‘ Ik had nooit gedacht dat het water zo ver kon komen’ Twintig jaar geleden ontsnapte Limburg aan een watersnood-ramp. Wat gebeurde er eind 1993 langs de Maas? En wat zijn de gevolgen van deze wake-up call?

‘De Maas trad vroeger ook regelmatig buiten haar oevers en bewoners langs de rivier hielden daar reke-ning mee’, vertelt Ben Broens,

programma directeur Ruimte voor de Rivier van Rijkswaterstaat. ‘Maar ergens in de his-torie lijkt dat besef te zijn vervaagd. De hoog-waters in 1993 (en 1995) laten zien dat wij de natuur niet in de hand hebben en dat steeds de dijken verhogen niet werkt. Er is hierdoor

ruimte ontstaan voor een nieuwe denkwijze over hoogwaterveiligheid: leven mét het water, building with nature. En het besef groeit dat er – ondanks het feit dat we nog nooit zo veilig zijn geweest – geen 100% veiligheids-garanties tegen overstromingen bestaan.’

Laten we nog eens teruggaan naar december 1993, een paar dagen voor Kerst. Na lang-durige regenval trad de Maas op veel plekken

buiten haar oevers. De wateroverlast was groot. Hele dorpen kwamen blank te staan, vooral in Borgharen en Itteren was de situatie kritiek. Tienduizenden Limburgers moesten hun huizen verlaten, ook stroomafwaarts. Een daarvan was Hetty van Dongen. Ze woonde destijds in een woning op het terrein van Kasteeltuinen Arcen, waar ze werkte. Arcen ligt pal aan de Maas, iets ten noorden van Venlo.

Ongeloof‘Midden in de nacht werd er heel hard op de deur gebonst. We moesten direct onze spullen pakken en wegwezen, het water stond al bijna in het park. Wat er in mijn tas ging? Nou, heel raar, maar ik heb nog wat mooie kleren voor

06

07

04

Zandzakken hielden het dorp Arcen in 1993 niet droog, maar in 1995 wél.

Terwijl wij binnen warm zitten, werken de uitvoerders buiten door. Of niet?

Hoe is het nu met…? Vier bewoners die eerder in Waterstand hun verhaal deden.

In beeld: terp toen en nu.

Vervolg op pagina 2

Waterstand stopt Dit is de laatste Waterstand die in uw brievenbus valt. Zeven jaar lang las u in deze landelijke krant over het programma Ruimte voor de Rivier. Eerst gingen de artikelen vooral over de noodzaak; waarom is rivierverruiming nodig? En wat staat er allemaal te gebeuren? Gaandeweg verschoof het accent naar de concrete ingrepen, ervaringsverhalen van bewoners, de ronkende machines... Kortom: Ruimte voor de Rivier is volop in uitvoering. Inmiddels gebeurt er zoveel, zo snel

en er zijn zoveel partijen bij betrokken, dat de tijd rijp is voor een nieuwe manier van communiceren. Sneller, goedkoper en sámen met (lokale) betrokkenen. De plan-nen hiervoor ontvouwen we op pagina 8. Dan rest ons nog om u te bedanken, de lezer. Uw kritische noten, bijdragen en enthousiasme daagden ons uit om steeds weer een betere Waterstand af te leveren. We hopen dat u betrokken blijft!

Marianne (61) Waterstand-lezer Marianne Kallen- Morren (Zeist) vertelt wat ze van deze editie vindt. ‘Mijn oog viel als eerste op het korte berichtje over de vondst van de steenoven in de Bossenwaard. Logisch, want ik ben betrokken bij dit gebied als voorzitster van de klankbordgroep Ruimte voor de Lek. Het verhaal over de terpen heb ik ook meteen gelezen. Mens, water én geschiedenis worden in dit artikel mooi verbonden. De vier langere interviews met bewoners ga ik later op de bank nog eens rustig lezen. Goed dat Ruimte voor de Rivier het geluid van de omgeving laat horen. En tja, dan lees ik dus dat de Waterstand stopt. Jammer! Ik kreeg er vaak inspiratie van. Nu bijvoorbeeld ook weer door het verhaal ‘Ruimte voor de Rivier is prachtig lesmateriaal’. En ik vind het fi jn om te lezen wat er in het héle gebied speelt. Op papier. Ik hoop dat ik dat totaaloverzicht niet ga missen met “iets digitaals”.

Foto: Henri Cormont

Hoe zag de eerste Waterstand er ook alweer eruit? Bekijk alle oude nummers

op www.issuu.com/ruimtevoorderivier.

Ruimte voor de Rivier December 2013

WATERSTAND 23

de ronkende machines... Kortom: Ruimte voor de Rivier is volop in uitvoering. Inmiddels gebeurt er zoveel, zo snel

We hopen dat u betrokken blijft!Hoe zag de eerste Waterstand

er ook alweer eruit? Bekijk alle oude nummers er ook alweer eruit? Bekijk alle oude nummers op www.issuu.com/ruimtevoorderivier.

