1

De OranjezaalEen eerbetoon aan Frederik Hendrik van Oranje

09 December 2016Silvia de Meijer

2

InhoudDe Oranjezaal.........................................................................................................................................4

Gouden Eeuw.........................................................................................................................................7

Politiek...................................................................................................................................................8

Esthetiek...............................................................................................................................................12

Religie...................................................................................................................................................17

3

De Oranjezaal, in huis ten Bosch is een monumentale decoratie ter nagedachtenis aan Frederik Hendrik van Oranje.

Zijn echtgenote Amalia van Solms investeerde bijna 25.000 gulden om in de centrale hal van huis ten Bosch de herinneringen aan haar overleden echtgenoot levend te houden.De twaalf ‘beste schilders uit het land’ voerden de opdracht uit onder leiding van schilder-architect Jacob van Campen.Het resulteerde in een scala aan meesterwerken uit de Gouden eeuw, vervaardigd uit liefde, maar misschien nog meer met als doel de voortzetting van de Oranjedynastie.1

In het document komen de motieven van Amalia uitgebreid aan bod. We zien hoe de politieke en dynastieke achtergronden tot uiting komen in de schilderijen.Ook zien we hoe religie in een overwegend protestants/calvinistisch milieu tot uiting komt in de schilderijen. Daarnaast beschouwen we de kunstwerken vanuit esthetisch oogpunt aan de hand van 17e -eeuwse stijlkenmerken.

1 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E.,(2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 11

4

5

De OranjezaalEen eerbetoon aan Frederik Hendrik van Oranje

Willem van Oranje Maurits van Oranje Frederik Hendrik van Oranje

Frederik Hendrik werd in 1584 in Delft geboren. Hij was de enige zoon van Willem van Oranje en Louise de Coligny. Zijn vader heeft hij nooit gekend, zijn halfbroer, prins Maurits volgde Willem van Oranje op. De vrijgezelle Maurits behaalde in zijn ambt als stadhouder tal van successen. Frederik Hendrik volgde hem bij zijn overlijden op in 1625. Frederik Hendrik erfde al zijn bezittingen en titels aangezien Maurits zelf geen erfgenaam had. Er werd van Frederik Hendrik verwacht in de voetsporen van zijn halfbroer te treden, dit lukte, Frederik Hendrik behaalde tal van triomfen en kreeg de bijnaam ‘stedendwinger’. Hij is van grote betekenis geweest tijdens de strijd voor de onafhankelijkheid van de Noordelijke Nederlanden, het ontstaan van de Republiek.2

Om er voor te zorgen dat de eigendommen in de familie bleven, was het van belang dat de rokkenjager Frederik Hendrik trouwde en kinderen kreeg. Hij trouwde met zijn Duitse achternicht, Amalia van Solms in 1625, met wie een liefdevolle relatie onderhield. Samen kregen ze 9 kinderen van wie er vier al jong overleden.

2 “De Vrede van Münster was een verdrag dat op 15 mei 1648 in Münster gesloten werd tussen Spanje en de Republiek der Verenigde Provinciën, waarmee aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de opstandelingen in de Republiek een einde kwam en de Republiek als soevereine staat erkend werd.” https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrede_van_M%C3%BCnster, geraadpleegd op 09/12/2016

6

Toen Frederik Hendrik in de zomer van 1647 overleed aan een beroerte gaf de rouwende Amalia de opdracht om de heldendaden van haar overleden echtgenoot te vereeuwigen in de centrale hal van huis ten Bosch.3

Gouden EeuwDe imposante schilderijenreeks in de Oranjezaal dateert uit 1648, de Gouden Eeuw.In de Gouden Eeuw groeide de Republiek uit tot het centrum van de wereldhandel. Amsterdam kreeg een belangrijke spilfunctie doordat alle goederen en diensten op een relatief kleine plek aanwezig waren. Vrijgevochten van het Spaanse regime en met winstgevende koloniën over de hele wereld, ontwikkelde het land zich tot een internationale grootmacht.Er heerste een open en tolerant beleid, dit leidde ertoe dat het gemakkelijker was om ideeën en uitvindingen te ontwikkelen. Hierdoor kreeg de Republiek ook op technologisch vlak een voorsprong op de rest van de wereld. Door de welvarende economie was er ook ruimte en aandacht voor kunst, literatuur en armenzorg.Nederland werd ervaren als “het land van de ware vrijheit”, er was ruimte voor andersdenkenden. Dit uitte zich ook in verdraagzaamheid op het gebied van geloof. Hoewel de Protestanten leidend waren werd het Katholieke geloof gedoogd en werden de aanhangers niet vervolgd. De Gouden Eeuw, een bloeiperiode op het gebied van handel, wetenschap en kunst.4

