22-3-2018

1

Woensdag 21

maart 2018

WAT EET MIJN PAARD ?

Jan Willem Versteegt

Petra Groeneveld

Jiska Zeegers

◼ INLEIDING

◼ WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

- Natuurlijke behoefte van het paard

- Ruwvoer- Krachtvoer- Supplementen

◼ WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD

- Gezond paard, onderhoud tot lichte

arbeid- Jong paard, in de groei- Sportpaard, matig tot zware arbeid- Merrie, dracht en lactatie

Wat eet mijn paard?

◼ VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN

- te mager/ te dik

- PPID- gebitsproblemen- EMS- recidiverende koliek- maagzweren

◼ SNELLE HAP

- Zout- Slowfeeders- Kijkersvraag- Feit of fabel?- Take away’s

22-3-2018

2

◼ Waarom dit onderwerp?

◼ Vragen van eigenaren over de conditie van hun paard

◼ Vragen van eigenaren over het rantsoen van hun paard

◼ Onze eigen waarneming tijdens behandelingen van paarden

◼ Gebleken uit evaluaties van voorafgaande informatie avonden

INLEIDING

◼ INLEIDING

◼ WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

- Natuurlijke behoefte van het paard

- Ruwvoer- Krachtvoer- Supplementen

◼ WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD

- Gezond paard, onderhoud tot lichte

arbeid- Jong paard, in de groei- Sportpaard, matig tot zware arbeid- Merrie, dracht en lactatie

Wat eet mijn paard?

◼ VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN

- te mager/ te dik

- PPID- gebitsproblemen- EMS- recidiverende koliek- maagzweren

◼ SNELLE HAP

- Zout- Slowfeeders- Kijkersvraag- Feit of fabel?- Take away’s

22-3-2018

3

WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

Natuurlijke behoefte van een paard

• Paard is planteneter• Ruwe celstof is belangrijkste energiebron

VERTERING◼Mond: verkleining voedseldeeltjes, speeksel

◼Maag: verzuring maaginhoud, suikers en zetmeel vertering. Maag is betrekkelijk klein

◼Dunne darm: vertering vetten, koolhydraten en eiwitten. 45 min-3 uur

◼Enzymen

▪ Alvleesklier: neutralisatie maagzuur en splitsing eiwitten/zetmeel/vet

▪ Gal: emulgeren vetten

▪ Slijmvlies darm: vertering suikers en eiwitten

◼Blinde darm en dikke darm: fermentatievaten. Omzetting koolhydraten tot VVVZ en NH3 tot

microbieel eiwit. > 48 uur

◼Grote maaltijden zijn tegennatuurlijk → overloop naar blinde darm →

gasvorming/diarree/koliek/hoefbevangenheid

WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

22-3-2018

4

WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

Ruwvoer• In de natuur: seizoensgebonden

voorjaar en zomer mals gras, kruiden, blaadjes, etc.winter boomschors, droog gras, riet, etc.

• Wild paard maalt 18 uur per dag → 2500 kauwslagen per 1 kg ruwvoer

• Is essentieel voor de kauwbehoefte, darmmotiliteit, gezonde darmflora en

het fermentatieproces in de blinde- en dikke darm

Ruwvoer =

◼ Gras◼ Hooi ◼ Voordroog◼ Kuilgras◼ Snijmais◼ Luzerne◼ (Stro)

Zorg dat je paard 1 – 1,5 kg ruwvoer per 100 kg lichaamsgewicht per dag krijgt, voor een volwassen paard

komt dit neer op 6 – 9 kg ruwvoer per dag.

WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

22-3-2018

5

◼Kan ‘volledige’ voeding zijn

eigenschappen variëren met het weer. Algemeen: Energie waarde: hoog, eiwit: redelijk hoog,

spoorelementen: laag, caroteen: hoog, vit. E: redelijk hoog, vit. D: laag

◼ Regelmatig mesten en maaien/weiden positief effect op:

▪ Kwaliteit gras

▪ Preventie Jacobskruiskruid en onkruid

▪ Verlaging fructanen (vooral hoog bij gestressed gras)

◼Suikers in gras (= opslag voor de groei vh gras)

▪ Zonnige dagen en koude nachten ↑

▪ Beste is in de ochtend laten grazen (tenzij koude nacht)

▪ Fructaanindex!

◼ Graastijd : beperkte graastijd – sneller grazen! Individuele verschillen zijn groot

◼ Weidegang: paard graast 0,5-0,8 kg ds/ uur

◼ Weidegang: paard kan max. 2,5% van LG aan ds op, pony’s kunnen wel tot 4,5 % op!

RUWVOER - GRAS

◼Hooi: kán hoog gehalte aan suikers bevatten (tenzij in de ochtend gemaaid)

◼ Hooi in kuilbalen: minder suikergehalten door verzuring

◼ Voordroogkuil: hoger energie en eiwitgehalte, stofarm

◼Luzerne : vezel en eiwitrijk , hoog calciumgehalte, laag vit. E

◼Snijmais : zetmeelrijk, verder weinig voedingsstoffen, tegenwoordige rassen te energie rijk voor paarden

◼Stro : zeer hoog ruwe celstof gehalte, kan als aanvulling, maar te veel geeft kans op verstopping.

Advies: ruwvoeranalyse

RUWVOER – GECONSERVEERD

22-3-2018

6

VOEDINGSWAARDE RUWVOER

RUWVOER ANALYSE

22-3-2018

7

RUWVOER ANALYSE

◼ Drogestof gehalte

▪ Hooi: ± 85 %

▪ Droge kuil: ± 70 %

▪ “koeienkuil” ± 35-40 %

◼ EWpa : Energie Waarde Paard, gemiddeld hooi levert bijv: 0,5 Ewpa/kg ds

◼ VREp : Verteerbaar Ruw Eiwit Paard, uitgedrukt in gram/ kg ds. VREp = eiwit in het voer – eiwit in de

mest. Bij een uitsluitend ruwvoer rantsoen is een VREp van 40g /Kg ds nodig. VREp > 90 g/kg ds =

hoog

◼Ruw as: totaal aan mineralen die overblijven na volledige verbranding van de voeding → Een hoog

gehalte (> 10%) kan wijzen op veel zand in het ruwvoer!

RUWVOER ANALYSE

22-3-2018

8

◼Ruwe celstof : = celwanden, worden in de dikke darm door bacteriën vergist (gefermenteerd)

◼NDF, ADF en ADL zijn de afzonderlijke celwandcomponenten, waaronder het onverteerbare houtstof

(hoe ouder de plant, hoe meer houtstof)

◼VCOsp : verteerbare organische stof, wordt lager bij stijgende ADL (houtstof)

◼Suiker: grote variatie, afhankelijk van maaimoment, mate van broei. > 10% is hoog

◼Mineralen/ spoorelementen.

▪ Calcium/fosfor: botontwikkeling ( gewenste verhouding = 2:1)

▪ Magnesium: ondersteunt enzymen

▪ Koper: botontwikkeling en hemoglobine aanmaak

▪ Zwavel: hoef en haar

▪ Zink: eiwitsynthese en botontwikkeling

RUWVOER ANALYSE

◼Gevaren

▪ Conserveren van ruwvoeders : Schimmel , Broei

▪ Botulisme

▪ Giftige planten

▪ Zand

◼1e snede? 2e?..... > grote invloed op samenstelling

◼Overgang naar ander ruwvoer 2 weken de tijd voor nemen

→ plotse wijziging van kuil, hooi (of brokken) vervijfvoudigt de kans op koliek!

