WATER is essentieel voor het voortbestaan en het welzijnvan de mens en belangrijk voor meerdere economischesectoren. Maar de watervoorraden zijn ongelijkmatigverdeeld in tijd en ruimte, en staan ook onder druk doormenselijke activiteiten.

Hoe kunnen de watervoorraden duurzaam beheerdworden, terwijl de vraag naar water steeds groter wordt?

WatervoorradenSamenvatting van het Wereld Water Ontwikkelingsrapport 2van de Verenigde Naties

Een samenvatting gemaakt door:

Menselijke activiteiten en natuurfenomenen veroorzaken wereldwijd een daling van dewatervoorraden. Hoewel de bevolking de laatste tien jaar bewuster geworden is van de behoefteaan een beter beheer en bescherming van water, blijven economische criteria en politiekeoverwegingen nog steeds de drijvende krachten van het waterbeleid op alle niveaus. Wetenschap engoede praktijken krijgen zelden voldoende aandacht.

De druk op de watervoorraden neemt voornamelijk toe door menselijke activiteiten, namelijk doorverstedelijking, bevolkingsgroei, stijgende levensstandaard vervuiling en toenemende concurrentie omwater. De druk wordt verergerd door klimaatverandering en wijziging van de natuurlijke omstandigheden.

Toch is er enige vooruitgang. Steeds vaker, evalueren ambtenaren tegelijkertijd waterkwantiteit enwaterkwaliteit en worden inspanningen over de grenzen heen gecoördineerd.

Inleiding: druk op de watervoorraden

Waar en in welke vorm is er op aarde water beschikbaar?

Water komt van nature voor in verschillendevormen en op verschillende plaatsen: in delucht, op het aardoppervlak, ondergronds en inde oceanen.

Zoetwater vertegenwoordigt slechts 2,5 % vanhet water op aarde, en het grootste deel ervan isbevroren in gletsjers en ijskappen. Hetoverblijvende niet bevroren zoetwater komtvooral voor als grondwater en slechts een kleindeeltje is aanwezig boven de grond of in de lucht.

De watercyclus, of de manier waarop water zichop aarde verplaatst, helpt ons een beter inzichtte hebben over zijn interactie met het milieu ende hoeveelheid die voor menselijk gebruikbeschikbaar is.

Neerslag – regen, sneeuw, dauw enz. – speelteen sleutelrol in de vernieuwing van dewatervoorraden en heeft een invloed opweersomstandigheden en biodiversiteit.Afhankelijk van de lokale omstandigheden kanneerslag rivieren en meren bevoorraden,grondwater aanvullen of via verdampingopnieuw in de lucht opgenomen worden.

Gletsjers slaan water op in de vorm van sneeuwen ijs en leveren, afhankelijk van het seizoen,

wisselende hoeveelheden water af in lokalebeken. Maar als gevolg van deklimaatverandering worden veel gletsjers kleiner.

Stroomgebieden zijn een nuttige ‘natuurlijkeeenheid’ voor het beheer van de watervoorradenen vele overspannen meer dan één land. Degrootste stroomgebieden zijn het Amazonebekkenen het Congobekken. Het waterdebiet van rivierenkan naargelang de seizoenen en de klimaatzonesterk verschillen. Omdat meren groterehoeveelheden water kunnen opslaan, kunnen zede seizoensschommelingen in rivieren en stromenverminderen.

Waterrijke gebieden – waaronder broeklanden,venen, moerassen en lagunes – dekken 6% vanhet landoppervlak en spelen een sleutelrol inlokale ecosystemen en watervoorraden. Veleervan zijn vernietigd, maar de overblijvendewaterrijke gebieden kunnen nog steeds eenbelangrijke rol spelen tegen overstromingen enhet bufferen van rivierstromen.

Bijna al het onbevroren water bevindt zich alsgrondwater onder het aardoppervlak.Grondwater, dat meestal van goede kwaliteit is,wordt opgepompt voor drinkwatervoorziening

en voor landbouw in drogegebieden. Men beschouwtdeze bron alshernieuwbaar, zolang hetgrondwater niet snelleropgepompt wordt dan hetdoor de natuur kanbijgevuld worden, maar inveel droge gebiedenhernieuwt het grondwaterzichzelf niet of slechts heellangzaam. Weinig landenmeten de kwaliteit van hetgrondwater of de snelheidwaarmee het wordtontgonnen. Dit maakt hetbeheer ervan moeilijk.

