Seksslavinnen en bruggenbouwersTijdens de oorlog in de Democratische

Republiek Congo bleken vrouwen zowel

slachtoffer van geweld als de motor achter

vredesinitiatieven te zijn. De stem van

vrouwen in vrede moet gehoord worden.

pagina 2 - 3

Jaarbericht 2009: In beweging voor vredeEen greep uit een aantal resultaten die IKV

Pax Christi in 2009 bereikte. Uit Azië, de

Hoorn van Afrika, het Grote Merengebied,

Latijns-Amerika, het Midden-Oosten, Zuid-

oost-Europa en de Kaukasus.

pagina 7-10

Jij kan een begin maken metveranderingTwee Irakese vrouwen uit Basra doen

hun verhaal over de moeilijkheden en de

mogelijkheden van vrouwen in Zuid-Irak.

pagina 14-15

vrede nuJaargang 4 - #1 Lente 2010

Vrede.Nu is een uitgave van vredesorganisatie IKV Pax Christi, het samenwerkingsverband van IKV en Pax Christi en verschijnt vier maal per jaar.

Gender special

IKV PAX CHRISTI2

Mannen komen van Mars, vrouwen van …

In tijden van oorlog en conflict spelen opvattingen over mannen en vrouwen een belangrijke rol. Verschillen in macht tussen mannen en vrouwen worden uitgebuit en verwachtingen over de anderesekse lijken te verscherpen. We noemen dit de genderdimensie van conflict. Bij vredesprocessen ishet dan ook noodzakelijk om te kijken naar de rol van vrouw en man.

Gender in vredeswerk

Foto: IRIN, Aubrey Graham

Gender zegt iets over de manier

waarop een samenleving de rollen

van mannen en vrouwen definieert.

Simplificering van rolpatronen kan

leiden tot een foute inschatting van

de positie en machtsmiddelen van de

spelers in een conflict. Zo lijkt het soms

dat vrouwen alleen maar slachtoffers en

dat mannen alleen maar daders zijn. In

werkelijkheid ligt het vaak ingewikkel-

der. Er zijn ook vrouwelijke daders van

geweld, zoals de genocide van Rwanda

In mannen is het oorlog, niets dan oorlog.

In vrouwen wordt geboren, totterdood.

Zij knipperen een poosje met hun ogen,

zij fonkelen, zij woelen even

en daar ontstaat een dapper nageslacht.

Eén man volstaat en het wordt afgeslacht.

(Uit: Luuk Gruwez, Gender)

IKV PAX CHRISTI 3

ons leerde en er bestaan ook manne-

lijke slachtoffers.

Wel is het zo dat strijdende partijen

seksueel geweld wel tegen vrouwen

en vrijwel nooit tegen mannen ge-

bruiken als oorlogswapen. Mannen

daarentegen zijn vaak net zo goed

slachtoffer van de rol waarin zij

moeten functioneren. Als het con-

flict afgelopen is, moeten die man-

nen die gevochten hebben weer

leren om normaal te functioneren

in een vreedzame samenleving. Dat

brengt vaak veel problemen met

zich mee, om die reden is geweld

tegen vrouwen ook een groot pro-

bleem in post-conflictgebieden.

GenderblindDe VN vredesmacht heeft lange tijd

geen oog gehad voor de verschillen

tussen rolpatronen van mannen en

vrouwen in conflict. Donald Stein-

berg die voor de VN diverse vredes-

missies heeft uitgevoerd, zei

daarover dat hij zelf in Angola de

plank missloeg.

Angolese vrouwen werden niet uit-

genodigd bij vredesonderhandelin-

gen. Zo kon het gebeuren dat werd

gesproken over seksueel geweld,

mensenhandel, moederzorg en

meisjesonderwijs, zonder dat vrou-

wen om de tafel zaten. Dit had als

resultaat dat verkrachting niet straf-

baar werd gesteld. Ook bij het ont-

mijningsprogramma werd geen

rekening gehouden met vrouwen;

de velden en bossen werden niet op-

genomen in het ontmijningspro-

gramma.

Alleen ex-strijders die een wapen

inleverden, konden het demobilisa-

tieprogramma van Angola doorlo-

pen. De duizenden vrouwen die in

de oorlog waren gekidnapt en in

de rebellenlegers moesten werken

als seksslaaf of kokkin, vielen bui-

ten de boot. Voor hen kwamen

geen gunstige regelingen om zich

in de burgermaatschappij te voe-

gen.

De halve wereldConflicten moet je bekijken vanuit

het perspectief van rolopvattingen

en de daarbij behorende machtsrela-

ties tussen mannen en vrouwen.

Doe je dat niet, dan zie je maar een

half plaatje. IKV Pax Christi en haar

partnerorganisaties krijgen steeds

meer oog voor de genderdimensie

van conflicten. In DR Congo hebben

vrouwen met onze steun aparte

vrouwenvredescomités opgericht,

omdat de vrouwen niet voldoende

aan bod kwamen in de bestaande

vredescomités. In het vredesproces

in Liberia bleek dat vrouwen gemak-

kelijker bruggen slaan op een min-

der opvallende manier dan mannen.

Door gebruik te maken van hun gen-

derrol kunnen zij zaken afdwingen

die voor mannen minder goed mo-

gelijk zijn.

Onlangs kwamen 20 mannelijke

trainers bij elkaar op uitnodiging

van International Fellowship of Re-

conciliation en het Women Peace

Makers Programma te Alkmaar om

te praten over mannelijkheid en

vredeswerk. Een van de mannen

gaf aan dat mannen die over gender-

gerelateerd geweld praten zichzelf

niet als zeer bijzonder moeten gaan

zien. Ook al ben je je als man op

intellectueel niveau bewust van

seksisme, onbewust blijken seksisti-

sche gedachten diep geworteld te

zitten.

