Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer ... · Voorstel aan de Raad Opgesteld door,...

Voorstel aan de Raad

Opgesteld door, telefoonnummer, e-mail

Kristine Mourits, 2537, [email protected]

RV gezondheidsagenda 2017-2020

Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel

12 april 2017 / 27/2017 Fatale termijn: besluitvorming vóór:

Onderwerp

Gezondheidsagenda 2017-2020 "Samen gezond in Nijmegen"

Programma

Zorg & Welzijn

Portefeuillehouder

B. Frings

Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d.

14 maart 2017

Samenvatting

Dit voorstel betreft het vaststellen van de Gezondheidsagenda 2017-2020 genaamd “Samen

gezond in Nijmegen”.

Hoewel wij met ons gezondheidsbeleid van de afgelopen jaren resultaten hebben behaald en wij

daarom ons beleid willen continueren en verankeren, zien wij dat het noodzakelijk is om meer te

doen. Een sterkere verbinding met andere beleidsterreinen om zo meer gezamenlijke activiteiten

en projecten uit te voeren en extra inzetten op het verbeteren van de gezondheid van kwetsbare

inwoners zoals kinderen, ouderen, mensen met een beperking, mensen die in armoede leven en

mensen met een migrantenachtergrond.

Wij bouwen verder aan een gezond Nijmegen aan de hand van drie lijnen, te weten, 1) Groen,

gezond en in beweging, 2) Gezondheidsondersteuning en 3) Preventie in de wijk. Wij gaan met

de Radboudumc en GGD Gelderland Zuid een langjarige samenwerking aan, om Nijmegen

groener, gezonder en meer in beweging te krijgen. Wij streven ernaar hier meer partijen bij te

betrekken. Wij zetten ons in voor een sterke preventiestructuur in de wijk, het bestrijden van

gezondheidsachterstanden bij kwetsbare groepen en het creëren van een gezonde leefomgeving

op school en in de stad.

Wij zetten middelen in voor uitbreiding van de gezondheidsmakelaars, jeugdartsen/

verpleegkundigen en voor een multidisciplinaire programma voor kinderen met obesitas.

Daarnaast investeren wij in samenwerking en afspraken met scholen om een gezonde en

sportieve school te worden, met huisartsen over preventie in de praktijk, en bij planontwikkeling

van nieuwe (Hof van Holland) of bestaande gebieden in openbare ruimte, ontmoeten, spelen,

bewegen en groen.

Voorstel om te besluiten

1. De Gezondheidsagenda 2017-2020 “Samen gezond in Nijmegen” vast te stellen.



Aan de Raad van de gemeente Nijmegen

1 Inleiding

Op basis van de Wet Publieke Gezondheid is de gemeente verplicht om elke vier jaar lokaal

gezondheidsbeleid vast te stellen. Het bevorderen en verbeteren van de volksgezondheid is

een langdurig traject, waarvoor een lange adem nodig is. Het vraagt ook een duidelijke koers

en continue inzet voor een periode langer dan vier jaar. Uit de evaluatie (Bijlagenboek) komt

naar voren dat wij goede stappen zetten als het gaat om gezondheidsbevordering en een

goede preventiestructuur in de stad. Door een goede samenwerking is er een breed netwerk

in de stad met partijen die gezamenlijk werken aan een integrale aanpak en is er veel bereikt.

Dit voorstel betreft het beleid voor de komende vier jaar, waarin wij aangeven hoe wij verder

gaan.

1.1 Wettelijk kader of beleidskader

Het wettelijke kader voor het lokaal gezondheidsbeleid is de Wet Publieke Gezondheid, welke

stelt dat de gemeente elke vier jaar een lokaal gezondheidsbeleid moet vaststellen.

1.2 Relatie met programma

Het gezondheidsbeleid valt onder het programma Zorg en Welzijn. Echter gezondheid raakt

heel veel andere beleidsterreinen, zoals Sport en Accommodaties, Inkomen en

Armoedebestrijding, Economie en Werk, Onderwijs, Duurzaamheid (o.a. Groen), Mobiliteit,

Openbare Ruimte, Stedelijke Ontwikkeling, Veiligheid. In de Gezondheidsagenda zijn dan ook

diverse onderdelen opgenomen die samen met andere beleidsterreinen zijn of worden

opgepakt.