Politiek De machtige positie van Frederik Hendrik

3 https://nl.wikipedia.org/wiki/Frederik_Hendrik_van_Oranje, geraadpleegd op 09/12/2016Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E.,(2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 27-284 https://nl.wikipedia.org/wiki/Gouden_Eeuw_%28Nederland%29, geraadpleegd op 09/12/2016

7

Frederik Hendrik van Oranje was stadhouder van de provincies Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel en opperbevelhebber van het leger. Frederik Hendrik volgde zijn halfbroer prins Maurits op toen deze overleed en hoewel het stadhouderschap niet erfelijk is, verkregen de Oranje-Nassaus dynastieke macht door de opeenvolging van militaire successen.De stadhouder werd gekozen door de Staten Generaal, hij was in dienst van de staat en daardoor niet soeverein5.Frederik Hendrik wist door zijn diplomatieke behendigheid en politiek inzicht veel triomfen te behalen. Hij wist verbonden te sluiten door zijn clientelisme.6

Bij het volk was hij geliefd, door zijn vriendelijke, diplomatieke aard. Hij werd gezien als de ‘redder van de Republiek’, dit uitte zich in lofzang, pamfletten en tal van triomfale intochten.7

Het grootste en meest imposantste werk van de Oranjezaal is De triomf van Frederik Hendrik, geschilderd door Jacob Jordaens, 1652. Op een gouden vierspan door schimmels voortgetrokken rijdt Frederik Hendrik de Oranjezaal binnen. Omringt door een menigte die de brenger van de ‘Goudentijd’ willen aanschouwen. Daarnaast zijn er tal van personificaties die zijn heldendaden bekrachtigen. Faam blaast de loftrompet en verjaagt de dood, het skelet. Overwinning kroont Frederik Hendrik met de lauwerenkrans en rijkt er een uit aan Willem II. Achter Willem II zien we de huwelijksgod Hymen, in zijn hand de staf met het huwelijksembleem, twee handen die elkaar vasthouden omringt door een lauwerenkrans. Het kroontje geeft het koninklijke karakter aan, Willem II trouwde met de Engelse koningsdochter Maria Stuart. Willem van Oranje en Maurits zijn ook aanwezig in de vorm van twee bronzen beelden, zij verwijzen naar de dynastieke opvolging. Willem II vertegenwoordigd de voorzetting van de Oranjedynastie.Naast het vierspan zien we zeven officieren als verwijzing naar de zeven provinciën, tweedracht en nijd worden vermorzeld onder de vierspan. Net onder het schilderij zien we op deze plek op het basement een gebarsten steen geschilderd die hersteld is met een kram. Dit ‘trompe l’oeil’ effect is een metafoor voor de Nederlanden die door tweedracht en oorlog verscheurd waren, maar dankzij de stadhouder weer waren samengevoegd tot één sterke krachtige staat. Het licht op het schilderij komt in tegenstelling tot de ‘juiste’ lichtrichting van rechts en correspondeert met de lichtsituatie in de zaal, het licht komt van de raampartij rechts van het schilderij.

5 Soeverein: oppermachtig, op zichzelf staand, onafhankelijk. https://www.woordenboeken.nu/betekenis/nl/soeverein, geraadpleegd op 09/12/20166 Clientelisme: politieke klantenbinding door het verlenen van diensten in ruil voor politieke steun. http://www.encyclo.nl/begrip/Cli%C3%ABntelisme, geraadpleegd op 09/12/20167 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E.,(2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 27-33

8

De lichte delen in het schilderij worden heel gedetailleerd weergegeven en er is hier veel aandacht voor de stofuitdrukking. De schaduwpartijen zijn vluchtiger weergegeven.

De triomf van Frederik Hendrik, Jacob Jordaens, 1652 Detail kram, basement

De Oranjezaal, een zaal uit loutere liefde?

