Water en natuur: complexe uitdaging in

een versnipperd landschap

Koen Martens, VMM AOW

met input van vele collega’s

Inleiding

• Decreet IWB, decreet natuurbehoud, SBZ,…: vraag naar ecologisch herstel waterlopen

• Ruimte in Vlaanderen is versnipperd: wonen, landbouw, natuur, …

• Waterprojecten hebben veelal impact op meerdere sectoren

Goede kennis van impact project op natuur en andere sectoren is cruciaal

Welke ingrepen zijn wenselijk?

Waterloop

• Natuurlijke oevers:

oeverzone - NTMB

• Continuïteit

• Structuurherstel:

hermeandering

Valleigebied

• Vernatting-verdroging

valleigebied

• Impact overstromingen

op valleigebied

Directe ruimte-inname Indirecte impact

4

Modellen: beslissingsondersteunend

instrument

Wijziging waterloop

↓

Oppervlaktewaterpeil

Overstromingen

Grondwaterpeil

Doelstellingen

Veiligheid

Natuur

Landbouw

…

oppervlaktewatermodel

grondwatermodel Eco-hydrologisch model

Kennistabellen

5

Impact overstroming op natuur,

bosbouw, landbouw?

• Impact is afhankelijk van:

• Kenmerken waterberging (frequentie, duur, hoogte, tijdstip)

• Waterkwaliteit (voedselaanrijking en verontreiniging)

• Aanwezige natuur, bos of landbouw

• Kennistabellen combineerbaarheid van overstroming en natuur, bos en landbouw werden opgemaakt

6

Waterberging en/of natuur?

win

ter

frequentie

duur

hoogte

frequentie

duur

hoogte

zo

mer

52 natuurtypes

7

Waterberging en/of landbouw?

zomer

8

Waterberging en/of landbouw?

9

Beschikbare instrumenten

Oppervlaktewatermodel:

impact wijziging waterloop op peilen waterloop, overstromingen,…

Grondwatermodel:

impact wijziging peil waterloop op grondwaterpeilen

Ecohydrologisch model:

impact wijziging grondwaterpeilen (en –kwaliteit) op natuur

Kennistabellen (HELP):

impact grondwaterpeilen op landbouw

Kennistabellen (TWOL-studie):

impact overstroming op natuur, bos en landbouw

Hermeandering Dommel

Projectdoel

• Herstel structuur

rechtgetrokken waterloop

in SBZ

• Herstel natuurtypes

valleigebied

Maatregelen

• Inschakeling 10 oude

meanders

• Toename lengte waterloop

• Hogere ruwheid waterloop

• Kleiner profiel oude

meanders

11

Hermeandering Dommel

Hermeandering

Grondwaterpeil ↑

lengte↑

dwarssectie↓

ruwheid↑

Oppervlaktewaterpeil↑

Hermeandering Dommel

Toename mesotroof elzenbroek

voor na

oppervlaktewatermodel grondwatermodel

eco-hydrologisch model

13

Hermeandering Dommel

Hermeandering

Oppervlaktewaterpeil ↑

Grondwaterpeil ↑

Natuur: realisatie streefpeilen

Landbouw: vernatting

14

Hermeandering Dommel

Hermeandering

Oppervlaktewaterpeil ↑

Natuur: realisatie streefpeilen

Landbouw: vernatting

+ herstel verlande zijwaterloop

15

Hermeandering Dommel

Hermeandering

Oppervlaktewaterpeil ↑

+ Herstel verlande zijwaterloop

Grondwaterpeil natuurgebied ↑

Grondwaterpeil landbouwgebied ≈

Natuur: realisatie streefpeilen

Landbouw: betere afwatering

Hermeandering Dommel

• Conclusies:

• Historische situatie is goede basis:

• Herstel meanders, profiel,…

• Herstel zijwaterloop (leigracht)