RUWVOER

22-3-2018

9

BROKKEN, MUESLI OF GRANEN

◼ Zijn beide een mengsel van granen en graanproducten, met toevoeging van vitaminen, mineralen en spoorelementen

◼ Brok: gemalen en geperst, ieder brokje heeft dezelfde samenstelling

◼ Muesli: mengsel van bovenstaande producten, afzonderlijke granen vaak herkenbaar.

◼ Granen: enkelvoudig krachtvoer, hoog zetmeel-, hoog fosfor gehalte (scheve Ca/P)

KRACHTVOER

◼ Voorbehandeling zorgt voor een snellere vertering (het ontsluit zetmeel waardoor de verteerbaarheid versnelt).

◼ Muesli moet een paard langer op kauwen. Voordeel: meer speekselproductie.

◼ Krachtvoer bevat vaak te weinig mineralen (Ca/Mg/P) om tekorten in het ruwvoer te compenseren. Wel vaak ruim voldoende sporenelementen.

◼ Max 2 kg per maaltijd, minimaal 3x daags

KRACHTVOER

22-3-2018

10

◼Vezelrijke voeding: weinig suikers en eiwitten. Geschikt voor nierpatiënt en insuline resistentie

◼Zetmeelrijk: hogere glycogeenvoorraad. Slome paarden, leverpatiënt en bij korte/krachtige

prestaties

◼Vetrijk: ‘dikmaker’. Magere paarden, spierbevangen paarden, sportpaarden!

◼Zemelen: aanvulling voor verbetering darmpassage (Ca-P)

◼Bietenpulp: vezelrijk, stimuleert gezonde darmflora (=voeding voor de ‘goede’ bacteriën)

◼Wortels/appels: lekkere aanvulling

◼Vit E en Se: bij vetrijke voeding, eind winter, drachtige merrie → verbetering biestkwaliteit

◼Electrolytenmix: bij zeer veel zweten, ná zware inspanning

AANVULLINGEN EN SUPPLEMENTEN

WELKE?

22-3-2018

11

◼ Onbeperkt en goede kwaliteit

◼ Eigen bron, oppervlakte water, leidingwater

◼ Leidingsysteem: emmers, vlotterbakken, zelfdrinkers

◼ Samenstelling: metalen, micro-organismen, vervuiling

◼ Bij twijfel: drinkwater analyse

◼ Behoefte naast hooi rantsoen hoger dan bij vers gras

WATER

◼ INLEIDING

◼ WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

- Natuurlijke behoefte van het paard

- Ruwvoer- Krachtvoer- Supplementen

◼ WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD

- Gezond paard, onderhoud tot lichte

arbeid- Jong paard, in de groei- Sportpaard, matig tot zware arbeid- Merrie, dracht en lactatie

Wat eet mijn paard?

◼ VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN

- te mager/ te dik

- PPID- Gebitsproblemen- EMS- recidiverende koliek- maagzweren

◼ SNELLE HAP

- Zout- Slowfeeders- Kijkersvraag- Feit of fabel?- Take away’s

22-3-2018

12

◼ Conditie paard

◼ Gedrag

◼ Mest

◼ Vacht

◼ Ziektes

Beoordelen van het paard

◼Uitgedrukt als Ewpa (energiewaarde paard)

◼Eiwit waardering: VREp (verteerbaar ruw eiwit paard)

◼Wat heeft een paard nodig:

▪ Onderhoudsbehoefte

▪ Plus

▪ Arbeid

▪ Dracht

▪ Zogende merrie

▪ Groei

ENERGIEBEHOEFTE

22-3-2018

13

Energiebehoefte

BCS

22-3-2018

14

VOORBEELD

DIESEL, Rijponyruin van 12 jaar

stokmaat ± 1,50 m

Geschat gewicht: 450 kg

Gewenst gewicht: 400 kg

Zomer rantsoen: weidegang 24 uur per dag,

Gras opname = 0,5 kg ds / uur gedurende 18 uur per dag = 9 kg ds gras levert 7,11 kg Ewpa en 1305 gr. VREp

Huidig rantsoen 8 kg hooi, en 0,2 kg Balancer.

