Vrije wil als zelfverwerkelijking

Begrip A

Een handeling uit vrije wil is een handeling waarvoor je moreel verantwoordelijk bent. Als je niet uit vrije wil handelt, dan ben je ook niet verantwoordelijk voor die handeling. Met ‘vrije wil’ bedoelen we het soort controle over je eigen gedrag dat vereist is voor verantwoordelijkheid.

Begrip B

Een handeling uit vrije wil is een handeling waarin tot uitdrukking komt wat de handelende persoon zelf belangrijk vindt. Om een vrije wil te hebben, moet je een individu zijn met een eigen mening over wat belangrijk voor je is en wat niet. Met ‘vrije wil’ bedoelen we dus het vermogen om op basis van je eigen mening beslissingen te nemen.

Begrip A

Een handeling uit vrije wil is een handeling waarvoor je moreel verantwoordelijk bent. Als je niet uit vrije wil handelt, dan ben je ook niet verantwoordelijk voor die handeling. Met ‘vrije wil’ bedoelen we het soort controle over je eigen gedrag dat vereist is voor verantwoordelijkheid.

Lees 3.1, 3.2 en 3.3

Vier aspecten van zelfverwerkelijking(Wanneer is sprake van een eigen mening, stijl of wil?)

Vier aspecten van zelfverwerkelijking(Wanneer is sprake van een eigen mening, stijl of wil?)

• Herkenbaarheid (moet bij je passen)- niet altijd noodzakelijk: soms sla je nieuwe weg in

- niet altijd voldoende: herkenbaar maar gepikt (zie volgende aspect)

Vier aspecten van zelfverwerkelijking(Wanneer is sprake van een eigen mening, stijl of wil?)

• Herkenbaarheid (moet bij je passen)- niet altijd noodzakelijk: soms sla je nieuwe weg in

- niet altijd voldoende: herkenbaar maar gepikt (zie volgende aspect)

• Authenticiteit - geen blinde navolging, wel beïnvloeding (Taylor’s horizon)

Vier aspecten van zelfverwerkelijking(Wanneer is sprake van een eigen mening, stijl of wil?)

• Herkenbaarheid (moet bij je passen)- niet altijd noodzakelijk: soms sla je nieuwe weg in

- niet altijd voldoende: herkenbaar maar gepikt (zie volgende aspect)

• Authenticiteit - geen blinde navolging, wel beïnvloeding (Taylor’s horizon)

• Reflexiviteit - niet altijd nodig: spontaan en onberedeneerde authentieke keuzes - niet altijd voldoende: balletdanser had toch beter bij je gepast

Vier aspecten van zelfverwerkelijking(Wanneer is sprake van een eigen mening, stijl of wil?)

• Herkenbaarheid (moet bij je passen)- niet altijd noodzakelijk: soms sla je nieuwe weg in

- niet altijd voldoende: herkenbaar maar gepikt (zie volgende aspect)

• Authenticiteit - geen blinde navolging, wel beïnvloeding (Taylor’s horizon)

• Reflexiviteit - niet altijd nodig: spontaan en onberedeneerde authentieke keuzes - niet altijd voldoende: balletdanser had toch beter bij je gepast

• Zelfkennis - voorwaarde voor succesvolle reflectie

(waarom) is een handeling of keuze die niet aan deze criteria voldoet niet vrij?

Het schoonheidsideaal dat in een cultuur overheerst, wordt door allerlei factorenbepaald. Zo bestaat het schoonheidsideaal in onze huidige maatschappij vooraluit het hebben van een slank lichaam met een gave en strakke huid.In de periode van de Barok echter, schilderde Peter Paul Rubens juist mooiemollige mensen. En ook bij andere schilders in de Barok zien we dat mensendikker dan nu worden afgebeeld.Dik zijn was in die tijd dan ook een teken van welvaart en werd zeer fraaigevonden. Ook een bleke huid − soms met blauwe make-up aangezette aderenom de goede afkomst (“Blauw bloed”) te benadrukken − was erg trendy.Het huidige slankheidsideaal in onze maatschappij is niet voor iedereenweggelegd. Sommigen kunnen daaraan niet voldoen vanwege hunlichaamsbouw. Anderen willen er niet aan voldoen, bijvoorbeeld omdat zij vanveel en lekker eten houden.In de documentaire ‘Beperkt Houdbaar’ van Sunny Bergman wordt onsschoonheidsideaal ter discussie gesteld.

