04 12

nieuwe stal moet kroon op werk worden

Groeien met kleine

stapjes

lang levede leghen

Kwartaalmagazine van De Heus

0 1

Het bieden van het beste voer begint met de laatste kennis op het gebied van voeding, productie en de dier­houderij. Daarom beschikt onze eigen ReseaRch & Development-afDeling over nutritionisten en productmanagers die ‘met hun voeten in de klei staan’. Ze verrichten zelf onderzoek op onze onderzoeksbedrijven voor varkens, vleeskuikens en moeder dieren, melk­vee, kalkoenen en legkippen. En wer- ken samen met universiteiten en kennis instituten. Want theorie en prak­tijk gaan bij ons hand in hand.

met De kennis Die Dit opleveRt, helpen wij u graag verder vooruit!

wij helpen u met onze

kennis op weg

u weet welke kant

u op wilt

www.de-heus.nl

Wij willen vooruit!Net als u zoeken ook wij voortdurend naar

nieuwe manieren om uw en onze doelen te

bereiken. Naar nieuwe manieren om u

vooruit te helpen. Die gedrevenheid is eigen

aan ons ondernemerschap. Innovatie,

vernieuwing, een inspiratiebron zijn voor

onze klanten en relaties, dat is waar wij

iedere dag mee bezig zijn.

Dat geldt ook voor onze communicatie­

middelen. Zodat we u nog sneller en beter

kunnen infor meren. Leesvoer heeft een

gedaantewisseling ondergaan. Leesvoer heet

voortaan Vooruit! Een nieuw, fris magazine met

nog meer ruimte voor achtergrondinformatie.

Voor boeiende artikelen die dieper ingaan op

één onderwerp. Maar ook een magazine voor

inspirerende succesverhalen v an collega­

ondernemers en luchtige weetjes. Met Vooruit!

willen wij u informeren én inspireren.

Het eerste exemplaar heeft u nu in handen.

Benieuwd ben ik naar uw mening. Mocht u

willen reageren op dit eerste exemplaar van

Vooruit!, dan kunt u mij persoonlijk mailen via

jbelt@deheus.com. Alle reacties zijn welkom

en natuurlijk krijgt u persoonlijk antwoord.

Tenslotte wensen wij u veel leesplezier!

Joost Belt, Marketing & Communicatie

en verder... 9. Column John Achterstraat

10. Lang leve de leghen

13. Brokjes

18. Elk varken zijn eigen portie

24. Investeren in biggen loont

28. Lekker zuur is beter

30. Nieuwe norm voor vleeskuikenwelzijn

34. De Heus Gold gecertificeerd

39. Brokjes

36

4

Nieuwe stal kroon op werk

Aan de keukentafel

22Groeien met kleine stapjes

14

20 knor-tok-boeKinderpagina

Extra digitalE informatiE via uw smartphonE of tablEt?

Zie bladZijde 39 voor uitleg!

Scoren met weerstandsverhogerOmniGen

0 4

0 50 5

Veehouders over de toekomst. Leren van elkaar

Plannen maken voor de toekomst, bedrijfs opvolging vormgeven, rendement behalen en ideeën realiseren; zomaar een greep uit de onderwerpen waarover we het hebben in deze eerste aflevering van de rubriek ‘Aan de keuken tafel’. Aan tafel zitten drie veehouders: melkveehouder Marco van Donkersgoed, melk- en pluimveehouder Gerrit van Manen en varkenshouder Geurt van den Hatert. Naast de drie zitten twee adviseurs: Kees Janssen, directeur van Agra-Matic en Eric Smolders, directeur van Smolders AGRO Advies. Het gesprek wordt geleid door Joost Belt, manager Marketing & Communicatie bij De Heus.

Vanzelfsprekende groeiToekomstgericht ondernemen, wat betekent dat voor de veehouders aan tafel? Wanneer een veehouder en een adviseur over de toe-komst praten, gaat het altijd over de groei van het bedrijf. Sinds mensen heugenis neemt de omvang van veebedrijven toe. Kees Janssen: ‘Groei is noodzakelijk om de krimpende marges op te vangen. Er is geen discussie over de vraag óf bedrijven moeten groeien, maar wel over de manier waarop.’De drie veehouders aan tafel kiezen be-wust voor een beheerste groei. Eerst goed nadenken wat dit voor het bedrijf betekent en dan pas actie ondernemen.

Een ondernemer denkt voortdurend na over de toekomst. Hoe kan zijn bedrijf beter renderen en vooruitgaan? Dit is ook het onder­werp in deze eerste editie van ‘Aan de keukentafel’. Aangeschoven zijn drie veehouders en twee adviseurs van zelfstandige advies­bureaus. Hoe zien zij de toekomst? Onzeker, hoopvol, als echte uitdaging? Er valt veel te leren van elkaar.

Gerrit van Manen, Randwijk, 90 melkveekoeien en

42.000 kippen

Kees Janssen, Ede, Agra­Matic B.V.

Geurt van den Hatert, Veenendaal, 2.250 biggen

en 450 zeugen

Eric Smolders, Reusel, Smolders AGRO Advies

Marko van Donkersgoed, Ermelo, 70 melkvee koeien

0 6

Geurt van den Hatert: ‘Ik ben al geruime tijd bezig met de toekomst van het bedrijf. Ik maak plannen voor een nieuwe locatie. Het is geen gemakkelijke situatie, omdat ik ook nog niet weet of ik een opvolger heb.’Marco van Donkersgoed: ‘Elke situatie en iedere veehouder is anders. Op dit mo-ment doen we het bedrijf met z’n drieën. Het is belangrijk dat er sprake is van een beheersbare groei, die de mensen aan-kunnen. Maak de groeistappen dus niet te groot.’Eric Smolders: ‘Dat ben ik met Marco eens. Mijn advies aan veehouders is daar-om: maak plannen voor een overzienbare termijn, zeg maar van drie tot vier jaar. Dan is de kans op succes het grootst.’Gerrit van Manen: ‘Het is verstandig om het totaal voor ogen te hebben als je bezig bent met toekomstplannen. Ik probeer altijd alle zaken mee te nemen. Iedereen berekent de kosten van een extra inves-tering. Dat doe ik ook en daarnaast houd ik ook rekening met investeringen in extra ruwvoer, krachtvoer en arbeid. Als je dat goed doet, kom je niet gauw voor onaan-gename verrassingen te staan.’ Eric Smolders: ‘Klopt Gerrit, over arbeid wordt vaak erg simpel gedacht. Die extra groei kost dan bijvoorbeeld twintig uur per week. Dat lijkt niet veel, maar wanneer je wekelijks al zestig uur draait is twintig uur extra wel veel. Het is goed hiervoor maat-

regelen te nemen voordat je sociale leven in de knel komt.’Kees Janssen: ‘Dan neem je toch perso-neel aan?’Gerrit van Manen: ‘Zo eenvoudig is dat niet. Personeel stuwt de kosten flink om-hoog en daar moeten dus wel genoeg opbrengsten tegenover staan. Daarnaast moet je de nodige moeite doen om goed personeel te vinden en ermee leren om te gaan. Je moet het personeel bij het bedrijf betrekken, mee laten denken. Ik heb geleerd dat je niet over mijn bedrijf moet praten, maar over ons bedrijf.’Eric Smolders: ‘Als je als ondernemer kiest voor personeel is het goed om ook in jezelf te investeren. Als werkgever moet je goed leidinggeven en het beste uit je mensen halen. Zoals Gerrit al zegt, is het belangrijk het personeel gemotiveerd en betrokken te houden. Met personeel werken moet je overigens wel liggen.’

Plannen makenKees Janssen pleit ervoor om bij het maken van toekomstplannen de strategie een nadrukkelijke rol te laten spelen. ‘Je

kunt ervan uitgaan dat veel bedrijven willen groeien, zowel op korte als lange termijn. Bij de ontwikkeling van het bedrijf is het belangrijk hiermee rekening te houden. Een ondernemer zou de groei van zijn bedrijf zo moeten organiseren, dat de ontwikkeling op lange termijn door kan gaan, ook bij zijn opvolger. Essentieel is dat de looplijnen goed blijven na toekomstige uitbreidingen en dat het bouwblok goed is ingericht.’ Joost Belt vraagt zich af hoe je er als veehouder voor zorgt dat je plannen ook goed worden uitgevoerd.

Veehouders over de toekomst. Leren van elkaar

0 6

Maak plannen voor een

overzienbare termijnDan is de kans op succes

het grootst

0 7

Gerrit van Manen: ‘Ik ben voortdurend met plannen bezig. Ik heb plannen in de diep-vries, in de koelkast en op tafel liggen. Met plannen in de diepvries doe ik nog niets. Af en toe kijk ik naar de plannen in de koelkast en met de plannen op tafel ben ik aan het werk. Bij dit alles houd ik rekening met de lokale, Europese en wereldsituatie. Afhankelijk van de uitkomst wordt een plan ook uitgevoerd. Maar het kan ook zo gebeuren dat een plan op tafel weer in de diepvries verdwijnt of helemaal uit het zicht raakt.’