WATERSTAND 23WATERSTAND 23WATERSTAND 23WATERSTAND 23LA

ATSTE

EDITIE

WATERSTAND 23

ZOOMMEER

NIEUWE WATERW

EGNIEUWE MAAS

PANNERDENSCH

KANAAL

IJSSEL

BOVEN-RIJN

WAAL

NEDERRIJN

LEK

NIE

UWE

MER

WED

E

STEU

R-

GAT

MERWEDE

NO

ORD

DO

RD

TSC

HE

K

IL

SPUI

OUDE MAAS

MARKERMEER

KETELMEER

BERGSCHE MAAS

AMER

HOLLANDSCH DIEP

KRAMMER/VOLKERAK

HARINGVLIET

UITERWAARDVERGRAVINGKEIZERS-, STOBBEN- EN OLSTERWAARDEN

UITERWAARDVERGRAVINGSCHELLER EN OLDENELER BUITENWAARDEN

DIJKVERLEGGING WESTENHOLTE

HOOGWATERGEUL VEESSEN- WAPENVELD

UITERWAARDVERGRAVING BOLWERKSPLAS, WORP EN OSSENWAARD

DIJKVERLEGGINGVOORSTERKLEI

DIJKVERBETERING NEDERRIJN / ARNHEMSE- EN VELPSEBROEK

UITERWAARDVERGRAVINGHUISSENSCHE WAARDEN

UITERWAARDVERGRAVINGMILLINGERWAARD

OBSTAKELVERWIJDERING SUIKERDAM / GENDTSE WAARD

KRIBVERLAGINGWAALBOCHTEN

DIJKVERLEGGINGHONDSBROEKSCHE PLEIJ

DIJKTERUGLEGGING LENT

KRIBVERLAGING WAAL FORT ST. ANDRIES

UITERWAARDVERGRAVINGMUNNIKENLAND

RIVIERVERRUIMINGOVERDIEPSE POLDER

DIJKVERBETERING BERGSCHE MAAS / LAND VAN ALTENA

KADEVERLAGING ZUIDERKLIP

KADEVERLAGINGBIESBOSCHWATERBERGING

VOLKERAK-ZOOMMEER

DIJKVERBETERING OUDE MAAS / VOORNE PUTTEN

DIJKVERBETERING OUDE MAAS / HOEKSCHE WAARD

DIJKVERBETERING LEK / LOPIKER- EN KRIMPENERWAARD

DIJKVERBETERINGAMER / DONGE

DIJKVERBETERING STEURGAT /LAND VAN ALTENA

ONTPOLDERINGNOORDWAARD

UITERWAARDVERGRAVINGAVELINGEN

KRIBVERLAGINGBENEDEN-WAAL

DIJKVERBETERING LEK / BETUWE / TIELER- EN CULEMBORGERWAARD

DIJKVERBETERING LEK / ALBLASSERWAARD EN VIJFHEERENLANDEN

UITERWAARDVERGRAVINGBOSSENWAARD, PONTWAARD EN HEERENWAARD

OBSTAKELVERWIJDERINGMACHINISTENSCHOOL ELST

UITERWAARDVERGRAVINGDE TOLLEWAARD

UITERWAARDVERGRAVINGMIDDELWAARD

DIJKVERBETERING NEDERRIJN /GELDERSCHE VALLEI

UITERWAARDVERGRAVINGDOORWERTHSCHE WAARDEN

UITERWAARD-VERGRAVINGMEINERSWIJK

DIJKVERBETERING NEDERRIJN / BETUWE / TIELER- EN CULEMBORGERWAARD

KRIBVERLAGINGMIDDEN-WAAL

DIJKVERLEGGINGCORTENOEVER

RUIMTE VOOR DE RIVIERIJSSELDELTA

Zwolle

Kampen

Deventer

Apeldoorn

Tiel

Utrecht

Amersfoort

Hilversum

Amsterdam

Almere

Lelystad

Haarlem

Culemborg

Nijmegen

’s-Hertogenbosch

Eindhoven

Rotterdam

Den Haag

Leiden

Dordrecht

Bergen op Zoom

Zutphen

Velp

Arnhem

actuele projecten

uitvoering niet meer nodig door het behalen van extra waterstanddaling bij omliggende projecten

projecten waaraan in de korte berichten aandacht wordt besteed

Kerst in staan pakken. Terwijl we het park uitreden, zagen we het water al op de weg staan. Ongeloof, dat is wat me is bijgebleven. Ik had nooit gedacht dat het water zo ver zou komen. En ik zat vreselijk in mijn maag met een Kerstevenement dat we op het park geor-ganiseerd hadden: Winterwonderland. De circa honderd mensen die een diner zouden bijwo-nen hebben we allemaal persoonlijk afgebeld. Daar zaten ook – vooral oude – mensen bij die geen idee hadden wat zich afspeelde. “Hoezo water? Ik kom toch gewoon eten?”. Vreemd vond ik dat, de informatievoorziening was kennelijk niet overal goed geregeld.’

Koikarpers in de MaasHetty week uit naar haar ouders in Linne. Ze nam de volgende dag polshoogte in Arcen en voegde zich toen bij een groep bewoners, die samen met het leger zandzakken vulden en stapelden. ‘Dat schepte wel een verbintenis: samen het dorp redden. Maar het was dweilen met de kraan open, Arcen is toch onder-gelopen.’ Een paar dagen later keerde Hetty terug naar haar huis. ‘Wat we aantroffen, was te triest voor woorden. Een vieze, bruine modderige bende, muren waar de schimmel uit kroop, de planken vloer die er als een harmonica bij lag. Toch dacht ik: het is maar

een woning. Het park, dat vond ik eigenlijk het ergste. De schade was enorm. Eeuwenoude rododendrons zwaar beschadigd, alle paden weg, verdronken dieren en er zwemt nu ergens in de Maas voor een kapitaal aan koikarpers. We hebben echt keihard moeten werken om alles te herstellen.’ Het zure is, in januari 1995 gebeurde het opnieuw. Het hoogwater, dat ditmaal ook Midden-Nederland trof, over-spoelde weer de Kasteeltuinen en het huis van Hetty. Arcen zelf bleef droog, het water werd in 1995 wél gekeerd door zandzakken.

Limburg nu veilig?Wat is er sindsdien gebeurd? Als reactie op 1993 startte Rijkswaterstaat het programma De Maaswerken (zie kader), bedoeld om Limburg beter te beschermen tegen hoog-water. Direct na de overstromingen zijn de kades bij onder andere Roermond en Venlo verhoogd. Daarna is Rijkswaterstaat samen met de waterschappen begonnen om de Maas meer ruimte te geven. ‘Het precieze effect is pas vast te stellen als alle projecten klaar zijn (naar verwachting eind 2017)’, vertelt project-manager Eric Smulders. ‘Maar ik kan stellen dat we hard werken om Limburg te bescher-men tegen overstromingen en dat we elke dag veiliger worden. Het programma is over de helft, er zijn nu al waterstanddalingen op

De MaaswerkenBescherming tegen hoogwaters die eens in de 250 jaar voorkomen. Dat is de belangrijkste veiligheidsdoelstelling waar Rijkswaterstaat en de water-schappen aan werken binnen De Maas-werken. Het programma bestaat uit 52 maatregelen, die zich vooral richten op rivierverruiming (middels verlaging van de rivierbedding en aanleg van hoogwatergeulen), maar ook op kade-verhoging. Daarnaast wordt in totaal 1700 hectare nieuwe natuur ontwikkeld en vindt grind- en zand winning uit de rivieren plaats. Meer achtergrondinfor-matie staat op www.rijkswaterstaat.nl, trefwoord Maaswerken.

Wat te doen bij hoogwater?Hoe klein de kans ook is, het is belangrijk om voorbereid te zijn op een eventuele overstroming. Op www.risicokaart.nl (trefwoord hoogwater) staat wat u zelf kunt doen ter voorbereiding (bijvoor- beeld: regel een noodpakket) en als er een overstroming is (luister naar de rampenzender). Bij (dreigend) hoogwater zijn het de gemeenten die hun inwoners infor meren. Denk hierbij aan waarschu-wingen via de lokale radio of tv, de sirene of via geluidswagens van politie of brandweer. Veel gemeenten langs de Maas geven op hun website ook informa-tie over de voorbereiding op hoogwater. Kijk bijvoorbeeld op www.maastricht.nl (trefwoord hoogwater).

diverse plekken gerealiseerd en dat merken de mensen bij hoge waterstanden. Zoals bij Borgharen, waar de stroomgeul van de Maas verbreed is.’ Ook over de grens (in België) is ruimte gezocht en gevonden. ‘Er zijn rivier-verruimingen uit gevoerd aan de Vlaamse kant van de Maas, waarvoor wij deels de kosten dragen.’