Hooi opname = 6,8 kg ds = 3,6 Ewpa, en 251 gr. VREp

Krachtvoer = 0,2 kg = 0,12 Ewpa en 22,6 gr VREp

Totaal : 3,72 Ewpa en 273,6 gr. VREp

Behoefte van een paard van 400 kg (is gewenst gewicht)

- onderhoud : 3,68 Ewpa/ dag en 270 gr. VREp/ dag

- toeslag lichte arbeid: 0,99 Ewpa/ dag en 75 gr. VREp/ dag

◼ totale behoefte van Diesel = 4,76 Ewpa en 345 gr. VREp om op 400 kg gewicht te blijven

◼ Huidig rantsoen = 3,72 Ewpa en 274 gr. VREp

◼ Afval dieet : 0,75 van de behoefte van het ideale gewicht óf niet compenseren voor arbeid

◼ Bezuinig op energie maar niet op eiwit

◼ Zomer rantsoen van 24 uur beweiden op standweide levert dus véél te véél energie!

VOORBEELD

22-3-2018

15

Opdracht voor in de pauze:

Hoe veel hooi en hoeveel kuil zit er in

De hooinetten??Wie het dichtste bij het werkelijke

gewicht zit, van de 2 netten samen

wint een ruwvoer analyse

Van Pavo!

Pauze

◼ INLEIDING

◼ WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

- Natuurlijke behoefte van het paard

- Ruwvoer- Krachtvoer- Supplementen

◼ WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD

- Gezond paard, onderhoud tot lichte

arbeid- Jong paard, in de groei- Sportpaard, matig tot zware arbeid- Merrie, dracht en lactatie

Wat eet mijn paard?

◼ VOEDING GERELATEERDE ZIEKTEN

- te mager/ te dik

- PPID- gebitsproblemen- EMS- recidiverende koliek- maagzweren

◼ SNELLE HAP

- Zout- Slowfeeders- Kijkersvraag- Feit of fabel?- Take away’s

22-3-2018

16

◼Koudbloeden, sobere rassen

◼Risico: hoefbevangenheid, IR

◼Een gezond gewichtsverlies is 0,5 - 2% van het lichaamsgewicht per week

◼Bepaal hoeveel energie het paard/pony nu krijgt

◼25-40% minder energie in de voeding

◼‘Arm’ hooi, met aanvulling eiwitten zoals luzerne en mineralen/vitamines

◼Geef krachtvoer met een lage energiewaarde (EWPa < 0,85)

◼Beperk weidegang

◼Paarden die weinig arbeid verrichten hebben vaak geen extra krachtvoer nodig na het rijden

◼Geen crash dieet….

◼Beweging!

◼Hoefbevangen/IR: geen natuurhooi!Paard heeft nodig: 1,5 -2% van het ideale lichaamsgewicht droge stof voor onderhoud

OBESITAS

◼In de meeste gevallen is het verhogen van de hoeveelheid krachtvoer geen oplossing om je paard

dikker te krijgen. De kwaliteit van het ruwvoer is veel belangrijker voor de gezondheid van je paard.

◼Gras is de beste voeding om een paard snel aan te laten komen

◼Beter vetrijk voeding dan koolhydraat (suiker) rijke voeding

◼Meer eiwitten in het rantsoen voor aanzet spieren

▪ luzerne

▪ mais (meel): erg zetmeelrijk, dus voorzichtig mee zijn

▪ bietenpulp

▪ (merriebrok/veulenbrok)

TE MAGER

22-3-2018

17

▪ PPID= ziekte van Cushing

▪ Te veel cortisolproductie bijnieren, aangestuurd door een goedaardig gezwel in de hersenen