Eric Smolders: ‘Plannen maken en invest eren zijn vaak op emotie gebaseerd. Mensen dromen van een beter bedrijf en stellen zich voor hoe zij willen werken. Naar dit ideaalbeeld werken zij toe.’Marco van Donkersgoed: ‘Ik ken dat ook wel. De buurman doet ’t en nu wil ik het ook. Het gras is altijd groener bij de buren.’Eric Smolders vervolgt: ‘Er wordt vaak overwogen om bijvoorbeeld met melk-robots te gaan werken, terwijl dit niet de beste oplossing hoeft te zijn. Mijn advies is:

baseer je plannen niet alleen op emotie, maar wees realistisch en kijk naar de cijfers. Een bedrijf moet rendabel zijn en keuzes moeten gebaseerd zijn op realiteit.’

Toekomst voor de opvolgerKees Janssen: ‘Het doel van het uitvoeren van de plannen is toch dat de opvolger verder kan met het bedrijf.’ Gerrit van Manen knikt bevestigend: ‘Wij hebben het bedrijf zo ontwikkeld, dat het goed verkoopbaar blijft of dat een van onze kinderen het kan overnemen.’

0 7

0 8

Eric Smolders: ‘Hoe dan ook, het is essen-tieel dat je tijdig met je kinderen gaat praten over het bedrijf en een eventuele overname. Belangrijk is verder dat het bedrijf wel kán worden overgenomen. De focus moet liggen op geld verdienen. Een bedrijf moet na afschrijvingen een fatsoenlijk inkomen opleveren. Maar dan ben je er nog niet. Komt de opvolger in het bedrijf, dan moeten er gedurende een lange periode twee inkomens uit het bedrijf zijn te ha-len. Als het rendement voldoende is, kun je deze periode overbruggen en krijgt de opvolger een bedrijf met perspectief tot zijn beschikking.’

Rol van de adviseursJoost Belt vraagt de veehouders naar de rol van adviseurs bij het uitvoeren van de plannen voor de toekomst. Geurt van den Hatert: ‘Adviseurs heb je nodig omdat je niet de kennis in huis hebt. Je verzamelt specialisten om je heen die wel die kennis bezitten. Het is belangrijk om de passende adviseur te kiezen; je moet elkaar aanvoelen.’Gerrit van Manen: ‘Mijn eigen plan is het vertrekpunt, maar ik heb wel sparring-partners nodig om ideeën scherper en uitvoerbaar te krijgen. Eensgezindheid, daar gaat het om.’Marco van Donkersgoed: ‘Je moet ook goed gebruikmaken van je adviseurs,

luisteren dus. Maar wel je eigen hoofd volgen. Zo wilde ik een plan uitvoeren voor de huisvesting van jongvee. Adviseurs wezen mij erop dat het beter zou zijn als ik het plan op een later moment uitvoer. Dat ga ik dus ook doen.’

Veranderende wereldJoost Belt concludeert dat de wereld voortdurend verandert. ‘Belangrijk is dat veehouders zich terdege bewust zijn van het feit dat de veranderende wereld grote invloed heeft op hun werk.’Geurt van den Hatert: ‘Als veehouder ben ik graag veel met de dieren bezig, maar je kunt je ogen en oren niet sluiten voor de maatschappij. We moeten de veehouderij hier meer naartoe brengen.’Marco van Donkersgoed: ‘De tijd dat de boer zich alleen maar bezig hoefde te houden met het verzorgen van de koeien, is geweest.’Gerrit van Manen: ‘Het is natuurlijk een andere wereld en wij houden er volop reke-ning mee. De consument kijkt mee over onze schouder. Daarom zullen wij altijd

meewerken aan het promoten van onze sectoren, of het nu rundvee of pluimvee is. We werken ook altijd graag mee aan nieuwe ontwikkelingen. Als eerste in Nederland leveren wij eieren met twee sterren voor een beter welzijn. Dit levert nu nog geen extra opbrengsten op, maar is wel belangrijk voor het imago van de sector.’Marco van Donkersgoed knikt: ‘Je bent als veehouder onderdeel van het proces. Doorgaan op de oude voet is niet mogelijk. De maatschappij vraagt om een andere aanpak en daar werken we aan mee.’Joost Belt stelt een gewetensvraag: ‘Wat zijn jullie eigenlijk? Veehouder, ondernemer of veehoudende ondernemer?’

Veehouders over de toekomst. Leren van elkaar

0 8

Ik voel me veehouder, maar

doe dit wel op een ondernemende

wijze

0 9

Beste veehouders: uw beroep is populair! Echt gemotiveerde sollicitanten voor de buitendienst van De Heus willen eigenlijk het liefst boer worden! Waarom? Trekt het ondernemerschap? De vrijheid? Het omgaan met dieren? Boeit de visie, het lef, de toekomst, de trots? Eén ding is zeker: de boer straalt wat uit. Ik weet wel dat we nu moeten spreken over agrarisch ondernemers of partners in de keten. Gezien de complexiteit en grootte van de veebedrijven misschien wel over managers. Hoe het ook heet: het liefst willen zij boer worden.

Een mooi voorbeeld is de campagne Blij met een ei. De campagne laat stoere, trotse pluimveehouders zien. Ze zijn trots op hun werk, op de kwaliteit van hun product en op de zorg voor hun dieren. En dat laten zij zien aan de maat­schappij waarin ze leven.

Laten we stoppen met mopperen over de wetgeving die het echte onder­nemerschap in de wielen rijdt. Over de hoge kosten van de controle­instanties. Laten we ons gewoon even niets meer aantrekken van gelikte politici die het allemaal zo goed weten. We zijn trots en enthousiast. En enthousiasme ontstaat niet door wat er is, maar door wat men verlangt. Door waar we naartoe willen. Door wat we willen bereiken. Dit stralen we met onze nieuwe campagne bij De Heus ook uit. Powering progress, wij gaan vooruit! Kwaliteit zorgt voor rendement. We zijn onafhankelijke ondernemers die blijven verbeteren. Daar mag ik graag aan meewerken. Ik weet het: ik werk bij De Heus, maar eigenlijk was ik het liefst boer geworden.

John AchterstraatSectorhoofd Pluimvee

Eimago

Marco van Donkersgoed: ‘Ik voel me eigenlijk een ondernemende veehouder. Als je niet het hele proces doorgaat, kom je er niet. Ik voel me veehouder, maar doe dit wel op een ondernemende wijze.’Gerrit van Manen: ‘Ik ben een agrarisch ondernemer, of je nu kalveren of varkens hebt, dat maakt niet uit.’Marco van Donkersgoed is het daar niet mee eens: ‘Je bent ondernemer in de tak van sport, waarin je goed bent.’Eric Smolders: ‘De meeste veehouders zijn ondernemende veehouders, maar binnen de categorie grote bedrijven zitten veehoudende ondernemers. Die onder-nemen voor hetzelfde geld in iets anders.’Joost Belt: ‘Wat kunnen die ondernemers van elkaar leren?’Marco van Donkersgoed: ‘Wij melk-veehouders kunnen bijvoorbeeld van de pluimvee- en varkenshouders leren hoe we moeten omgaan met de prijzen-cyclus. Ondernemers kunnen veel leren van ondernemers. Ik heb veel geleerd van de andere heren aan deze keukentafel.’

Gezamenlijk komen de gespreksdeel-nemers tot de volgende conclusie: onder-nemen is voortdurend bezig zijn met de ontwikkeling van je bedrijf. Vaak vertaalt de ontwikkeling zich in groei. De stappen die worden gezet, kunnen beter niet verdergaan dan drie tot vier jaar vooruit, daarna wordt het onzeker. De groei moet beheersbaar zijn en gebaseerd op ratione-le argumenten. Ondernemers houden het heft zelf in handen en hebben tegelijkertijd behoefte aan adviseurs die over specifieke kennis en ervaring beschikken. Inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen is onder-deel van het ondernemerschap.

1 0

Albert de Groot begon ooit als melkrund-veehouder in Overijssel. Nu heeft hij met zijn zoon Flip een leghennenbedrijf met 58.000 dieren in Grootegast (Gr). De over-stap van koeien naar pluimvee vond hij geen probleem. ‘Het komt allemaal op het-zelfde neer’, zegt hij. ‘Je wilt de dieren goed laten produceren en dat doe je door ze goed te verzorgen en te voeren. Bij een leghen is dat niet anders dan bij een koe.’In hun streven naar steeds betere resultaten richten Albert en Flip hun pijlen op de levensduur van de leghennen. ‘Daar zitten nog grote mogelijkheden’, zegt Richard Bos, de specialist Legpluimvee van De Heus, die het bedrijf begeleidt. ‘De erfelijke aanleg voor productie bij een langere levensduur is de laatste jaren flink verbeterd. Normaal gesproken gaan hennen tot een leeftijd van 78 weken mee. Inmiddels is 84 weken bij witte rassen goed haalbaar en

er zijn bedrijven die nog verdergaan. Het legpercentage kan op deze leeftijd dan nog steeds boven de 80 procent zitten.’ Uit de berekeningen die Flip en Richard hebben gemaakt, blijkt glashelder dat er financieel voordeel te behalen valt met het langer aanhouden van hennen. Zes weken langer aanhouden levert € 0,17 per hen, per jaar extra op. Omgerekend naar 58.000 leg hennen is dit bijna € 10.000,-.

