OVAM, uw beleidspartner in afval en bodem

waarheen met je keuken-en tuinafval?

3

waarheen met je keuken- en tuinafval?

Als je thuis al composteert, willen we

je helpen om dat nog beter te doen.

Misschien vormen sinaasappelschillen

of grasmaaisel nog een probleem? De

OVAM wil je ondersteunen. Deze bro-

chure vat alle informatie samen.

Leidraad is het ladderprincipe van

Lansink. Eerst komen de aanleg van je

tuin, het gazonbeheer, afvalarm tuinie-

ren, het mulchen en het houden van

dieren als afvalverwerkers aan bod.

Daarna krijg je kort meer uitleg over de

verschillende systemen van thuiscom-

posteren (bakken, vaten, wormenbak).

Deze brochure informeert je ook over

wat er met je GFT- en tuinafval gebeurt

wanneer je het laat composteren. Voor

verschillende thema's zoals grasmaai-

sel, afvalarm tuinieren en de diverse

composteersystemen zijn er afzonder-

lijke brochures beschikbaar. Vraag er-

naar! We wensen je alvast veel lees-

plezier!

Vlaanderen "produceert" jaarlijks heel

wat organisch-biologisch afval zoals

GFT en groenafval. 36% van de bevol-

king kiest ervoor dat afval in eigen tuin

te composteren.

Wat niet thuis gecomposteerd wordt,

belandt via de gemeentelijke inzame-

ling of het containerpark in een profes-

sionele composteerinstallatie. Gemid-

deld biedt elke Vlaming zo'n 55 kg

geselecteerd GFT- en groenafval per

jaar aan. De OVAM wil nog verder

gaan op het vlak van thuiscomposte-

ring. Tegen 2007 mikken wij op 40%

van de bevolking die actief aan pre-

ventie van organisch-biologisch afval

doet door thuis te composteren, kip-

pen te houden, enz.

Daarnaast willen we ook afvalpreven-

tie aan de bron stimuleren. Enkele

voorbeelden: afvalarm tuinieren of het

doordacht aanleggen van de tuin om

groenafval te voorkomen.

Vlaco vzw (Vlaamse Compostorganisatie) Kan. De Deckerstraat 37 2800 Mechelentel.: 015 45 13 70fax: 015 21 83 35www.vlaco.beinfo@vlaco.be

In samenwerking met:

4 5

Wat betekent de ladder van Lansink

voor het plantaardig organisch-biolo-

gisch afval dat in je keuken en tuin

vrijkomt? Op de eerste plaats voor-

komt een doordachte aanleg van je

tuin een heleboel groenafval. Een

voorbeeldje? Plant bodembedekkers

in plaats van een groot gazon in te

zaaien. Organisch-biologisch materi-

aal kan je ook makkelijk hergebruiken

in je tuin. Een mulchmaaier versnip-

pert het gemaaide gras en werpt het

terug op je gazon. Grasmaaisel,

herfstbladeren en houtsnippers zijn

ideale bodembedekkers en remmen

het onkruid in je borders af. Kippen

lusten maar wat graag je plantaardige

keuken- en tuinrestjes. Maak van je

eigen GFT- en groenafval compost.

Gebruik deze grondstof opnieuw in je

tuin. Je planten en de bodem varen er

wel bij. Zolang je GFT- en groenafval in

je tuin blijft, beschouwt het beleid dat

als afvalvoorkoming. Voor de gemeen-

schap zijn er bovendien geen kosten

voor de ophaling en verwerking. Laat

je je GFT- en groenafval toch ophalen

of breng je het naar het containerpark,

dan wordt het in een professionele

installatie tot compost verwerkt.

De OVAM op gewestelijk niveauDe Openbare Afvalstoffenmaatschap-

pij voor het Vlaamse Gewest (OVAM)

is verantwoordelijk voor het voorberei-

den en het uitvoeren van het afvalstof-

fenbeleid in Vlaanderen. Dat geldt ook

voor organisch-biologische afvalstof-

fen zoals GFT- en groenafval. De OVAM

volgt het beheer op van de inzameling

en de verwerking van organisch-biolo-

gisch afval en van het gebruik van

compost.

Om het organisch-biologisch afval op

een doeltreffende manier aan te pak-

ken, heeft de OVAM een meerjaren-

plan uitgewerkt. Het is een leidraad

voor zowel de OVAM als voor ge-

meenten, intercommunales en privé-

initiatieven. Om de twee jaar maakt de

OVAM in een rapport de stand van

zaken van alle verschillende acties op.

Het Vlaamse afvalstoffenbeleid heeft

tot doel de gezondheid van mens en

milieu te beschermen tegen de scha-

delijke invloed van afvalstoffen.

Daarnaast wil het de verspilling van

grondstoffen en energie tegengaan.

Centraal staat het ladderprincipe van

Lansink. Dit geldt ook voor organisch-

biologische afvalstoffen. De ladder

van Lansink geeft de voorkeursvolgor-

de voor afvalverwerking aan.

Bovenaan de ladder staat het voorko-

men van afval. Lukt dat niet, dan is

hergebruik aan de beurt. Nog een

trede lager staat recyclage. Dit bete-

kent het bewerken en verwerken van

afvalstoffen om er nieuwe producten

van te maken. Helemaal onderaan de

ladder staat verwijderen onder de

vorm van verbranden en in laatste

instantie storten.

Wie doet wat met je gft- en groenafval?

6 7

Vlaco vzw

Vlaco staat voor de Vlaamse Com-

postorganisatie. Het is een vzw die de

uitvoering van de opeenvolgende be-

leidsplannen over organisch-biolo-

gisch afval (groenafval, GFT-afval en

organisch-biologisch bedrijfsafval)

ondersteunt en coördineert. Zowel de

OVAM als de Vlaamse intergemeente-

lijke samenwerkingsverbanden en

compostproducenten zijn sinds 1992

vertegenwoordigd in de beheerraad

van Vlaco.

Vlaco bewaakt de kwaliteit van de

compostproductie in professionele

installaties en bevordert het afzetten

van de compost.

Daarnaast ondersteunt Vlaco het af-

valvoorkomingsbeleid en de compost-

meesterwerking in gemeenten en

intergemeentelijke samenwerkings-

verbanden.

De ophaling en verwerking van huis-

houdelijk afval is in Vlaanderen een

gemeentelijke bevoegdheid.

Veel gemeenten werken samen met

andere gemeenten in intergemeente-

lijke samenwerkingsverbanden. Vroe-

ger sprak men van intercommunales.