Schematishevoorstelling vande watercyclus

Wereldverdeling van het water

Meer dan twee derde van de wereldvoorraadvan zoetwater is bevroren in gletsjers en ijs-kappen, maar vele van deze ijsmassa’s krim-pen als gevolg van de klimaatverandering.

© G

reen

Fact

s

© G

reen

Fact

s

© S

eaW

iFS,

NA

SA/G

odda

rd S

pace

Flig

ht C

ente

r, O

RB

IMAG

E

Over hoeveel zoetwater beschikken de verschillende landen?

De hoeveelheid zoetwater waarover een gegeven land beschikt, zonder de snelheid waarmee hetwordt vernieuwd te overschrijden, kan geschat worden op basis van de neerslag, de stromen die hetland doorkruisen en het water dat met andere landen gedeeld wordt.

De gemiddelde hoeveelheid beschikbaar water per persoon schommelt van minder dan 50 m3 per jaarin bepaalde delen van het Midden-Oosten, tot meer dan 100.000 m3 per jaar in vochtige endunbevolkte gebieden.

De Verenigde Naties houden al enkele decennia een database bij van de schattingen per land. Dezedatabase kan op www.fao.org/nr/aquastat/ geraadpleegd worden.

Hoewel de databank een gebruikelijk referentie-instrument geworden is, heeft ze toch een paarnadelen. De cijfers geven per land uitsluitend de maximale theoretisch beschikbare hoeveelheid weeren kunnen een overschatting zijn. Bovendien hebben de jaarlijkse en nationale gemiddelden deneiging om lokale en seizoensverschillen te verbergen. ?

Hoe kunnen menselijke activiteiten de watervoorraden ingrijpend beinvloeden?

De watervoorraden worden geconfronteerd met een hele reeks ernstigebedreigingen, die vooral door menselijke activiteiten veroorzaakt zijn.Deze omvatten vervuiling, klimaatverandering, stedelijke groei enlandschappelijke ingrepen zoals ontbossing. Elk van hen heeft een eigenspecifieke invloed, meestal rechtstreeks op ecosystemen en bijgevolgook op de watervoorraden.

Indien onvoldoende beheerd, kunnen activiteiten zoals landbouw,ontbossing, wegenaanleg en mijnbouw ervoor zorgen dat te veel aardeen zwevende deeltjes in de rivieren (sedimentatie) terechtkomen. Ditbeschadigt waterecosystemen, tast de waterkwaliteit aan en hindert debinnenscheepvaart.

Vervuiling kan watervoorraden en waterecosystemen schadeberokkenen. Belangrijke vervuilingsbronnen zijn, bijvoorbeeld,organische stoffen en ziekteverwekkende organismen die met hetafvalwater geloosd worden, meststoffen en pesticiden afkomstig vanlandbouwgrond, zure regen als gevolg van luchtvervuiling en zwaremetalen uitgestoten door mijnbouw en industriële activiteiten.

Het oppompen van teveel water, zowel oppervlaktewater als grondwater,heeft dramatische gevolgen gehad. Een opmerkelijk voorbeeld is hetdrastische krimpen van de Aral en Tsjaadmeren. Er wordt weinig gedaanom de oorzaken, waaronder slecht waterbeheer en ontbossing, aan tepakken.

Over de laatste decennia werd er veel meerwater uit ondergrondse waterlagen geput. Devoordelen van het oppompen van grondwaterzijn vaak van korte duur, terwijl de negatievegevolgen ervan – bijvoorbeeld lagerewaterniveaus en uitgeputte bronnen – zeerlang kunnen aanslepen.

Het blijkt dat de klimaatverandering debestaande druk verhoogt, bijvoorbeeld ingebieden die al kampen met watertekorten.De land- en berggletsjers verdwijnen devoorbije jaren steeds sneller. Extremeweersomstandigheden zoals stormen enoverstromingen, die het gevolg zijn van deklimaatverandering, zullen waarschijnlijk vakervoorkomen en ernstiger zijn. Maar uitgaandevan de huidige kennis, kunnenwetenschappers uitsluitend algemenevoorspellingen doen over de impact van deklimaatverandering op de watervoorraden.