Nog langerWaarom worden de hennen niet altijd langer aangehouden? Flip moet er een beetje om lachen. ‘Dat gaat zomaar niet’, zegt hij. ‘Tijdens de legperiode worden de hennen minder. De productie en vooral de ei-kwalliteit nemen geleidelijk af. De schaal wordt dunner en er zijn meer tweede soort eieren. Op een gegeven moment loopt de productie zover achteruit dat het voordeel

Van de redactie Moderne leghennen houden een hoge productie steeds beter vol. Hun legpersistentie is hoog. Hierdoor is het financieel interessant om de legronde te verlengen. Albert en Flip de Groot houden de leghennen daarom zonder te ruien zo lang mogelijk in productie.

LANG Leve de LeGheN

in DE ScHiJnwErpEr

1 0

1 1

1 2

van oudere hennen omslaat in een nadeel. Je moet dus op het omslagpunt de hen-nen vervangen.’

Vroeg bestellenHet moment dat de oude hennen worden geruimd, wordt al vroeg vastgesteld. Albert en Flip moeten de jonge hennen een half jaar voor levering bestellen. Ze moeten dus op de leeftijd van 60 weken schatten hoelang het aanwezige koppel nog rendabel kan produceren. ‘We kunnen niet precies zeg-gen hoelang een koppel het goed blijft doen. Dat is per koppel verschillend. Een sterk en gezond koppel blijft lang op een hoog niveau’, zegt Albert. ‘Door een IB of een warme periode kan de productie snel afnemen. Omdat we zo vroeg nieuwe hennen bestellen, zijn we er dus niet zeker van het goede vervangingsmoment.’ Ook de markt voor eieren en hoe je uitkomt in het seizoen spelen een rol bij het bepalen van het tijdstip van levering van de jonge hennen.

Op rolletjesBij het laatste koppel is alles op rolletjes verlopen. De hennen waren gezond en produceerden goed. Op de leeftijd van 81 weken hebben de witte Lohmann Classic-hennen 394,1 eieren POH gelegd, waarvan 1,1 procent tweede soort. Het totaal aantal kilogram eieren bedroeg 23,8 met een voederconversie van 2,12. Ook de totale uitval tijdens de legperiode was laag: 4,4 procent.

Voer op maatHennen lang aanhouden is alleen gunstig voor het rendement als ze goed blijven produceren. ‘Het belangrijkste is dat je ze goed voert en verzorgt’, zegt Albert. ‘Met de voeding kunnen we veel sturen’, vult Richard aan. ‘Met Fit! Voer op maat passen we bij De Heus het voer aan naar de wensen van de hen en pluimveehouder. Zo kunnen we voor ieder ras, iedere leeftijd en iedere omstandig-heid het optimale voer verstrekken. Met een betere voeding en verzorging kunnen Albert en Flip stap voor stap de eindleeftijd van de hennen verhogen en hun rendement ver-beteren.’ In november kregen Albert en Flip nieuwe hennen in de stal. Ze hopen dat deze het weer zo goed zullen volhouden. ‘Een half jaar voordat ze weggaan is het moment dat we de vertrekdatum kiezen’, zegt Flip ‘Dat is dus over ruim een jaar. Ik hoop natuurlijk dat deze hennen het weer beter doen dan de vorige koppel.’

Als de eikwaliteit goed blijft

zijn oude hennen rendabel

1 2

1 3

MergellandhoenIn het kader van de maatschappelijke betrokkenheid ondersteunt De Heus een bijzonder Limburgs project. Dit project is er op gericht om de mergellandhoen opnieuw te introduceren in Limburg. Met de ondersteuning van dit project hoopt De Heus bij te dragen aan het in stand houden van een stukje cultureel erfgoed in Zuid-Limburg. Koeien gehuldigd

Op het bedrijf van de maatschap Asbreuk uit St-Isidorushoeve, gemeente Haaksbergen (Ov.) is een unieke prestatie neergezet. Drie koeien bereikten de grens van 100.000 liter melk tijdens één en dezelfde melkcontrole op 28 september jl. In totaal heeft de veehouder nu vier honderd-tonners aan de melk. De vier koeien werden samen gehuldigd.

De huldiging vond plaats door medewerker Mark Bergman, zijn vriendin Samira Podt, Rikie Asbreuk, Rene Asbreuk en Jan Asbreuk (vlnr op de foto). De naaste familie, vrienden en ‘noabers’ waren uitgenodigd om deze bijzondere gebeurtenis te vieren. Dit bedrijf met 67 melk-koeien heeft een rollend jaar-gemiddelde van 10.872 kg melk met 4,17% vet en 3,53% eiwit en bereikt dit bij een gemiddelde leeftijd van 5 jaar en 7 maanden, over duurzaamheid gesproken!

Check de S-indexNaast stikstof is zwavel essentieel voor een snede met veel gras en eiwit. De S-index op uw kuiluitslag laat zien of het goed zit met uw zwavelbemesting. Zit u te laag? Kies dan volgend jaar voor GrasPlus 14000. Laat ook natrium te wensen over? Strooi dan GrasPlus 14500. Vraag uw specialist om een deskundig advies.

Brokjes

We weten allemaal dat gezonde koeien meer melk produceren, dat voorkomen goedkoper is dan genezen en dat de gezondheid van uw koeien in belangrijke mate wordt bepaald door de voeding. Bekende kost is ook dat de basis voor een perfecte diergezondheid een goed functionerend eigen immuunsysteem is. Dit immuunsysteem ligt echter regel matig onder vuur van bacteriën en virussen.

Daarnaast heeft stress een negatief effect op het immuunsysteem (zie figuur 1). Vooral de periode rond het afkalven is stressvol. De overgang van droogstaand naar melkgevend, een andere stal en wijzigingen in het rantsoen zorgen dat er veel van het stresshormoon cortisol wordt aangemaakt en het immuun-systeem wordt onderdrukt.

Gedegen onderzoekDé manier om uw koeien in perfecte gezondheid te houden, is het optimaliseren van het natuurlijke immuunsysteem van de koe. Er wordt op dit terrein veel onderzoek gedaan. Nieuw wetenschap-pelijk onderzoek (nutrigenomics) heeft

Een goed functionerend immuunsysteem is het meest krachtige medicijn ter wereld. OmniGen verhoogt de weerstand van koeien op een natuurlijke manier en resulteert in een lager celgetal, meer melk en een betere vruchtbaarheid. OmniGen wordt exclusief door De Heus geleverd.

Jacob GoelemaProductmanager Rundveejgoelema@de-heus.nl

in DE ScHiJnwErpEr

Scoren met weerstandsver hoger OmniGen

1 4

1 5

Binnenkort verschijnt een special van Vooruit!, geheel gewijd aan OmniGen. Daarin belichten we het positieve effect op de diergezondheid en vertellen praktijkbedrijven die OmniGen voeren over hun ervaringen.

OmniGen­special

1 6

meer inzicht gegeven in de relatie tussen genen, de manier waarop genen reageren op voedingsstoffen en de invloed van genen op de gezondheid en productie van dieren. Uit onderzoek bleek dat met het voeder-additief OmniGen zeer goede resultaten worden behaald. In de Verenigde Staten worden al 1,5 miljoen koeien met OmniGen gevoerd. In Israël krijgt ruim een derde van

de koeien het additief. De Heus is het eerste bedrijf in Europa dat OmniGen aanbiedt en is exclusief leverancier voor Nederland en Denemarken.

Zo werkt OmniGenOmniGen bestaat uit natuurlijke com-ponenten, die het vermogen hebben om genen die het immuunsysteem positief beïnvloeden ‘aan’ te zetten. OmniGen stimuleert het natuurlijke immuunsysteem en brengt de balans in de koe terug. Met OmniGen verbetert de signalering van bacteriën en het doden van bacteriën door witte bloedcellen (neutrofielen). Het bewijs hiervoor blijkt uit figuur 4. Uit de figuur is ook af te leiden dat het opbouwen van de verbeterde signaalwerking ruim een maand kost. Wordt gestopt met OmniGen, dan is het effect binnen een maand verdwenen. Daarom is het raadzaam OmniGen jaar-rond te voeren. De koe profiteert dan ook in de transitieperiode van een optimale

Werking immuunsysteemWanneer een bacterie het uierweefsel binnendringt, wordt deze door macrofagen gesignaleerd. Deze macrofagen geven signaalstoffen af, die neutrofielen te hulp roepen. Neutrofielen hechten zich met behulp van transporteiwitten (L­selectine) aan de wand van het bloedvat, verplaatsen zich naar het geïnfecteerde weefsel en doden de bacterie. Hierdoor worden infecties voorkomen. Onder andere stress vermindert de signaalwerking en de verplaatsing van witte bloedcellen. Hierdoor kunnen infecties ontstaan (figuur 2). OmniGen draagt bij aan het optimaal functioneren van het immuunsysteem en heft het negatieve effect van stress op. In figuur 3 is het immuunsysteem weer in balans dankzij OmniGen.

= Marcofaag

= Interleukine 8

= L-selectine

= Bacterie

Wand bloedvat

Bloedstroom

Uierweefsel

Wand bloedvat

Bloedstroom

Uierweefsel

Figuur 2 immuunsysteem onder stress Figuur 3 immuunsysteem in balans

Figuur 1 Werking stress op immuunsysteem

4,5

4

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

3,5

3

2,5

2

1,5

1

0,5

0

stresshormoon

werking immuunsysteem

dagen t.o.v. afkalven

stre

ssho

rmoo

n (u

g/dl

)

wer

king

imm

uuns

yste

em (L

-sel

ectin

e)

-8 -4 0 0,25 0,5 1 1,5 2 7

werking van het immuunsysteem.