Steeds meer afvalfracties worden van-

daag selectief ingezameld. De totale

afvalberg neemt daardoor niet af. Hij

wordt wel beter beheerbaar. Alleen

door bewust te voorkomen daalt het

volume afval. Dat is dan ook de bood-

schap van de gemeenten en interge-

meentelijke samenwerkingsverban-

den. Voor de preventie van het orga-

nisch-biologisch afval werken ze

samen met Vlaco en de compost-

meesters.

Gemeenten en intergemeentelijke samenwerkingsver-banden op lokaal niveau

Compostmeesters, het dichtst bij de burgerCompostmeesters zijn vrijwilligers. Zij

promoten het afvalarm tuinieren. Dat

doen ze in samenwerking met de

gemeentelijke milieudienst en de inter-

gemeentelijke samenwerkingsverban-

den. Compostmeesters volgen een

speciale opleiding en geven vooral

praktische uitleg. Ze beschikken -

meestal op het containerpark - over

een demonstratieplaats met compost-

vaten en compostbakken in werking.

Ga er eens langs. Daar kan je zien wat

wel en wat niet composteerbaar is,

hoe je in een compostvat reukloos

goede compost maakt en hoe je gras-

maaisel kan verwerken tot kwaliteits-

compost. Je kan de compostmeesters

ook vragen een kijkje te komen nemen

in je eigen tuin. Zij geven je concrete

tips om je tuin afvalarmer te beheren

en het composteringsproces vlotter te

laten verlopen.

Tijdens het tweede weekend van juni

vindt in Vlaanderen het "Weekend van

de Compostmeester" plaats. Dan

worden heel wat extra activiteiten

georganiseerd. Neem eens een kijkje

op de demonstratieplaatsen. Vaak

stellen ook enkele compostmeesters

hun tuinen open voor het publiek. Wat

mag je verwachten? Demonstratie van

hakselaars en mulchmaaiers, com-

postvaten en -bakken in werking,

voorbeelden van compostgebruik enz.

Als je een compostmeester wil con-

tacteren, zal de milieu- of duurzaam-

heidsambtenaar van je gemeente je

graag helpen.

Vlaco en de OVAM ondersteunen de

werking van de compostmeesters met

opleidingen en bijscholingen, de uit-

gave van een tijdschrift, brochures en

posters, een lessenmap en ander

didactisch materiaal, de organisatie

van het jaarlijkse "Weekend van de

Compostmeester" en van een twee-

jaarlijks Compostmeesterscongres.

Vlaco organiseert daarnaast ook com-

postcursussen voor tuinliefhebbers.

8 9

De meeste werkjes in de tuin leveren

aardig wat groenafval op: grasmaaisel,

snoeihout, onkruid, haagscheersel…

Ook bij het kokkerellen komen heel

wat organische nevenproducten vrij:

resten van groenten en fruit, theezak-

jes en koffiedik…

Natuurlijk kan je groenafval afgeven

op het containerpark. Voor groente-,

fruit- en tuinafval is er een selectieve

inzameling aan huis. Bedenk wel dat

de prijs voor de inzameling en de ver-

werking van dit afval steeds vaker aan

je doorgerekend wordt volgens het

principe van de gedifferentieerde tari-

fiëring (Diftar). Van GFT- en groenafval

maakt men in gespecialiseerde instal-

laties kwaliteitscompost. Organisch

afval vormt de basis van stabiele

humus voor de tuin.

Vraag blijft of we dit materiaal niet zelf

nuttig in onze tuin kunnen gebruiken.

In deze brochure zal je lezen dat het

antwoord wel degelijk "ja" is. Com-

posteren is helemaal niet moeilijk. Je

hoeft slechts met enkele regels reke-

ning te houden om het geurloos en

snel te laten verlopen. Kies een com-

posteersysteem op maat van je tuin.

Een compostvat voor een kleine tuin,

een compostbak als je een paar hon-

derd vierkante meter te onderhouden

hebt en een composthoop voor wie

jaarlijks een moestuin van compost

moet voorzien. Zorg voor voldoende

beluchting. Controleer op tijd de voch-

tigheid. Zo zet je de compostbeestjes

aan het werk. De compost die je zelf

maakt, heeft alles in zich om de

bodem van je tuin te doen herleven,

van voedingsstoffen te voorzien en die

heerlijke bosgrondgeur te bezorgen.

houd veel afval te voorkomen. Als je

struiken te dicht tegen elkaar plant, zal

je later veel vaker moeten snoeien.

Hoe meer geld je in de lente besteedt

aan gazonbemesting, hoe meer je

later voor je grasmaaisel zal betalen

op het containerpark!

Na het lezen van deze brochure krijg je

vast een andere kijk op je tuin. Geeft

het je zin naar meer?

Voor vier onderwerpen is een afzon-

derlijke en uitgebreide brochure

beschikbaar: "Waarheen met je gras-

maaisel?", "Composteren in een wor-

menbak", "Composteren in vaten en

bakken", "De ecologische tuin:

natuurvriendelijk en afvalarm".

De planten die in zo’n bodem groeien,

komen niets tekort en stralen van ge-

zondheid.

Je hoeft niet alle organische resten uit

je keuken en tuin te composteren.

Kippen lusten graag een blaadje sla en

ander GFT-afval. Grasmaaisel in een

dunne laag tussen de kruiden houdt

de bodem vochtig en kruimelig.

Snoeihout gevlochten of gestapeld

tussen enkele stevige paaltjes vormt

een rustiek scherm met de buren. Het

is meteen een origineel rek voor klim-

planten.

Maar je kan nog verder gaan. Je hoeft

geen tuinspecialist te zijn om met een

slimme aanleg en doordacht onder-

Meer compost en minder afval in een natuurvriendelijke tuin

afvalpreventie begint bij de aanleg van je tuin

10 11

Je kan op heel wat manieren je tuin

afvalarm maken. Creatief zijn is de

boodschap. Voor elk restje tuinafval

bestaat een nuttige uitweg of gebruik.

Alles begint bij de aanleg van je tuin of

de herinrichting ervan. Hoe gebruik je

oppervlakte, ruimte en licht? Dat

bepaalt of het onkruid welig zal groei-

en en of je je struiken vaak zal moeten

snoeien. Ook voor het onderhoud

denk je best tweemaal na. Hoe vaak

ga je bemesten? Is het echt nodig de

bladeren van tussen de struiken te

harken? Moet je alle afgestorven plan-

ten in de herfst wel verwijderen? Heb

je toch organisch materiaal verzameld,

dan kan je er vast iets nuttigs mee

doen. Afvoeren naar het containerpark

is de laatste oplossing. Verbranden is

alleszins uit den boze.