2 Doelstelling

Met dit voorstel wordt het kader voor het gezondheidsbeleid voor de komende periode

vastgesteld. De lange termijn doelstellingen zijn:

- Het bevorderen van de gezondheid van de Nijmegenaren

- Het beperken van de gezondheidsverschillen in de stad

- Het creëren van een gezonde leefomgeving in de stad

- Het realiseren van een stevige preventiestructuur op wijken stadsniveau

Voor doelstellingen op specifieke gezondheidsdeterminanten (o.a. roken, alcohol, bewegen)

verwijzen wij naar pagina 4 van de Gezondheidsagenda 2017-2020.

3 Argumenten

Nederlanders leven langer maar zijn niet gezonder

Uit CBS-cijfers komt naar voren dat Nederlanders langer leven maar niet gezonder leven. Wij

zien in Nijmegen dat 76% van Nijmegenaren zijn of haar gezondheid als goed tot zeer goed

ervaart. Voor kinderen tot 12 jaar is dat 96% en jongeren 87%. Tegelijkertijd is 14% van de

jeugdigen in Nijmegen te dik en drinkt een deel van de jongeren in Nijmegen nog te veel

alcohol. Voldoet de helft van de volwassen maar aan de beweegnorm en neemt het aantal

mensen met chronische ziekten toe. Ook blijven de verschillen in gezondheid tussen mensen

met een lage en hoge opleiding groot. De kosten voor de zorg nemen toe en moeten ook op

lange termijn betaalbaar blijven.


Vervolgvel

2


Inzet op het voorkomen of uitstellen van gezondheidsproblemen is van groot belang om

mensen in staat te kunnen stellen te leren, te werken en te participeren in de samenleving,

om zelfredzaam te zijn en langer thuis te kunnen blijven wonen. Daarom kiezen wij voor een

gezonde sociale en fysieke leefomgeving voor onze inwoners, specifieke

gezondheidsondersteuning voor diegene die dat nodig hebben en stevige inzet op preventie

in de wijk als hoofdlijnen van ons beleid.

Continueren en verbreding van huidig gezondheidsbeleid

Met het gezondheidsbeleid werken wij sinds 2008 aan het bevorderen van gezondheid en

een gezonde leefstijl. In het begin vanuit bekende gezondheidsdeterminanten zoals

overgewicht, bewegen en alcohol, maar nu ook meer vanuit het brede begrip “Positieve

Gezondheid”, waarbij het ook gaat om participeren, dagelijks functioneren, vitaliteit en

welbevinden. Dit doen wij omdat met dit begrip de mens centraal staat en gericht is op wat

nog kan in plaats van op ziekte. En op wat allemaal belangrijk is voor iemand in plaats van

alleen maar de focus op wat moet en niet mag.

Er is een sterke basis als het gaat om activiteiten en samenwerking in de stad, waarop wij

verder kunnen bouwen. Met de Gezondheidsagenda zorgen wij voor een duidelijke ambitie

en focus en tegelijkertijd voor meer verbinding en samenhang tussen verschillende

beleidsterreinen die invloed hebben op en belangrijk zijn voor gezonde inwoners in een

gezonde leefomgeving.

Langjarige ambitie groen, gezond en in beweging met Radboudumc en GGD

Deze Gezondheidsagenda is tevens een uitnodiging aan een ieder in de stad om samen met

ons bij te dragen aan gezond leven, wonen en werken in onze stad. Om dit te stimuleren en

te faciliteren nemen wij samen met het Radboudumc en GGD Gelderland Zuid het initiatief

om in de komende 10 jaar een beweging in de stad te creëren die werkt aan Nijmegen:

“Groen, gezond en in Beweging”. Hiervoor ondertekenen wij een gezamenlijke verklaring.

Samenhang met beleidsnota Sport en bewegen

Binnenkort leggen wij ook het beleidsplan ‘Sport en Bewegen’ aan de Raad voor. Als het gaat

om de onderwerpen Gezonde en Sportieve School, beweegvriendelijke omgeving,

samenwerking in de wijk met gezondheidsmakelaars/beweegmakelaars en samenwerking

gezonde leefstijl voor mensen met een beperking komt het beleid overeen.

4 Inclusief Beleid

Binnen het gezondheidsbeleid en de uitvoering daarvan is aandacht voor mensen met een

beperking. Specifiek voor de groep met een verstandelijke beperking, omdat deze mensen

vaak een hoger risico hebben op gezondheidsproblemen door minder gezondheids-

vaardigheden en ongezondere leefstijl.

5 Risico’s

Omdat aanpassing van ‘lifestyle’ vaak een jarenlange inspanning vergt, is het op voorhand

lastig te voorspellen in hoeverre de doelstelling wordt gehaald.