RedactioneelWie staat er tegenwoordig nog bij stil dat het op8 maart Internationale Vrouwendag is? Soms lijkthet of de dag meer gevierd wordt door onzepartnerorganisaties dan in Nederland. Het feit datmannen en vrouwen beiden hun aandeel hebbenin het ontstaan en het oplossen van conflictenlijkt een vanzelfsprekendheid. Toch zijn we vaaknog behoorlijk ‘genderblind’. En daarin staan wehelaas niet alleen. Ook in grote organisaties,zoals de Verenigde Naties, denken beleidsma-kers vaak in neutrale termen als ‘burgers’, zonderduidelijk te maken dat conflicten vaak heel an-dere gevolgen hebben voor vrouwen dan voormannen. Zo bleken VN-ambtenaren van een ont-mijningsprogramma niet met vrouwen gesprokente hebben, waardoor ze de plekken waar vrou-wen naar toe gingen om hout en water te halenpas het laatst zouden ontmijnen. Fatima en Juliana uit Basra, Irak, en hun vrouwen-organisaties (zie verderop in dit nummer) vierenInternationale Vrouwendag met een feestelijke bij-eenkomst. En met hen zijn er gelukkig nog veleanderen die op deze dag stilstaan bij de rechtenvan vrouwen.

Op het gebied van ontwapening is 2010 een inte-ressant jaar. In mei spreken de VN-lidstaten overhet verbod op verspreiding van kernwapentech-nologie en in november staat clustermunitie ophet programma. In Nederland komt discussieover de toekomst van de krijgsmacht: moeten weeen leger hebben dat toegerust is op vredesmis-sies en zo ja wat is daarvoor dan nodig? Watleren we van Srebrenica, Irak en de missie in Af-ghanistan? Wat vinden wij als vredesorganisatievan de inzet van ‘onze’ jongens en meisjes?

We brengen in dit nummer ook een overzicht vanons werk in 2009. Het volledige jaarverslagwordt in een kleine oplage gedrukt en zal vanafmei in digitale vorm vanaf de website te down -loaden zijn.

Maar nu terug naar Internationale Vrouwendag,een dag die gevierd mag worden. Ook wij dragenons steentje bij met deze genderspecial en laterdit jaar zal bestuurslid Caecilia van Peski de Nederlandse vrouwen vertegenwoordigen bij deVerenigde Naties.

Helma MaasFoto voorpagina: Vrouwen demonstreren om vredesonderhandelingen te bespoedigen.

Foto: Pewee Flomoku

IKV PAX CHRISTI4

Seksslavinnen en bruggenbouwersDe oorlog in de DR Congo is officieel in 2003 afgelopen, maar er zijn nog altijd veel lokale conflicten.Door de aanwezigheid van het slecht betaalde leger en politie zijn er ook veel geschillen tussen burgers en soldaten en politieagenten. IKV Pax Christi medewerker Jolanda Beerendonk bezocht hetnoordoostelijk deel van DR Congo en geeft een impressie.

Conflict en vrede in Ituri, DR Congo

Getraumatiseerd zijn ze allemaal,

vrouwen en mannen. Emile, Jean

Claude en Jacky hebben vreselijke dingen

gezien en gehoord. De beelden van een

kind dat in stukken wordt gehakt, kan

Emile nooit meer vergeten, vertelt hij. Ie-

dereen wantrouwde iedereen. Dat we nu

in de auto zitten met leden van verschil-

lende etnische groepen is daarom bijzon-

der. ‘Mama’ Jacky die tot de Hema

etnische groep behoort, vertelt hoe het

juist vrouwen waren die in de oorlog

kans zagen vrouwen van andere etnische

groepen te helpen en bruggen te slaan.

Vrouwen vielen minder op. Desondanks

leden vrouwen ook het meest.

Seksueel geweldVeel vrouwen die door militairen meege-

voerd werden, eindigden als seksslavin-

nen. De meesten van hen keerden nooit

meer terug. Zij die de oorlog wel over-

leefden, werden na die tijd noodgedwon-

gen vaak prostituee. In een wereld van

verborgen prostitutie, want hoererij

moest onzichtbaar zijn en werd niet ge-

accepteerd. Seksueel geweld, bijvoorbeeld

in gezinssituaties, bleef na de oorlog aan

de orde van de dag. Het huidige vrouwen-

comité vindt dat er onvoldoende psycho-

sociale hulp is voor vrouwen, in het

bijzonder voor verkrachte vrouwen.

We bezoeken een andere streek van Ituri,

Mambasa. Daar vertellen Amina en Gori-

getti dat de positie van vrouwen dras-

tisch verbeterd is ten opzichte van de

jaren voor en tijdens de oorlog. Vrouwen

zijn zich beter bewust van hun rechten,

mede door het werk van de vrouwenco-

mités. Daarvan bestaan er zo’n negentig

in Ituri. Voorheen kregen meisjes geen

onderwijs en moesten vrouwen in de keu-

ken blijven, trouwen, kinderen krijgen en

vooral niet praten. Zelfs in de keuken

waren ze niet de baas. Een zoon had

meer macht dan zijn moeder. Tijdens de

oorlog zijn vrouwen uitgebuit en door

soldaten gebruikt als wapen, door seksu-

eel geweld en seksuele mutilatie. Telkens

wanneer militairen voorbij kwamen,

moesten vrouwen zich verstoppen in de

bossen. Het sociale leven lag plat. Alleen

de mannen gingen nog naar de dorpen

en dreven nog wat handel. Amina vertelt

hoe ze telkens het bos in moest vluchten.

Alleen gedreven door honger durfde ze

de bossen weer uit te komen.

Economische kansenNa de oorlog is er veel verbeterd. Meisjes

krijgen onderwijs en op radio en tv zijn

er campagnes tegen seksueel geweld. Ook

zijn er veel vrouwenorganisaties opge-

richt, vooral georganiseerd rondom land-

bouw en veeteelt.

We spreken met vrouwen in een stadje

aan het Albertmeer. Vrouwen namen het

vissen en de vishandel over van mannen.

Tijdens de oorlog werden vrouwen met ge-

weld meegenomen naar Oeganda. Niet

voor iedereen pakte dat slecht uit. Som-

mige vrouwen konden hun handelsgebied

en hun inkomsten vergroten. Bij terug-

komst hadden ze geld om hun dochters

naar school te sturen. De problemen waar

de dorpelingen nu mee kampen zijn de

bevolkingsdruk door grote stroom vluch-

telingen en een terugval in inkomen

omdat het Albertmeer leeggevist wordt

door grote buitenlandse bedrijven.