Uitgebreide praktijktestOp het bedrijf van de familie Reijnders in Zeewolde is OmniGen in een paars gewijze vergelijking uitgebreid beproefd door De Heus. OmniGen werd gedurende zestig dagen gevoerd. Het celgetal van de OmniGen-groep daalde na dertig dagen ten opzichte van de controlegroep. Op dag vijftig bedroeg het verschil 50.000 cellen, na zestig dagen meer dan 100.000 cellen. Op dag vijftig was het verschil in melkproductie tussen de twee groepen ruim anderhalve liter per dag. Na zestig dagen gaven de OmniGen-koeien al ruim twee liter meer. De gehalten in de melk bleven gelijk. Vanaf dag zestig kregen beide groepen het controle-rantsoen. Een maand later was het verschil in celgetal en melkproductie nagenoeg ver-dwenen. Het positieve effect van OmniGen op het celgetal kan nog wel eens groter zijn dan uit de tankmelkcelgetallen blijkt.

1 7

Wanneer in de koppel een aantal chronisch geïnfecteerde dieren zit, kunnen deze het tankcelgetal flink hoog houden, terwijl de koppel duidelijk een verbetering in uier-gezondheid doormaakt.

Grotere vruchtbaarheidNaast de effecten op het gebied van uier-gezondheid (lager celgetal, minder attenties voor hoogcelgetalkoeien en minder nieuwe infecties) en melkproductie, zijn ook positieve resultaten geboekt qua vrucht-baarheid. OmniGen vermindert het aantal koeien dat witvuilt. Door het betere baar-moedermilieu verbetert daarnaast het succes van de inseminatie of dekking. Het non-returnpercentage en het aantal inseminaties per dracht dalen.

Figuur 4 Verbeterde signaalwerking door omnigen

25

20

15

10

5

0Dag 0 Dag 30 Dag 64 34 dagen later

Controle

OmniGen

OmniGen verstrekt Geen OmniGen

Eenvoudige toepassingOmniGen wordt jaarrond verstrekt, ook aan droge koeien. Het advies is om elke koe dagelijks 55 g te voeren, bij voorkeur in de basis. Dan weet u zeker dat elk dier de juiste dosering krijgt. OmniGen wordt door De Heus aangeboden in brok-vorm, als mineraalmengsel, als special in aanvullend voer of puur als OmniGen.

1 8

in DE ScHiJnwErpEr

Om een varken optimaal te laten presteren, zou je het liefst elk dier apart willen voeren. Dan weet je zeker hoeveel het varken krijgt. Bij zeugen kan dit, bij vleesvarkens is dit nog toekomstmuziek.

De Heus biedt speciaal voor biggen, zeugen en vleesvarkens ontwikkelde voeders aan. Ze geven de beste resul-taten als de dieren de juiste hoeveelheid ervan opnemen. In de praktijk is dit helaas niet het geval. Hoe graag varkenshouders het zouden willen, het is niet altijd mo-gelijk om elk dier individueel te voeren. Zeugen houders hebben nog de meeste mogelijkheden om zeugen individueel te voeren. Veel zeugenhouders beschikken over droogvoersystemen met dosators. Daarnaast zijn er ondernemers die zeugen voeren met behulp van een voerstation met dierherkenning. Individueel voeren heeft een groot voordeel. U kunt de dieren precies voeren naar behoefte. Een drachtige zeug voert u met het oog op conditieherstel, maar als ze al aan de zware kant is, kunt u haar minder voer geven of een andere voersoort. Zo kunt u dus sturen op geboortegewicht biggen, op gang komen van de biestproductie, melkproductie, enzovoort.

GroepsvoederingBij groepsvoedering weet u niet hoe-veel voer elk individueel dier krijgt. De verschillen kunnen groot zijn. Een lang-zame eter krijgt weinig en de brutale hok genoot neemt er een halve portie bij. Dit nadeel speelt als er twee of meer dieren van dezelfde bron moeten vreten. Bij brij voedering wordt er bijvoorbeeld gedoseerd per voerventiel. Als er twee of meer varkens per ventiel zijn is er geen individuele voeding en is er sprake van onnauwkeurigheid.

VleesvarkensVleesvarkens worden eigenlijk in de praktijk niet individueel gevoerd. Het is op dit moment nog te duur om hiervoor een systeem toe te passen. De Heus is een groot voorstander van individueel voeren omdat daarmee de beste resultaten worden behaald. Daarom testen wij een nieuw voer-systeem voor vleesvarkens. Dit systeem werkt met elektronische dierherkenning

eLk vArkeN z’N eiGeN portie

Gertjan RuisProductmanager Varkensgruis@de-heus.nl

1 8

1 9

en voerdosering op basis van volume. Het grote voordeel is natuurlijk de nauw-keurigheid: elk dier krijgt precies wat het nodig heeft. Een ander voordeel is dat je tomen met beren, borgen en gelten in hetzelfde hok kunt opleggen. Elk dier krijgt toch de juiste hoeveelheid voer en groeit op die manier optimaal. Het is dan niet langer nodig om tomen biggen te mengen, met als doel het creëren van meer uniforme koppels. Daar heeft de gezondheid baat bij.

Tips:• Bepaal van elke bulklevering het soortelijk gewicht;• Stel de voerdosators opnieuw af;• Laat minstens eenmaal per jaar de voerinstallatie ijken;• Het Brijteam van De Heus

biedt met de installatiescan een perfect hulpmiddel om uw voerinstallatie te controleren.

Veel voersystemen zijn gebaseerd op volumedosering. Er wordt op basis van volume (liters) in plaats van gewicht (kg) gedoseerd. U moet dan alert zijn op het soortelijk gewicht van het voer. Als dit verandert, wordt de nauwkeurigheid minder. Wij adviseren om het soortelijk gewicht regelmatig te meten en de dosering daarop aan te passen. Bij voorkeur na elke bulklevering.

Volumedosering

2 0

knor-tok-boeWiNNAArs PRIJsVRaaG: In de laatste Leesvoer (nr.4) stond een spreekwoordenpuzzel. Het dier dat overbleef was de eend. We hebben ontzettend veel goede antwoorden gekregen.

De winnaars van het De Heus promopakket zijn:Dione Schipper uit Steenwijkerwoldisa en Elke van de Ven uit LangenboomJoris wolfs uit Sluis

Vogeltjes voerenIn de winter is het voor de vogels moeilijk om aan eten te komen. Zaadjes en bessen zijn bijna niet te vinden en insecten zijn diep weggekropen in de grond. Onze gevleugelde vriendjes kunnen dus best wat hulp gebruiken, zeker als het vriest. Maak daarom een vetbol voor ze!

Dit heb je nodig om een vetbol te maken1,5 kilo frituurvet (let op: mag niet zout zijn!), 1 kilo gewoon vogelvoer (te koop in de supermarkt) of speciaal vogelvoer voor insecteneters (te koop in de dierenwinkel), een vormpje (bijv. een blikje, boterkuipje of doorgesneden melkpak) en een stevige draad of touw.

Honger!

Vetbol maken...Smelt het vet in een pan (vraag hierbij hulp van je vader of moeder). Voeg als het vet warm is (niet heet) al roerend het

vogelvoer toe. Giet het vogelmengsel in de vorm. Hang, voordat het mengsel echt hard wordt, de draad erin. Let op dat de draad een flink stuk uitsteekt, want hiermee hang je de bol op. Als het vet

hard is kan je de bol uit de vorm halen en ophangen. Als het moeilijk is de bol uit de vorm te halen kan je het blikje of boterkuipje even

in heet water houden; het melkpak kan je rondom afscheuren. En lekker smullen maar!

2 1

Dit heb je nodig voor de eettest!Theedoek om je ogen en neus af te dekken, schaaltje met iets zoets, bijv. honing of suiker, schaaltje met iets zouts, bijv. zout, marmite of kruidenbouillon, schaaltje met iets zuurs, bijv. azijn, augurk of citroen, schaaltje met iets bitters, bijv. pure chocola, witlof of tonic, en evt. schaaltje met iets pittigs, bijv. sambal, mierikswortel of scherpe mosterd.

• Laat je vader of moeder de schaaltjes vullen, zodat jij niet weet wat er in zit. Ben je een echte durfal? Laat dan ook een pittig schaaltje vullen. Neem hier maar een klein hapje van, want dit kan goed heet zijn!

• Laat je door je vader of moeder de theedoek ombinden zodat je niets ziet en niets ruikt.

• Vertel wat je proeft of schrijf het op (wel je doek afdoen dan).

Wist je dat... ...als het buiten kouder wordt dieren met een vacht vanzelf meer haren krijgen?

Dankzij hun wintervachtje kunnen dieren veel beter hun lichaamswarmte vasthouden. Zo hebben ze het ook in de winter lekker

warm! Die extra haren vallen vanzelf weer uit als het lente wordt. Handig he?!

Brrrr!

ingrediënten:160 gram bloem , 120 gram room-boter, 80 gram suiker, klein beetje zout en 1 eierdooier.