Vervolgvel

3


6 Financiën

Voor de uitvoering van de Gezondheidsagenda zijn er in de programmabegroting middelen

beschikbaar binnen het programma Zorg en Welzijn, product Publieke Gezondheid. In de

Gezondheidsagenda is onderstaand overzicht opgenomen van de begroting voor de

komende jaren op basis van de huidige meerjarenbegroting 2017-2020. Dit is exclusief de

middelen voor het Dierenwelzijnsbeleid, apparaatskosten en kapitaalslasten. De taken die de

GGD Gelderland-Zuid uitvoert in het kader van de Wet Publieke Gezondheid, zoals

infectieziekten, jeugdgezondheidszorg, medische milieukunde, forensische geneeskunde,

vangnet OGGZ zijn hier een onderdeel van.

Voor de uitvoering van de Gezondheidsagenda is voorgesteld in het raadsvoorstel

Transformatie-agenda Zorg en Welzijn (15 februari / 05/2017) middelen uit de Wmo-reserve

over te hevelen naar het product Publieke Gezondheid. Dit om de voorkant te versterken

(extra inzet jeugdartsen) en om een beweging tot stand te brengen in de stad met meer

aandacht en inzet op preventie via “Groen, gezond en in beweging”. Het voorstel is een

debatstuk in de raad van 8 maart 2017.

Subsidieverlening ten behoeve van de uitvoering van de Gezondheidsagenda zal in separate

college- en raadsvoorstellen worden voorgelegd.

7 Participatie en Communicatie

Ter voorbereiding op deze Gezondheidsagenda is een startnotitie opgesteld. Deze startnotitie

is besproken in de raadscommissie van 8 juni 2016. De startnotitie en uitwerking van de

Gezondheidsagenda is tevens besproken met de Seniorenraad en de adviescommissie

Allochtonen. Er is een aparte werksessie geweest met partners in het veld over armoede en

gezondheid. JIMMY’s heeft een onderzoek gedaan en een advies geschreven over jongeren

en gezondheid. Er is samen met beleidsterrein Sport een bijeenkomst geweest met

sportverenigingen en organisaties, waarin apart gesproken is over het thema gezondheid. In

bedragen x 1000 euro 2017 2018 2019 2020

Beschikbaar

Begroting Publieke Gezondheid € 6.371 € 6.211 € 6.111 € 6.031

Bij: Rijksmiddelen buurtsportcoach € 146 € 146 € 146 € 146

Bij: Rijksmiddelen Gezond in de stad € 318

Totaal € 6.835 € 6.357 € 6.257 € 6.177

Besteding

Gezondheidsbescherming (GGD incl JGZ) € 5.294 € 5.305 € 5.305 € 5.305

Groen, gezond en in beweging € 100 € 100 € 80

Gezondheidsondersteuning € 642 € 263 € 183 € 183

Preventie in de wijk (incl gezondheidsmakelaars) € 600 € 490 € 490 € 490

Mentale gezondheid € 121 € 121 € 121 € 121

Gezond ouder worden € 78 € 78 € 78 € 78

Totaal € 6.835 € 6.357 € 6.257 € 6.177

verschil € 0 0 0 0


Vervolgvel

4


het kader van de maand van de slimme stad is samen met diverse partners uit de stad en

verschillende beleidsterreinen gesproken over ‘wat is een gezonde leefomgeving’.

Samen met de kernpartners van het gezondheidsbeleid (GGD, Sportservice, ZZG,

huisartsenkring/OCE, Welzijnspartijen, IrisZorg, Indigo Gelderland, Eerstelijnsgeneeskunde

Radboudumc) is enkele keren gesproken en zij hebben ook gereageerd op concepten.

Het concept van de Gezondheidsagenda is in januari/februari besproken in alle

adviescommissies.

8 Uitvoering en evaluatie

De uitvoering van de Gezondheidsagenda 2017-2020 zal plaatsvinden in nauwe

samenwerking met partners in de stad, onder andere GGD Gelderland-Zuid, Sportservice

Nijmegen, Indigo Gelderland, IrisZorg, SWON-NIM, Tandem, Het Inter-Lokaal, scholen en de

verschillende beleidsterreinen binnen de gemeente.