BedreigingenOp dit moment leidt zware industrie

zoals de mijnbouw tot sociale ontwrich-

ting en brengt het de kansen op gelijk-

waardige machtsrelaties tussen mannen

en vrouwen weer in gevaar. In Mambasa

trekken veel mannen naar de mijnen.

Vrouwen blijven aanvankelijk achter en

soms gaan ook zij naar de mijnen. Door

warme maaltijden te verkopen aan de

mijnwerkers, kunnen ze iets verdienen.

De grote concentratie van mannen in en

rondom de mijnbouw, is helaas een bron

van seksueel geweld.

Zo eindig ik deze reis met een gemengd

beeld. Ik heb sterke vrouwen ontmoet

en veel trieste verhalen over geweld en

gedwongen prostitutie gehoord. De con-

flicten in Noordoost- Congo lijken door

de export van grondstoffen verergerd te

worden. De grote vraag naar metalen

(zoals coltan voor mobiele telefoons),

hout en andere grondstoffen, hebben

gevolgen voor de vrede in het land. Niet

alleen vrede tussen bevolkingsgroepen,

maar ook vrede tussen mannen en

vrouwen.

IKV PAX CHRISTI 5

Jolanda in Mambasa, DR Congo

IKV PAX CHRISTI6

Zelf aan de slag in de Vredesweek?

IKV Pax Christi organiseert op za-

terdag 24 april van 11.00 tot 16.00 uur

de Vredeswerkdag, de voorbereidings-

dag op de Vredesweek 2010 (18 t/m 26

september). Het is een moment om te

netwerken en om ideeën te verzame-

len voor activiteiten tijdens de Vredes-

week. IKV Pax Christi presenteert op

deze dag het Vredesweekmotto ‘Buur-

ten voor Vrede’ en geeft verdiepings-

materiaal bij het motto. De dag begint

in bioscoop Wolff in Hoog Catharijne,

Utrecht. In de middag is zijn er

workshops om ideeën op te doen

hoe u zelf aan de slag kunt gaan. U

kunt zich aanmelden via de website

www.vredesweek.nl. Voor

vragen kunt u contact opnemen via

vredesweek@ikvpaxchristi.nl.

Hou de website www.vredesweek.nl in

de gaten om het programma van de

dag te zien.

VredesweekKom naar de Vredeswerkdag

Column

Annemarie Sweeris is

programmamedewerkster

DR Congo

Door een extra bril

Gender. Dat woord bracht ik eigenlijk nooit in

verband met ons vredesprogramma in Oost-

Congo. Voor mij had het een heel abstract karak-

ter. Ik ben veel meer een doener dan een denker,

ook wars van etiketten. Toch ging ik vorig jaar in

op de uitnodiging van onze collega Jolanda –

aangesteld om ons hierover te adviseren - om

eens te praten over ons programma. Tijdens dat

gesprek vertelde ik over de activiteiten die we

voor vrouwen hadden opgezet: speciale trainin-

gen voor vrouwenorganisaties, het bespreken van

seksueel geweld met het leger en zelfs aparte

vrouwenvredescomités in aanvulling op de al be-

staande vredescomités. De bestaande vredescomi-

tés bevatten wel een quotum aan vrouwen, maar

zij waren vaak wel erg stil. Onze lokale partners

hadden daarom aangedrongen op speciale comi-

tés voor vrouwen, zodat hun stem luider gehoord

zou worden. Ik had me ertegen verzet, maar nu

leek het initiatief wel degelijk aan te slaan.

Aan het eind van ons gesprek zei Jolanda: “Wat

doen jullie al veel.” Ik wilde tegenstribbelen: wat

ik zelf zag was een constante poging om ons pro-

gramma nog effectiever te maken. Jolanda ging

met mij mee naar Congo en ze hielp me ‘fris’ te

kijken naar ons werk: waarom hadden we dit zo

aangepakt? Waarom was dit gelukt? Of niet?

Door haar vragen ging ik meer expliciet naden-

ken over de aannames van ons programma, die

ik nooit zo helder voor mezelf had omschreven.

Vredeswerk betekent natúúrlijk voor mij ook het

betrekken van vrouwen bij wat we doen, ze

maken immers de helft van de bevolking uit.

Net zo goed als we ook alle geloven, afkomsten

en expertises in ons partnernetwerk vertegen-

woordigd hebben. Ik geloof namelijk dat je al-

leen op een duurzame manier aan vrede kunt

werken, als je daarbij alle groepen in een ge-

meenschap betrekt: jong, oud, katholiek of pro-

testant, Hema of Lendu, man of vrouw. En zo

leerde ik dat gender geen abstracte notie is,

maar een extra bril waardoor ik naar de wereld

en mijn werk kijk.

Scriptieprijs

Ook dit jaar organiseren IKV Pax Christi en Stichting VredesWetenschappen de

Scriptieprijs Visies op Vrede. Met deze prijs stimuleren wij wetenschappelijk on-

derzoek op het terrein van vrede en veiligheid. Gaat jouw scriptie over vrede en

veiligheid? Doe mee en stuur je scriptie voor 1 juli 2010 op. Je maakt kans op 1500

euro plus de mogelijkheid tot een publicatie in het magazine Vrede en Veiligheid.

Op www.visiesopvrede.nl lees je meer over de prijsvraag en de criteria.

IKV PAX CHRISTI 7

Foto

: Gov

ert

Drie

ssen

In beweging voor vredeIKV Pax Christi opereerde het afgelo-

pen jaar in 25 landen in Azië, de

Hoorn van Afrika, het Grote Merenge-

bied, Latijns-Amerika, het Midden-Oos-

ten, Zuidoost-Europa en de Kaukasus. We

initieerden en ondersteunden een keur

aan vredesinitiatieven en mobiliseerden

daarvoor morele, politieke en financiële

steun in eigen samenleving. Zo werkten

we in Colombia aan vredesopbouw door

de re-integratie van voormalige guerrilla-

strijders te bevorderen. In Soedan onder-

zochten we economische dimensies van

conflicten, zoals landverdeling en verde-

ling van water, hout, olie en mineralen.