Zorg voor diversiteit en leven in je tuin.

Je geniet meer… en ook vogels en

vlinders genieten mee. De bomen en

struiken, de vaste planten en klimplan-

ten, het gazon en de moestuin, de kip-

pen in de ren: ieder stukje heeft ande-

re behoeften en brengt ook andere

resten voort. Waarom die elementen

niet met elkaar in verbinding brengen?

Maak van je tuin een netwerk. Een tak

die je op de ene plek wegsnoeit, ge-

bruik je elders als steunstok. Met het

grasmaaisel van het gazon bedek je

de bodem tussen je kruiden. Herfst-

bladeren zijn een prima isolatie voor

een vorstgevoelig struikje. Een wal-

letje van dode wortels voorkomt dat je

bezoekers door een pas aangeplant

heestermassief lopen. Kippen maken

in de winter je moestuin slakkenvrij.

Plantaardige keukenresten brengen

extra variatie in hun menu. Je merkt

het: in een diverse tuin is het leven rij-

ker, het afval armer.

Hou reeds bij het planten rekening met

de omvang van de volwassen heester

of boom. Zo voorkom je veel proble-

men. De plant kan volledig uitgroeien

en zijn eigen typisch silhouet behou-

den. Plant je struiken te dicht bij

elkaar, dan zal je al na enkele jaren

moeten snoeien. Dat levert overbodig

werk én snoeihout op. Wil je toch

enkele heesters iets dichter bij elkaar

plaatsen, geef dan de voorkeur aan

planten van dezelfde soort of min-

stens met dezelfde groeikracht. Als ze

wat in mekaar groeien is dat minder

erg.

Geen vuurtje-stook!Organisch afval opstoken is verkeerd. Akkoord, een grote berg wordt snel een hoopje. Maarstond je er al eens bij stil hoeveel schadelijke stoffen er vrij komen? En welke problemendie kunnen veroorzaken? Vooral dioxines, PAK’s en fijn stof vormen een reëel gevaar vooronze gezondheid.

Biodiversiteit laat je tuin leven

Hou afstand tussen de planten

1312

Streef naar plantencombinaties die

optimaal de beschikbare ruimte be-

nutten. Hou rekening met de specifie-

ke behoeftes van iedere plant. Zet ze

zo samen dat ze elkaar niet hinderen

maar vloeiend in elkaar overgaan. Een

voorbeeld. Plaats aan de zonnekant

van een kleine boom een niet te hoge

struik, daarvóór enkele vaste planten

en aan de rand met het gazon enkele

kruiden en bodembedekkers. Vermijd

een allegaartje. Maak optimaal ge-

bruik van de ruimte en het zonlicht.

Hou rekening met bladvorm, bloei en

herfstverkleuring. Door de bodem

doordacht te bedekken krijgt het

onkruid geen kans meer. De struiken

ontwikkelen zich volgens hun eigen

profiel. Dit bespaart je meteen heel

wat snoeiwerk.

Planten hebben niet alleen voedsel

maar ook een luchtige, humusrijke,

levende, vochthoudende bodem no-

dig. Hoe beter de bodemstructuur,

hoe beter de plantenwortels het aan-

wezige voedsel benutten. Compost en

mulch brengen voedingsstoffen aan

en verbeteren bovendien de structuur

en het bodemleven. Je zal zelden

extra moeten bemesten.

Overbemesting maakt je planten trou-

wens gevoeliger voor ziektes en pla-

gen. En onkruiden gaan harder groei-

en. Nog iets: ongebruikte voedings-

stoffen spoelen uit. Besluit: bemesten

betekent niet steeds meer bloei, wel

meer snoei!

En waarom bepaalde delen van je tuin

niet bewust laten verschralen? Stop

met bemesten en verwijder stelselma-

tig gevallen bladeren, grasmaaisel en

ander plantaardig materiaal. In ver-

schraalde grond krijgen wilde, bloei-

ende kruidachtige planten meer kans.

Ze worden er niet overwoekerd door

ruigtekruiden zoals brandnetel of

distel.

Gelaagdheid: geef elke plant zijn juiste plaats

bemesting: niet meer dan nodig

14

Hou je toch van de openheid van een

grasperk, experimenteer dan eens

met de maaifrequentie. Enkele sug-

gesties. Maai slechts één of twee keer

per jaar. Geef de grassen en kruiden

de kans om tot bloei te komen. Plant

je gazon vol met bloembollen die tot

een stuk in het voorjaar je tuin opfleu-

ren. Wedden dat je pas durft maaien

als het laatste bloemetje verwelkt is?

Een gazon wordt veel gebruikt maar

vraagt heel wat onderhoud en levert

nogal wat afval op. Gazonmaaisel ver-

teert gemakkelijk. Het is vooral de

hoeveelheid die problemen oplevert.

Heb je een tuin met een grote diver-

siteit aan vaste planten, hagen en

struiken? Dan is grasmaaisel geen

probleem. Je beschikt over voldoende

andere plantenresten om samen met

je grasmaaisel te composteren. Je kan

het mulchen en ook je kippen lusten er

wel een hap van. Maar diversiteit

betekent ook dat je ervoor kiest een

deel van je gazon om te vormen tot

vaste plantenborder, heestermassief,

kruidenhoek of kippenren.

grasbeheer: mag het wat minder zijn?

15

Het wekelijks onderhoud van je gras-

mat hoeft niet persé voor veel afval te

zorgen. Het kan zelfs helemaal zonder.

Een mulchmaaier versnippert het gras

zo fijn dat het helemaal tussen de

grasplantjes verdwijnt. Met een gewo-

ne grasmaaier lukt dit ook. Je maait

gewoon een paar keer na elkaar. Dit is

misschien wat extra werk, maar je

moet je gras niet oprapen, afvoeren of

verwerken.

Hoe bereik je bij mulchmaaien een

maximaal effect? Maai bij droog weer.

Werk met een scherp mes. Reinig de

machine telkens na gebruik. Maai maxi-

mum eenderde van de graslengte af.

Ben je een paar weken van huis

geweest of lieten de weersomstandig-

heden niet toe om te mulchmaaien,

dan kan je het maaisel oprapen en

verwerken als mulch of tot compost.