tekst 4In haar film heeft Bergman kritiek op de Nederlandse tijdschriften die allemaal het programma ‘Photoshop’ gebruiken. Met Photoshop is het mogelijk foto’s dermate aan te passen dat het fotomodel er zeer overtuigend en mooi uitziet terwijl het niet overeenkomt met de werkelijkheid. Door alle rimpels, lijnen en andere oneffenheden te verbloemen, kleuren toe te voegen, tailles te ‘verslanken’ en borsten en heupen digitaal te verbreden, draagt men er volgens Bergman toe bij dat er een niet realistisch schoonheidsideaal ontstaat. Veel vrouwen worden dagelijks geconfronteerd met een jong, slank en strak schoonheidsideaal en maken zich er zorgen over dat ze niet aan dat ideaal kunnenvoldoen. Zij zijn zich bij het lezen van een tijdschrift er niet van bewust dat de foto’sniet de werkelijkheid weergeven. Bergman pleit ervoor dat bladen door middel van een logo eerlijk aangeven wanneer zij foto’s ingrijpend bewerken.naar: www.vpro.nl/programma/beperkthoudbaar

Het al dan niet volgen van het heersende schoonheidsideaal kan door filosofengezien worden als een uiting van de vrije wil als zelfverwerkelijking.Wanneer we van mening zijn dat iemand iets doet omdat hij of zij het zelf wil,worden vaak vier aspecten van zelfverwerkelijking onderscheiden.Het eerste aspect is dat van herkenbaarheid: een handeling moet te herkennenzijn als passend bij het karakter of de stijl van de persoon.Er zijn nog drie andere aspecten van zelfverwerkelijking.

3p 7 Kan het volgen van het heersende schoonheidsideaal als zelfverwerkelijkingworden beschouwd?Beargumenteer je antwoord op basis van de overige drie aspecten vanzelfverwerkelijking en gebruik daarbij tekst 4.

7 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: • een beargumenteerd antwoord − met behulp van tekst 4 − op basis van de overige drie aspecten op de vraag of het volgen van een heersend schoonheidsideaal als zelfverwerkelijking kan worden beschouwd: (per juist toegepast aspect van zelfverwerkelijking 1 scorepunt toekennen) 3 − authenticiteit: het volgen van het schoonheidsideaal is niet origineel. − reflexiviteit: het volgen van het schoonheidsideaal gaat vaak onbewust. − zelfkennis: het volgen van het schoonheidsideaal in plaats van te leven wat men zelf wil getuigt niet van zelfkennis.

In dit geval is van zelfkennis geen sprake.

Opmerking Aan een antwoord waarin voldoende filosofisch inhoudelijk wordt beargumenteerd dat het volgen van het heersende schoonheidsideaal wel als zelfverwerkelijking kan worden beschouwd, kan ook per juist beargumenteerd aspect van zelfverwerkelijking 1 scorepunt worden toegekend.

voorbeeld van een goed antwoord: • De drie overige aspecten van zelfverwerkelijking doen zich bij het volgen van het heersende schoonheidsideaal niet voor: (per juist toegepast aspect van zelfverwerkelijking 1 scorepunt toekennen)

− authenticiteit: bij zelfverwerkelijking is het van belang dat je origineel moet zijn in de zin van dat de ontwikkeling echt van jou afkomstig is en niet klakkeloos wordt overgenomen van een ander. Het schoonheidsideaal geldt echter voor iedereen in een cultuur en is dus niet origineel. Omdat het ideaal bovendien door de media wordt gestimuleerd, komt het ook niet echt uit jezelf voort en is het niet authentiek om dat ideaal na te streven.

− reflexiviteit: je moet zelf over je verwerkelijking nadenken en zelf je keuzes maken. Zo kun je ontdekken of een bepaalde invloed op je gedrag wel een goede reden is voor dat gedrag. Bergman stelt bijvoorbeeld dat men zich er niet van bewust is dat foto’s worden bewerkt en ook het nastreven van het heersende schoonheids-ideaal gebeurt maar ten dele bewust. Van bewust nadenken over eigen gedrag − reflexiviteit − is dan helemaal geen sprake.

− zelfkennis: hoe beter je jezelf kent des te beter ben je in staat om keuzes te maken die bij je passen. Volgens Bergman maken vrouwen zich vooral zorgen over het niet voldoen aan het gepubliceerde schoonheidsideaal in plaats van zich af te vragen welke keuzes ten aanzien van schoonheid bij henzelf passen.

In dit geval is van zelfkennis geen sprake.