Bereidingswijze:Kneed een deeg van de bloem, suiker, 1 eierdooier, roomboter en zout. Rol het deeg plat met een deegroller en snijd er met een mes mooie rondjes uit (uitsteken met een sneeuwpopvormpje is natuurlijk nog makkelijker). Bak de koekjes 20 minuten in de oven op 175 graden. Met glazuur, krenten en geconfijte sinaasappelschil kan je de sneeuwpop verder versieren.

Hmmmmm lekker! Sneeuwpopkoekjes

Eten doe je met je ogen, neus en mond!Sommige smaken kun je beter proeven als je ze ook kunt ruiken of zien. Wist je dat niet? Doe dan deze test!

2 2

Na tien jaar lang in een maatschap samen met zijn ouders te hebben geboerd, is Jeroen Stegeman sinds kort volledig eigenaar van het bedrijf aan de Koedijk in Ruurlo. ‘Mijn ouders doen langzamerhand een stapje terug, het komt straks volledig op mij neer. Dus heb ik mijn bijbaantjes - chauffeur op een bulkwagen en inval-kracht bij een loonwerker - opgezegd.’ Jeroen zwaaide gelijk ook de vijfhonderd vleesvarkens op het gemengde bedrijf

Groeien met kleine stapjes

Van de redactie Jeroen Stegeman wil groeien met zijn bedrijf, maar heeft beperkte financiële mogelijk-heden. ‘Ik heb dit bedrijf overgenomen van mijn ouders. Groeien moet hier stapje voor stapje.’ Specialist Henny ter Balkt staat Jeroen met raad en daad terzijde.

2 3

uit. In de vleesvarkensstal staan de droge koeien. ‘De 65 melkkoeien in de ligboxen-stal hebben nu fatsoenlijk de ruimte.’

Stapje voor stapjeNet als bij zijn collega-melkveehouders gaan de gedachten van Jeroen ook regelmatig uit naar 2015. Hij hoort, leest en ziet dat veel melkveehouders kiezen voor de groeistrategie. Jeroen stelt resoluut: ‘Al zou ik het willen, ik kan over een paar jaar geen honderd koeien melken.’ De dertiger vertelt dat zijn financiële mogelijk-heden beperkt zijn. ‘De bank financierde de overname en de groei die de afge-lopen jaren is gerealiseerd. Wil ik groeien naar bijvoorbeeld honderd koeien, dan zou ik flink moeten investeren in een grotere stal, meer dieren en meer grond. Die investerin-gen moet ik eerst met het bedrijf verdienen. ’Jeroen gaat de weg van de geleidelijke groei volgen. ‘Ik probeer per jaar 10 tot 15 procent te groeien.’ Met een hogere productie per koe, lagere kosten en weinig privé-uitgaven wil hij de financiële ruimte maken om die groei te kunnen bereiken. Daarbij gaat hij heel pragmatisch te werk. ‘De varkensstal verbouwen tot koeien-stal is een voorbeeld van mijn aanpak. Ik probeer overal kien op te zijn en schakel op meerdere fronten voortdurend bij.’

Spiegel voorgehoudenJeroen is geen solist, maar een abso-lute teamplayer. Zo spart hij regelmatig met Henny ter Balkt, specialist Rundvee. ‘Henny volgt de ontwikkelingen op het bedrijf op de voet en houdt mij voort-durend een spiegel voor. Zou je dat wel

doen Jeroen, realiseer je wat de conse-quenties zijn? Het intensieve sparren zorgt ervoor dat ik heel bewuste keuzes maak.’Waar Jeroen en Henny extra veel oog voor hebben, zijn de voerkosten op het bedrijf. Jeroen: ‘Omdat ik relatief weinig grond heb, moet ik veel duur ruwvoer aankopen. De ruwvoerkosten zijn dan ook hoog. Minder aangekocht ruwvoer en meer krachtvoer verstrekken is dan interessant. Met krachtvoer schakel ik weers invloeden uit, is de kwaliteit gegarandeerd en bespaar ik op de stijgende loonwerk- en brandstof-kosten.’

Synchro WinterJeroen en Henny sleutelden de afgelopen maanden flink aan het rantsoen en daar-mee de voerkosten. ‘Wat de rantsoen-berekening extra complex maakte, was het trage en eiwitarme ruwvoer dat de koeien voorgeschoteld krijgen. Daar moesten we oplossingen voor bedenken.’ Henny stelde een rantsoen samen waarin krachtvoer een belangrijke plaats vervult. ‘Allereerst voer ik Euro Paars, een eiwitrijke brok die prijs technisch erg interessant is. Daarnaast voerde ik afgelopen zomer Synchro Winter en dat doe ik deze stalperiode weer. Deze eiwitrijke brok synchroniseert het rantsoen en zorgt dankzij de snelle fermentatie voor een hogere ruwvoeropname. Rucom Winter, gevoerd in het basisrantsoen, vult het aan.’ Omdat Jeroen maar één krachtvoersoort kan verstrekken, wordt alle krachtvoer door De Heus gemengd. Om de voerkosten verder te drukken, besloot Jeroen naast de eiwitrijke krachtvoeders ook bijproducten te gaan voeren. ‘Henny attendeerde me

MaatwErK

afgelopen zomer op de interessante prijs van perspulp en bierbostel. Daarop heb ik direct een partij gekocht. Op zo’n moment doe ik absoluut mijn voordeel met de kennis die binnen De Heus aanwezig is op het gebied van bijproducten en deze voor mij onbekende markt.’

Jeroen Stegeman is tevreden met de gang van zaken op het bedrijf. Hij ziet het rendement verbeteren. Zo realiseert hij op dit moment een productie van 9.017 kg melk met 4,35 procent vet en 3,50 procent eiwit. ‘Het gaat stapje voor stapje, maar ik voel me daar pret-tig bij. Toen ik nog als bulkwagenchauffeur werkte, heb ik teveel melkveehouders met prachtige, grote bedrijven gezien, die weinig plezier uitstraalden. Ze gingen zichtbaar gebukt onder zor-gen. In een lagere versnelling kom je ook op de plaats van bestemming.’

Per dag een half uur investeren per 1.000 gemiddeld aanwezige biggen kan economisch uit als de kwaliteit van biggen verbetert met daardoor:• een € 0,45 hogere opbrengstprijs;• of 1,8 procent minder uitval;• of 17 g extra groei;• of € 0,45 lagere voerkosten per big.

Arbeidskosten zijn gebaseerd op LTO prijzenschema 2013

Half uur per dag

2 5

Gezonde, goed groeiende biggen zijn ren-dabel tijdens de opfokperiode. Ook boeken ze als vleesvarkens goede resultaten. Dit soort biggen zijn gewild en leveren een hogere opbrengstprijs op. Dit is belangrijk want de opbrengstprijzen van de biggen bepalen voor 50 procent het verschil in voerwinst tussen zeugenbedrijven.

Direct investeren Het is de moeite waard om te investeren in de kwaliteit van biggen. Dit begint al tijdens de eerste dagen na de geboorte. Het doel bij jonge pasgeboren biggen is ze vitaal en gezond op te fokken. Dit begint met de biestopname en vervolgens met het stimu-leren van de voeropname. Biggen hebben heel weinig reserves in de vorm van vet en glycogeen. Na twaalf tot zeventien uur zijn de eigen reserves op. Als de biggen bin-nen die tijd geen biest opnemen, kunnen zij niet meer zelf naar het uier gaan. Hoe

meer biest biggen opnemen, des te groter zijn de overlevingskansen. Van de biggen die minder dan 100 g biest opnemen gaat 60 procent dood, terwijl van de biggen die 400 g of meer biest krijgen slechts een paar procent sterft (zie grafiek). Om biggen vroeg, vaak en veel biest op te laten nemen, kunt u de volgende maatregelen nemen:• Zorg voor een goed microklimaat voor

de biggen, zodat ze niet snel afkoelen (maak gebruik van een rode lamp achter de zeug en werpdoek);

• Strooi droogpoeder in de biggennesten;• Plaats bochten in de hoeken zodat biggen

niet vastlopen in een hoek en daar blijven zitten;

• Zorg voor een goed en helder overleg-protocol, verkrijgbaar bij uw specialist.

Tweede helft zoogperiode In de tweede helft van de zoogperiode is het van belang dat de biggen goed groeien en worden voorbereid op het spenen. Dit betekent dat alle biggen in die fase al vast voer moeten opnemen. Biggen nemen na het spenen beter voer op als ze dat in de zoogperiode ook al deden. Investeren na spenenNa het spenen speelt de voeropname ook weer een grote rol. De voeropname in de eerste twee weken na het spenen bepaalt voor 70 procent het resultaat van de opfok en de kwaliteit van biggen bij afleveren. Als u op dit moment extra investeert in arbeid en voerkwaliteit, betaalt dat zich snel uit.Tijdens de zoogperiode zijn de biggen gewend om ieder uur melk te drinken. Na het spenen vreten ze daarom ongeveer twaalf keer per dag een beetje. Lichte biggen nemen in de eerste vier dagen na het spe-nen meer voer op dan zware. Daarna is het andersom. De onderhouds behoefte van biggen is direct na het spenen ongeveer 150 g voer per dag. Op dag drie tot vier moeten alle biggen er gevuld uitzien. Om dit te bereiken, moeten de biggen de eer-ste drie dagen na spenen minimaal 0,5 kg

Investeren in biggen loontDe opbrengstprijs van de biggen bepaalt voor een belangrijk deel het financieel

resultaat van zeugenbedrijven. Het is daarom de moeite waard om veel aandacht te besteden aan de kwaliteit van biggen.

albert TimmermanProductmanager Varkensatimmerman@de-heus.nl

Sterfte biggen in %

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

a

b

cc d c

0-100 100-200 200-300 300-400 400-500 >500Biestopname (g)

2 6

voer opnemen. Ook direct na het spenen kunt u de biggen helpen om vroeg, vaak en veel voer op te nemen. Belangrijk is dat alle biggen tegelijk kunnen vreten. Hiervoor is het vaak nodig om extra ronde bakken te plaatsen. Deze moet u dan minimaal drie keer per dag vullen. Tijdens het vullen komen de biggen in de benen en gaan ze op zoek naar voer. Dit is een extra prikkel om te gaan vreten. Het effect van de ronde voerbakken is dat de koppel uniformer wordt en dat de voeropname en groei met 40 procent stijgen.

