WAT MAAKT HET ONDERWIJS IN BEGRIJPEND LEZEN EFFECTIEF?

Leerlingen effectief informatie uit teksten leren halen

Dr. Kees Vernooy

Lector Emeritus Effectief taal-/leesonderwijs

Centrum voor onderwijskwaliteit

Kenniscentrum Expertis

Motto

Kinderen leren begrijpen wat ze lezen is het doel van het leesonderwijs.

 

Korte werkopdracht

Wat vinden uw leerlingen van begrijpend lezen?

WAT IS BEGRIJPEND LEZEN?

Begrijpend lezen is het proces van tegelijkertijd informatie onttrekken en betekenis verlenen door interactie en betrokkenheid met geschreven taal. Het bestaat uit vier elementen:

de lezer

de tekst

het leesdoel

sociaal-culturele context

Begrijpend lezen en de wetenschap

• We hebben grote vorderingen gemaakt op het gebied van wat we met technisch lezen moeten doen; het is bijna ontmoedigend dat dit voor begrijpend lezen nog niet het geval.

• De optimistische verwachtingen over de begrijpend leesstrategieën zijn niet uitgekomen

• Nog steeds vragen als:

- Wat zijn naast voorkennis de belangrijkste strategieën en bestaat er een hiërarchie?

- De rol van teksten. Moeten ze makkelijk of moeilijk zijn?

Wat zegt de wetenschap ook?

- Volgens internationaal onderzoek zijn de meeste leesproblemen het gevolg van fonologische problemen die leiden tot onvoldoende vloeiende en slecht begrijpende lezers;

- Penner-Wilger (2008): één op de vijf zwakke lezers kan vlot lezen maar heeft problemen met begrijpend lezen; de meeste zwakke lezers hebben problemen met vlot en vloeiend lezen.

- Ander internationaal onderzoek: de woordenschat van kleuters voorspelt het begrijpend lezen halverwege de basisschool;

Knelpunten begrijpend lezen• Een kwart tot een derde van de leerlingen is in groep 8 zwak (Van

den Broek 2010); Te veel kinderen in Nederland zijn zwakke technische lezers;

• Resultaten begrijpend lezen lopen terug (Cito 2007; PIRLS 2012);• De methoden voor de leesstrategieën blijken weinig/niet effectief te

zijn (Cito 2007);• Nederlandse kinderen zijn geen gemotiveerde lezers; bijna 50% van

de kinderen leest thuis nooit (PISA 2009);• De instructie in het omgaan met teksten laat veel te wensen over.

Een te grote kloof tussen instructie en zelfstandig toepassen van leesstrategieën (Bunte, 2013);

• Op veel scholen nemen na groep 6 de leesresultaten af (Hacquebord e.a. 2010): de leesvaardigheid van zwakke lezers neemt af als ze niet meer lezen (Willms en Murray, 2007);

• Kinderen vinden het Cito Hulpboek Begrijpend lezen lastiger dan Tekstverwerken (Rommelaar 2012). Vinden Nieuwsbegrip makkelijk.

Oorzaken problemen begrijpend lezen

PROCES KENNIS

Decoderen (Nauwkeurig)

Leessnelheid (Automatisch en vlot

en vloeiend)

Werkgeheugen (aandacht)

Afleidingen maken (abstract denken)

Visualiseren

Monitoren begrijpend lezen

Woordenschat (betekenis woorden)

Mondelinge taal

Syntactische kennis

Domeinkennis

Carlisle & Rice; Perfetti, Marron, & Foltz, 1996

Een aantal uitspraken van topdeskundigen

Wat zeggen ze?

• Pressley (2000): Zonder een sterk fundament in basisvaardigheden als decoderen en woordenschat, is begrijpend lezen onmogelijk.

• Torgesen (2003): Geen leesstrategie is krachtig genoeg om problemen met technisch lezen te compesenseren;

• Dougherty Stahl (2013):goed onderwijs in begrijpend lezen steunt niet alleen op leesstrategieën, maar houdt ook in gesprekken op hoog niveau, schrijven als reactie op wat is gelezen of daaraan gerelateerd is, woordenschat, het leren van begrippen etc.

Wat vereist begrijpend lezen? Veel!

• Doelgericht en actief met teksten bezig zijn• Vlot en vloeiend en op toon kunnen technisch lezen• Woordenschat en relevante kennis van de wereld• Tekstkennis (genre, structuur, etc.)• Werkgeheugen• Strategieën en vaardigheden om actief betekenis te

verlenen• Volharding en taakgevoel• Gemotiveerd zijn en zich competent voelen om met de

tekst aan de slag te gaan

Hoe word je een goede begrijpende lezer? Van begrijpend luisteren naar begrijpend lezen

woordenschat

fonemischbewustzijn

decoderen

begrijpendluisteren

zinsopbouw, praten

vlot lezenBegrijpend

lezen

Wanneer begint het begrijpend lezen?

Het begrijpend lezen begint niet na maar vóór het technisch lezen!

De meeste begrijpend leesstrategieën vragen dat een kind vlot kan lezen.

Wat moeten we doen?De belangrijkste aanbevelingen

1. Groep 1 – 8: aandacht voor woordenschat/kennis van de wereld (van begrijpend luisteren naar begrijpend lezen)(95% van de woorden in een tekst kennen).Voorkennis heeft volgens Hattie (2012) een effectgrootte van 1.05.

2. Groep 1 – 8: aandacht voor vlot en vloeiend lezen (van fonemisch bewustzijn naar vlot en vloeiend lezen).

3. Groep 4 – 8: kinderen met allerlei soorten teksten leren omgaan (ook bij de kennisgebieden).

Toelichting: 1 en 2 zijn de pijlers van het begrijpend lezen.