BroertjeDe hoogwaters van 1993 en 1995 vormen ook (mede) de aanleiding voor Ruimte voor de Rivier. ‘Ruimte voor de Rivier is eigenlijk het jongere broertje van De Maaswerken’, legt Ben Broens, uit. ‘Beide programma’s werken aan hoogwaterveiligheid door de rivieren meer ruimte te geven waar het kan. De Maaswerken is echter een reactie op 1993 en dus eerder gestart. Ruimte voor de Rivier daarentegen is vooral een reactie op 1995 en richt zich op de Rijn(-takken).’ De programma’s wisselen kennis, ervaringen en personeel uit. Broens is daar een voorbeeld van, hij werkte voorheen bij De Maaswerken.

HoogwaterbewustzijnDe gebeurtenissen in 1993 (en 1995) hebben naast een nieuwe aanpak – rivierverruiming in plaats van dijkverhoging – ook tot een nieuw hoogwaterbewustzijn geleid, stelt Broens.

‘Het besef groeit dat er – ondanks het feit dat we nog nooit zo veilig zijn geweest – geen 100% veiligheidsgaranties tegen overstromin-gen bestaan.’ Deze boodschap klinkt ook door in de herdenkingsweek die van 14 tot en met 20 december plaatsvindt. Veel (Limburgse) media staan dan stil bij twintig jaar hoog-waterveiligheid, in de vorm van beelden en verhalen over die benauwde dagen in december 1993. Maar er wordt ook aandacht besteed aan hoogwaterbewustzijn. Nederland is weliswaar de best beveiligde delta ter wereld, en werkt er continu aan om dat zo te houden. Wel moeten alle Nederlanders weten wat te doen als het toch mis gaat, hoe klein ook de kans (zie kader). Ook wordt vooruitgeblikt naar de toekomst. We hebben nu het Deltaprogramma, dat aan hoogwater-veiligheid tot 2100 werkt, zonder een ramp als aanleiding.

Terug naar Hetty. Zij is verhuisd en woont tegenwoordig in Stevensweert. ‘Op drie-honderd meter afstand van de Maas, ik kon het toch niet laten. De nabijheid van de rivier geeft mij rust. Hoe het met mijn hoogwater-bewustzijn zit? Ik sta er eerlijk gezegd niet meer bij stil. Zo’n overstroming overkomt je. En ik zie het gek genoeg inmiddels weer als een ver-van-mijn-bedshow.’

Ruimte voor de Rivier in het kortDe Nederlandse rivieren hebben steeds vaker te maken met hoge waterstanden. Ze krijgen meer regen- en smeltwater te verwerken, terwijl ze tussen de dijken maar weinig ruimte hebben. Hierdoor neemt de kans op over-stromingen toe. Dat willen we voorkomen. Overstromingen hebben immers grote gevolgen voor mens, dier, infrastructuur en economie. Alleen dijkverhoging is onvoldoende om het toenemende overstromingsgevaar te keren. De waterstand in de rivieren moet omlaag. Samen met waterschappen, gemeenten en provincies werkt Rijkswaterstaat daarom aan het rijksprogramma Ruimte voor de Rivier; maatregelen die onze rivieren op meer dan 30 plaatsen meer ruimte geven. Dit doen we bijvoorbeeld door dijken te verleggen of het graven van geulen in de uiterwaarden. Zo zor-gen we voor meer veiligheid van vier miljoen inwoners in het rivierengebied en bovendien voor een omgeving met kansen voor natuur, recreatie en bedrijfsleven.

3

42

1

5

6A

6B

6C

Hetty van Dongen geeft aan hoe hoog het water stond in de Kasteeltuinen van Arcen. Foto: Henri Cormont

02

Nijmegen lanceert app over Ruimte voor de Waal

1 Lentslide. Dat is de naam van een gratis app voor de smartphone, die de gemeente Nijmegen in samen-

werking met Ruimte voor de Waal heeft ontwikkeld. De app toont in vogelvlucht hoe bij Nijmegen een nevengeul voor de Waal wordt aangelegd. Dat levert de stad naast betere bescherming tegen hoogwater een uniek rivierpark op. De app bevat een nieuwe kaart van het gebied, bijzondere plek-ken, een tijdlijn van het project en diverse wandelingen. ~

Download de gratis app Lentslide in de Appstore of via Google Play (beschikbaar voor iOS en Android).

Brug Tollewaard in gebruik

2 Bewoners en bedrijven in De Tollewaard hoeven bij hoogwater niet langer een noodzakelijk boottochtje

naar de dijk te maken. Sinds 7 oktober is namelijk de brug in gebruik genomen. De hoogwaterbrug maakt onderdeel uit van het project Uiterwaardvergraving De Tollewaard. De uiterwaard loopt eerder en vaker onder nu Rijkswater-staat de rivier hier meer ruimte geeft. ~

Dijkverbetering Amer-Donge in uitvoering

3 Aannemerscombinatie GMB Civiel B.V./Oldenkamp B.V. is eind oktober in opdracht van Waterschap

Brabantse Delta gestart met het Ruimte voor de Rivier- project Dijkverbetering Amer-Donge. Daar waar rivier-verruiming niet kan, worden de dijken verbeterd. Dit gebeurt onder andere langs het Oude Maasje. De dijk aan de zuide-lijke oever tussen de Keizersveerse Brug en gemaal Keizers-veer wordt over een lengte van 940 meter verhoogd en verbreed, zodat de bewoners in Geertruidenberg beschermd zijn tegen hoogwater. Het werk is eind 2014 klaar. ~

Meer informatie staat op www.ruimtevoorderivier.nl -> Nieuwsberichten -> 22 oktober.

Programma Stroomlijn komt op stoomMeer hoogwaterveiligheid bereikt Rijkswaterstaat niet alleen met de programma’s Ruimte voor de Rivier en Maaswerken, maar ook met Stroomlijn. Dit programma richt zich op onder-houd van de begroeiing in de uiterwaarden langs de Rijn- en Maastakken, zodat de rivieren bij hoog water goed kunnen doorstromen. Rijkswaterstaat voert de werkzaamheden uit in goed overleg met de eige naren/beheerders van de uiter-waarden. Ook wordt rekening gehouden met beschermde planten en dieren. Het programma Stroomlijn komt op stoom. Er zijn tien projecten in uitvoering en er zijn al tien projecten opgeleverd. Het werk is in 2016 klaar. ~

Meer weten? Kijk op www.rws.nl/stroomlijn.