Zowel Frederik Hendrik als zijn echtgenote Amalia hielden van aanzien en macht, ze wilden het stadhouderschap koninklijke allure geven. Absolute macht was wat Frederik Hendrik ambieerde. Hij liet grootse paleizen bouwen, hield uitbundige feesten en

9

had een grote kunstverzameling. De media versterkte het gecreëerde beeld en hij groeide uit tot een symbool van eenheid, vrede en welvaart. Amalia van Solms

Amalia was een trotse, ambitieuze, doortastende vrouw met een groot plichtsbesef. Toen Frederik Hendrik overleed zag zij het als haar plicht als weduwe om haar overleden echtgenoot te eren en de herinnering aan zijn roemrijke daden levend te houden. Het monument dat ze liet schilderen in de centrale hal van huis ten Bosch kostte haar 24.950 gulden. Een bedrag dat zelfs voor de rijke Amalia enorm geweest moest zijn.8

Was het een investering uit loutere liefde?

Amalia hield van status en roem en zag het als haar taak er voor te zorgen dat de Oranjedynastie voortleefde, ze wilde haar nalatenschap veiligstellen. Ze stond bekend als ‘de Oranje-moeder’. 9 Toen Frederik Hendrik overleed was Amalia bang dat haar zoon Willem II geen geschikte opvolger zou zijn voor het stadhouderschap. Ze vreesde voor de toekomst van de Republiek maar vooral ook voor de Oranjedynastie. Ook merkte ze dat Frederik Hendrik en zijn betekenis voor de Republiek in vergetelheid raakte.Al deze motieven samen resulteerden in de schilderijenreeks van de Oranjezaal, een meesterwerk uit de 17e eeuw.10

De ambitie voor monarchale macht was een rode draad door heel het leven van de Oranjes.De vorstelijke ambitie kwam ook naar voren bij de uithuwelijking van hun kinderen. Ze wilden het huis van Oranje verbinden met Europese vorstenhuizen met als doel een monarchale macht.11

Dit zien we terug in het werk De ontscheping van Maria Stuart en de begroeting met Willem II, door Gerard van Honthorst, 1649. Willem II en Maria Stuart worden voorgeleidt door de huwelijksgod Hymen over de loopbrug richting het land. Willem II en Maria Stuart geven elkaar de rechter hand als gebaar van de bezegeling van het huwelijk. Waternimfen rijken bloemenkransen aan.In werkelijkheid voltrok het huwelijk tussen de veertienjarige Willem II en de negenjarige Maria Stuart zich al eerden, op 12 mei 1641 in London. Willem II ging na de voltrekking van het huwelijk naar huis maar de bruid kwam pas een jaar later met haar moeder richting de Republiek der Verenigden Nederlanden. Het schilderij vormt een allegorie waarbij deze twee gebeurtenissen verenigd worden.12

Door de Internationale huwelijken verkregen de Oranjes een positie in de buitenlandse politiek. Het huwelijk van Willem II met Maria Stuart, een Engelse koningsdochter,

8 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E.,(2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 119 http://www.amaliavansolms.org/vereniging-2/naamsverklaring/146-vrouwe-amalia-van-solms-een-biografie, geraadpleegd op 09/12/201610 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E.,(2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 63

11 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde, pg. 72-74

12 http://oranjezaal.rkdmonographs.nl/cat.-nr.-27, geraadpleegd op 09-12-2016

10

zou niet alleen de status van de Oranjes verhogen, ook konden ze zo een verbond sluiten met Engeland. De tot nog toe neutrale positie van Engeland kon in tijden van oorlog gevaarlijk zijn omdat er dan nog een kans bestond dat Engeland een verbond met Spanje zou sluiten. Er ontstond een verbintenis met Duitsland doordat Louise Henriette huwde met de Brandenburgse keurvorst Frederik Willem. Dit zorgde voor bescherming van het Oostzeegebied tegen Zweedse bedreigingen.