Mulchmaaien: klein en fijn

Grasmaaisel verteert snel. Het bestaat

immers vooral uit water, voedingsstof-

fen en gemakkelijk afbreekbare stof-

fen. Nochtans is de verwerking ervan

in een compostbak vaak een pro-

bleem. De hoeveelheid is te groot en

mengen met structuurmateriaal is niet

steeds mogelijk. Mulchen is een uit-

stekend alternatief. Leg het vers

gemaaide gras in een laag van een

paar centimeter tussen kruiden en

vaste planten of aan de voet van een

jonge haag (foto 1). Het bovenste laag-

je droogt uit maar eronder gaat het

bodemleven aan het werk. De mulch-

laag verhindert de verdamping van

bodemvocht en remt de onkruidgroei.

Ook daar heeft de haagplant baat bij.

De meeste bladeren kan je gewoon

laten liggen. Moet je op een pad of

oprit de bladeren verwijderen? Strooi

ze tussen bomen en struiken en geef

Bodembedekking heeft zo zijn voor-

delen. Zonder bedekking krijg je een

slechte bodemstructuur, welig tierend

onkruid en… veel werk: hakken, wie-

den, bemesten, water geven en ziek-

tes bestrijden. Om dat te vermijden

breng je tussen de struiken en vaste

planten een laag organisch materiaal.

Grasmaaisel, herfstbladeren, com-

post, stro en houtsnippers zijn prima.

Je beschermt de bodem tegen slagre-

gen, uitdrogen, directe zonnestralen

en grote temperatuursverschillen.

Onkruidzaden hebben het moeilijk om

zich te ontwikkelen wanneer ze op een

laag mulch vallen. Die laag stimuleert

daarentegen wel het bodemleven. Bij

de vertering komen voedingsstoffen

en humus vrij. Ze verbeteren de krui-

melstructuur en de vruchtbaarheid

van de bodem.

Hoe snel dat alles verloopt, is erg

afhankelijk van de bodemsoort, het

mulchmateriaal en vooral de toestand

van je bodem zelf. Verwacht niet dat

een dode, verharde, onvruchtbare

bodem op enkele maanden tijd in een

mulle speeltuin voor wormen veran-

dert. Geef het bodemleven enkele

maanden de tijd om zich onder je

mulch te nestelen. Eens aan de slag

zal je merken dat de wormen maar

één doel hebben: je tuingrond ombou-

wen tot een comfortabel huis. Geen

plant die er zich niet zal thuis voelen!

1716

TipHeb je op een perceel in je tuin problemen met onkruiden met een diep en uitgebreid wor-telstel zoals brandnetel, distel, zevenblad of zuring? Bedek de grond in het voorjaar meteen dubbele laag karton en daarop een laag houtsnippers of compost. Tegen de tijd dathet karton verteerd is, zijn de onkruiden uitgeput.Bovendien is de deklaag zelfs al voor een deel omgezet in voedsel, humus en kruimel-structuur. Goedkoop én gemakkelijk.

Mulchen: een dekentje voor je bodem

vorstgevoelige planten nog wat extra.

(foto 2)

Een laag compost op de bodem tus-

sen de planten voedt het bodemleven

en voorkomt onkruid. Compost waar-

in veel structuurmateriaal verwerkt

werd, is zeer geschikt om aan de

oppervlakte te gebruiken. Gebruik

hem half verteerd en niet gezeefd. De

aardwormen trekken de halfverteerde

blaadjes en andere resten de grond in.

Wat grof is, blijft aan de oppervlakte

liggen als bodembescherming (foto 3).

Een laag gesnipperd snoeihout van 5

à 10 cm is een zegen voor de bodem.

Onder de snippers ontstaat een vocht-

houdende, humusrijke en vruchtbare

grond vol leven. Vermeng de snippers

niet met de bodem. Een laag snippers

is ook een uitstekende bedekking voor

paden.

1 2 3

1918

Kippen zijn mooie, levendige en vrien-

delijke dieren. Ze brengen animo in de

tuin en bezorgen je een groot deel van

het jaar verse eieren. Om kippen te

houden moeten het binnenhok, de ren

en het voeder aan een aantal mini-

mumeisen voldoen. Je versterkt je

band met de dieren als je ze dagelijks

een portie groente- en fruitresten

brengt. Ze lusten ook onkruiden en

grasmaaisel. Overdrijf echter niet met

de hoeveelheden. Wat de kippen niet

opeten of open scharrelen gaat rotten.

De schimmels die dan ontstaan, ma-

ken het voedsel ongeschikt. Opgelet,

kippen hebben meer nodig dan GFT-

en tuinafval. Voeder ze dagelijks een

portie granenmengsel of legkorrels

(ongeveer 65 g per kip) bij.

Kippen zijn sociale dieren, die vol-

doende ruimte nodig hebben, zowel in

hun hok als in hun ren. Twee - of beter

nog drie - kippen geef je een gesloten

hok van minstens 1 m op 75 cm en 80

cm hoog. Plaats er een zitstok in en

een legnest. Zet je hok op stenen.

Eronder ontstaat een droge plek waar

de kippen een stofbad kunnen nemen.

Zorg voor een goede ventilatie maar

geef vocht en tocht geen kans. De

inkom en een ventilatiespleet oriënteer

je aan dezelfde zijde op het zuid(oos-

ten). Buiten in de ren heeft elke kip

minimum 2 m2 ruimte nodig. Voorkom

modderpoelen bij regenweer, leg een

dikke laag houtsnippers in de ren. Al

scharrelend vinden de kippen er

bovendien wormpjes en allerhande

insecten in.

Ook andere huisdieren zijn niet enkel

mooi maar ook nuttig in de tuin.

Eenden verzamelen een hele winter

lang slakken tussen de bladeren.

Omdat ze niet in de grond krabben

zoals kippen, beschadigen ze de plan-

ten niet.

onze vrienden: de tuindierencomposteer zelf je keuken- en tuinafval

Compost bestaat uit plantenresten die door levende organismen werden afge-

broken. Je kan het vergelijken met wat in een bos gebeurt. Afgevallen bladeren,

twijgen en andere plantenresten worden omgevormd tot een donkerbruine laag

humus.

Compost is een kruimelig product, donker van kleur (bruin tot zwart) en licht

vochtig. Het heeft een neutrale geur of ruikt naar bosgrond. Compost stinkt niet

en is ook niet zuur.

Composteren is een natuurlijk proces

met als motor talloze micro-organis-

men (bacteriën en schimmels) en klei-

ne ongewervelde beestjes. Minuscule

mijten en springstaarten, maar ook

pissebedden en miljoenpoten veror-

beren je keuken- en tuinresten en zet-

ten het om in kruimelige, voedzame

compost. Ze doen dit des te beter als

je voor optimale leefomstandigheden

zorgt.