© D

anie

le S

ange

rman

i

Aralmeer: De omleiding van rivieren voor irrigatie heeft het meer drastisch doen krimpen.

© U

NEP

/GR

ID-S

ioux

Fal

ls

Deze tekst is een betrouwbare samenvatting van het tweede Wereld Water Ontwikkelingsrapport van de Verenigde Naties, meer bepaald hoofdstuk 4:“De toestand van de hulpbron”. Een langere, meer gedetailleerde samenvatting is te vinden op http://www.greenfacts.org/nl/watervoorraden/.

Het duurzame gebruik van watervoorraden is een hele uitdaging geziende factoren die ermee betrokken zijn, waaronder klimaatverandering ende natuurlijke variabiliteit van de waterbronnen alsook de druk tengevolge van menselijke activiteiten.

Momenteel wordt het waterbeleid nog steeds beheerst door kortetermijn economische en politieke belangen die geen rekening houdenmet wetenschap en duurzaam beheer. De landen, meer bepaald deontwikkelingslanden, hebben behoefte aan spitstechnologieën, aan meerfinanciële middelen en aan meer gegevens over de watervoorraden.

Om de toestand van onze watervoorraden te evalueren, moeten we tenvolle de rol van de verschillende elementen van de watercyclus – zoalsregen, smeltwater van gletsjers, enz. – in achting nemen. Zoniet zal hetmoeilijk blijven om gepaste beschermings- en matigingsstrategieën teontwikkelen.

Een slechte waterkwaliteit en een onduurzaam gebruik van dewatervoorraden kan de economische ontwikkeling van een landbeperken, de gezondheid schaden en de bestaansmiddelen aantasten.Gelukkig begint men duurzamere praktijken toe te passen.

Het beheer van watervoorraden zou meer aandacht moeten schenkenaan het vergroten van bestaande natuurlijke voorraden en het beperkenvan de watervraag en de verspillingen.

Het traditionele antwoord op de stijgende vraag naar water was hetopslaan van oppervlaktewater in reservoirs, de stroom omleiden naardroge streken en het oppompen van grondwater. Deze methoden wordenmomenteel in stijgende mate vervangen door het hergebruik van water,ontzilting en het opvangen van regenwater. Bepaalde streken gaan nogverder en exploiteren grondwaterlagen die niet hernieuwbaar zijn.

Sommige landen hebben programma’s om de vraag naar water en lekkenop stedelijke distributiesystemen te verminderen, maar meerinspanningen zijn noodzakelijk. Dit vraagt echter gedragsveranderingendie een grotere bewustmaking en politieke verplichting vereisen. Zulkeinspanningen om zuinig om te springen met water en de vraag teverminderen zijn niet alleen nuttig in streken waar er schaarste is aanwater, ze kunnen bovendien economisch voordelen opleveren invochtigere streken.

Beheer van watervoorraden gebeurt steeds meer op eengedecentraliseerde wijze en legt daarbij de nadruk op destroomgebieden, ook al liggen die over de landsgrenzen. Het uitwisselenvan informatie tussen landen die stroomgebieden delen, zal zoweleconomische als ecologische voordelen opleveren.

Hoe kunnen watervoorraden duurzaam beheerd worden?

Het tegemoet komen aan een voortdurende ensteeds stijgende vraag naar water, vergtinspanningen om de natuurlijke variabiliteit tecompenseren en de beschikbare kwantiteit enkwaliteit te verbeteren.

Regenwater wordt al duizenden jaren in veelwerelddelen opgevangen. Momenteel wordt dezetechniek in Azië toegepast om de ondergrondsevoorraden aan te vullen. Het is relatief goedkoop enbiedt het voordeel dat lokale gemeenschappen denodige infrastructuren zelf kunnen ontwikkelen enonderhouden.