Resten steenoven in de Bossenwaard

4 In de Bossenwaard zijn bij archeologisch voor-onderzoek voor het project Ruimte voor de Lek resten

aangetroffen, mogelijk van een oude steenoven. Al in de 14e eeuw werden in de omgeving van Utrecht bakstenen gemaakt van klei uit de uiterwaarden. De stenen waren onder meer nodig voor de stadsuitbreidingen. De ouderdom van de steenoven was tijdens het ter perse gaan van deze Waterstand nog niet bekend. ~

Meer weten? Kijk op www.ruimtevoorderivier.nl -> Nieuwsberichten -> 25 oktober.

Aannemer Dijkverleggingen Cortenoever-Voorsterklei bekend

5 Waterschap Vallei en Veluwe heeft eind september de dijkverleggingen bij Cortenoever en Voorsterklei

gegund aan aannemingsmaatschappij de Vries & van de Wiel uit Schagen. De aannemer won het vertrouwen onder meer door de belofte om beide gebieden zo min mogelijk te “hinderen” en de belangen van de agrariërs en andere bedrijven goed in het oog te houden. De hoofdwerkzaamheden bestaan uit de aanleg van twee nieuwe waterkerende dijken. Delen van het nieuwe buitendijkse gebied worden afgegraven. De al bestaande dijken worden aan de noord- en zuidkant verlaagd. Gemiddeld eens in de 25 jaar, bij extreem hoogwater, stromen de gebieden mee en verlagen ze de waterstand in de IJssel. De landbouwfunctie in de gebieden is behouden. ~

Meer over de gunning en de werkzaamheden staat op www.ruimtevoorderivier.nl -> Nieuwsberichten -> 30 september.

Drie informatie centra Ruimte voor de Rivier geopend

6A Aan de Drielsedijk 4 in Arnhem kunt u terecht voor informatie over de werkzaamheden in de Arnhemse

uiterwaarden, in Stadsblokken-Meinerswijk. Het project Uiterwaardvergraving Meinerswijk maakt hier onderdeel van uit. Er is ook een kleine expositie van voor werpen die tijdens het bodemonderzoek naar boven zijn gekomen. Het centrum is op werkdagen open van 9 tot 16 uur.

6B In het gemaal Veluwe aan de Werverdijk in Wapenveld is in november een informatiecentrum

geopend over het project Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld. U vindt hier tevens informatie over de Kader-richtlijn Water en Stroomlijn; programma’s die ook maat-regelen uitvoeren langs de IJssel. Bel voor meer informatie of een groepsrondleiding naar 055 - 527 29 11 (vraag naar Vicky Tol) of mail naar vtol@vallei-veluwe.nl.

6C In Deventer ten slotte is een informatiecentrum ingericht in het drijvende clubgebouw van de

watersportverenigingen Deventer aan de Industrieweg. Hier horen bezoekers het verhaal van Ruimte voor de Rivier Deventer én van alle rivierverruimingen langs de IJssel. Ook het landelijke Ruimte voor de Rivier-verhaal komt aan bod; hoe de meer dan 30 projecten met elkaar samenhangen. Het centrum is voorlopig alleen te bezoeken via een groepsrondleiding. Meer informatie: waterschap Groot Salland: 038 - 455 72 00. ~

Prijswinnende foto’s Annie Middeldorp won de fotowedstrijd voor Ruimte voor de Rivier Deventer, van waterschap Groot Salland. Haar foto van de wagens die af- en aanrijden met zand uit de nieuwe nevengeulen, brengt het werk aan Ruimte voor de Rivier op een unieke manier in beeld, aldus de jury. Henk Siebenga won de prijs voor Ruimte voor de Rivier Zwolle. Met zijn foto van de ‘bekramming’ van de aanrijroute voor zand-wagens wist hij het contrast tussen hoog- en laagwater en tussen winter en zomer vast te leggen. ~

Winnende foto Ruimte voor de Rivier Deventer (Annie Middeldorp).

Winnende foto Ruimte voor de Rivier Zwolle (Henk Siebenga).

03Kort nieuws

Uitzicht op de lucht De familie Achterkamp uit Westervoort koos ervoor te blijven wonen op hun boerderij in de Hondsbroeksche Pleij. Het uitzicht ging er wel op achteruit. Ruimte voor de Rivier verlegde de Pleijdijk namelijk tot honderd meter van het woonhuis. Toch blijft het goed boeren voor Jan en zijn zoon.

Dat is ruim gecompenseerd en we pachten nu 110 hectare van domeinen. Deze gron-den beheren we: onze koeien en schapen grazen er, we maaien het gras en knippen de doornwal een keertje per jaar.’

Beloftes nakomen‘Het is nu allemaal nog een beetje zoeken. De samenwerking met Rijkswaterstaat ver-liep tijdens de werkzaamheden altijd goed en vlot. Ik wist wie ik kon bellen en er werd naar ons geluisterd. Het contact met de

organisatie die nu het natuurbeheer verzorgt, is lastiger. Het gaat mij te traag. Zo zou er een goede grasmat ingezaaid worden. Die ligt er nu nog niet. En geloof me, koeien groeien echt niet van distels en ander vuil. Ik begrijp best dat de recessie overal op drukt, maar je moet wel je beloften nakomen. Dat doe ik ook. Wij hebben dit jaar met ons beheerwerk al 4000 extra liter dieselolie voor de trekker verbruikt. Daar moet iets tegenover staan.’

De familie Achterkamp bereidt zich voor op de toekomst. Jan: ‘Alle pachtcontracten zijn al op naam van mijn zoon gezet. Die kan dus straks verder hier. Qua veebezetting is het nu wat mager. Met het offerfeest is een groep runderen en schapen weggegaan. Dat gaan we weer opbouwen.’ ~

De een kon blijven, de ander moest wijken. Waterstand zocht vier bewoners op, die eerder in deze rubriek hun verhaal deden over de grote impact van Ruimte voor de Rivier op hun leven. Hoe staan ze er nu voor?