College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen,

De Burgemeester, De Gemeentesecretaris,

drs. H.M.F. Bruls mr. drs. A.H. van Hout

Bijlage(n):

Bijlage(n): 1: Gezondheidsagenda 2017-2020

2: Bijlagenboek Gezondheidsagenda 2017-2020

16 Agendapunt Raadsbesluit Politieke Avond 29 maart 2017

13. Raadsvoorstel Gezondheidsagenda 2017-2020 “Samen gezond in Nijmegen” (27/2017)Raadsvoorstel d.d. 14 maart 2017 1. De Gezondheidsagenda 2017-2020 “Samen gezond in Nijmegen” vast testellen.

Het voorstel wordt als debatstuk geagendeerd tijdens de Politieke Avond op 12 april 2017.

9 Agendapunt Raadsbesluit Politieke Avond 12 april 2017

8.

Raadsvoorstel Gezondheidsagenda 2017-2020 “Samen gezond in Nijmegen” (27/2017) Raadsvoorstel d.d. 14 maart 2017 1. De Gezondheidsagenda 2017-2020 “Samen gezond in Nijmegen” vast te stellen. Motie D66: Rookvrij spelen in Nijmegen 1ste indiener: R. Brouwer De Raad van de Gemeente Nijmegen in vergadering bijeen op 12 april 2017, Constaterende dat:

a) roken nog steeds is toegestaan in speeltuinen; b) roken ernstige en vaak dodelijke ziektes veroorzaakt; c) gemeentelijke binnen accommodaties al wel rookvrij zijn, maar gemeentelijke

buitenaccommodaties nog steeds niet. Overwegende dat:

a) wij werken aan een rookvrije generatie; b) onder andere NEC en verschillende pretparken recentelijk maatregelen tegen

roken hebben genomen; c) daarop overwegend positief is gereageerd; d) we als overheid het goede voorbeeld moeten geven.

Roept het College op om:

1) zo spoedig mogelijk de gemeentelijke speeltuinen Leemkuil, Brakkefort en de beheerde wijkspeeltuinen rookvrij te maken en dit op te nemen in de huisregels;

2) voor de begeleiders die toch willen roken een rookzone te creëren die geen overlast geeft voor andere bezoekers; volwassenen en kinderen.

Motie unaniem aanvaard Raadsbesluit d.d. 12 april 2017 Voorstel unaniem aanvaard

www.nijmegen.nl

Samen gezond in NijmegenGezondheidsagenda 2017-2020

Inhoudsopgave Een agenda voor de komende jaren………………………………………………… 2 1. Groen, gezond en in beweging………………………………………………….. 4

Spoor: Een gezonde beweging Spoor: Gezonde leefomgeving Spoor: Gezonde school

2. Gezondheidsondersteuning……………………………………………………… 7 Spoor: Gezonde start en opgroeien Spoor: Gezondheid en armoede Spoor: Verhoogd gezondheidsrisico

3. Preventie in de wijk………………………………………………………………. 12 Spoor: Wijkagenda en Positieve Gezondheid Spoor: Collectieve preventie in de wijk Spoor: Sterke verbinding welzijn-gezondheid-eerstelijnszorg Spoor: Gezond ouder worden

4. Kennis, Monitor en Financiën……………………………………………………. 17

5. Samenvatting Gezondheidsagenda…………………………………………….. 18

Leeswijzer Met deze gezondheidsagenda geven wij aan wat de focus en aanpak van het gezondheidsbeleid voor de komende vier jaar is. Dit betekent dat wij, in dit document, niet alles uitgebreid beschrijven. Voor meer achtergrondinformatie en verdieping verwijzen wij u naar een apart bijlagenboek. Dit wordt aangegeven door (*B).In het bijlagenboek is onder meer een beschrijving van de huidige gezondheidssituatie in Nijmegen, de evaluatie van de afgelopen beleidsperiode en de trends en ontwikkelingen opgenomen. Verder is er een verdieping op bepaalde onderwerpen en beschreven wat er al gebeurt. De Gezondheidsagenda 2017-2020 bestaat uit een inleiding met onze visie en doelstellingen. Daarna beschrijven wij in drie lijnen waarop de komende beleidsperiode de focus ligt. Elke lijn is onderverdeeld in een aantal sporen. Wij sluiten af met een hoofdstuk over kennis, monitor en financiën en een overzicht van de Gezondheidsagenda.