De ontscheping van Maria Stuart en de Louise Henriëtte leidt Frederik Willem, begroeting van Willem II, Gerard van keurvorst van Brandenburg, naar haar ouders,Honthorst, 1649 Gerard van Honthorst, 1649

EsthetiekDe Gouden Eeuw was ook een bloeiperiode op het gebied van kunst. Veel schilderijen werden niet meer in opdracht geschilderd wat ruimte bood voor specialisatie. Kunstenaars moesten zich van elkaar onderscheiden, wat leidde tot een artistieke dynamiek en een eigen stijlontwikkeling. Classicistische invloeden zien we terug doordat schilders zich lieten inspireren door de Italiaanse Renaissance met zijn heldere en evenwichtige opbouw en de Barok met zijn dynamische vormen en uitdrukking van emoties. Ook Caravaggio was met zijn

11

‘clair-obscur’13 een grote inspiratiebron. In de Hollandse Barok lag de nadruk echter meer op het realistische aspect in plaats van de uitdrukking van emotie en is er veel aandacht voor detaillering en stofuitdrukking. De stijl was onder invloed van het Protestantse geloof veel soberder en ingetogener.

Genrewerken die te maken hadden met de seizoenen zoals schaatsen, zaaien en oogsten evenals alledaagse taferelen waren een geliefd onderwerp. De schilder kon zijn aanzien verhogen door het schilderen van historiewerken zoals scènes uit de Bijbel, de mythologie of de geschiedenis voorzien van een morele boodschap, hier was de nodige kennis voor vereist. De historische en mythologische taferelen waren vaak allegorisch van aard, personificaties en symbolen werden toegevoegd voor de beoogde symboliek.14

‘Clair-obscur’ en ‘Trompel’oeil’De specialisatie die leidde tot een eigen stijlontwikkeling hadden wel één gezamenlijk doel; het streven naar een realistische weergave. Het lichtgebruik werd dan ook erg belangrijk gevonden in de 17e eeuw. Maar behalve aandacht voor het licht was er ook aandacht voor de schaduw aangepast op het type licht dat de schaduw veroorzaakt, een felle middagzon of schemering. Het licht-donker contrast, ‘clair obscur’, zorgde voor een 3 dimensionaal effect.15

Om ervoor te zorgen dat er ook een schaduwzijde ontstond werd het licht van opzij geschilderd. Het belang van de juiste lichtinval bleek ook uit het feit dat men er in de 17e eeuw hele specifieke denkbeelden over had. Zo moest het licht niet alleen van opzij komen, maar van links, dat werd gezien als de ‘juiste’ lichtrichting. Het zal waarschijnlijk te maken hebben met onze leesrichting. Ons oog wordt naar het lichtste punt getrokken en van daar uit beginnen we met ‘lezen’. Men ging zelfs zo ver dat de schilder de lichtrichting moest afstemmen op de locatie waar het schilderij kwam te hangen. Voor de kunstliefhebber gold dat hij het schilderij moest ophangen in de lichtrichting zoals de schilder hem bedoeld had, dat wil zeggen, nooit een schaduwzijde richting het raam.Als de lichtrichting op de locatie waar het schilderij kwam te hangen frontaal of in tegenlicht was, hield men links als de ‘juiste’ richting aan omdat men anders minder plasticiteit kon weergeven. Plafond schilderingen werden meestal van schuin boven belicht omdat dat het natuurlijkst aandoet.16

13 Clair-obscur: “Schildertechniek, waarbij het contrast tussen donkere en lichte delen van een schilderij wordt versterkt om een dramatisch effect te verkrijgen en om het platte doek meer diepte te geven.” http://www.encyclo.nl/lokaal/11090, geraadpleegd op 09-12-2016 14 https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_schilderkunst_in_de_Gouden_Eeuw, geraadpleegd op 09-12-201615 https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_schilderkunst_in_de_Gouden_Eeuw, geraadpleegd op 09-12-201616 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 183-185

12

De techniek waarbij de schilderijen door de realistische, natuurgetrouwe, heldere verbeelding van de werkelijkheid bedrieglijk realistisch aandoen noemen we ‘trompe l’oeil’17 effect en zien we terug in de Oranjezaal bij de schilderijen op het eerste niveau.De toeschouwer moest het gevoel hebben zelf deel te nemen aan de triomfstoet. De doorgangen moesten echt lijken van waaruit de mensen en de dieren de zaal binnenstromen. De triomfbogen zoals deze geschilderd zijn in de Oranjezaal lijken dan ook op de triomfbogen zoals die toen der tijd gemaakt werden, met 1 of meerdere poorten en boven de poorten scenes uit het leven van de vorst of verbeeldingen van de eigenschappen. De schijnarchitectuur zoals deze geschilderd is in de Oranjezaal zorgt voor een realistische beleving. De werkelijke triomfbogen werden vaak in een korte tijd vervaardigd, daarom werkten er verschillende schilders en ambachtslieden aan.

