatieanalyse is onvermijdelijk gebaseerd op een wereldbeschouwing en op een

waardehiërarchieo Teleologisch element

- Praktische pedagogiek moet in functie van een specifieke situatieanalyse opvoeders

informeren over hun opvoedingstaken

- Praktische pedagogiek kan slechts gedeeltelijk een beroep doen op de normatieve

filosofie van opvoeding

- In de concrete opvoedingspraktijk moet effectief gehandeld worden met oog op

welbepaalde doelen en idealen die verder niet meer kritisch in vraag of ter discussie worden gesteld

- Voor praktische doeleinden is de normatieve filosofie van de opvoeding onderworpen

aan de beslissingsmacht van een of andere wereldbeschouwing en waardehiërarchie

- Praktische pedagogiek is ideologisch: achter elke pedagogiek gaat een ideologie schuil

o Methodologisch element

- Praktische pedagogiek moet in het licht van vastliggende, gegeven opvoedingsdoelen de

middelen aanreiken om die doelen te realiseren

- De descriptieve opvoedingswetenschap informeert over de middel-doelstructuur van de

opvoeding in het kader van het causaal-nomologisch model

- Praktische pedagogiek doet beroep op het common-sense denken (voor een vertaling

van het abstracte naar het concrete) o Beroepsethisch- motiverend element

- De praktische pedagogiek moet ook een pragmatische pedagogiek zijn

- Moet opvoeders inspireren tot opvoedend handelen

- De motiverende impuls die uitgaat van de praktische pedagogiek komt niet op hetzelfde

neer als de indoctrinatie en determinatie van opvoedend handelen

96