Let op de volgende drie zaken:

De compostdiertjes hebben voedsel

nodig. Ze vinden het probleemloos in

de resten van groenten en fruit, in

dorre bladeren, haagscheersel en

andere plantenresten.

Zorg voor voldoende vochtigheid. De

meeste restproducten bevatten vol-

doende vocht. Bij dorre bladeren of

stengels zal je wellicht water moeten

toevoegen. In gras en keukenafval zit

Wat is compost ?

Waarop let je tijdens het composteren?

2120

Daalt de temperatuur onder de 5° C,

dan valt het leven in de compost vrij-

wel stil. Zelfs bij 10°C verloopt het ver-

teringsproces niet echt prima.

Gelukkig produceren de compost-

organismen zelf ook warmte. Die

komt, net zoals in ons eigen lichaam,

vrij door de vertering van het voedsel.

Werk je met een compostvat en voeg

je dagelijks wat keukenresten toe, dan

zal de temperatuur in het midden van

je vat 5 tot 10° hoger liggen dan erbui-

ten. Een compostbak die na een dagje

noeste tuinarbeid werd getrakteerd op

één of twee kruiwagens tuinafval, rea-

geert heftiger. Dit geldt zeker als je je

bak helemaal leegmaakt, mengt en

omzet naar een tweede bak. Je zal

versteld staan over de warmteproduc-

tie. Temperaturen van 50 tot 60° C zijn

geen uitzondering.

In een wormenbak komen dergelijk

hoge temperaturen niet voor. Eens

boven de 30°C kunnen de wormen en

hun bondgenoten niet overleven. De

ideale temperatuur voor een wormen-

bak is rond de 20°C. Laat hem in de

winter dus niet in de kou staan.

dan weer te veel water. Meng het met

droger materiaal.

De derde vereiste is lucht. Zonder

zuurstof gaat het al snel stinken!

Vooral "groene" materialen (waterrijk

en zacht) sluiten tijdens het verteren

de luchttoevoer in de compost af.

Vermeng groente- en fruitresten en

grasmaaisel daarom met "bruin"

structuurmateriaal: de stengels van

vaste planten, haagscheersel, droge

herfstbladeren, stro, houtsnippers,…

Activeer je compost regelmatig door

hem te mengen, om te zetten en te

beluchten. Daarvoor maak je gebruik

van een riek. Werk je met een com-

postvat, gebruik dan wekelijks de

beluchtingstok. Zo zorg je ervoor dat

voedsel, vocht en lucht mooi verdeeld

worden over al het composterend

materiaal.

Controleer de vochtigheid en de struc-

tuur van je compost met de vuist- of

knijptest. Wanneer je een handvol

compost samenperst in je vuist

mogen er niet meer dan een paar

druppels water uitkomen. De samen-

geperste bal compost moet je gemak-

kelijk weer kunnen open brokkelen.

Blijft het een plakkerige massa, dan

bevat je compost te weinig structuur-

materiaal.

Een dynamisch composteringsproces heeft heel wat voordelen• De omzetting naar compost verloopt vele keren sneller.• Het overtollig vocht verdwijnt. Let op dat je compost niet uitdroogt!• Als een temperatuur van 55°C en meer verschillende dagen aanhoudt, vernietigt dat ziek-

tekiemen en onkruidzaden. Een tweede omzetting met bijhorende temperatuurstijgingenkele maanden later vernietigt ook de schadelijke organismen die de eerste keer in dekoudere buitenzone zaten.

• Het eindproduct is homogener van structuur, beter uitgerijpt, ruikt naar bosgrond, heefteen betere zuurgraad en voedingstoestand.

Omzetten is de boodschap

Een beetje warmte

2322

Wat is composteerbaar?

• Schillen van citrusvruchten en ander fruit

• Aardappelschillen en andere groenteresten

• Eierschalen

• Doppen van noten

• Keukenrolpapier

• Beperkte hoeveelheden etensresten en brood

• Verwelkte snijbloemen

• Haagscheersel

• Grasmaaisel

• Versnipperd snoeihout

• Plantenresten uit moes- en siertuin

• Onkruid

• Stro en hooi

• Herfstbladeren en dennennaalden

• Mest van planteneters

• Zaagmeel en houtkrullen

• Theebladeren en –zakjes

• Koffiedik met (papier)filter

Wat is niet of moeilijk composteerbaar?

• Timmerhout en grof ongesnipperd snoeihout

• Beenderen en dierlijk afval

• Aarde en zand

• Saus, vet en olie

• Uitwerpselen van honden en katten

• Kattenbakvulling

• Wegwerpluiers

• Stof uit de stofzuigerzak

• As van de open haard

• Houtskool

• Kunststof

• Metaal en blik

Of je werkt met een compostvat of

–bak hangt af van de oppervlakte van

je tuin, de hoeveelheid afval die je te

verwerken hebt en je behoefte aan

compost. Heb je geen tuin en wil je

toch je keukenafval zelf composteren,

dan biedt een wormenbak de beste

oplossing.

Meer informatie over de verschillende

systemen vind je in de OVAM-brochu-

res "Composteren in vaten en bakken"

en "Composteren in een wormenbak".

Kies een composteersysteem op maat van je tuin

Compostvat

Heb je een kleine tuin (tot 200 à 300 m2)

dan kan je met een compostvat je

keukenafval en kleine hoeveelheden

tuinafval tot compost verwerken. De

geperforeerde bodemplaat, de donke-

re kleur van het vat, de bijgeleverde

beluchtingstok… het hele concept is

erop gericht om met een minimum aan

inspanning compost van goede kwa-

liteit te bekomen.

Tips voor een goed werkend compostvat

1. Zoek een plaats in je tuin:

- die minstens enkele uren (ochtend)zon krijgt per dag

- met een onverharde ondergrond

- die gemakkelijk en met droge voeten bereikbaar is en niet te ver van de

keukendeur ligt

- met voldoende ruimte eromheen zodat je aan het vat kan werken

2524

2.Plaats het vat op enkele betonnen trottoirtegels. Laat ertussen enkele centime-

ters ruimte. Vergeet vooral geen steen te plaatsen onder het midden van het vat.

3.Leg op de bodemplaat van het vat een laag van 10 cm luchtig materiaal: hout-

snippers, fijne takjes, houterige stengels van vaste planten, dennennaalden…

4.Breng vervolgens de composteerbare materialen in het vat op het ogenblik dat

ze beschikbaar zijn. Zorg voor een goede afwisseling van "bruin" en "groen".