Dit sluit mooi aan bij het feit dat de Oranjezaal is geschilderd door 12 verschillende schilders, wat een bewuste keuze was van Amalia. De Oranjezaal moest een staalkaart worden van de beste schilders van het land! Iedere schilder had zijn eigen specialisme en schilderde in zijn eigen stijl.Door al deze verschillende stijlen bij elkaar te presenteren, soms werden zelfs twee uiteenlopende stijlen naast elkaar gepresenteerd, werd het mogelijk de verschillende stijlen te beschouwen en met elkaar te vergelijken. Iets waar de 17e -eeuwse kunstliefhebber zich graag mee bezig hield.Om er voor te zorgen dat al deze werken in verschillende stijlen toch een eenheid vormden werd er een lichtplan opgezet waarbij de lichtinval en de horizon op elkaar aansloten. Het licht op het schilderij correspondeerde met de lichtinval in de zaal.18

Dit is echter niet het geval bij de schilderingen op het tweede niveau en bij de plafondschilderingen. Bij de schilderingen op het tweede niveau had de schilder de vrijheid in de verbeelding van de lichtinval, men ziet hier verschillende lichttypen en hemelse effecten. Het verschil in benadering komt voort uit het feit dat de schilderijen op het tweede niveau allemaal afzonderlijke voorstellingen zijn uit het leven van Frederik Hendrik.

De drie vroegste schilderijen op het tweede niveau zijn voorzien van een zwarte rand rondom het schilderij. Dit lijkt de basis voor de ‘trompe l’oeil’ ebbenhouten schilderijlijsten die erg populair waren in het tweede kwart van de 17e eeuw in Nederland. De lijsten dienden ter verhoging van een ‘íllusionistisch’ effect. Ook zorgden de lijsten ervoor dat de voorstelling niet als doorlopend werd gezien. Schijnbaar werden de lijsten toch als te dominant ervaren en werd het niet doorgezet.19

17 ‘Trompe l’oeil’: “schildertechniek die bedrieglijk realistisch aandoet. Het woord trompe-l'oeil is Frans en betekent letterlijk "bedrieg het oog", ofwel gezichtsbedrog. Over het algemeen wordt het in stillevens toegepast maar ook in muurschilderingen om bijvoorbeeld de echte aanwezigheid van pilaren of standbeelden te suggereren. Door het zeer nauwkeurig schilderen van de vormen en vooral de schaduwen van de voorwerpen wordt een sterke illusie bereikt. De belichting moet dan strikt overeenkomen met de belichting die van nature in de ruimte aanwezig is.” https://nl.wikipedia.org/wiki/Trompe-l%27oeil, geraadpleegd op 09/12/201618 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 169-17619 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 207-208

13

De schijnarchitectuur die is aangebracht op het gewelf en de koepel zorgen ervoor dat er een doorkijkje naar de hemel ontstaat met zicht op het goddelijk licht. Toch is hier geen sprake van een ‘trompe l’oeil’ effect omdat er geen verband is tussen het geschilderde licht en de werkelijke lichtsituatie.20

Lichtsymboliek en hemelse effecten zien we terug op het werk Frederik Hendrik als krijgsman die het water beheerst, door Jacob van Campen. We zien de stadhouder op de brug waaronder twee stroomgoden en een waternimf verdrukt worden. Zij zouden kunnen staan voor de Dijle, de Schelde en de Lede, waarmee de voorstelling zou verwijzen naar de tocht van Kallo naar Hulst in 1645. Goddelijke lichtstralen dalen neer op Frederik Hendrik als goedkeuring voor zijn militaire daden. De acht sterren staan symbool voor de overwinningen.21

