Wat is er aan de hand moet onze pensioenen?

Casper van Ewijk, Netspar & University of Amsterdam

KNAW Symposium, 9 januari 2014, Amsterdam

Agenda

• Wat is een pensioen?

• Goed pensioen is een risicovol pensioen

• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan

• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.

• Naar een nieuw pensioenstelsel

Vooraf: Mercer pension index

3

Vooraf: Waarde collectief pensioen

• voorkomt individuele fouten • welvaartswinst groot!

• kostenbesparing van collectief pensioen • Bauer & Frehen (2008) : 1,5% hoger rendement • Bikker & De Dreu (2006) : 2,2% hoger rendement

• beter beleggingsprofiel • extra risico op jongere leeftijd mogelijk • Gollier (2008): equivalent met 0,1% hoger rendement

• betere risicodeling tussen generaties

• voor niet via markt verhandelde risico's (o.a. macro langlevenrisico) • welvaartswinst equivalent met 0,2% tot 2 % extra rendement

4

Wat is een pensioen?

a. "Pensioen is uitgesteld loon"

b. "Aankoop van een vaste - nominale - uitkering na pensioenleeftijd"

c. "Pensioen is een storting in een - collectief / individueel - beleggingsfonds met onzekere uitkomst"

X werkgever garandeert niet

? kan maar is erg duur (en ook niet zeker)

! pensioeninleg rendeert in fondsen

5

Collectief aanvullend pensioen

Verdeelregels voor gezamenlijke pot

Gelijke premie voor allen

(ABP in 2014: 21,6% + 4% VPL)

Gelijke jaarlijkse opbouw

(ABP: in 2014: 1,95%)

Indexatie aan prijzen en lonen voorwaardelijk

Overigens: pensioenen zijn niet actuarieel fair

7

0

5

10

15

20

25

30

35

40

25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64

% grondslag

leeftijd

doorsneepremie

faire premie

Overigens: pensioenen zijn niet actuarieel fair

8

Overigens: pensioenen zijn niet actuarieel fair

9

"KNAW lid"

Agenda

• Wat is een pensioen?

• Goed pensioen is een risicovol pensioen

• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan

• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.

• Naar een nieuw pensioenstelsel

Wat is het probleem? Niet het pensioenvermogen.…

020406080

100120140160180200

% B

BP

2001 2020 2040 2060

Pensioenvermogen Overheidsschuld

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

1990 1992 1994 1996 1998 2000

Onroerende zaken Leningen op schuldbekentenis Aandelen Obligaties Overige beleggingen

....ook niet de genomen risico’s.… beleggingsportefeuille pensioenfondsen 1990-2000

Aandelen

Leningen

Maar wel de vergrijzing Old age dependency ratio (65+ as % 20-65)

Jaar2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

ItaliëSpanjeDuitslandFrankrijkVerenigd KoninkrijkNederland

Nederland

…een krimpend draagvlak voor risico's

0

200

400

600

800

1000

1200

1990 2001 2030

Pensioenverplichtingen Loonsom

Wat kost pensioenschok 40% aandelen verlies per actieve werknemer?

Anno 2005

Wat kost pensioenschok 40% aandelen verlies per actieve werknemer?

Anno 2005 Anno 2040

Conclusie risico's pensioen

• Pensioen is geen garantieproduct • maar resultaat van risicovolle beleggingen (ook na het pensioen) • plus na pensioen een verzekering tegen langlevenrisico

• Delen van risico's met jongeren moeilijker

• ondernemingen trekken zich terug als sponsor • grenzen van pensioenpremie bereikt • solidariteit van jongeren neemt af door wantrouwen in het systeem

• => Oudere werknemers en gepensioneerden moeten zelf de schok opvangen

13-Jan-

goto menu view | Header and Footer to

17

Pensioencontract zorgt voor faire verdeling van schokken % consumptieverlies door bankencrisis per cohort naar geboortejaar

18

Annual consumption loss per individual (without human capital)