• Via interactieve modellering kan oplossing

gevonden worden om natuurdoelstellingen te

realiseren zonder negatieve impact op

landbouw

Case Begijnebeek

• Overstromingen in Diest

• Opwaartse vallei: natuur

• Waardevolle vegetaties in

vallei

• Slechte structuurkwaliteit

waterloop

• Verdroging

Impact waterberging op natuur

Kwetsbare vegetaties

Extra waterberging

Diest

Inrichting GOG

Dijk + stuw

Verontdieping huidige loop

Herstel oude loop

Resultaat:

-Extra waterberging ifv veiligheid Diest

-Structuurherstel en herstel vismigratie waterloop

-Vernatting vallei ifv natuur

Project Begijnebeek

• Win-win is mogelijk:

• Locatiekeuze

• Integrale inrichting:

• Waterberging

• Structuurherstel

• Aanpak verdroging

Uitkerkse polder:

situatieschets

• SBZ-gebied in stroomgebied

van Blankenbergse vaart

• IHD-doelstellingen: herstel van

zilte vegetaties

• Vraag natuur: hogere

waterpeilen + behoud zilte

kwel

• Vraag landbouw: geen

ongewenste vernatting

Onderbouwing peilafspraken

Uitkerkse polder

Peilbeheer

Oppervlaktewater

Grondwaterpeil

Chloridegehaltes

Doelstellingen

Landbouw

Natuur

Veiligheid

?

Uitkerkse polder:

oppervlaktemodel

• Peilen en debieten weergeven op elke

plaats langs de waterloop en in de vallei

• Overstromingen simuleren

• Historische, actuele en potentiële

toestand

• Effect van maatregelen inschatten op

oppervlaktewaterpeilen

Vragen beantwoorden

Uitkerkse polder:

grondwatermodel

• Seizoenale variatie in grondwaterstand

• Impact grondwaterstroming op zoet-zoutwater dynamiek

• Ruimtelijk variatie grondwaterstand: op verschillende plaatsen en dieptes in de polder

Vragen beantwoorden

25 25

Scenario’s

1. Peilverandering van de Blankenbergse Vaart

2. Peilverandering van (één of meer) 2de

categorie waterlopen

3. Al dan niet tijdelijk opstuwen van grachten in een bepaalde

zone

Uitkerkse polder: resultaten

Stap 1: effect gewijzigd streefpeil op peilen in BLV (scenario 1)

Uitkerkse polder: resultaten

Peilstijging tot 0,3 m

Stap 2: effect gewijzigd oppervlaktewaterpeil op grondwaterpeil (scenario 2)

Uitkerkse polder: resultaten

Gemodelleerde stijging grondwaterpeil (scenario 2)

Uitkerkse polder: resultaten

Gemodelleerde daling zoutgehalte

Uitkerkse polder

Conclusies:

• Opstuwing (1,5 – 1,7 m TAW) via Blankenbergse Vaart heeft bijna geen effect

• Hogere opstuwing in deelgebieden heeft wel invloed op de grondwaterstand

• Effect opstuwing sterkst bij laaggelegen percelen met lage grondwaterstand en bij hogere opstuwing

• Invloed op nabijgelegen percelen verwaarloosbaar

• Vernatting betekent verzoeting

To do:

• Selectie deelgebieden

• Afspraken streefpeilen

• Voorbereiding concrete

maatregelen voor realisatie

peilen

• Instrumenten verwerving, ruil,

vergoeding

Modellering zorgt voor bouwstenen gewenst

peilbeheer

Conclusies

• Versnipperd ruimtegebruik maakt ecologisch

herstel waterlopen en valleien niet eenvoudig

• Goede onderbouwing is cruciaal:

• Zorgt projectingreep voor gewenste

(natuur)resultaat?

• Oplossingen vinden voor alle ruimtegebruikers

• Historische situatie veelal niet te herstellen,

wel zeer belangrijke leidraad

• Verschillende modellen zijn beschikbaar,

verdere uitbouw kennis noodzakelijk