Het afleiden van oppervlaktewater naar deondergrond kan verliezen door verdampingbeperken, kan debietverschillen compenseren en dekwaliteit van het water verbeteren. Bepaalde strekenrond de Middellandse Zee en in het Midden-Oostenpassen deze strategie toe.

Dammen en reservoirs werden gebouwd om waterop te slaan voor irrigatie en consumptie. Bovendienkunnen dammen stroom produceren en nuttig zijn bijhet voorkomen van overstromingen, maar ze kunnenook ongewenste sociale en ecologische gevolgen veroorzaken.

Het overhevelen van water tussen stroomgebieden kan eveneenstekorten helpen opvangen. China bijvoorbeeld, heeft al belangrijkeverbindingen tussen grote stroomgebieden aangelegd en is van plan omer nog meer aan te leggen. De gevolgen van deze projecten op debevolking en het milieu moeten nauwlettend opgevolgd worden.

In veel landen, voornamelijk in het Midden-Oosten, wordt afvalwater nuvoor verschillende doeleinden hergebruikt en deze techniek zal zich

vermoedelijk verder verspreiden. Niet-drinkbaar water wordt wereldwijdgebruikt voor irrigatie en industriële koeling. Ook de steden schakelenover op het hergebruik van water om de drinkwaterbevoorrading aan tevullen dankzij de vooruitgang op gebied van waterbehandeling.

Ontzilt water – zeewater en ander zoutwater dat omgezet is in zoetwater– wordt door steden en de industrie, voornamelijk in het Midden-Oosten,gebruikt. De kosten van deze techniek zijn sterk gedaald. Deze technieksteunt zwaar op het gebruik van fossiele brandstoffen en veroorzaaktdus problemen inzake afvalbeleid en klimaatverandering.

Hoe kan men aan de groeiende vraag naar water voldoen?

© D

anie

le S

ange

rman

i

Onze watervoorraden staan onder druk. Er is nood aan meer betrouwbare informatie over de kwaliteit en kwantiteit

van het beschikbare water alsook over de manier waarop deze beschikbaarheid varieert in tijd en van plaats tot

plaats. Menselijke activiteiten hebben op veel manieren een invloed op de watercyclus en de impact ervan moet

begrepen en gekwantificeerd worden, om de watervoorraden op een verantwoorde en duurzame manier te beheren.

Het is duidelijk geworden dat:

■ De klimaatverandering een invloed heeft op de beschikbaarheid van water.

■ Vervuiling, het omleiden van water en onzekerheden over de beschikbare watervoorraden een bedreiging

vormen voor de economische groei, het milieu en de gezondheid.

■ Grondwater vaak overgeëxploiteerd en vervuild is.

■ Traditionele technieken, zoals het opvangen van regenwater, aangevuld moeten worden met nieuwere

technologieën zoals ontzilting en hergebruik van water om de watervoorraad te verhogen.

■ Er behoefte is aan politieke steun om de informatieverzameling te verbeteren die op haar beurt kan leiden

tot betere besluitvorming voor het beheer en gebruik van water.

Biodiversiteit – Biodiversiteit is eensamentrekking van biologische diversiteit.Biodiversiteit is het aantal, deverscheidenheid en de veranderlijkheidvan levende organismen. Hieronder valtook de verscheidenheid binnen de soorten(genetische diversiteit), tussen de soorten(soorten diversiteit) en tussenecosystemen onderling (ecosystemendiversiteit).

Duurzaamheid – Een kenmerk of toestandwaarin de behoeften van de huidige,plaatselijke bevolking vervuld kunnenworden zonder het vermogen vantoekomstige generaties of bevolkingenaan te tasten om in hun behoeften tevoorzien.

Ecosysteem – Een ecologische eenheid diebestaat uit een complex systeem vaninteracties tussen levende groepen(planten, dieren, schimmels en

microorganismen) en de omgeving waarinze leven. Ecosystemen hebben geen vastegrenzen; een meer op zich, eenstroomgebied of een volledige regiokunnen beschouwd worden als eenecosysteem.

Gletsjer – Een bewegend lichaam bestaandeuit ijs dat zich op het land vormt door deaccumulatie en verdichting van sneeuw,en dat naar beneden glijdt als gevolg vande zwaartekracht en van zijn eigengewicht.