Naast ronde voerbakken kunt u de voeropname verbeteren met de keuze van het voer. Als u de eerste dagen geen speenvoer maar een prestarter als Romelko Blauw of Oranje toepast, kunt u de voeropname duidelijk verhogen. De biggen nemen bij het verstrekken van bijvoorbeeld Romelko Blauw 60 procent meer energie op dan bij een standaard-speenvoer (zie grafiek 3).

Voeropname in opfoktraject De voeropname van de biggen in relatie met de gewenste groei is heel belangrijke voor de juiste voerkeuze en het rendement in de biggenopfok. Daarom is ons advies:

Grafiek 1 Groei per big in de eerste 5 dagen1,60

1,40

1,20

1,00

0,80

0,60

0,40

0,20

0,00

Geen extra bak

Extra bak

meet regelmatig de voeropname van de biggen: in de eerste drie dagen na spenen en in week één, twee, drie, vier, vijf en zes na het spenen. Een praktische manier om de voeropname te meten staat in het kader (voeropname bepalen) weer-gegeven. Als u de voeropname weet, kunt u met uw specialist een goed voerschema samenstellen. De specialist maakt hier-voor berekeningen met de module GPS Biggen. Met de uitkomsten kunt u een voerpakket samenstellen dat precies voldoet aan de behoeften van de biggen. Als u de voeropname niet weet, is dit een risico. U voert dan onbewust te duur of te schraal. In het eerste geval bent u onnodig duur uit en in het tweede geval groeien de biggen niet goed en blijven ze kwalitatief onder de maat.

Investeren in biggenopfok loontEen goed begin is het halve werk. Dit geldt zeker voor de opfok van jonge biggen. Actief de voeropname stimuleren en meten zijn de kernpunten. Extra investeren in de opfok van jonge biggen is belangrijk en betaalt zich snel terug. Uw technische resultaten zijn beter, de opbrengstprijzen hoger en u heeft minder werk later in de opfokperiode.

Een uur extra arbeid per dag kan goed uit als u dagelijks één big redt. Aangezien de meeste biggen uitvallen in de eerste drie dagen na het werpen, is ieder extra geïn vesteerd uur in deze dagen zeer rendabel.Arbeidskosten zijn gebaseerd op LTO prijzenschema 2013

Red een big per dag

Een extra ronde bak zorgt voor een stijging van 40 procent van de voeropname en groei

Grafiek 2 EW opname per big in de eerste 5 dagen

140

120

100

80

60

40

20

0

Geen extra bak

Extra bak

2 6

Grafiek 3 EW opname per big in de eerste 3 dagen

1,200

1,000

0,800

0,600

0,400

0,200

0,000

Standaard speenvoer

Romelko Blauw

De biggen nemen bij Romelko Blauw 60 procent meer energie op

2 7

Voeropname bepalen

Voerbakken voldraaien en het voer gladstrijken tot enkele centimeters

onder de rand 1Emmer en

weegschaal lege emmer

wegen 2volle emmer

wegen3

Voerbak vullen tot dezelfde

hoogte als een dag eerder4

Kilo voer en aantal biggen

noteren5Berekening maken met

GPs Biggen; welke voeders kunnen het

best ingezet worden.6

2 8

Zuren komen in de natuur veel voor. Citroenzuur bijvoorbeeld maakt dat vruchten langer houdbaar zijn. Maar ook wij mensen hebben de positieve eigenschappen van zuren ontdekt. In yoghurt vormen melk-zuurbacteriën melkzuur. Dit zuur doodt de ongewenste bacteriën en zorgt dat u lang kunt genieten van uw heerlijke yoghurt.

Werking van zurenZuren hebben verschillende effecten. Een eerste werking van zuren is dat ze de zuurgraad of pH verlagen. Ongewenste bacteriën zoals E-coli en salmonella stop-pen daardoor met groeien. Zuren die een omgeving snel zuur maken, noemen we sterke zuren. Voor het verlagen van de pH is relatief weinig van deze zuren nodig. Een voorbeeld van een sterk zuur is zoutzuur, dat geproduceerd wordt in de maag van varkens en pluimvee. Mierenzuur is ook een sterk zuur. Een tweede werking is dat zuren niet gewenste bacteriën opruimen. Een voorbeeld hiervan is melkzuur. Melk-zuur verlaagt niet alleen de zuurgraad maar doodt ook bacteriën in de omgeving.

ZuurgraadHoe zuur iets is, vertelt de zuurgraad. De zuurgraad wordt uitgedrukt in pH. Een pH

Lekker zuur

is beter

Van de redactie Zuren zijn een natuurlijk verschijnsel. Mensen gebruiken al heel lang zuren voor de conservering van voedsel en voor de smaak. Ook in diervoeders spelen zuren een positieve rol. Lekker zuur is beter.

2 9

van 7 betekent een neutrale omgeving. Bij een pH lager dan 7 is het milieu zuur en bij een pH hoger dan 7 spreken we van een basische omgeving. Het toevoegen van zuren verlaagt de pH. Het gevolg is dat ziekmakende bacteriën niet meer groeien. Dit effect treedt op bij een pH lager dan 4.

Zuurgraad in verteringsstelsel essentieel Bij gezonde dieren varieert de pH in het verteringsstelsel van 2 tot 7. Echt zure omstandigheden treffen we aan in de spier-maag. Bij vleeskuikens daalt de pH in de maag tot 2,5. De oorzaak is de vorming van zoutzuur in de spiermaag. Bij varkens daalt de pH in de maag snel tot 2. Door de snelle daling van de pH worden bacteriën gedood. Ze kunnen de maag dus niet meer passeren. Dit is belangrijk omdat ziekteverwekkers anders de darmen kunnen aantasten, waardoor de opname van voedingsstoffen afneemt en het dier zelfs ziek kan worden. Het zuur in de maag is daarnaast van be-lang voor een goede start van de vertering van vetten en eiwit uit het voer. Nadat het voer de (spier)maag gepasseerd is, zorgt het dier ervoor dat de pH stijgt. Vervolgens bewerkstelligen eiwit- en vetenzymen dat de voedselbrij wordt afgebroken. Een optimale zuurgraad zorgt voor een betere vertering en dus voor een betere gezondheid van het dier.

Toepassing zuren: ondersteuning verteringBij oudere kuikens produceren een goed wer-kende krop en spiermaag voldoende zuren. De trigger om bij vleesvarkens voldoende zuur voor de maag te laten produceren, is voer met de juiste grondstoffen en structuur. Belangrijk om te weten is dat de productie van zuren bij jonge kuikens en biggen niet

optimaal is. Hierdoor ligt het risico op de loer van bacteriële besmetting via de bek of sna-vel. We kunnen de maagzuurproductie van jonge dieren ondersteunen met extra zuur via het voer. Dit helpt om vanaf de eerste voeropname de natuurlijke zuurbarrière in krop en maag op te bouwen en in stand te houden. Ook bij oudere dieren kan het toevoegen van zuren een voordeel opleveren. Onder stressvolle omstandigheden, zoals bij het verzetten of enten van dieren, vermindert tijdelijk de natuurlijke productie van zuren. Hierdoor wordt de vertering minder goed, waardoor problemen met dunne mest of nat strooisel kunnen ontstaan. Door extra zuren aan het voer toe te voegen, overbruggen we zo’n moeilijke periode.

Overige toepassing van zurenZuren en combinaties van zuren worden breed gebruikt om de kwaliteit van grond-stoffen en mengsels te waarborgen. Voor de conservering van tarwe bijvoorbeeld gebruiken we propionzuur en zouten van dit zuur. Deze zuren en zouten voorkomen schimmelgroei tijdens de opslag. Bovendien voorkomen propionzuur en propionzuur-zouten het aanslaan van salmonella in de opslag. In de varkensvoeding wordt veel brijvoedering toegepast. In brijvoer vormen bacteriën op natuurlijke wijze zuren. Naast bacteriën kunnen in brij gisten aanwezig zijn, die een risico vormen voor bijvoorbeeld over-matige gasproductie in de maag (oplopers). Met speciale mengsels van zuren kunnen

we dit proces onder controle houden. Zuur draagt bij aan de conservering van ( bij)- producten. Dit geldt zeker voor het weren van ongewenste bacteriën. Schimmels en gisten echter groeien in een zuur milieu ook goed (zie grafiek). Dus een zuur milieu alleen is geen afdoende bestrijding van schimmels en gisten. Naast de beïnvloeding van de

zuurgraad spelen zuren een rol bij de smaak. Dit is voornamelijk van belang bij varkens. Een juiste combinatie van zuren maakt het voer voor de varkens smakelijk en stimuleert de voeropname. Bij De Heus wisselen we de kennis van zuren bij het gebruik voor verschillende diersoorten uit. Door de juiste combinatie van zuren toe te passen zorgen we voor de beste prestaties van uw dieren.