Vermijd grote hoeveelheden van eenzelfde materiaal. Snijd of hak grof materi-

aal (koolstronken, preibladeren, volledige uien, uitgeperste halve appelsie-

nen…) in kleinere stukken van hooguit een paar centimeter dik.

5. Gebruik wekelijks de bijgeleverde beluchtingstok. Prik hem op een vijftal plaat-

sen tot beneden in het composterend materiaal. Draai een kwartslag en trek

hem weer naar boven. Je mengt het materiaal niet echt maar trekt eerder

schouwen. Zo komt de lucht via de gaatjes in de bodemplaat bij de zuurstof-

minnende compostorganismen.

6.Voor een goede vertering is ook vocht belangrijk. Meestal zal er door de aan-

voer van veel waterrijk keukenafval ruim voldoende vocht in de compost aan-

wezig zijn. Controleer het vochtgehalte d.m.v. de vuisttest. Neem een handvol

halfverteerde compost en pers het samen in je hand. Kan je er helemaal geen

vocht uitknijpen dan is het materiaal te droog. Kruipt de compost tijdens het

samendrukken als een platte brij tussen je vingers, dan is het materiaal veel te

vochtig. Zie je wat vocht tussen je vingers verschijnen maar behoudt de com-

post nadien zijn luchtige structuur, dan is de vochtigheid optimaal.

7.Wanneer het vat na enkele maanden bijna vol is, verwijder je de romp. Je

schuift die eenvoudigweg naar boven. Het deel van de inhoud waar nog veel

wormen actief zijn, leg je opzij met een riek. De reeds verteerde compost ver-

Compostbak

Heb je een grotere tuin, dan is een

systeem van twee of drie compost-

bakken aan te bevelen. Je kan ze in

elkaar timmeren met verticale steun-

palen waartegen je horizontale plan-

ken slaat. Ook transportpaletten die je

op hun kant te zet en tegen elkaar tim-

mert, voldoen prima. Zorg dat je de

bakken vooraan kan openmaken.

In de eerste bak breng je keuken- en

tuinafval. Zorg voor voldoende variatie

en besteed aandacht aan een goed

evenwicht tussen bruin en groen

materiaal. Bij de aanvoer van veel

droog tuinafval kan het wel eens nodig

zijn om water toe te voegen.

Wanneer bak één vol is, verwijder je

de voorkant. Haal de hele inhoud eruit

en breng deze goed gemengd en ver-

lucht over naar de tweede bak. Vaak

zal je water moeten toevoegen. Terwijl

in bak twee de temperatuur gaat stij-

gen, begin je bak één opnieuw te vul-

len. Zet het materiaal in de tweede bak

wijder je en gebruik je. Je zet het vat terug op op de bodemplaat (zie 2 en 3),

mengt het verwijderde materiaal stevig dooreen en brengt het opnieuw in het

vat. De temperatuurstijging die er daarna volgt, zal heel wat onkruidzaden ver-

nietigen.

8. In een compostvat kan je na 6 à 9 maanden - dus vanaf de tweede omzetting

- verteerde compost oogsten. Het proces versnelt door omzetten en bij hoge

buitentemperaturen.

27

ces met de temperatuurstijging start al

na enkele uren. Afhankelijk van de

aard van het materiaal, de vochtigheid

ervan, het seizoen… is het raadzaam

om de hoop toch minstens éénmaal

om te zetten. In boeken over biolo-

gisch tuinieren vind je heel wat infor-

matie over composteren op een hoop.

na enkele maanden nogmaals om. Dat

zal het verteringsproces zeker ten

goede komen. De zes tot negen

maanden oude compost is bruikbaar

in de tuin.

Composthoop

Heb je een grote groentetuin? Dan zal

je heel wat compost nodig hebben.

Overweeg een composthoop aan te

leggen. Je moet misschien wel orga-

nisch materiaal (bladeren, houtsnip-

pers, stalmest,...) van buiten je tuin

aanvoeren. Breng het groene en brui-

ne materiaal – goed gemengd! - in één

keer op een hoop. Het verteringspro-

De wormenbak

Een wormenbak is een gesloten

systeem dat bestaat uit één of meer-

dere (plastic) bakken. De wormenbak

wordt voornamelijk gebruikt voor het

verwerken van keukenafval.

Wormen zorgen voor het composte-

ringsproces. Haal een kleine emmer

halfverteerde compost met wormen bij

een collega-composteerder. Een wor-

menbak is een vrij klein systeem. Je

moet het van nabij opvolgen. Besteed

extra aandacht aan de leefomstandig-

heden van de wormen. Temperatuur-

stijgingen buiten zijn snel voelbaar

binnenin en de wormen kunnen vanuit

de gesloten bak niet migreren naar

een meer geschikte omgeving. Het

risico op sterfte bij de wormen is dus

niet denkbeeldig. Toch kan een goed

beheerde wormenbak - zelfs binnens-

kamers - zonder hinder het keukenaf-

val van een klein gezin verwerken.

Behalve compost oogst je uit een wor-

menbak ook percolaat. Dat is een

voedselrijke vloeistof die je, verdund

met water, aan de kamerplanten geeft.

26

29

Een- en tweejarigen

28

1 2 3

Tips voor probleemloos composteren

1. Hou steeds een voorraad structuurmateriaal bij de hand: een zak droge herfstbla-

deren uit het park of houtsnippers van het containerpark

2. Kort materiaal laat zich makkelijker mengen dan lange stengels en bloemstelen.

Voeg geen ongesnipperde takken toe. Ze maken het je tijdens het omzetten onno-

dig lastig.

3. Voeg geen kalk toe aan je compost. In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt,

heeft compost niet de neiging om te verzuren. Ook houtassen bevorderen het

composteringsproces niet.

4. Start je compost niet op of zet hem ook niet om bij ijskoud weer. Zelfs als het bui-

ten vriest, zal de temperatuur in de bestaande compost nog enkele graden boven

nul liggen. Maak je compost in deze periode niet open om hem om te zetten. Het

duurt immers nog tot de lente vooraleer de compostorganismen opnieuw actief

worden.

5. Zet je compostvat, -bak of -hoop minstens één keer en bij voorkeur tweemaal om.

Zo bekom je na 6 tot 9 maanden verteerde compost.

6. Controleer regelmatig je compost. Is hij niet te droog of te nat? Bevat hij vol-

doende structuurmateriaal? Grijp snel in als je onaangename geurtjes waarneemt.