-18%

-16%

-14%

-12%

-10%

-8%

-6%

-4%

-2%

0%

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020

year of birth

cons

umpt

ion

loss

(%)

conditioneel middelloonindexation, 3-year recoverycontribution rate, 3-year recoveryindexation, 5-year recovery

Verschil tussen collectief systeem (middelloon) en individueel systeem (DC) niet zo groot

ML-Pensioenfondsen

-3,5-3

-2,5-2

-1,5-1

-0,50

0,51

1,52

2,53

3,5

1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080

DC-Pensioenfondsen

-3,5-3

-2,5-2

-1,5-1

-0,50

0,51

1,52

2,53

3,5

1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080

Agenda

• Wat is een pensioen?

• Goed pensioen is een risicovol pensioen

• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan

• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.

• Naar een nieuw pensioenstelsel

Dekkingsgraad 1988 - 2013

Het Miljoenenontbijt 19 september 2012 21

Hoe groot is de schok eigenlijk? Over rekenregels en toezicht

• Pensioenindexatie en "afstempelen" is gekoppeld aan de "nominale" dekkingsgraad

• Is de dekkingsgraad niet "vertekend" door de grote gevoeligheid voor de dagrente?

• Moet een fonds niet uitgaan van een lange termijn horizon?

22

Zelfgekozen fictie van nominale zekerheid • Harde verplichtingen:

• opgebouwde pensioen in euro's (ca 2% van loon per jaar) • plus in het verleden toegekende indexatie

• Zachte verplichtingen • alle toekomstige indexatie

• Toezicht richt zich op de ondergrens van de "harde verplichtingen"

• dekkingsgraad kijkt naar nominale verplichtingen

• NB zonder enige indexatie blijft er maar 30 - 40% van je pensioen over! 23

Toezicht gebaseerd op nominale pensioenopbouw

⇒gevoelig voor rente (= waardering van nominale verplichting) ⇒werkelijke (reële) kapitaaldekking buiten beeld ⇒ voor volledige indexatie is een hogere dekkingsgraad dan 100 nodig (ca 140 bij rente van 4%)

020406080

100120140160

Nominale wereld Reele wereld

Buffer

VoorzieningindexatieNominaleverplichtingen

Dekkingsgraad gevoelig voor nominale rente

Het Miljoenenontbijt 19 september 2012 25

Uitsplitsing daling dekkingsgraad 2007-2013

dalende rente

Geeft de dekkingsgraad "te grote" verliezen weer?

• Nee, als je naar het nominale pensioen kijkt (toezichthouder DNB).

• Nee, als je pensioencontract accepteert zoals in de wet is bepaald: "afspraak is afspraak".

Geeft de dekkingsgraad "te grote" verliezen weer?

• Genuanceerd, als je naar het reële pensioen kijkt inclusief indexatieverwachting.

• voor het reele pensioen gaat het om het totale beleggingsrendement van pensioenfondsen;

• er kan worden beredeneerd dat het voor de toekomst te verwachten portefeuillerendement minder is gedaald dan de rente.

• Echter, onmogelijke discussie omdat het pensioencontract onduidelijk was:

• geen duidelijke regels over indexatie en premie, zeker bij dekkingsgraden < 100

• te verwachten rendement is onbekend • pas op voor "ad hocery" met discontovoet

Agenda

• Waarde van collectieve pensioenen

• Goed pensioen is een risicovol pensioen

• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan

• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.

• Naar een nieuw pensioenstelsel

Toekomst van het collectieve pensioen • Overgang naar reeel contract lijkt te mislukken.

• teveel verwarring over waarderingskwesties • hoewel verdelingseffecten tussen generaties beperkt zijn (CPB 2012)

30

Toekomst voor collectieve pensioen

Fundamentele bezinning op ons stelsel

• Heldere eigendomsrechten • compleet en houdbaar pensioencontract • of individuele rekeningen

• Verminderen van onbedoelde herverdeling • doorsneepremie

• Meer maatwerk en flexibiliteit • grote heterogeniteit van deelnemers • pensioen samen zien met wonen en zorg

31

Waar de pensioendiscussie echt om gaat:

32