T oen de familie Achterkamp in 1961 het gemengde bedrijf startte op de Boven Pleij lag de dijk nog drie-honderd meter van de boerderij

vandaan. ‘Als je binnen zat, keek je over de dijk heen naar de Huissense kant’, vertelt Jan. ‘Nu zie je alleen lucht. Maar ach, je went er snel aan. En het is al eventjes geleden dat de nieuwe dijk is aangelegd, dus hij is al weer groen. Dat oogt vriendelijker.’

Beheerders‘Als boer in dit gebied ben je je constant bewust van het water. En dat het gevaarlijk is, weet ik ook als geen ander. Ik zag het water stijgen in 1993 en 1995. Als het toen was misgegaan, hadden we een ramp gehad groter dan de watersnood in ’53. We snap-ten dan ook best dat er maatregelen volg-den. En ons bedrijf zat er middenin. We raakten driekwart van onze grond kwijt.

Ineke en Jan Achterkamp bij hun boerderij op een terp in de Hondsbroeksche Pleij.voort.

Chantal Teunissen bij de werkzaamheden aan het project Waalsprong in Lent.

Einde van een geschiedenis

De familie Teunissen moest in 2006 plaatsmaken voor de neven-geul van de Waal. Ze leverde hun huiskavel aan de Griftdijk in voor een woning in het centrum van Lent. Een prettig stekje vertelt dochter Chantal, tevens CDA-raadslid van Nijmegen. Al is het gevoel van onvrede over het gedwongen vertrek nooit helemaal verdwenen.

Open kaart‘De verhuizing naar het nieuwe adres was dan ook best verdrietig’, vervolgt Chantal. ‘Dat neemt niet weg dat het huis zelf een leuke plek is. Mijn moeder woont er met plezier. Mijn vader heeft er ook nog een goede tijd gehad. Hij was actief als zelf-standig teelt adviseur en erg betrokken bij zijn voetbalclub. De oude Griftdijk? Daar zijn ze nu druk aan het heien voor de nieuwe stadsbrug. Tja, het wordt vast hartstikke mooi, maar ik heb er geen vrede mee. Dat gevoel van onrecht blijft me bij. De Griftdijk was ook mijn thuis. Tuurlijk, als raadslid ben ik me zeker bewust van de complexiteit van dit soort trajecten. Achteraf gezien had het proces transparanter gemoeten. Mijn advies: speel open kaart, en heel belangrijk, geloof in de expertise van inwoners.’ ~

T wee jaar geleden overleed de heer Teunissen. Plotseling, aan een hart-stilstand. Een paar maanden later werd het oude woonhuis van de

familie gesloopt. ‘Ik ben ergens blij dat mijn vader dat niet meer heeft meegemaakt’, vertelt Chantal. ‘Hij is op de Griftdijk geboren en getogen, heeft er een bedrijf in Kaapse violen opgebouwd en woonde en werkte daar 56 jaar. Dan is zo’n huis meer dan een stapel stenen, het is een plek met een enorm emotioneel verhaal. En dat het nu verdwenen is, betekent het einde van een groot stuk familiegeschiedenis.”

Gevochten en verlorenTheo Teunissen was destijds secretaris van de vereniging Gedupeerden Waaldijkverlegging Lent. In die hoedanigheid streed hij voor het behoud van 55 woningen en cultuurhistori-sche objecten. Chantal: ‘De oorspronkelijke doelstelling van de dijkverlegging – een veili-ger Nederland – kon hij natuurlijk wel billij-ken. Maar mijn vader had sterk het gevoel dat de uitwerking van de plannen vanuit stedenbouwkundige idealen werd ingesto-ken. Nijmegen zou er alles bij winnen en Lent alleen maar inleveren. Toen een alterna-tief plan, opgesteld door een vooraanstaand waterbouwkundig ingenieur zonder verdere bestudering werd weerlegd, was hij echt teleurgesteld. Wat kan je dan nog? Maar goed, we hebben gevochten en verloren.’

‘Speel open kaart en geloof in de expertise van inwoners’

‘We raakten driekwart van onze grond kwijt’

Foto: Henri Cormont

Foto: Henri Cormont

04 Uitgelicht

Zin in de verhuizing De gezinnen van Gerrit en Marinus Sluiter weten al een jaar of tien dat ze moeten verhuizen om de IJssel meer ruimte te geven. Dat maakte veel bij ze los, want de grond is al tweehonderd jaar in handen van de familie. ‘Het doet pijn deze plek te verlaten’, gaven ze in december 2008 aan. Maar inmiddels hebben ze zin in hun nieuwe huizen.

neer met de boot gaat.’ Dat maakt ook dat de Sluiters vrede hebben met hun verhui-zing. ‘Het wordt te gevaarlijk tijdens hoog-water en het is goed dat de rivier meer ruimte krijgt.’

BurenNu wonen de broers naast elkaar in twee-onder-een-kapwoningen. In de toekomst worden ze buren met elk een vrijstaand huis. Ze kunnen vanuit de tuin de bouw van hun nieuwe woningen volgen. Die liggen op nieuwe terpen langs de Schellerdijk.

D e Sluiters wonen op een terp aan het eind van een doodlopend dijkje, pal aan de IJssel bij Zwolle. Het is er prachtig en heel

rustig. Ze hebben er veel meegemaakt: ze zagen in de Tweede Wereldoorlog vlak bij hun huis de bommen rond de IJsselbrug vallen. In de hooiberg zochten ze dekking, want in huis sneuvelden regelmatig ruiten en dakpannen. Gerrit Sluiter mocht afge-lopen zomer onder begeleiding van de explosieven opruimingsdienst (EOD) op zijn land een bom tot ontploffing brengen. ‘De bom lag anderhalve meter onder de plek waar we jaren geleden grond hebben weg-gehaald om onze terp te vergroten.’

Met de bootDe gezinnen zijn zich heel bewust van de kracht van de IJssel, vertelt Marinus. ‘Ieder jaar moeten we een dag of zes met de boot naar de dijk omdat de terp omringd is door water. Je moet op tijd de auto en de fietsen aan de dijk zetten en goed plannen wie wan-

In een interview eind 2008 vertelden de broers dat ze het maar moeilijk konden verkroppen dat de slopershamer door hun woning zou gaan. Maar de plannen zijn veranderd. Gerrit: ‘De muren van ons huis blijven staan, als een herinnering aan dit type uiterwaardenbebouwing. Dat vinden we een mooi idee.’ ~

‘De aanloop duurde lang’, zegt Marinus. ‘In 2008 zijn we met de onderhandelingen voor de verkoop van onze huizen begonnen en in augustus 2010 was alles rond. We zouden al in 2011 gaan bouwen maar de uitvoering van Ruimte voor de Rivier begon pas later. Het is fijn dat de huizen nu bijna klaar zijn. Af en toe nemen we een thermosfles koffie mee en gaan we er even zitten.’