Verlucht je compost door hem om te zetten en voeg er structuurmateriaal aan toe.

7. Dek je compost af. Leg een plank op je compostbak en een doek over je hoop.

Zorg er wel voor dat de compost steeds kan blijven ademen. Compost "zuigt"

lucht aan langs de zijkant en "ademt" de (lichtjes) opgewarmde lucht weer uit

langs boven.

De belangrijkste afbraakorganismen

zijn bacteriën en schimmels. Ze schei-

den enzymen af waarmee ze het

materiaal zacht maken. Om stank te

vermijden voeg je versnipperde takjes

en stengels aan je compost toe (foto 1).

Compostwormen (foto 2) zijn eenvou-

dig te onderscheiden van dauwpieren.

Dauwpier is de exacte naam voor de

stevige, grijsbruine "gewone" regen-

worm die je veelvuldig in de bodem

aantreft. Compostwormen zijn korter

en volledig rood of rood met oranje

strepen. Ze zijn achteraan rond. De

dauwpier is dikker en sterker, achter-

aan afgeplat en bleker van kleur.

Dauwpieren zijn van essentieel belang

voor de bodem. In de compost kun-

nen ze niet overleven.

Roodbruine mijten en witte spring-

staarten zijn onooglijke kleine organis-

men, onontbeerlijk voor een goede

compostering in je compostvat of

–bak. Vind je ze niet in je compost?

Haal een emmertje levende compost

bij vrienden of buren of doe een

beroep op de compostmeesters van je

gemeente. (foto 3)

Laat de afbraakorganismen voor je werken

3130

Goede compost bevat veel organisch

materiaal wat het humusgehalte in de

bodem doet stijgen. Compost bevat

ook voedende bestanddelen. Beide

zijn van belang voor de planten in je

tuin. De planten hebben het voedsel

nodig om te groeien. Het organisch

materiaal geeft een kruimelstructuur

aan de bodem. Bij dit proces speelt

het leven in de bodem een belangrijke

rol. Meest bekend zijn de wormen. Ze

verbinden in hun spijsverteringsstelsel

compost en bodemdeeltjes tot de

grondkruimels. Die voorzien de bodem

van voedsel, water en lucht. Dat zijn

drie essentiële elementen voor de

plantengroei. De wormen graven ook

diepe gangen in de bodem waarlangs

overtollig water afgevoerd wordt.

Uit onderzoek blijkt daarenboven dat

compost bij de bestrijding van plagen

en ziektes doeltreffender is dan ander

organisch materiaal.

Welk effect heeft compost op de bodem?

Wanneer compost gebruiken?

Compost • verhoogt het organische stofgehalte van je bodem.• levert voedsel voor nuttige organismen, zoals aardwormen.• helpt schadelijke bodemorganismen en ziektekiemen onderdrukken.• brengt voedingsstoffen aan. Hij bevat ook sporenelementen die vaak in commerciële

meststoffen ontbreken.• helpt voorkomen dat vitale voedingsstoffen wegspoelen.• slaat voedingsstoffen tijdelijk op en geeft ze, volgens behoefte van de plant, weer vrij.• optimaliseert de zuurgraad van de bodem.• verbetert het vermogen van de bodem om water op te nemen.• vergroot de poriënruimte. Dit heeft een betere doorstroming van water en lucht tot

gevolg.• verbetert de structuur en drainage van alle gronden, maar vooral van bodems met een

hoog kleigehalte.• verbetert zandige gronden door hun vermogen te vergroten om water en voedingsstoffen

vast te houden.• vermindert bodemerosie.• houdt de grond in de zomer koeler en in de winter warmer.

Een gezonde tuingrond bevat best 5

tot 10 % organische stof. Een jaarlijk-

se laag compost van 1 tot 3 cm op de

borders, rond de bomen en struiken,

onder de haag en in de moestuin is

daarom geen overbodige luxe.

Compost biedt koudegevoelige plan-

ten bovendien een extra bescherm-

laag in de winter. Als je je bloemen-

borders wil bedekken met een mooie

zwarte laag, dan wacht je beter tot de

lente. Op dat ogenblik biedt compost

ook het voordeel van een onkruidwe-

rende laag.

Je geeft je gazon in de herfst best een

fijn laagje compost, eventueel ge-

mengd met wat zand. Door de herfst-

en winterneerslag verdwijnt het zwarte

laagje snel tussen het gras en in de

bodem. Daar zet het bodemleven dan

het werk verder. Gazon waar jarenlang

compost aan toegediend werd, is min-

der vatbaar voor droogte en groeit

gelijkmatiger.

compostgebruik

3332

Compost bevat alle voedingselemen-

ten die de plant nodig heeft. Tijdens

de vertering van de compost in de

bodem komt het voedsel vrij. Dit

gebeurt gelijkmatig in de loop van het

groeiseizoen. Er is dus geen gevaar

dat hevige regenval plots alle voe-

dingselementen wegspoelt. Hoeveel

voedingselementen compost bevat,

hangt af van wat je gecomposteerd

hebt. Heb je veel keukenafval, gras-

maaisel en mest in je compost ver-

werkt, dan zal het eindproduct voed-

selrijker zijn dan wanneer je veeleer

herfstbladeren of houtsnippers com-

posteert. Bevat je compost vooral

keukenafval, dan is het gehalte aan

voedingszouten waarschijnlijk erg

hoog. Je kan er niet rechtstreeks in

zaaien en planten. Meng je compost

met tweemaal zoveel tuingrond om

hem te kunnen gebruiken als pot-

grond.

Of je compost volstaat als plantenvoe-

ding hangt uiteraard ook af van de

dosis compost die je toedient. In de

groentetuin gebruik je meer compost

dan in de siertuin. Na het teeltseizoen

zaai je groenbemesters. Eventuele

tekorten vul je aan met organische

meststoffen.

Bevat compost voedsel voor de planten?

1

2

3

Meng in de moestuin vóór het planten

of zaaien 3 tot 5 kg compost per m 2

oppervlakkig door de grond. Dek

nadien de bodem af met een halve

centimeter compost (foto 1).

Ja kan ook in bloembakken compost

gebruiken. Plant je bloemen in een

mengsel van één deel compost en

twee delen gewone tuinaarde (foto 2).

Bij de aanleg van je tuin verdeel je

vóór het zaaien en planten 6 tot 8

kg/m2 oppervlakkig over de grond.

Werk de compost 10 cm diep in. Plant

nieuwe struiken en bomen met een

mengsel van 1 deel compost en 3

delen grond in het plantgat. Breng een

laag halfverteerde compost aan rond

de voet van bestaande struiken en

bomen. Let er bij fruitbomen op dat je

de entplaats vrijhoudt (foto 3).