In Kasjmir en Pakistan steunden we vre-

desactivisten maar ook academici, juris-

ten, journalisten en diplomaten die

onafhankelijke rechtspraak nastreven als

noodzakelijke stap naar verdergaande

democratisering. En in Georgië en de be-

twiste gebieden Nagorno-Karabach en

Zuid-Ossetië werkten we samen met or-

ganisaties die in moeilijke omstandighe-

den zich sterk maken voor de rechten

van ieder individu.

In 2009 was IKV Pax Christi volop in be-

weging: als een groeiende vredesorgani-

satie speelden we in op veranderingen

en ontwikkelingen om ons heen. In

het kort een overzicht geven van al het

vredeswerk, is haast niet te doen.

Daarom een greep uit de resultaten

van afgelopen jaar. Vanaf mei is ons

volledige jaarverslag te downloaden op

www.ikvpaxchristi.nl.

Samen werken aan vredeIn 2009 steunden zo’n 20.000 mensen, parochies, kerken en gemeenten het werk van IKV Pax Christi. Samen met hen en

mensen in conflictgebieden werken we aan een vreedzame en democratische samenleving. Steun ook IKV Pax Christi. Word

donateur en ontvang vier maal per jaar ons magazine Vrede.Nu. Kijk op www.ikvpaxchristi.nl.

Jaarbericht 2009 IKV Pax Christi

Ook in 2009 werkte IKV Pax Christi

in diverse conflictgebieden aan

waarheidsvinding tussen groepen,

interetnische dialoog en actief burger-

schap.

In Servië en Kosovo ondersteunden we

interetnische samenwerking tussen de

Albanese en Servische bevolking, met

aandacht voor de positie van de minder-

heden en waarheidsvinding over de oor-

log. Op 9 mei 2009, Europadag, startten

vijftien Servische, Albanese en Neder-

landse jongeren met hun deelname aan

het uitwisselingsprogramma Our Future

Network. Hun eerste uitdaging werd een

straatactie in Kosovo. Daar deelden zij

zelfbedachte Loesje slogans uit, als prik-

kel voor meer maatschappijkritische re-

flectie: ‘We are both different, then we

have something in common’.

Ook in 2009 organiseerde IKV Pax

Christi met betrokken organisaties de

jaarlijkse Srebrenica herdenking in Den

Haag, met zo’n 450 aanwezigen onder

wie enkele Tweede Kamerleden. Een

maand eerder kwamen elf vrouwen en

mannen uit Srebrenica naar Nederland

voor gesprekken met Dutchbatters, de

Nederlandse vredestroepen in Srebre-

nica. In een beladen ontmoeting hiel-

pen foto’s die de Dutchbatters destijds

maakten beide groepen bij het verwer-

ken van het verleden.

IKV PAX CHRISTI8

Foto

: Will

iam

Moo

re

Dialoog

Linda Schevers, programmaleider Zuidoost-Eu-

ropa, vertelt over het belang van dialoog in Zuid-

oost-Europa: “Misverstanden en onbegrip zijn

gauw geboren. Helemaal tussen bevolkingsgroe-

pen die voorheen met elkaar in oorlog verwikkeld

waren. Alleen door met elkaar open in gesprek te

gaan, kan het zwart-wit denken stukje bij beetje

worden doorbroken. Het biedt mensen een veran-

dering van perspectief en leert hen kritisch te kij-

ken naar hun eigen rol.”

Digitaal nieuwsIn 2009 werd de website

www.ikvpaxchristi.nl zo’n 110.000

keer bezocht. Zo’n 3.700 mensen

ontvingen onze e-mailnieuwsbrief

Frontline. Wilt u ook eenvoudig

op de hoogte blijven van ons

werk? Meld u aan voor de gratis

maandelijkse e-mailnieuwsbrief op

www.ikvpaxchristi.nl.

IKV PAX CHRISTI 9

Foto

: Jep

pe S

child

er

OntwapeningHet grote succes van een clustermu-

nitie campagne in 2008 kreeg een

vervolg. In 2009 lanceerde IKV Pax Christi

een rapport over investeringen in cluster-

bommen door financiële instellingen. Er

kwam er na jarenlang campagnevoeren

een verbod op financiële investeringen in

clustermunitie na een baanbrekende

motie van Krista van Velzen van de SP.

Afgelopen jaar zette IKV Pax Christi zich

in voor een kernwapenvrije wereld met

de campagne No Nukes. Met het appel

voor een kernwapenvrije wereld - dat

door 4375 mensen werd ondertekend –

riepen we onze regering op om de op-

roep tot een kernwapenvrije wereld in

2020 te steunen, zich uit te spreken voor

een kernwapenvrij Europa in uiterlijk

2015 en de kernwapentaak van de Ne-

derlandse luchtmacht te beëindigen.

Roos Boer is programmamedewerker Clustermunitie:

“Het is geweldig om wereldwijd met zoveel mensen

samen te werken aan een gezamenlijk doel. Door de in-

ternationale samenwerking binnen de Clustermunitie

Coalitie ben je in staat om wereldwijd iets aan te kaar-

ten. Na de lancering van ons rapport over investeringen

in clustermunitie werd er in meer dan 15 landen actie

gevoerd. Zo stuurden in het Verenigd Koninkrijk be-

zorgde klanten 6000 e-mails naar banken die investeren

in producenten van clusterbommen. In de Verenigde

Staten namen twee universiteiten actie om op geen enkele wijze meer bij inves-

teringen in producenten van clustermunitie betrokken te zijn.”

RapportenIn 2009 publiceerde IKV Pax Christi

15 rapporten, waaronder ‘In gesprek

met Hamas’, ‘Een kernwapenvrije

wereld’, ‘Worldwide Investments in

Cluster Munitions; a Shared Respon-

sibility’, ‘Sudan 2012 Scenarios for

the Future’ en ‘Verarmd Uranium:

Tijd voor duidelijkheid’. Deze en an-

dere publicaties zijn te downloaden

van onze website.