Zelfverwerkelijking als vrijheidsideaal

• Iedereen heeft zijn/haar eigen identiteit

• Sociale omgeving dwingt vaak tot conformisme

• Vrijheid is je niet conformeren, maar je eigen identiteit zoveel mogelijk tot uitdrukking te brengen in hoe je je leven vorm geeft

57.As king fishers catch fire, dragonflies draw flame;As tumbled over rim in roundy wellsStones ring; like each tucked string tells, each hung bell'sBow swung finds tongue to fling out broad its name;Each mortal thing does one thing and the same:Deals out that being indoors each one dwells;Selves – goes itself; myself it speaks and spells,Crying What I do is me: for that I came.

Gerard Manley Hopkins (1844-1889)

David Hume: De mens als bundel (van verlangens)

De menselijke psyche is een bundel van gedachten, verlangens, emoties etc. waarin geen zelf voorkomt dat de boel stuurt.

Hebben we nou een Ik?

Alleen wat we kunnen waarnemen bestaat echt

Kijk zelf maar!

For my part, when I enter most intimately into what I call myself, I always stumble on some particular perception or other, of heat or cold, light or shade, love or hatred, pain or pleasure.

een ervaring of gewaarwording; bijvoorbeeld van een gevoel, een gedachte, een herinnering etc.

Wij zijn niets dan een bundel of een verzameling van verschillende gewaarwordingen, die elkaar

met een onvoorstelbare snelheid opvolgen en in voortdurende verandering en beweging zijn.

… verschillende gewaarwordingen, die elkaar met een onvoorstelbare snelheid opvolgen en in voortdurende verandering en beweging zijn

…in plaats van een “ik” dat vanuit het bootje toekijkt en stuurt

Ik denk … (er zijn gedachten)Ik voel …. (er is een gevoel)

Ik ben me bewust van… (er is bewustzijn)

Maar er is geen ik dat het allemaal doet

Dat klopt. Huidige gewaarwordingen hebben gevolgen

voor die in de toekomst…

Maar mijn gedachten en

gevoelens hangen toch niet als los zand

aan elkaar…?

Vraag 1

er is alleen niemand die de

gewaarwordingen heeft, of kiest, of

stuurt…

Maar mijn gedachten en

gevoelens hangen toch niet als los zand

aan elkaar…?

Vraag 1

Je (sterkste) gevoelens bepalen wat je wilt,

Je denken bepaalt hoe het moet worden

uitgevoerd

Maar wie bepaalt er dan hoe ik handel…

wat ik doe?

Vraag 2

Onze doelen worden bepaald door onze verlangens en emoties (the passions)Ons denken (reason) bepaalt niet de doelen maar alleen de middelen

• verlangen naar a • b is een middel tot a een reden om b te doen

Het sterkste verlangen bepaalt wat we doen (geeft de doorslag)Het denken bepaalt hoe we het doen

(merk op: reflectie – een van de kenmerken van zelfverwerkelijking) is dus niet van nut om te bepalen wat je wilt)

Om welke reden gaat Roderick rechten studeren en niet naar de ballet academie ?

Om welke reden gaat Roderick rechten studeren en niet naar de ballet academie ?

1. Roderick’s verlangen naar een topjob met een topinkomen is sterker dan zijn verlangen om ooit in de Stopera te dansen

Om welke reden gaat Roderick rechten studeren en niet naar de ballet academie ?

1. Roderick’s verlangen naar een topjob met een topinkomen is sterker dan zijn verlangen om ooit in de Stopera te dansen

2. Roderick denkt dat een rechtenstudie de makkelijkste weg is naar een topjob met een topinkomen

Om welke reden gaat Roderick rechten studeren en niet naar de ballet academie ?

1. Roderick verlangen naar een topjob met een topinkomen is sterker dan zijn verlangen om ooit in de Stopera te dansen

2. Roderick denkt dat een rechtenstudie de makkelijkste weg naar een topjob met een topinkomen is

De reden waarom hij rechten studeert is dat dit het beste middel is om zijn sterkste verlangen te verwerkelijken…

Wat nou “zelfverwerkelijking”?

Wat wil Roderick?