Grondwater – Water onder het aardoppervlakin de ruimte tussen bodemdeeltjes entussen rotslagen.

Klimaatverandering – Omschreven tijdensde Conventie over Klimaatverandering vande Verenigde Naties als “verandering vanhet klimaat die direct of indirect kanworden toegeschreven aan menselijke

activiteiten die de samenstelling van deatmosfeer veranderen en die, net als deveranderlijkheid van het natuurlijkeklimaat, worden geobserveerd in metelkaar vergelijkbare perioden”.

Watercyclus (of waterkringloop) is het proceswaarbij water de sequentie doorloopt vanlucht (condensatie) naar de aarde(neerslag) en vervolgens terugkeert in deatmosfeer (verdamping). Men spreekteveneens van de hydrologische cyclus. Hetmenselijk gebruik van water, bijvoorbeeldvoor irrigatie of door de bouw vanstuwdammen, kan de waterkringloopwijzigen.

Zoetwater – Water dat niet zout is,bijvoorbeeld water in meren, stroompjesen rivieren, maar niet in zeeën en oceanen.Wordt ook gebruikt om te verwijzen naarorganismen die in zoetwater leven,bijvoorbeeld "zoetwatervis".

Conclusies over watervoorraden

BEGRIPPENLIJST BEGRIPPENLIJST BEGRIPPENLIJST BEGRIPPENLIJST BEGRIPPENLIJST BEGR

Over deze publicatie

Vera

ntw

oord

elijk

e ui

tgev

er:

Jacq

ues

Wir

tgen

, Gre

enFa

cts

vzw

, 44

Pale

izen

stra

at, 1

030

Bru

ssel

, Bel

gië

■Co

ncep

t &

layo

ut: b

eëlz

ePub

■G

edru

kt o

p 10

0% g

erec

ycle

erd

papi

er

Deze publicatie is een betrouwbare samenvatting door GreenFacts van het tweede Wereld Water Ontwikkelingsrapport van de VerenigdeNaties, “Water, a shared responsibility” (Water, een gedeelde verantwoordelijkheid) (2006). Het heeft meer bepaald betrekking tothoofdstuk 4 over de toestand van de hulpbron.

Het Wereld Water Ontwikkelingsrapport is een uitgebreide evaluatie die om de drie jaar uitgevoerd wordt en die een globaal beeld vande toestand van de zoetwatervoorraden weergeeft. Het is een gezamenlijke onderneming van 24 agentschappen van de Verenigde Natiesin samenwerking met overheden en andere belanghebbenden, gecoördineerd door de World Water Assessment Program van deVerenigde Naties.

Het geeft een overzicht van de zoetwatervoorraden in alle regio’s en in de meeste landen van de wereld en bespreekt een aantalbelangrijke kwesties zoals de bevolkingsgroei en de toenemende verstedelijking, veranderende ecosystemen, voedselproductie,gezondheid, industrie en energie, evenals het risicobeheer, de evaluatie en kosten van water, het verbeteren van de kennis en hetversterken van de capaciteiten.

Een meer gedetailleerde samenvatting in het Engels is te vinden op www.greenfacts.org/nl/watervoorraden/

GreenFacts is een onafhankelijke vereniging zonder winstoogmerk met als doel het maken van betrouwbaresamenvattingen van gezagvolle wetenschappelijke rapporten over gezondheid en milieu, geproduceerd doorvoorname internationale organisaties zoals het Intergouvernementeel Panel inzake Klimaatverandering, deMillennium-Ecosysteemevaluatie of de Wereld Gezondheidsorganisatie. Alle samenvattingen van GreenFacts zijnonderworpen aan een collegiale toetsing door onafhankelijke wetenschappers. De samenvattingen van GreenFactszijn vrij toegankelijk op www.greenfacts.org/nl/.www.greenfacts.org | 2009@greenfacts.org | Tel: +32 (0)2 211 34 88

Deze publicatie werd geproduceerd door:

Met de steun van:

Tekst© GreenFacts vzw – reproductie toegelaten – gelieve GreenFacts te contacteren voor de voorwaarden.

BRUSSELS-EU CHAPTER COR-EU