Zuurvormende bacteriën groeien nog bij een pH beneden de 2, terwijl pathogene bacteriën bij lager dan 4 afhak­en. Schimmels en gisten leven goed in een zeer zure of vrij basische omgeving.

effect zuren in biggenvoer t.o.v. geen zuren

120%

115%

110%

105%

100%

95%

90%

85%Opname/dag (g) Groei/dag (g) Voederconversie Mestscore

ph-omgeving en groei organisme

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

1=Zuur 7=Neutraal 14=Basisch

Schimmel

gist vormende bacterien

Zuurvormende bacteriën

Pathogene bacteriën

3 0

Voetzoollaesies zijn aantastingen van de voetzool van een kuiken. Ze kunnen leiden tot ontsteking van de voetzolen. De dieren gaan door pijn minder bewegen. Om deze reden wordt het als een welzijnsindicator gebruikt.

Wat zijn voetzoollaesies?

3 1

De maximale bezetting in een vlees-kuikenstal is 42 kg kuikens per vierkante meter. Dit is volgens de Europese Richtlijn waarop de Nederlandse normen zijn gebaseerd. Vleeskuikenhouders mogen deze hoeveelheid alleen toepassen als ze voldoen aan de welzijnsregels. De uitval moet onder andere lager zijn dan 3,5 procent en er moet een gunstige score zijn voor hakdermatitis (minder dan 15 procent aangetaste hakken). Vanaf 1 januari 2013 wordt de norm voor voet-zoollaesies toegevoegd. Deze norm gaat de hakdermatitisscore vervangen. Voet-zoollaesies zijn afwijkingen onder de poot (zie kader ‘Wat zijn voetzoollaesies?’).

Voor vleeskuikenhouders is de bezetting belangrijk voor een optimaal rendement. Voetzoollaesies gaan hierbij dus een grote rol spelen. Vandaar dat De Heus onder-zoek doet naar wat deze nieuwe score in de praktijk gaat betekenen.

Slachterijen De score voor hakdermatitis werd van elk bedrijf afzonderlijk op de slachterijen bepaald. Dit gaat ook gebeuren met voet-zoollaesies. In oktober zijn de slachterijen gestart met het monitoren van voetzool-laesies om ervaring op te doen. Vanaf anuari 2013 worden namelijk de voetzool-laesiescores per stal officieel bijgehouden. Aan het eind van dat jaar wordt per stal een gemiddelde score berekend. Deze is bepalend voor de hoeveelheid kuikens die maximaal vanaf 2014 in de stal mogen worden opgezet. Is de score te hoog, dan mag de pluimveehouder vanaf 2014 niet de maximale bezetting van 42 kg per

Het welzijn van vleeskuikens krijgt continu aandacht. Een welzijnsscore bepaalt onder meer hoeveel kuikens men in een stal mag houden. Vanaf volgend jaar geldt een nieuwe norm: de score voor voetzoollaesies. De Heus doet aanvullend onderzoek naar de factoren die bepalend zijn voor de praktijk.

Patrick van Vugt Product-manager Vleespluimvee pvugt@de-heus.nlMart Coolen, student WUR

nieuwe norm voor vleeskuikenwelzijn

3 2

vierkante meter toepassen. Zie voor de berekening het kader ‘Vaststellen voet-zoollaesiescore’.

OorzakenHet is belangrijk om de oorzaken van voet-zoollaesies te kennen. Dan kunnen we op tijd gaan bijsturen in de stal. Wageningen UR livestock Research voerde als eerste oriënterende onderzoeken uit in Nederland. Ze verzamelde een jaar lang via een steekproef pootjes en beoordeelde ze op voetzoollaesies. Vervolgens zijn de uit slagen geanalyseerd.

Twee derde aangetastUit deze analyse bleek dat twee derde van de kuikens aangetast is door voetzool-laesies. 38,4 procent van de vleeskuikens heeft ernstige voetzoollaesies. 35,5 procent heeft geen aantasting en 26,1 procent matige (zie grafiek).

Het seizoen blijkt een grote rol te spelen. Zomerkoppels hebben minder problemen dan koppels die in maart en december zijn opgezet. Naast de invloed van het seizoen blijkt dat de dierenarts, pluimveehouder, broederij en voerfabrikant in meer of min-der mate een rol spelen. Algemeen wordt aangenomen dat de strooiselkwaliteit van belang is. Nat strooisel bevordert het ontstaan van voetzoollaesies.

Aanvullend onderzoek Het hiervoor genoemde onderzoek is een goede basis voor een eerste inzicht. We hebben echter een breder en intensiever onderzoek nodig om een goed advies aan pluimveehouders te kunnen geven. Een juist advies op het juiste moment is belangrijk om problemen te voorkomen.

Samenwerking Met Wageningen UR startte De Heus in oktober van dit jaar een uitgebreid onder-zoek. Onderzoekers bezoeken wekelijks praktijkbedrijven om de voetzoollaesies per stal te beoordelen. Ze brengen zo veel mogelijk factoren in beeld die een rol kunnen spelen bij het ontstaan van voet-zoollaesies. Daarbij koppelen ze resultaten uit het veld aan de waarnemingen van de slachterij. In dezelfde periode enquêteren de onderzoekers twintig bedrijven over management, stalbouw, klimaat, enzovoort. Ook deze uitkomsten worden gekoppeld aan de gegevens van de slachterij. Ten slotte worden alle gegevens geanalyseerd. De uitkomsten wijzen uit wanneer de voetzool-laesies ontstaan en welke factoren hierbij een belangrijke rol spelen.

Eerste resultatenDe eerste resultaten zijn veelbelovend. Ze laten zien dat voetzoollaesies vroeg in een ronde kunnen ontstaan. Het totale onderzoek loopt tot februari 2013. Daarna vertellen wij in dit magazine wat de resul-taten en conclusies zijn.

Voetzoollaesie klasse40

35

30

25

20

15

10

5

0

Score 0 = geen voetzoollaesiesScore 1 = matige voetzoollaesiesScore 2 = ernstige voetzoolaesies

35,5

26,1

38,4

Score 0 = geen voetzoollaesies

Score 2 = ernstige voetzoolaesies

De percentages worden gebruikt om de voetzoollaesiescore te berekenen: voetzoollaesiescore = (0,5 x % dieren score 1) + (2 x % dieren score 2)

De minimale score is 0, de maximale score is 200. Per stal wordt een jaargemiddelde berekend.

Betekenis gemiddelde voetzool­laesiescore: < 80 punten: geen last van voetzoollaesies. Tussen 80 en 120 punten: opstellen verbeterplan >120 punten: ernstige voetzool­laesies, verlagen bezettingsgraad van 42 naar 39 kg/m2

Vaststellen voetzoollaesiescore

3 3

Voorwaarden voor het gebruik

van Dynamisch Voeren

• Betrouwbare dagelijkse melkmeting

gekoppeld aan een PC

• Geautomatiseerde krachtvoerverstrekking

• Een computer, aangesloten op het internet

• Een voerleverancier die gecertificeerd is

voor Dynamisch Voeren

• Deelname aan Dairy Compass

3 5

De Heus past sinds 2009 het programma Dynamisch Voeren toe. Het programma is ontwikkeld door de Animal Science Group in samenwerking met Agrovision. Dynamisch Voeren kent inmiddels een behoorlijk aantal tevreden gebruikers. Zij profiteren van het da-gelijkse gemak bij de kracht voer verstrekking en behalen een beter bedrijfsresultaat. Dit laatste is afhankelijk van de bedrijfssituatie, waarbij ruwvoer kosten buiten beschouwing worden gelaten. Het principe van Dynamisch

Voeren is dat het programma dagelijks de krachtvoergift berekent aan de hand van melk- en krachtvoerprijzen en de efficiëntie van elke koe afzonderlijk. Het doel is een optimale krachtvoergift voor elke koe.

Inbreng van De HeusDe eerste versie van het programma was gebaseerd op de ervaringen in de ont-wikkelingsfase. Met inbreng van De Heus is het programma verder ontwikkeld. Dit heeft geleid tot versie 2.0 van Dynamisch Voeren. Dit programma bevat de volgende aanpassingen:• Dynamisch Voeren is mogelijk met melk-

robots;• Keuze tussen handmatig en automatisch

invoeren van de voerprijs;• Het programma maakt uitgebreide

attentieoverzichten voor gebruiker en begeleider;

• Voeren op een vast krachtvoer niveau per 100 kg melk;

• Inspelen op de ruwvoerpositie;• Het voeren van twee soorten krachtvoer.