Menselijke veiligheidIKV Pax Christi vroeg aandacht voor men-

senrechtensituaties, menselijke veilig-

heid en situaties van vluchtelingen, zoals

van de Palestijnen in het Midden-Oosten.

Gaza werd eind 2008 aangevallen door

het Israëlische leger. Burgers konden

door de gesloten grenzen zelfs niet

vluchten voor dit geweld. Begin januari

organiseerde IKV Pax Christi namens het

samenwerkingsverband United Civilians

for Peace een Wake voor Gaza. Tijdens de

bijeenkomst in de Utrechtse Domkerk,

die zo’n vijfhonderd mensen trok, gaven

diverse prominente Nederlanders blijk

van hun frustratie en riepen de regering

op meer te doen. Twee weken later werd

het resultaat van de petitie Stop Geweld

in Gaza aangeboden aan de Tweede

Kamer. In totaal tekenden meer dan

5000 mensen de petitie.

IKV PAX CHRISTI10

Bevordering van de democratie

dient de vrede. Ook afgelopen jaar

heeft IKV Pax Christi haar ervaring met

democratiseringsprojecten kunnen in-

zetten in nieuwe processen van demo-

cratisering in conflictgebieden.

In Soedan gaf IKV Pax Christi onder -

steuning aan het verbeteren van lokaal

bestuur en het herstellen van het ver -

trouwen van burgers hierin. IKV Pax

Christi publiceerde twee rapporten over

Soedan, die door beleidsmakers veelvul-

dig werd gebruikt en waardoor er lokaal

en internationaal meer aandacht kwam

voor het belang van de verkiezingen in

2010 en het referendum voor het zuiden

in 2011.

IKV Pax Christi deed in Congo een

uitgebreid onderzoek naar landcon -

flicten waaruit bleek dat de huidige

wet op land onvolledig is en veel

ruimte biedt voor misinterpretaties.

IKV Pax Christi besprak de uitkomsten

van het rapport met burgers, beleids-

makers en politici. Gezamenlijk formu-

leerden zij mogelijke vervolgstappen

zoals een nieuwe, aanvullende wetge-

ving en het ondersteunen van de lokale

overheid in haar taak gronden te behe-

ren.Fo

to: I

KV P

ax C

hris

ti

Democratisering

JongerenTijdens het jongerenevenement Nacht

van de Vrede in de Vredesweek 2009

lanceerde IKV Pax Christi haar nieuw

jongerenprogramma Pax-it. Jongeren-

coördinator Eline Veninga: “Pax-it is

het brutale broertje van IKV Pax

Christi: eigenzinnig, ondernemend

en bevlogen. Onder het motto rebel

with a cause laten jonge mensen hun

stem horen en vechten ze voor een

veiligere wereld.”Meer weten over IKV Pax Christi? Kijk op www.ikvpaxchristi.nl.

Met het debat Future Warfare

opende IKV Pax Christi dit jaar

een serie debatten over de ethische aspec-

ten van (toekomstige) oorlogsvoering. Het

eerste debat ging over nieuwe technologi-

sche mogelijkheden die binnen vijf of

tien jaar ingezet kunnen worden.

De rol van de krijgsmacht verandert,

omdat oorlogen veranderen. De wapenin-

dustrie ontwikkelt op dit moment high-

tech wapens als autonome robots en

aanvalswapens die grote groepen mensen

tot stilstand kunnen brengen met energie-

stralen die hevige pijnen veroorzaken aan

de huid. Leidt het gebruik van deze wa-

pens tot minder burgerslachtoffers, zoals

de wapenindustrie ons wil doen geloven?

Het onderscheid tussen burgers en gewa-

pende partijen is soms moeilijk te maken.

De oorlog van de toekomst zal volgens Sjef

Orbons, onderzoeker en docent aan de Ne-

derlandse Defensie Academie, niet gewon-

nen worden door diegene met het beste

leger, maar door diegene die over de beste

informatie beschikt en daar het effectiefst

gebruik van maakt. Ineke Malsch, promo-

venda op het gebied van nano-technolo-

gie, vindt dat deze technologie de

drempel tot oorlogvoeren verlaagt. Militai-

ren hoeven straks de vijand niet meer in

de ogen te kijken: de tegenstander is gede-

gradeerd tot een cijfer op het display. Hoe

verhoudt de inzet van robots zich tot het

humanitair oorlogsrecht en waar ligt de

verantwoordelijkheid als er iets fout gaat?

KernwapensOud-premier Ruud Lubbers (CDA), de

voormalige ministers van Buitenlandse

Zaken Max van der Stoel (PvdA) en Hans

van Mierlo (D66) en oud-minister van Jus-

titie Frits Korthals Altes (VVD) hebben

zich uitgesproken voor een kernwapen-

vrije wereld. Zij vormen de Nederlandse

Bende van Vier, in navolging van de Ame-

rikaanse, Britse, Duitse, Franse, Belgische,

Poolse, Italiaanse en Noorse bendes van

oud-staatslieden. Kijk voor recente ont-

wikkelingen op www.nonukes.nl

In mei bespreken de VN-lidstaten die het

non-proliferatieverdrag ondertekend heb-

ben, hoe het staat met de naleving van

het verdrag dat een verbod op versprei-

ding van kernwapentechnologie inhoudt.

IKV Pax Christi zal op de ‘schaduwconfe-

rentie’ een aantal presentaties houden.

In november willen de lidstaten van de

NAVO een beslissing nemen over de toe-

komstige rol van de NAVO. IKV Pax

Christi bepleit dat er in geen geval een

rol voor kernwapens moet zijn in dat

nieuwe strategische concept.

ClustermunitieDit jaar treedt het verbod op clustermu-

nitie in werking. Dertig landen hebben

hun nationale wetgeving veranderd,

zodat het verdrag echt handen en voeten

krijgt.