Griekse Mythologie en tal van symbolen zijn terug te vinden in het werk

De Geboorte van Frederik Hendrik, door Caesar van Everdingen, 1649. Het werk vormt een allegorie waarop de kleine Frederik Hendrik te zien is, voorbestemd om te regeren. Een schilderij vol personificaties en symbolen, geschilderd met veel aandacht voor huidtinten en stofuitdrukkingen, soms tot in de kleinste details. Er wordt gebruik gemaakt van een hoofdlicht dat uit de ‘juiste’ richting komt, namelijk links. Naast het hoofdlicht wordt er ook gebruik gemaakt van enkele lichteffecten zoals het hemelse licht dat door de wolken breekt als een goedkeuring voor deze toekomstige stadhouder. Ook zien we reflecties van licht zoals bij het gezicht van Louise Coligny.Classicistische invloeden zien we in het schilderij terug door de het gebruik van mythologische figuren en de driehoekscompositie die Willem van Oranje vormt samen met Louise Coligny en Frederik Hendrik. De driehoekscompositie werd in de Klassieke Oudheid gezien als de meest ‘ideale’ compositie.

20 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 216-21721 Eikema Hommes, M. van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 67-68

14

Frederik Hendrik als krijgsman die het water De geboorte van Frederik Hendrik, Cesar van beheerst, Jacob van Campen Everdingen

Detaillering en stofuitdrukking Minerva & Frederik Hendrik

15

Frederik Hendrik is omringt door drie mythologische figuren, Minerva, Mars en Amor. Ze personifiëren de eigenschappen die hij als goede vorst en militair leider nodig zal hebben in de toekomst. Minerva personifieert de politieke wijsheid en Mars rijkt hem een lans aan en hiermee de militaire macht. Amor biedt echtelijke eendracht, nodig voor een goed huwelijk en de voorzetting van de Oranjedynastie.

Het schilderij verwijst naar de toekomstige militaire, politieke successen en vorstelijke eigenschappen. Tal van symbolen versterken het geheel.Zo duidt het skelet naast Willem van Oranje op zijn dood, hij werd vermoord toen Frederik Hendrik een half jaar oud was. De leeuw symboliseert waakzaamheid en is het wapenteken van de Nederlandse provinciën. De baldakijn is een traditioneel onderdeel van het heersersceremonieel. Uit de donkere wolken breekt een hemels licht door, een goedkeuring van de goddelijke macht voor deze toekomstige stadhouder.Het schilderij straalt welvaart en voorspoed uit.De kleine Frederik Hendrik gehuld in een wit gewaad en een mutsje afgezet met hermelijnbont straalt vorstelijke allure uit, de Putti dragen manden vol bloemen en fruit. Een Gouden tijdperk is aangebroken.22

22 http://oranjezaal.rkdmonographs.nl/cat.-nr.-04 , geraadpleegd op 09/12/2016 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde,pg. 64-65

16

ReligieZon-God-Vorst relatie

Naast de bloeiperiode in de Gouden Eeuw op het gebied van handel, wetenschap en kunst, was het ook een tijd van strijd. Strijd tussen de Protestanten/Calvinisten en de Katholieke Spanjaarden. Wat eindelijk resulteerde in de Republiek. Hoewel godsdienst vrijheid getolereerd werd in de samenleving was het niet populair. De verdeeldheid ondermijnde namelijk de eenheid en dus de kracht van de staat. Het Protestantse geloof verbood de directie verbeelding van God, dit vond men verafgoding. Men verbeelde God op een symbolische manier bijvoorbeeld door zijn aanwezigheid weer te geven als de zon. Ook zijn er nog tal van moralistische symbolen die staan voor de vergankelijkheid, ijdelheid, leegheid de zogenaamde vanitassymboliek23.

“God is niemants beeld, om dat hy van niemant zijn’ oirsprong heeft. De Vorst is

Gods beeld, om dat hy van hem voortgekomen is”

Joost van den Vondel, 163924

In de 17e eeuw speelde de Zon-God-Vorst relatie een grote rol. De theorie dat de koning de afgevaardigde is van God op aarde en is aangesteld om orde te handhaven op aarde stamt uit de Middeleeuwen. Daarom kan de zon ook gezien worden als symbool voor de continuïteit van de monarchie. De zon komt na ondergang weer op en zo zal de koning voortleven in zijn opvolger en nakomelingen. ‘Lang leve de koning’!25