Roderick wil dat wat hij het sterkst verlangt: een topjob met een topinkomen

• Wat je wilt is wat je het sterkst verlangt• Je handelt uit vrije wil als je doet wat je wilt;

dus als je zonder externe dwang je sterkste verlangen volgt

In september 2010 verscheen het boek ‘Wij zijn ons brein’ van de hersenwetenschapper Dick Swaab. In dit boek betoogt Swaab dat alles wat ons tot onszelf maakt, zich afspeelt in ons brein. Of het nu gaat om moreel gedrag, seksuele differentiatie, religie of verliefdheid: aan de basis liggen hersenprocessen. Volgens Swaab hoort ook de vrije wil in die rij thuis.Over de relatie tussen verliefdheid en de vrije wil schrijft hij het volgende:tekst 1Niemand die zich de heftige en plotselinge gebeurtenis van een intense verliefdheid kan herinneren, zal de partnerkeuze classificeren als ‘een vrije keuze’ of ‘een weloverwogen besluit’. Verliefdheid op het eerste gezicht overkomt je gewoon, het is pure biologie, compleet met de euforie, alle heftige lichamelijke reacties zoals een bonzend hart, zweten en slapeloosheid, met de emotionele afhankelijkheid, sterk gefocuste aandacht, het obsessieve denken aan en het bezitterig beschermen van de partner, en het gevoel van verhoogde energie.bron: Dick Swaab, Wij zijn ons brein, 2010

Swaab wijst er verder in zijn boek op dat bewustzijn een voorwaarde is om over een vrije wil te kunnen beschikken. De vrije wil staat volgens hem tegenover de ‘pure biologie’, omdat daarin het ‘weloverwogen besluit’ − en daarmee het bewustzijn − geen rol speelt. Volgens Swaab kan verliefd worden dus nooit een daad uit vrije wil zijn.Voor compatibilisten hoeft er geen tegenstelling te zijn tussen ‘pure biologie’ en een daad uit vrije wil. Eén van deze compatibilisten is de achttiende-eeuwse filosoof David Hume.

2p 1 Is verliefd worden uit vrije wil mogelijk volgens Hume?Beargumenteer je antwoord met behulp van tekst 1.

1 maximumscore 2 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: • een argumentatie waarom het volgens Hume mogelijk is uit vrije wil verliefd te worden, gebaseerd op de rol van het sterkste verlangen 1 • met behulp van tekst 1 1

voorbeeld van een goed antwoord: • Volgens Hume is de mens een bundel van verlangens. Je wil is vrij als je je sterkste verlangen kunt volgen. Volgens Hume is het voor een mens dus mogelijk uit vrije wil verliefd te worden, als dat je sterkste verlangen is • Zo staat in tekst 1: ‘emotionele afhankelijkheid’, ‘sterk gefocuste aandacht’ en ‘euforie’ wijzen op een zeer sterk verlangen. Als je dit dan kunt volgen, ben je vrij volgens Hume

Wat wil Roderick?

Roderick wil dat wat hij het sterkst verlangt: een topjob met een topinkomen

• Wat je wilt is wat je het sterkst verlangt

Probleem:

de onvrijwillige verslaafde

Probleem:

de onvrijwillige verslaafde

Hij verlangt het sterkst:Hij wil:

• Als de onvrijwillige verslaafde mogelijk is, dan is wat je wilt niet gelijk aan je sterkste verlangen en klopt Hume’s analyse niet.

• “iets willen” is complexer dan “iets het sterkst verlangen”, want:

dopeclean zijn

• “iets willen” is complexer dan “iets het sterkst verlangen”, want:

“iets willen” heeft te maken met die verlangens en hartstochten waar je gelukkig van wordt (je karkter)

Mill

Frankfurt

Sartre

Taylor

“iets willen” heeft te maken met wat je verlangt te verlangen (hogere orde verlangens) en uiteindelijk met waar je van houdt

“iets willen” heeft te maken met een ultieme, onveroorzaakte keuze

“iets willen” heeft te maken met hoe je de verlangens die je hebt interpreteert binnen een voorgegeven sociaal kader

Mill

Frankfurt

Sartre

Taylor

En mensen zijn wel echte zelfverwerkelijkers, David!

Nietes!

“iets willen” heeft te maken met die verlangens en hartstochten waar je gelukkig van wordt (je karkter)

Mill

Frankfurt

Sartre

Taylor

Al is zelfverwerklijking, net als al het menselijk gedrag wel een optelsom van (gedetermineerd

door) psychologische factoren, David

“iets willen” heeft te maken met die verlangens en hartstochten waar je gelukkig van wordt (je karkter)

Maar zelfverwerklijking is, net zo min als het overige menselijk gedrag, niet een optelsom van

psychologische factoren, David

Omdat er ook een oorspronkelijke, niet gedetermineerde keuze bij komt kijken

“iets willen” heeft te maken met die verlangens en hartstochten waar je gelukkig van wordt (je karkter)

Al is zelfverwerklijking, net als al het menselijk gedrag wel een optelsom van psychologische

factoren, David

Omdat er ook niet-individuele, normatieve kaders bij komen kijken