Het verdrag voorziet in het vernietigen

van de voorraden clustermunitie, oprui-

men van gebieden waar clustermunitie

ligt en hulp aan slachtoffers van cluster-

munitie. In november komen de landen

die het verdrag getekend hebben bijeen

in Laos, een land met de meeste cluster-

munitie per vierkante meter in de we-

reld. Deze vervolgconferentie vindt plaats

om toe te zien op een strikte uitvoering

van het verdrag.

IKV Pax Christi heeft hard gelobbyd om

het verdrag ondertekend en geratificeerd

te krijgen. De vredesorganisatie roept nu

financiële instellingen op om direct alle

investeringen in producenten van clus-

termunitie te staken. Vorig jaar bracht ze

het rapport Worldwide investments in

cluster munitions; A shared responsibi-

lity’ uit waarin beschreven staat welke

banken, pensioenfondsen en overige in-

vesteringsmaatschappijen nog investeren

in clustermunitie.

In België, Luxemburg en Nieuw-Zeeland

heeft de overheid wetgeving aangeno-

men die het financiële instellingen ver-

biedt te investeren in producenten van

clustermunitie.

IKV PAX CHRISTI 11

Wapens

IKV PAX CHRISTI12

Vrouwen zijn niet slechts slachtoffers in

conflicten maar vooral ook de aandrij-

vers van vrede. Dit wordt mooi geïllus-

treerd in de film Pray the Devil Back To

Hell.

Leymah Gbowee uit Liberia vertelt over

de indrukwekkende rol die vrouwen

speelden in het vredesproces in Liberia.

Zij is een van de hoofdrolspeelsters in de

film Pray the Devil Back To Hell. De film

laat zien hoe vrouwen na de aftocht van

Charles Taylor druk op de vredesbespre-

kingen zetten. Aan tafel zitten alleen

mannen, Charles Taylor, rebellenleiders

en oppositiepartijen en ze komen er al

dagenlang niet uit. De vrouwen die niet

betrokken zijn bij de formele vredesbe-

sprekingen omsingelen het gebouw en

forceren zo een vredesakkoord dat reke-

ning houdt met de wensen van vrouwen.

Leymah is directeur van een vredesorgani-

satie. Zij bracht de vrouwen uit diverse

kerken bij elkaar en ging op zoek naar

vrouwen uit moslimorganisaties. Moslim-

vrouwen en christelijke vrouwen van alle

leeftijden en sociale klassen staan zij aan

zij. Een verdienste van de vrouwen is dat

ze mannen niet uitsluiten. Zelfs voor de

kindsoldaten die ernstige misdaden heb-

ben begaan moet er een plaats zijn in de

na-oorlogse samenleving. Een mooi voor-

beeld in de film is de ontwapening van de

diverse strijdende partijen. De VN-solda-

ten die belast waren met de ontwapening

kregen het niet voor elkaar. De vrouwen

namen het initiatief en praatten in op de

mannen waarna ze alsnog hun wapens af-

stonden en opgelucht waren niet meer

de ‘soldaat’ te moeten spelen.

De film maakt deel uit van een serie

Movies that Matter dvd’s.

Gender in het kort Film: Pray the Devil Back To Hell

Eind vorig jaar organiseerde het ministe-

rie van Buitenlandse Zaken en de

Zweedse ambassade de conferentie

Women in Warzones. Minister Koenders

van ontwikkelingssamenwerking sprak

over de VN resoluties 1325 en 1820 over

de rol van vrouwen in vrede, conflict en

vredesopbouw. Hij benadrukte de nood-

zaak dat vrouwen onderdeel uitmaken

van vredesprocessen en meer moeten

participeren in politieke processen.

Voormalig minister Sima Samar uit Af-

ghanistan, nu hoofd van de Afghaanse

commissie voor de mensenrechten, ging

in op de politieke participatie van vrou-

wen in Afghanistan en vertelde hoe de

stemmen van vrouwen werden mis-

bruikt. Ze kwamen het huis niet uit en

konden dus niet bij de stembussen, maar

hun namen zaten wel in de stembussen.

Samar benadrukte verder dat democrati-

sering niets betekent zonder de betrok-

kenheid van vrouwen. In een interview

met NRC Handelsblad zei ze: “Nu zeggen

veel mensen: we moeten de traditionele

stammenrechtspraak weer invoeren, dat

is tenminste toegankelijk voor de men-

sen. Maar het is ook altijd vijandig ten

opzichte van vrouwen. En het is een sys-

teem waarin de machtigste de meeste

rechten heeft. Wat we nodig hebben, is

juist een formeel rechtssysteem, geba-

seerd op gelijkheid, gelijkwaardigheid en

democratie. In broederschap geloof ik

niet, want er is altijd één broer machti-

ger dan de andere.”

Lena Ag van de Zweedse organisatie

Kvinna till Kvinna pleitte ervoor om gen-

der in vredes- en veiligheidsorganisaties

op te nemen. Nu is er vaak sprake van

onwil om dit te doen omdat de politieke

elite voornamelijk mannelijk is. Ook zij

vond dat het hoog tijd werd vrouwen niet

alleen als slachtoffers te benaderen,

maar te erkennen dat vrouwen een rol in

vredesprocessen moeten hebben. Door

dit niet te doen, speel je militante leiders

in de kaart. Hierbij is politieke erkenning

een sleutelwoord.

Bestuurslid naar VN

Caecilia J. van Peski, bestuurslid van IKV is benoemd tot VN Vrouwenvertegenwoordi-

ger 2010. Namens de Nederlandse vrouwen zal ze in oktober dit jaar de Algemene Ver-

gadering van de Verenigde Naties te New York toespreken over ‘Vrouwen, vrede,

veiligheid in het licht van goed democratisch bestuur’.