23 Vanitassymboliek: “Vanitas is een thema in de kunst. Het woord vanitas is Latijn en betekent ijdelheid en leegheid. Met bijvoorbeeld schedels, gedoofde kaarsen, verwelkte bloemen, zeepbellen, vergane boeken, muziekinstrumenten, klokken of omgevallen glazen wordt de ijdelheid, tijdelijkheid en zinloosheid van het aardse gevisualiseerd.”https://nl.wikipedia.org/wiki/Vanitas, geraadpleegd op 09/12/2016

24 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde, pg.229

17

In de Apotheose van Frederik Hendrik, door Pieter de Grebber wordt de stadhouder in de hemel opgenomen omringt door de theologische deugden Geloof, Hoop en Liefde, welke gesymboliseerd worden door het kruis, het anker en het brandende hart. Door de verbeelding van deze drie theologische deugden krijgt het werk een uitgesproken Christelijk karakter. Het brandende hart zou gezien kunnen worden als een metafoor voor het goede dat het kwaad overwint. Liefde die nijd overwint, in de triomfstoet zet de vertrapte Nijd haar tanden in een hart, in de Apotheose richt Caritas het brandende hart ten hemel, bij wijze van overwinning.Frederik Hendrik heeft zijn blik gericht op het hemelse licht dat door donkere wolken heen breekt. De theologische deugden begeleiden hem bij zijn weg. Het schilderij wordt belicht door het goddelijke licht uit het gewelfvlak boven hen. De zon verrijst met de Hebreeuwse lettercombinatie יהוה, Jehova, als symbool voor God.26

De apotheose van Frederik Hendrik, Pieter de Grebber, 1650

Putti met de naam van Jehova,

25 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde, pg.228-22926 Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, Een zaal uit loutere liefde, pg.70

18

Pieter de Grebber

De Oranjezaal, een eerbetoon aan Frederik Hendrik. Een scala aan allegorische voorstellingen met mythologische personificaties en symbolische attributen om het leven en de roemrijke daden van Frederik Hendrik te verbeelden. Een monument als uiting van liefde, maar misschien nog meer om de herinnering aan ‘de redder van de Republiek’ levend te houden en zo de Oranjedynastie voort te zetten.Het Oranjebloed laten stromen leidt als een rode draad door het leven van de Oranjes.

19

Literatuurlijst

Boeken

Eikema Hommes, M., van, & Kolfin, E., (2013), De Oranjezaal in Huis ten Bosch, een zaal uit loutere liefde, pg. 11, pg. 27-28, pg. 29-30, pg. 27-33, pg. 63, pg. 64-65, pg. 67-68, pg. 68-69, pg. 70, pg. 72-74, pg. 169-176, pg. 183-185, pg. 207-208, pg. 216-217, pg. 229, pg. 228-229

Internetbronnen

https://nl.wikipedia.org/wiki/Vrede_van_M%C3%BCnster , geraadpleegd op 09/12/2016

https://nl.wikipedia.org/wiki/Frederik_Hendrik_van_Oranje , geraadpleegd op 09/12/2016

https://nl.wikipedia.org/wiki/Gouden_Eeuw_%28Nederland%29 , geraadpleegd op 09/12/2016

https://www.woordenboeken.nu/betekenis/nl/soeverein , geraadpleegd op 09/12/2016

http://www.encyclo.nl/begrip/Cli%C3%ABntelisme , geraadpleegd op 09/12/2016 http://oranjezaal.rkdmonographs.nl/cat.-nr.-32/de-opdracht , geraadpleegd op 09-

12-2016 http://www.amaliavansolms.org/vereniging-2/naamsverklaring/146-vrouwe-amalia-

van-solms-een-biografie , geraadpleegd op 09/12/2016 http://oranjezaal.rkdmonographs.nl/cat.-nr.-27 , geraadpleegd op 09-12-2016 http://www.encyclo.nl/lokaal/11090 , geraadpleegd op 09-12-2016 https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_schilderkunst_in_de_Gouden_Eeuw ,

geraadpleegd op 09-12-2016 https://nl.wikipedia.org/wiki/Nederlandse_schilderkunst_in_de_Gouden_Eeuw ,

geraadpleegd op 09-12-2016 https://nl.wikipedia.org/wiki/Trompe-l%27oeil , geraadpleegd op 09/12/2016 http://oranjezaal.rkdmonographs.nl/cat.-nr.-04 , geraadpleegd op 09/12/2016 https://nl.wikipedia.org/wiki/Vanitas , geraadpleegd op 09/12/2016

20