3534

Afval moet je voorkomen! Thuiscom-

posteren en afvalarm tuinieren staan

dan ook bovenaan de ladder van

Lansink. Toch verwerkt een deel van

de Vlamingen het keuken- en tuinafval

(voorlopig) nog niet in een compostvat

of -bak. Ook fervente composteerders

zitten wel eens met een berg snoei-

hout of ander tuin- of groenafval waar-

voor zij in de eigen tuin geen toepas-

sing vinden. De Vlaamse gemeenten

en intercommunales organiseren

daarom de selectieve inzameling van

tuinafval. Dit gebeurt meestal op het

containerpark. Samen met het afval

van de eigen groendienst wordt het

afgevoerd naar een professionele

groencompostering. Daarnaast be-

schikt een groot deel van de Vla-

mingen over een GFT-container of -

zak waarmee hun huishoudelijk keu-

ken- en klein tuinafval wordt ingeza-

meld. Het GFT wordt niet vermengd

met het groenafval maar verwerkt in

afzonderlijke installaties.

Groenregio’s zijn intergemeentelijke

samenwerkingsverbanden waar men

enkel groenafval inzamelt. In GFT-

regio’s zamelt men ook groente-, fruit-

en tuinafval in. Men verwerkt het orga-

nisch afval in professionele compost-

installaties op grote hopen. Het pro-

ces wordt van het begin tot het einde

nauwlettend opgevolgd. Daarbij con-

troleert men voortdurend de vochtig-

heid en de temperatuur. Regelmatig

omzetten zorgt ervoor dat de micro-

organismen voldoende zuurstof krij-

gen. De hoge temperaturen (50 tot

60°C) zijn het gevolg van de enorme

activiteit van de bacteriën, schimmels

en andere micro-organismen.

Wormen, springstaarten en mijten

komen hier niet voor. Daarvoor is het

te warm. De temperatuurstijging zorgt

wel voor een volledige hygiënisatie

van het eindproduct. Ziektekiemen en

onkruidzaden overleven er niet. De

intense microbiële activiteit en het fre-

quent beluchten versnellen het micro-

biologisch proces. Samen met het

afzeven van het eindproduct geef dit

aan deze compost een geur en uit-

zicht die enigszins verschillen van de

compost die je thuis maakt. De voort-

durende kwaliteitsbewaking, zowel

van het proces als van het eindpro-

duct, garanderen de hoogste kwaliteit.

In Vlaanderen wordt de kwaliteitscon-

trole uitgevoerd door Vlaco. Wie zeker

wil zijn van de kwaliteit, vraagt daarom

best naar VLACO-compost. Deze is

volledig onkruidvrij en heeft een gega-

randeerd organisch stofgehalte. Alle

voedingselementen die de planten

nodig hebben, zijn erin aanwezig.

Groencompost is het eindproduct van

de compostering van het groenafval

van tuinen, parken en tuinaannemers.

Groenafval bestaat uit snoeihout met

een diameter kleiner dan 10 cm, plan-

tenresten, bladeren, haagscheersel,

organisch afval uit parken en plant-

soenen, boomstronken en gazon- en

bermmaaisel. Het hoge percentage

houtachtig materiaal maakt van

groencompost een ideaal product om

het humusgehalte in je bodem te ver-

hogen. Het traject van groenafval tot

groencompost duurt 5 tot 7 maanden.

Groencompostering gebeurt in open

lucht in lange composthopen van on-

geveer 4 meter hoog. Er zijn in Vlaan-

deren anno 2003 19 composteer-

installaties voor groenafval. Samen

verwerken ze jaarlijks ruim 400.000

ton groenafval.

organisch afval in vlaanderen

3736

GFT-compost ontstaat door het com-

posteren van het GFT-afval dat bij bur-

gers wordt opgehaald in het kader van

de selectieve afvalophaling. Analyses

hebben aangetoond dat ongeveer 65

gewichtsprocent van het GFT ingeno-

men wordt door de T-fractie (het tuin-

afval) en bijna 35 gewichtsprocent

door de GF-fractie (het keukenafval

van o.a. groenten en fruit). GFT-com-

postering gebeurt in afgesloten hallen.

Met roosters onder de hopen en

krachtige ventilatoren blaast men bijna

voortdurend lucht doorheen de hopen

GFT. Samen met het frequent beluch-

ten zorgt dit ervoor dat de compost al

na 8 tot 12 weken klaar is. De 9

Vlaamse GFT-installaties hebben sa-

men een verwerkingscapaciteit van

470.000 ton. In twee daarvan wordt

het GFT eerst onderworpen aan een

anaërobe vergisting. Daarbij wordt

methaangas geproduceerd dat als

energiebron wordt aangewend. Het

restproduct wordt opnieuw verlucht

en gecomposteerd.

Bij gebruik in de tuin verteert het orga-

nisch materiaal uit GFT-compost vrij

snel. Daarbij komen meer voedings-

stoffen vrij dan bij groencompost.

OVAM en Vlaco hebben in samenwerking met onder meer Velt en Natuurpunt

een reeks brochures uitgewerkt met talrijke tips die je kunnen helpen om je tuin

afvalarmer te onderhouden. In deze brochure vind je al een heleboel informatie.

Afzonderlijke brochures behandelen volgende onderwerpen:

• Composteren in vaten en bakken

• Composteren in een wormenbak

• Waarheen met je grasmaaisel?

• De ecologische tuin: natuurvriendelijk en afvalarm

Veel recente informatie over deze onderwerpen vind je ook op www.vlaco.be. Op

de Vlaco-webstek vind je ook een discussieforum en tal van links naar andere

sites over compost en ecologisch tuinieren.

wat vind je in de vier andere brochures?

38 Redactie

Gerrit Van Dale

Jan Buysse

Sofie Feytons

Foto’s

Sonia Hannon

Trees Verhelle (Natuurpunt vzw - Regionale milieuzorg)

Vlaamse Compostorganisatie vzw

Vormgeving

www.tabeoka.be

Begeleiding vormgeving

Sofie Feytons

Gerrit Van Dale

Drukbegeleiding

Joris Delafortrie

VOOR MEER INFORMATIE, BEL NAAR 015/284.284OF E-MAIL INFO@OVAM.BE

v.u.

: H

enny

De

Bae

ts,

OVA

M;

Sta

tions

stra

at 1

10,

2800

Mec

hele

n /

2003