Conferentie Women in Warzones

IKV PAX CHRISTI 13

Sinds de oorlogen in voormalig Joegosla-

vië is de aandacht vooral uitgegaan naar

het vangen van en berechten van daders

van verkrachtingen. Slachtoffers zijn in

de kou blijven staan. Veel vrouwen leiden

aan een posttraumatisch stresssyndroom

en hebben moeite hun leven op te bou-

wen. Ze zijn ziek, depressief en daardoor

niet in staat te werken. De meeste vrou-

wen durven niet te vertellen wat hen is

overkomen en verbergen hun tragische

verleden uit angst voor verstoting. Het-

zelfde geldt voor de kinderen die uit ver-

krachtingen zijn geboren. Vrouwen die

een nieuw leven zijn begonnen en hun

verleden verzwijgen, worden overigens

opnieuw getraumatiseerd. In Bosnië-Her-

zegovina ontvangen ze een oproep om te

getuigen tegen daders. Als ze na twee

keer niet reageren, haalt de politie hen

op! Niet alleen trauma’s worden opgera-

keld, niet alleen hun zorgvuldig verbor-

gen gehouden verleden wordt aan

iedereen wereldkundig gemaakt, deze

slachtoffers worden behandeld als crimi-

nelen. Ze worden in feite opnieuw ver-

kracht. Amnesty International schreef er

een rapport over.

In 2008 nam de VN Resolutie 1820 aan.

Deze eist een einde van alle seksueel ge-

weld tegen vrouwen en meisjes in gewa-

pende conflicten.

Verkrachting als oorlogswapen

Vrouwen protesteren voor het gebouw van de VN vredesmissie in Liberia. Foto: Pewee Flomoku

VN Resolutie 1325 tien jaar

De VN Resolutie 1325 bestaat in 2010 tien jaar. De resolutie eist dat de VN organisaties

en alle VN-lidstaten gender opnemen in hun beleid met als doel:

- het aantal vrouwen op besluitvormingsniveaus in conflictpreventie, management

en oplossing te verhogen;

- steun voor vrouwen bij vredesopbouw te vergroten;

- gelijke participatie van vrouwen in vredesonderhandelingen op alle niveaus te on-

dersteunen;

- specifieke bescherming van vrouwen in conflictsituaties te benoemen;

- oorlogsmisdaden tegen vrouwen te vervolgen.

In Nederland wordt een Nationaal Actieplan 1325 ontwikkeld onder leiding van het

ministerie van Buitenlandse Zaken. IKV Pax Christi neemt hieraan deel.

IKV PAX CHRISTI14

“Onder Saddam Hoessein probeerde

Irak het beeld naar buiten te brengen

een moderne staat te zijn, waar - in te-

genstelling tot het ayatollahbewind in

Iran - vrouwen volop aan de samenle-

ving mochten deelnemen. Dat werd door

het westen grif geloofd en die mogend-

heden steunden Saddam ook in de jaren

van de Iran-Irak oorlog (1980 – 1988)”,

zegt Juliana Dawood Yousif al-Bazi, gebo-

ren in Basra, Zuid-Irak. Juliana is docent

Engels aan de universiteit van Basra. Ze

is ook directeur van Basra Society for Re-

search and Media on Women en is hoofdre-

dacteur van de krant ‘De zuidelijke

vrouw’.

De stad Basra lag destijds in het front en

werd deels gebombardeerd. Er ontstond

een groot tekort aan water en veel men-

sen ontvluchtten de stad. Nu is Basra

vooral bekend vanwege de aanhang van

Muqtada al-Sadr, de sjiitische geestelijjk

leider die het de Britse soldaten in Irak

moeilijk maakte. Basra heeft enorme

olierijkdommen, maar de stad profiteert

er niet van. De oliewinsten worden door

Bagdad afgeroomd. De omgeving van

Basra is droog en er is weinig werkgele-

genheid. Door de smokkelpraktijken uit

de jaren negentig zijn de verschillen tus-

sen arm en rijk enorm vergroot. Een

goede voedingsbodem voor verdere radi-

calisering. “De invloed van al-Sadr is nog

steeds groot”, zegt ook Fatima Kadhim al-

Behadili. Fatima, directeur van een vrou-

wenorganisatie en hoofdredacteur van

het blad ‘Moslimvrouwen’, gaat in dia-

loog met aanhangers van al-Sadr. Zelf is

ze ook van top tot teen gesluierd. “Ik

werk met álle politieke partijen. Ik geef

voorlichting aan vrouwen zodat ze zelf

kunnen beslissen op wie ze stemmen en

niet alleen hun man volgen. Ook de vrou-

wen die nu in het parlement zitten, heb-

ben geen idee van de macht die ze

hebben.”

Toch vinden beide vrouwen dat de positie

van vrouwen in sommige opzichten iets

verbeterd is sinds de milities van al-Sadr

in 2008 verdreven zijn. Er worden meer

auto’s aan vrouwen verkocht, vrouwen

durven weer een picknick buiten de stad

te houden. Daar staat tegenover dat de

kledingvoorschriften voor vrouwen nog

Irakese vrouwen uit Basra

Irak haalt nog steeds de krantenkoppen: de ene keer met een bomaanslag, dan weer met verhalen over ge-vluchte christenen. De gemiddelde Nederlandse krantenlezer krijgt daardoor een nogal somber beeld van Irak.Zijn de Irakezen er eigenlijk wel op vooruitgegaan? Saddam is weg, maar er is veel geweld voor in de plaats geko-men. Hoe pakt dat uit voor minderheidsgroeperingen zoals christenen? Hoe staat het met de positie van Irakesevrouwen? IKV Pax Christi sprak met twee vrouwen uit Basra.

‘Jij kan een begin maken met

Juliana en Fatima op bezoek in Nederland

IKV PAX CHRISTI 15

Geert van Kesteren maakte het fotoboek Baghdad Calling over Irakese mannen en vrouwen

verandering’

steeds erg streng zijn. “Voor mij als ou-

dere christelijke vrouw, ik ben Assyrisch-

christen, kan het nog net dat ik zonder

hoofddoek over straat loop, maar mijn

dochters van 13 en 16 moeten een hoofd-

doek op, kunnen geen kleren met korte

mouwen dragen. Vooral mijn oudste

dochter vindt het moeilijk, zij heeft wei-

nig vriendinnen. In mijn jeugd bruiste

Basra. Ik kon naar de bioscoop, nacht-

clubs, er woonden veel christenen en ook

Joden in Basra. Iedereen ging met elkaar

om.” Basra trok in die dagen veel kunste-

naars aan, het was het culturele centrum

van Irak. “Die gouden eeuw is voorbij”,

verzucht Juliana.