▪ Doorgaans > 15jr oud dier

▪ Grotere kans op laminitis

▪ Opvallendheden: later stadium

▪ lange (krullende) vacht

▪ vermageren maar vaak dikkere buik

▪ spierverlies

▪ vetophoping boven de ogen

▪ veel drinken/plassen

▪ hoefbevangenheid

→ andere behoeTen aan suikers. Stimuleren spieropbouw, dus eiwitrijk/vetrijk

Vermijd suikerrijk ruwvoer

ZIEKTES

PPID

◼Gebitsafwijkingen

▪ Goed werkend gebit is essentieel voor opname voedingsstoffen

▪ ‘ziektes’

▪ Ouderdom

▪ Wisselen melkgebit/doorkomen kiezen

▪ Niet onderhouden gebit → kleine afwijkingen worden met de tijd doorgaans ernstiger

▪ Niet goed ontwikkeld gebit

◼Kan het paard niet kauwen: slobbers gaan geven, vaak vezelrijk

◼Bv grasbrokken, luzerne, havermoutbrokken, bietenpulp

◼Indien kv: dan voorbehandelde brokken! en liever vetrijker voeren dan zetmeel/suikerrijk

ZIEKTES

gebitsafwijkingen

22-3-2018

18

EMS= equine metabolic disease: insuline resistentie, overgewicht en hoefbevangenheid

◼Overgewicht → toename insulineproductie → langdurige te hoge concentratie insuline in het bloed →

maakt het lichaam minder gevoelig voor werking insuline → nog meer insulineproductie en

glucosestijging → vicieuze cirkel….

◼ De oplossing: afvallen!! maar dan wel gericht afvallen.

▪ 50 kg afvallen zonder extra beweging kost 150-250 dagen

▪ Geen crash dieet: risico leververvetting

▪ Wat dan wel: kleine porties (ruw) voeding met lage gehalten aan suiker/zetmeel

▪ Let op mineralen, vitamines!

ZIEKTES

EMS

◼Maagzweren: knarssetanden, zeurende buikpijn, gapen, prestatie vermindering, kribbebijten

◼Stress?

◼Medicatie

◼Voeding!!!

- veel ruwvoer, verdeeld over de dag

- stro in de stal

- luzerne (Ca en eiwitrijk) discutabel, wellicht luzernebrok beter

- krachtvoer ↓ (liefst ontsloten kv) en evt met luzerne mengen

- pectines

ZIEKTES

maagzweren

22-3-2018

19

Recidiverende koliek

- - indien voeding gerelateerd (kan ook door afwijkend darmstelsel): vaak door verstoring dikke

darm/blinde darm door overmaat aan koolhydraten die de de dunne darm passeren

- - te weinig ruwvoer: te weinig stimulatie darmwerking en minder goede fermentatie

- - te trage doorstroom van darminhoud

Voeding

- - veel ruwvoer, over de dag verdeeld

- - indien krachtvoer: laag in koolhydraten, dan liever rijker aan eiwitten/vetten

- - probiotica

- - verbetering passage darminhoud: zemelen, bietenpulp, luzerne

Beweging!

Ziektes

recidiverende koliek

◼ INLEIDING

◼ WAARUIT BESTAAT EEN RANTSOEN

- Natuurlijke behoefte van het paard

- Ruwvoer- Krachtvoer- Supplementen

◼ WELK RANTSOEN PAST BIJ WELK PAARD

- Gezond paard, onderhoud tot lichte

arbeid- Jong paard, in de groei- Sportpaard, matig tot zware arbeid- Merrie, dracht en lactatie

Wat eet mijn paard?