Opgeleide specialistenDe Heus is Gold gecertificeerd. Dit betekent dat de rundveespecialisten opgeleid zijn om de werking van het programma uit te leggen. Bovendien kunnen zij met behulp van Dairy Compass de gebruikers van Dynamisch

Voeren accuraat begeleiden. Dairy Compass is gekoppeld aan Dynamisch Voeren.

Ervaringen van melkveehouder Niels Bos, Zuid­wolde (Gr)‘Dankzij Dynamisch Voeren krijgen de koeien het kracht-voer dat ze nodig hebben. Het systeem reageert auto-matisch op een hogere of lagere melkgift. In het verleden voerde ik de laagproductieve dieren vaak te ruim. Dynamisch Voeren zet voor mij de puntjes op de i en geeft mij plezier in het werk.’

Ervaringen van melkveehouder Kees de Groot, Zevenhuizen‘Sinds ik Dynamisch Voer hoef ik de krachtvoertabel niet meer aan te passen. Dit geeft mij veel arbeidsgemak. Bovendien zorgt het programma voor een efficiënte verdeling en besparing van krachtvoer. Dit gaat zeker niet ten koste van de gezond-heid van de dieren. Ik laat het programma zo veel mogelijk zijn gang gaan.’

De meeste melk produceren tegen de laagste kosten. Dat is het doel van het programma Dynamisch Voeren. De Heus draagt bij aan de ontwikkeling van het vooruitstrevende programma en is Gold gecertificeerd.

Dynamisch Voeren ontwikkelt zich verder De Heus Gold gecertificeerd

Theo van der Weidenspecialist Rundveetweiden@de-heus.nl

3 5

Nieuwe stal moet kroon op het werk worden

3 7

Rond 1970 hielden veel zeugenhouders de zeugen in stabiele groepen. Die groe-pen bestonden uit ongeveer tien zeugen. Als het voertijd was, kwamen de zeugen in de boxen. De zeugenhouder verdeelde het voer over de troggen. Sommige zeugen werden apart bijgevoerd. Het oog van de meester bepaalde of dat nodig was of niet. Volgens zeugenhouders Harry en Elly Henst waren zeugenhouders destijds hun tijd ver vooruit met stabiele groepen en individuele voedering.

Stabiele groepen‘In de jaren daarna maakte de varkens-houderij een enorme ontwikkeling door; toen raakte diervriendelijkheid een beetje

in de vergetelheid, kijkt Harry Henst terug. ‘In die tijd ging het vooral om bulk-productie.’ Eind jaren negentig vonden Harry en Elly dat het houden van zeugen in groepen in combinatie met individueel voeren toch mogelijk moest zijn met de beschikbare technieken. In 2000 richtten zij hun stal in voor groepshuisvesting van stabiele groepen met voer stations. Deze voerstations bestonden al langer, maar zeugenhouders hadden destijds in het algemeen niet het aantal zeugen om ze in stabiele groepen te houden. De familie Henst wel. Zij hadden in 2000 al acht honderd zeugen en met de groepshuisvesting in stabiele groepen met voerstations waren zij hun tijd ver vooruit.

Veehouders zijn voort-durend bezig zichzelf te verbeteren; net zoals veel ondernemers die voer afnemen van De Heus dat doen. Zo bouwen Harry en Elly Henst in Schaijk een nieuwe, innovatieve stal om zo andere bedrijven een stapje voor te zijn.

Nieuwe kansenOndanks hun vooruitstrevendheid stond het bedrijf jaren stil. Elly: ‘Op de plek waar we nu onze zeugen houden, kunnen we niet doorontwikkelen. Daarom verkochten we het bedrijf aan de gemeente. De verkoop aan de gemeente leverde tegelijkertijd ook nieuwe kansen op: we zijn bezig met de ontwikkeling van een nieuw varkensbedrijf, niet al te ver van de huidige locatie.’

Maagdelijk bouwblokHarry en Elly Henst leggen hun hele ziel en zaligheid in het nieuwe bedrijf. Nog één keer kunnen zij hun ondernemerschap en vooruitstrevendheid kwijt in de ontwik-keling van een bedrijf. ‘Dat we met een

Franko van LankveltVerkoopleider Varkensflankvelt@de-heus.nl

Elly en Harry Henst met tussen hen in hun 25­jarige zoon Frank

3 83 8

maagdelijk bouwblok waar we al onze ideeën in kwijt kunnen starten, maakt het heel bijzonder’, vinden beide onder-nemers. Harry en Elly stoppen er veel tijd in. Ze voelden zich zeer vereerd toen de provincie Brabant hen vroeg mee te doen met het project ‘Mooie en innovatieve varkensstallen’.

Vernieuwend bouwenHet nieuwe bedrijf moet gebouwd worden naar de huidige maatstaven wat betreft dieraantallen, welzijn, landschappelijke inpassing en milieu. De varkenshouders willen graag zo vernieuwend bouwen dat ze de bestaande bedrijven een stapje voor zijn. ‘Nu hebben we de kans om dat te doen en het is aan ons om te bekijken of we daar de eerste jaren extra revenuen uit kunnen halen’, zegt Harry. ‘Als we traditi-oneel bouwen, dan lukt dit niet en worden we binnen enkele jaren ingehaald door de tijd. Dan kunnen we extra rendement wel vergeten.’

UitkristalliserenNiet alleen op het gebied van dieren-welzijn moet de stal vernieuwend zijn, ook

worden tal van nieuwe ideeën, technieken en technologieën ingebouwd. Voorbeelden hiervan zijn de mogelijkheid tot nestel- gedrag, het varkenstoilet, de mestverwerking en de energievoorziening. Sommige ont-wikkelingen moeten zich in de praktijk nog verder uitkristaliseren. ‘Voorwaarde voor dit project is dat de stichtingskosten van het bedrijf niet hoger mogen liggen dan die van een traditioneel bedrijf en dat is een hele uit-

Vernieuwend bouwen

om de bestaande bedrijven

een stapje voor te zijn

daging,’ zegt Harry. ‘Ik sta hier overigens volledig achter, want anders heeft het bedrijf financieel geen bestaansrecht.’Het is een hele uitdaging om dit bedrijf te re-aliseren. Het moet de kroon op het werk worden van de familie Henst. ‘Voor het realiseren van dit bedrijf hebben we nog een forse portie doorzettingsvermogen nodig’, voorziet Elly. ‘Maar als het ons lukt, dan zullen we ontzettend trots zijn.’

3 9

Hoe werkt Layar?Stap 1: Download de gratis Layar-app geschikt voor iPhone of Android.Stap 2: Scan met je smart-phone de pagina’s waarbij in deze Vooruit! het Layar- icoon is aangebracht. Zorg dat de hele pagina in beeld is.Stap 3: De extra digitale informatie van de betreffende pagina wordt nu getoond!

Frankrijk excursieEind oktober vertrok een groep kalkoenhouders met De Heus naar Bretagne, Frankrijk. Op het programma stond onder andere een bezoek aan Hybrid / Grelier, een kalkoenmester, een coöperatie en een broederij. Een aantal leerzame, interessante en gezellige dagen volgde. De Heus heeft enkele belangrijke ontwik­kelingen binnen haar assortiment kalkoenvoeders doorgevoerd. Onder andere het realiseren van een Hybrid reeks is enige uitleg waard. Deze uitleg, een fotoverslag van de excursie en nog enkele andere artikelen gerelateerd aan de kalkoensector worden in de vorm van een Special gebundeld en deze Special kunt u als kalkoenklant binnenkort in de bus verwachten. Dineke Heijstek, Productmanager Kalkoen.

GrasPlus met kortingVroegkoopkorting bij

De Heus! Bestel in januari uw GrasPlus-kunstmest, ontvang

een interessante korting en krijg tijdig de bij uw bedrijfs-

situatie passende GrasPlus- kunstmest op het erf.

Met GrasPlus behaalt u altijd een optimaal resultaat.

Vraag uw specialist naar de voorwaarden.

Brokjes Vooruit! December 2012 Vooruit! is het relatiemagazine van De Heus

Uitgever De Heus Voeders B.V.Redactieraad Patrick van Vugt, Franko van Lankvelt, Nico Woudenberg,

Ben Menting, Augustine van Ree en Joost BeltRedactieadres Postbus 396 6710 BJ Ede, telefoon 0318-675 497,

e-mail vooruit@de-heus.nlProductie Kokshoorn|Riemens b.v. Dordrecht

Druk Koninklijke BDU Barneveld

CO

LO

FO

N

Vooruit! wordt gedrukt op FSC gecertificeerd houtvrij offset papier.

0 4

U kent ons als dé producent van hoogwaar dige diervoeders. Want dat is wat we maken, met alle zorg en aan­dacht. Maar het maken van het beste voer is niet genoeg. Ons doel is om uw bedrijfsresultaat te verbeteren. Voer is hierbij een middel. Net als onze aandacht voor uw bedrijfsvoering, waardoor we weten welke factoren er allemaal van invloed zijn bij de omzet­ting van voeding in dierlijke eiwitten.

Vanuit deze betrokkenheid kunnen wij u voer op maat bieden, maar u ook ver­der adviseren over uw bedrijfsvoering. Want wij zijn, net als u, ondernemer en samen dragen wij bij aan het succes van onze bedrijfstak. wij helpen u dus graag vooruit!

wij helpen u met

de juiste middelen

u heeft de ambitie om te groeien

www.de-heus.nl