Het huidige familierecht maakt van

vrouwen tweederangsburgers. De in-

vloed van buurland Iran blijft groot.

Iraanse handelaren verdienen tegen woe-

kerprijzen geld aan de handel met Basra

en ook de douane verdient flink mee. Fa-

tima verwacht dat wanneer vrouwen

zich goed organiseren en zich meer be-

wust worden van hun democratische

rechten er toch vooruitgang geboekt kan

worden voor de positie van vrouwen. De

boodschap die zij en Juliana uitdragen

is: ‘Jij kan een begin maken met het ver-

anderen van jezelf’.

IKV PAX CHRISTI16

Agenda26 maart Movies that Matter film ‘Women in white’Haags Filmhuis en Theater aan het Spui, Spui 191 en Spui 187, 2511 BN Den Haag19.30 – 22.00 uur Documentaire over ‘dwaze’ moeders uit Cuba die strij-den voor de vrijlating van politieke gevangenen en voorhet recht op meningsuiting. De Australische filmmaak-ster Cry Winther maakte er een documentaire van dieop het Movies that Matter festival 2010 vertoondwordt. IKV Pax Christi verzorgt samen met het PlatformCuba een naprogramma in Theater aan het Spui. Komnapraten, luister naar interessante inleiders en genietvan Cubaanse muziek.

1 april Seminar Soedan: een vergeten oorlog? Olie, Recht en ReligieUniversiteitsbibliotheek De Uithof, Heidelberglaan 3, 3584 CS Utrecht13.00 tot 16.00 uur In Soedan woedt al decennia lang een burgeroorlog. Hetland is verscheurd door machtsstrijd en economischebelangen. Honderdduizenden mensen vonden er dedood. Wat heeft Soedan met ‘ons’ te maken? Hoe zit hetmet internationaal recht en internationale onmacht? Watis de rol van olie en religie? Dit seminar wordt georgani-seerd door Centrum IIMO in samenwerking met IKV PaxChristi, de Raad van Kerken en Kerk en Vrede.De toegang is gratis, aanmelden bij Jeannette Boerevia a.c.m.boere@uu.nl

mei Fototentoonstelling SrebrenicaIn Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Oosthalen 8, 9414 TG HooghalenMet foto’s van de Drentse fotograaf en fotocorrespon-dent voor het NRC Handelsblad en de Bosnische fo-tograaf Tarik Samarah bekend van het project‘Srebrenica-genocide at the heart of Europe’.

14 – 16 mei Pax-it lab IKV Pax Christi en Cordaid doen gezamenlijk onderzoekvan naar de invulling van onze krijgsmacht in 2020.Welke rol speelt Nederland in oorlogsvoering en hoekunnen wij bijdragen aan de bescherming van burgersin conflictgebieden? Welk mandaat, materiaal en welke(financiële) middelen hebben we daarvoor nodig? In hetlaboratorium van Pax-it kunnen jongeren met deze vra-gen aan de slag. Aanmelden via www.pax-it.nl

ColofonRedactie: Piet Halma, Femke Rongen en Helma Maas(eindredactie)

Met dank aan:Jolanda Beerendonk, Annemarie Sweeris,Mayke Smit, Theo Hesen en Len Munnik.

Fotografie: o.a. Pewee Flomoku, IRIN Aubrey Graham,Maarten Zeehandelaar, Geert van Kesteren en IKV PaxChristi-archief

Basisvormgeving: RAAK Grafisch OntwerpDrukkerij: Van der Weij BV, HilversumISSN 1874-6497

IKV Pax Christi, Godebaldkwartier 74, 3511 DZ Utrecht Postbus 19318, 3501 DH Utrecht Tel (030) 233 33 46, Fax (030) 236 81 99info@ikvpaxchristi.nl www.ikvpaxchristi.nl Giro: 51 61

IKV Pax Christi is ANBI-erkend en heeft het CBF-keurmerk

Fidel Castro verklaarde in 1998 dat

geen enkel boek verboden is, maar

dat er simpelweg geen geld is om de

staatsbibliotheken en boekwinkels van

meer boeken te voorzien. Dit officiële

standpunt vormde voor Berta Mexidor

en Ramon Colas de aanleiding om hun

eigen boeken dan maar uit te gaan

lenen. Zij stichtten daarmee de eerste

Onafhankelijke Bibliotheek op Cuba. Al

snel volgden anderen hun voorbeeld en

nu, bijna 12 jaar later, zijn er naar schat-

ting zo’n 100 tot 120 van onafhankelijke

bibliotheken. Hiervan zijn de meesten

aangesloten bij het netwerk van onafhan-

kelijke bibliotheken, dat Berta opzette.

Op de website www.boekenvoorcuba.nl

is meer te lezen. In een aantal biblio -

theken in Gelderland zijn de foto’s te

zien.

In maart:

Bibliotheek Aalten-de Achterhoekse

Poort, Hogestraat 10, 7122 BV Aalten

In april:

Bibliotheek Doesburg-West Achterhoek,

Zandbergstraat 10, 6981 DR Doesburg

In mei:

Openbare Bibliotheek Heteren-Zuid

Gelderland, Nijmegen, Hyacintenstraat

25, 6666 BT Heteren

De Zutphense Stichting Wildverband organiseert een fototentoonstellingmet foto’s van Maarten Zeehandelaar. Maarten is samen met Sarah Steen-dam naar Cuba gereisd en heeft op verzoek van IKV Pax Christi vijftien on-afhankelijke bibliotheken bezocht. Het zijn particuliere bibliotheken die zichonafhankelijk van de staatsbibliotheken opstellen. Vaak zijn ze gehuisvestin een huiskamer.

Cuba in Gelderland

Fototentoonstelling over Cubaanse bibliotheken

Een van de foto’s uit de tentoonstelling