Gerrit en Marinus Sluiter bij hun nieuwe huizen langs de Schellerdijk.

‘Zoveel aanloop hadden we niet verwacht’‘Als we gaan verhuizen, dan maken we er het beste van’, zeiden Herman en Marianne van Assen uit het Zwolse buurtschap Spoolde in mei 2008. En dat hebben ze gedaan. De Van Assens grepen de verhuizing aan om de activiteiten van hun biologische schapenboerderij te verbreden. In oktober vierde de Vreugde-hoeve z’n eerste verjaardag.

De familie van Assen boerde al een kleine eeuw aan de Spool-derenkweg in Zwolle, maar hun bedrijf moest verdwijnen van-

wege de dijkverlegging bij Westenholte. Ze verhuisden 800 meter naar de Zalker-veerweg, waar Herman en Marianne een mooi nieuw bedrijf lieten bouwen. Herman was jarenlang, naast schapenboer, beheerder van een buurthuis. Hij besloot die kennis te gaan combineren met het schapenbedrijf. ‘Bezoekers kunnen bij de Vreugdehoeve een kop koffie of thee drinken, een ijsje eten en streek producten kopen, zoals de kaas, yoghurt, kwark en kefir (yoghurtplantje) die we hier maken en in het hele land verkopen. Er komt steeds meer aanloop, zoals voor de kook-workshops’, vertelt Herman. ‘En ons schapentheater wordt gehuurd voor verga deringen en trainingen. Daarbij spelen onze schapen regelmatig een rol. In de kudde zie je bijvoorbeeld goed hoe leiderschap werkt.’

Prachtig natuurgebied‘We vinden het geweldig om op zo’n prachtige plek te zitten, aan de rand van de Vreugderijkerwaard’, zegt Herman. ‘Het hoort bij de drie mooiste natuur-

gebieden van Nederland, maar dat weet bijna niemand. Je ziet hier vogels en planten die je nergens anders in Nederland vindt. Het is bijzonder dat hier al in 2002 de eerste nevengeul werd gegraven. Natuurmonumen-ten beheert het gebied al ruim vijftig jaar en houdt vanuit de Vreugdehoeve excursies. Bovendien gebruiken ze de hoeve als infor-matiecentrum en als uitvalsbasis voor de vrijwilligers. Ik breng de bezoekers en de boswachter met de “trekker-tram” naar het gebied. En we zetten de tram in als mensen de werkzaamheden in de uiterwaarden willen bekijken. Dat is wel zo veilig met alle graafmachines die nu aan het werk zijn.’

De populariteit van de locatie heeft de Van Assens verrast. ‘Er zijn elke week wel excursies voor bedrijven of mensen die iets te vieren hebben. Tijdens ons eerste verjaardagsfeest kwamen er zeshonderd bezoekers. Gelukkig doen vrijwilligers veel werkzaam heden en daarnaast hebben we een aantal parttime medewerkers. De mogelijkheden die we hier hebben zijn echt eindeloos en we verzinnen steeds iets nieuws. Op 20 december bijvoorbeeld organiseren we een Kerstfeest met kerst-cabaret, muziek en verhalen.’

Zie ook: www.devreugdehoeve.nl

‘Het wordt te gevaarlijk tijdens hoogwater’

Hoogwater veiligheidsoefening Eind oktober hielden waterschap Groot Salland, het ministerie van Defensie en de Veiligheidsregio IJsselland de hoogwaterveiligheids-oefening Conecto. Er werd een crisis gesimuleerd, waarbij het water van de IJssel snel steeg en het de vraag was of de dijken het zouden houden. De organisaties testten of ze vol doende op zo’n situatie zijn ingespeeld. De Vreugdehoeve was hierbij het ‘zenuw centrum’ van de oefening. Ook werd er op 2 november een informatiebijeenkomst over de oefening gehouden.

Foto: Erwin Zijlstra

Herman en Marianne van Assem hebben de activiteiten van hun schapenboerderij uitgebreid. Foto: Henk Tuinman

05

‘ Warme muts op, slim plannen en waterstanden checken’

Terwijl wij er binnen warmpjes bij zitten, werken de Ruimte voor de Rivier-uitvoerders buiten gewoon door. Of niet?

Wat is de invloed van de winter op de werkzaamheden? Bij hoge waterstanden, veel regen of sneeuw is het transport van grond en zand in de lage uiterwaarden lastig. Het wordt een grote modderpoel. Ook strenge vorst bemoeilijkt het werk, want bevroren grond kun je niet verwerken. Aannemers hebben daarnaast te maken met regels. Bij hoog­

den stilstand (december tot en met maart), maar wanneer de weersomstandigheden het toelaten wordt doorgewerkt. Voor de “winterproof” werkzaamheden volgen de uitvoerders de prognoses voor de water­standen op de voet. De uitvoerder van de kribverlaging/langsdammen op de Waal bij­voorbeeld kan bij lichte vorst en sneeuw – mits de materiaalaanvoer geen hinder ondervindt – gewoon doorwerken, omdat ze voornamelijk met steen werken. Verder hebben uitvoerders plannen klaarliggen hoe ze het werk bij hoog­water snel en probleemloos kunnen afbreken. En... ze zetten een warme muts op.

Wat hebben aannemers eerder meegemaakt tijdens de winter/hoogwater?IJsselfront werd begin juni verrast door onverwachts hoogwater tijdens werkzaam­heden in de Stobbehank en Zandweerd­plas. De uiterwaarden, het zand en de werk wegen stonden onder water, waar­door het werk een maand stillag. Uitvoer­ders calculeren deze risico’s echter in of nemen maatregelen, zodat het niet tot project vertraging leidt. Ze zetten bijvoor­beeld meer materieel in om in ‘droge’ perioden meer werk te verzetten.

En de vaarweg zelf, hoe wordt die bevaarbaar gehouden voor de scheepvaart? Vanaf temperaturen beneden de 3˚ Celsius monitort het Kernteam IJs van Rijks­waterstaat dagelijks de temperaturen. Bij ijsvorming schakelt het team ijsbrekers in. Ook sluisdeuren worden ijsvrij gehou­den. Met deze maatregelen is het tot nu toe altijd gelukt om de hoofdvaarwegen bevaarbaar te houden, een taak van Rijkswaterstaat. Soms weliswaar met een omweg, maar hierover wordt de scheepvaart op www.vaarweginformatie.nl geïnformeerd. ~

Met dank aan de uitvoerders IJsselfront (Ruimte voor

de Rivier Deventer), iLent (Ruimte voor de Waal), Van

Oord-GMB (Uiterwaardvergraving Munnikenland), Van

den Herik/Boskalis (Kribverlaging/langsdammen Waal)

en Egbert IJmker, adviseur scheepvaart Rijkswaterstaat.

water geldt bijvoorbeeld dat uitvoerders de uiterwaarden binnen 72 uur moeten ont ruimen. Ook voorraden grond aan de oevers moet verwijderd worden, omdat ze voor opstuwing kunnen zorgen. En tijdens het hoogwaterseizoen (1 oktober tot en met 1 april) mogen aannemers niet aan de primaire dijken werken.