◼ VOEDINGSGERELATEERDE ZIEKTEN

- te mager/ te dik

- PPID- gebitsproblemen- EMS- recidiverende koliek- maagzweren

◼ SNELLE HAP

- Zout- Slowfeeders- Kijkersvraag- Feit of fabel?- Take away’s

22-3-2018

20

◼Een onderschat tekort bij het paard

◼Zweten tijdens arbeid

◼1 afgestreken theelepel = 5 gr

◼Liksteen

ZOUT

Zout

22-3-2018

21

◼Kunnen een goede oplossing zijn voor:

- snelle eters → verveling

- paarden die af moeten vallen

- knoeiers/vertrappen voer

SLOWFEEDERS

“Haver geeft meer energie”

FEIT OF FABEL?

22-3-2018

22

“eiwitten in het gras zorgen voor

hoefbevangenheid”

FEIT OF FABEL?

“mijn paard krijgt eiwitbultjes van het

gras/kuil”

FEIT OF FABEL?

22-3-2018

23

“een zoutblok werkt voldoende om de

zoutbehoefte van mijn paard te

ondervangen”

FEIT OF FABEL?

Door Marjan ons toegestuurd:

◼ Mijn paard is bij jullie in de praktijk ingeschreven. Het gaat om Iriska, bijna 28 jaar oud. Vanwege het snel

vermageren en maken van proppen is zij onlangs (door Petra) nagekeken. Gebleken is dat de achterste kiezen

vrijwel volledig zijn vervlakt. Zij krijgt al enkele jaren seniores priores van Subli en 18+ Pavo en dagelijks hooi of

kuil. Ook na de behandeling blijft zij proppen maken van hooi en kuil. Ik heb vervolgens luzerne geprobeerd en

ook Hartog grasmix als vervanging, maar ook bij deze producten blijft zij proppen maken.

◼ De priores, 18+ en de brokken in de grasmix eet zij goed.

◼ Is er een andere vervanger van ruwvoer wat ik kan geven?

◼ Kan ik toch hooi/kuil blijven aanbieden als tijdverdrijf of is dit gevaarlijk ivm mogelijke slokdarmverstopping?

INGEZONDEN VRAAG

22-3-2018

24

◼ Seniores priores heeft ook vezels zodat zelfs paarden zonder (functionele) kiezen genoeg vezels

binnen krijgen, dit geldt wel bij volledige toevoeging van dit product

◼ Gras zou de beste oplossing zijn, dit kunnen ze vaak tot een heel laat stadium verwerken en bevat

veel voedingsstoffen

◼ Alternatieven: gras/ruwvoer dat zeer kort stengelig en zacht is en rijk aan VREp (>60 gr)

◼ Grasmix gaat niet beter, grasbrokken zijn te overwegen (kan als brok of geweekt gevoerd worden)

◼ Voorbewerkte brokken/muesli’s

ANTWOORD

◼ Plantaardige olie bijvoeren/vetrijk kv

◼ 18+ is een heel geschikt kv (eventueel veulenbrok)

◼ Risico slokdarmverstopping is wellicht wat groter maar doorgaans laten de paarden de proppen uit

de mond vallen en slikken ze niet door

◼ MPB mix: combinatieproduct van bietenpulp, bierborstel en mais

◼ Advies: paardenrusthuis Soest heeft zijn eigen ruwvoer voor slecht kauwende paarden

ANTWOORD

22-3-2018

25

◼ Geef minimaal 1 kg ds ruwvoer per 100 kg paard per dag

◼ Geef nooit meer kilo’s in kv tov rw

◼ Niet meer dan 2 kg kv per voerbeurt

◼ Laat een paard niet langer dan 6 uur zonder eten staan

◼ 1-3 uur voor het rijden geen grotere hoeveelheden krachtvoer geven

◼ Bestaat het dieet alleen uit ruwvoer: supplementen bijgeven voor de mineralen/vitamines

◼ Neem de tijd voor rantsoenveranderingen

TAKE AWAY’s

◼Handige websites:

- www.voervergelijk.nl

- www.pavo.nl

- www.kleinhekkelder.nl

- www.bonpard.nl

- www.cvbdiervoeding.nl (tabellenboekje paard)

HANDIG OM TE WETEN