Hoe bereiden aannemers zich voor? Weersgevoelige werkzaamheden worden zoveel mogelijk buiten de winter gepland. De planning voor project Munnikenland bijvoorbeeld houdt rekening met drie maan­

‘ Ruimte voor de Rivier is prachtig lesmateriaal’Middelbare school Het Stormink in Deventer legt in het onderwijs graag een link met de praktijk. Al in 2010 zagen docenten in de plannen om de IJssel meer ruimte te geven een mooie kans voor bijzondere onderwijsprojecten. En zo weten inmiddels honderden leerlingen erg veel over Ruimte voor de Rivier.

Het Stormink bedenkt projecten waarin een groot aantal vakken samenkomt. Bijvoorbeeld in een

programma rond het ruimen van bommen. ‘Leerlingen hoorden hoe belangrijk de spoorbrug in de oorlog was voor het trans­port van wapens, voorraden en troepen’, vertelt aardrijkskundedocent Alexander Pouw. ‘Dat er zo’n duizend bommen vielen, waarvan een groot aantal niet afging en die voor Ruimte voor de Rivier moesten worden geruimd. Ze zagen in de praktijk hoe je metaal in de bodem opspoort en hoorden in een bombunker

inhoudt. ‘Dat is nu wel anders. Ruimte voor de Rivier is prachtig lesmateriaal. En het zou ons niet verbazen als een aantal leerlingen “iets met water krijgt”.’

De actieve rol van de school is waardevol voor de leerlingen, maar ook voor water­schap Groot Salland. Het waterschap heeft in Het Stormink en hun leerlingen inspirerende ‘ambassadeurs’ gevonden, die het Ruimte voor de Rivier­verhaal op bijzondere wijze verspreiden, onder hun ouders en via de sociale media. ~

van een medewerker van de explosieven­opruimingsdienst (EOD) hoe je een bom onschadelijk maakt.’

Boottocht over de IJsselEerder maakten leerlingen eenmalig een nieuwsbrief van Ruimte voor de Rivier. Ze schreven haiku’s (Japanse gedichten) over de rivier. Organiseerden een fl ashmob ter gelegenheid van de opening van een tentoonstelling. En ze spelen vaak een rol bij offi ciële activiteiten; tijdens de offi ciële start van de graafwerkzaamheden interviewden ze bijvoorbeeld bezoekers voor een fi lm over

Ruimte voor de Rivier. Het nieuwste idee is om in het voorjaar van 2014 een boottocht te organiseren over de IJssel voor scholieren en senioren. ‘De boottocht is een uitste­kende manier om te zien wat er langs de rivier gebeurt en informatie over Ruimte voor de Rivier te krijgen’, vertelt Alexander. ‘We vinden het extra waardevol als de jongeren en ouderen dat samen beleven en het er over hebben.’

Alexander merkt dat veel leerlingen vooraf geen idee hadden wat voor werk een water­schap doet en wat Ruimte voor de Rivier

De leerlingen krijgen bij de Natuurderij informatie over de graafwerkzaamheden van Jochem Hoedemakers, uitvoerder bij Aannemerscombinatie IJsselfront.

Sneeuw en vorst bemoeilijken het werk. Foto: Shutterstock

Foto: Alexander Pouw

06

Winterwerk

De vroegste kustbewoners wierpen ze op als bescher-ming tegen het zeewater. Nu, ruim 2500 jaar later wordt dit fraaie staaltje van watermanagement herhaald binnen Ruimte voor de Rivier. Terpen. Ze verrijzen in de Noordwaard, langs de IJssel en in de Overdiepse Polder: ruim 40 in totaal. Ditmaal als bescherming tegen rivier-water. Een paar voorbeelden.

1 TERPEN BIEDEN AL EEUWEN VEILIGHEIDVanaf 550 v. Chr. ontstonden de eerste nederzettingen langs

de Friese en Groningse Noordzeekust. De zee overspoelde deze gebieden geregeld. Daarom legden de bewoners vluchtheuvels aan, die gaandeweg vaak veranderden in woonheuvels waarop soms complete dorpen werden gebouwd. De bouw van individuele huis-terpen begon vanaf het jaar 1000. Ook elders in het land ontston-den terpen, onder andere in het rivierengebied. Vanaf 1200 verloor de terp aan belang, er kwamen dijken. Veel terpen zijn inmiddels afgegraven. En terwijl liefhebbers de historische terpen koesteren en herstellen – vele zijn Rijksmonument – bouwt Ruimte voor de Rivier ze gewoon opnieuw. Bron: Wikipedia

3 ‘MOOISTE BOERDERIJ VAN NEDERLAND’

Annette Harberink is de boerin van Natuurderij KeizersRande in Diepenveen. ‘Met ons biologisch melkveebedrijf laten we zien dat landbouw, natuur- en waterbeheer goed samengaan. Wij houden de stad Deventer droog. Op 1 november 2013 zijn we offi cieel gestart. Ik vind dit de mooiste boerderij van Nederland. De gebouwen staan op een nieuwe terp, op de rand van de hoge en lage uiterwaard. Als de IJssel hoog staat, klotst het water tegen de boerderij aan.’

2 EXTRA GROTE TERP VOOR VLUCHTENDE DIEREN

De paardenfokkerij van Kees Brouwer staat op een nieuwe terp van 2,5 hectare in Diepenveen. ‘De terp is op mijn verzoek extra groot gemaakt en deels beplant, zodat herten en konijnen hier bij hoogwater kunnen overleven en er ruimte is om tijdelijk vee te huisvesten. Onze terp is dan een veilig eiland in de drie kilometer brede IJssel. In die periode kunnen we alleen met de boot naar de wal. Dat gebeurt een week of vier per jaar.’

4 WENNEN, ZO’N ‘KALE’ TERPDe bewoners in de Noordwaard moeten er nog aan

wennen, de ‘kale’ terpen die nu één voor één worden opgeleverd. Ze missen de privacy. Als de ontpoldering Noordwaard klaar is, telt het gebied 29 terpen (15 nieuw-bouwterpen en 14 bestaande terpen die aangepast worden) waarop vaak meerdere woningen staan. Tien hiervan zijn agrarische terpen.

5 ‘ER VERANDERT VEEL’Addy de Wit woont met haar gezin op een nieuwe

terp in de Overdiepse Polder. ‘Net als zeven andere boeren uit de polder hebben we een grote terp gekregen voor ons huis en de stallen. We hebben sinds begin dit jaar een mooi nieuw bedrijf en vanaf volgend jaar kunnen ook de koeien weer naar de wei. Dat is fi jn. Maar tegelijk doet het pijn dat veel mensen aan wie we gehecht waren moeten vertrekken, er verandert veel.’

1

4

22

3

5

3

07

In beeld

De Waterstand verdwijnt. U kunt ons blijven volgen via de landelijke website, Twitter en via de projectsites en -nieuwsbrieven. Maar Ruimte voor de Rivier werkt ook aan iets nieuws: een netwerk van lokale correspondenten die in woord en beeld verslag doen van de projecten. Op die manier kunnen we bijzondere verhalen over Ruimte voor de Rivier sneller en gerichter met u delen.

4kids

Lokale correspondenten gaan rivierverhalen ‘jutten’

Het netwerk zal bestaan uit (amateur-) jour nalisten en fotografen, die als een soort ‘rivierjutters’ opmerkelijke en ontroerende verhalen over de impact van Ruimte voor de Rivier opvissen. Zij weten immers het beste wat er ter plekke speelt. Denkt u hierbij aan verhalen over de mooie plekken in de uiterwaarden, interviews met bewoners; repor tages over het werk van de aannemers, maar ook aan (internationaal) nieuws en

achtergronden over hoogwater(bescherming). In de vorm van tekst, foto’s en fi lmpjes.

Mail onsHoe het netwerk precies gaat werken, daar gaan we nu ervaring mee opdoen. De eerste correspondenten hebben zich al aangemeld en we zoeken er nog meer (zie kader). Binnenkort kunt u de eerste geselecteerde bijdragen verwachten, die we vooralsnog

via bestaande kanalen gaan verspreiden. Wilt u op de hoogte gehouden worden hoe we deze verhalen in de toekomst met u gaan delen? Stuur dan een email naar info@ruimtevoorderivier.nl o.v.v. ‘rivierjutten’ of een Tweet (Ruimte voor de Rivier volgen via Twitter kan via www.twitter.com/ ruimtevdrivier met #RuimtevdRivier). Heeft u geen internet en/of email? Bel dan naar 088-7972900.

GEZOCHT: TIPS EN CORRESPONDENTEN

Kent of bent u die lokale correspon-dent, die het leuk vindt om met geur en kleur boeiende rivierverhalen te vertellen? Meldt u dan aan, want Ruimte voor de Rivier zoekt (vrij-willige) verslaggevers en fotografen met een breed regionaal netwerk en die iets bijzonders hebben met de rivier. De rivierjutters krijgen een serie van vier trainingen op het gebied van tekstschrijven, journalistiek en foto-grafi e. Stuur voor meer informatie een mail naar info@ruimtevoorderivier.nl o.v.v. ‘rivierjutters’.Heeft u tips voor verhalen? Of wilt u iets kwijt over het verdwijnen van Waterstand en dit vervolginitiatief? Ook hiervoor kunt u het bovenstaande e-mailadres gebruiken. Of bellen met 088-7972900.

In de uiterwaarden van Arnhem krijgt de rivier meer ruimte. Wil je weten hoe dat in z’n werk gaat? Ga dan mee op excursie. De aannemer die het werk maakt legt het je allemaal uit. Neem vooral je vriendjes en vrien-

dinnetjes, ouders en opa en oma mee. De excursie is in principe op de 3e zaterdag van de maand, maar houd voor de exacte datum de website in de gaten (www.rws.nl/meinerswijk).

Op pad met de aannemer

Waar staat Syb het schaap?a) Binnendijksb) Buitendijks

Mail je antwoord naar info@ruimtevoorderivier.nl o.v.v. VLIEGER en maak kans op één van de drie vliegers die we onder de juiste antwoorden verloten.

Hoe weet je nu of je binnendijks of buitendijks woont? Dat zit zo. Als er tussen jouw huis en de rivier een dijk ligt, dan woon je binnendijks. De dijk beschermt je tegen hoogwater. Het tegenover gestelde van binnen-dijks is buitendijks. Als je buitendijks woont, dan woon je in de uiter-waarden; het land tussen de dijk en de rivier. Als je hier woont, dan ligt jouw huis vast op een terp. Want bij hoogwater krijg je al snel natte voeten in het buitendijkse gebied.

Buitendijks of binnendijks?

Als er tussen jouw huis en de rivier een dijk ligt, dan woon je binnendijks. De dijk beschermt je tegen hoogwater. Het tegenover gestelde van binnen-

jouw huis vast op een terp. Want bij hoogwater krijg je al snel natte voeten

Kijk voor meer weetjes over rivieren, dijken en

waterbeheer opwww.ruimtevoorderivier.nl

TIP!

08

Waterstand stopt, hoe nu verder?

Waar staat Syb het schaap?a) Binnendijksb) Buitendijks

Mail je antwoord naar info@ruimtevoorderivier.nl o.v.v. VLIEGER en maak kans op één van de drie vliegers die we onder de juiste antwoorden verloten.

Colofon

Waterstand is een uitgave van Ruimte voor de Rivier (RvdR). Met deze nieuwsbrief informeert RvdR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het programma.

Meer informatieProgramma Ruimte voor de Rivier, Antwoordnummer 52528, 3502 VH Utrecht, 088 – 797 29 00info@ruimtevoorderivier.nlISSN nummer 1876 – 1984

In het programma Ruimte voor de Rivier werkt Rijkswaterstaat samen met regionale overheden om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivieren-gebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl

Hallo Waterkids. Dit is helaas de laatste 4kids-pagina die je leest, de Waterstand krant stopt ermee. We bedenken nu een plan hoe we kinderen in de toekomst gaan informeren over alle leuke uitjes, verrassende nieuwtjes en opmerkelijke weetjes over (Ruimte voor) de Rivier en Sieb het Schaap. Wil je op de hoogte blijven? Stuur dan een mail naar info@ruimtevoorderivier.nl o.v.v. Waterkids. Ook tips kun je via dit mailadres doorgeven. Vraag wel even je ouders om toestemming.

Ondertussen kun je Ruimte voor de Rivier blijven volgen via de website (www.ruimtevoorderivier.nl). Of volg Sieb het schaap op Twitter (www.twitter.com/SchaapSieb, met #SchaapSieb).