Inhoudsopgaven Bijlagenboek 1. Gezondheidssituatie in Nijmegen anno 2016 2. Evaluatie gezondheidsbeleid ‘Samen Gezond Verder 2013-2016’ 3. Trends en ontwikkelingen gezondheidsbeleid 4. Wettelijk kader Publieke Gezondheid 5. Positieve gezondheid en gezondheidspromotie 6. Relatie gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen 7. Toelichting doelstellingen Gezondheidsagenda 2017-2020 8. Wat wordt gecontinueerd? Wat gebeurt er al op de verschillende lijnen? 9. Mindmap gezonde leefomgeving 10. Samenvatting advies Jimmy’s 11. Borgingsplan regionale samenwerking alcoholmatiging

2

Een agenda voor de komende jaren Voor u ligt de gezondheidsagenda van de gemeente Nijmegen, waarin het beleid voor de komende vier jaar wordt vastgelegd. Uit de evaluatie van de periode 2013-2016 (*B) blijkt dat 76% van de Nijmegenaren hun gezondheid goed tot zeer goed ervaart. Aandacht blijft nodig voor de gezondheid van onder andere mensen met een lage sociaal-economische status (SES) en ouderen. Ook blijft het nodig om aandacht te hebben voor het stimuleren van gezond gedrag (bewegen, voeding, gebruik van alcohol, niet roken) en het versterken van de mentale gezondheid. Want wij leven langer, maar niet gezonder. 15 % van de kinderen is te dik, 40% van de 16-jarigen drinkt alcohol, 26% van de volwassen roken en het aantal mensen met één of meerdere chronisch zieken neemt toe. Daarnaast neemt ook het aantal ouderen toe en moeten zij langer zelfstandig thuis wonen. Er wordt steeds meer gevraagd van eigen kracht van mensen en het eigen netwerk. De economie trekt aan, maar nog niet iedereen profiteert daarvan. Wij willen een duurzame en groene stad met betaalbare woningen voor iedereen in een prettige woonomgeving, goede bereikbaarheid en goede luchtkwaliteit. Dit alles maakt het noodzakelijk om integraal beleid te voeren om een gezonde leefomgeving te realiseren en om gezondheidsproblemen te voorkomen dan wel te uitstellen. Dit vereist dat wij blijven investeren in promotie van gezondheid en een gezonde stad. In de stad is een stevige netwerk van partijen die samen zorgen voor een preventiestructuur op wijken stadsniveau, waar wij op verder kunnen bouwen. Wij continueren het beleid dat wij in gang hebben gezet (*B) en zorgen met deze agenda voor meer samenhang, verbinding en versterking op die punten waar dat nodig. Deze gezondheidsagenda is tevens een uitnodiging aan eenieder in de stad om samen met ons gezondheid te promoten en gezond gedrag te ondersteunen en zo bij te dragen aan gezond leven, wonen en werken in onze stad. Samen werken wij aan onze gezondheid.

Visie op gezondheid en een gezonde stad Wij vatten gezondheid op als een breed begrip. Het gaat niet alleen om fysieke en mentale gesteldheid, maar ook om participeren, dagelijks functioneren en vitaliteit / welbevinden. Het gaat om de mogelijkheden die mensen hebben om met ziekten, beperkingen en tegenslagen om te gaan. Naast specifieke determinanten die gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals roken, overmatig alcohol gebruik, te weinig bewegen, te veel eten, onderschrijven wij ook het gedachtegoed van ‘Positieve Gezondheid’ van Machteld Huber: ‘gezondheid als het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’ (*B). Nijmegen is een stad, waarin mensen gezond kunnen leven, wonen en werken. De omgeving nodigt uit om te bewegen en gezond gedrag wordt gestimuleerd. Het maken van gezonde keuzes is makkelijk. Mensen maken eigen keuzes en hebben daarin een eigen verantwoordelijkheid als het gaat om leefstijl en om anticiperen op veranderingen, zoals ouder worden. De mate waarin mensen in staat zijn om deze verantwoordelijkheid te nemen is verschillend. Grote verschillen in gezondheid tussen hoog- en laagopgeleiden willen wij voorkomen. Dit vraagt om een brede en duurzame aanpak in de wijk, samen met bewoners en lokale partijen. Als gemeente hebben wij een maatschappelijke verantwoordelijkheid en een wettelijke taak als het gaat om publieke gezondheid. Publieke gezondheid gaat om het bevorderen en beschermen van de algemene gezondheid van alle inwoners en het voorkomen van ziekten bij risicogroepen. Dit is vastgelegd in de Wet Publieke Gezondheid (*B). Deze verantwoordelijkheid en taak pakken wij actief op. Wij zijn regisseur, geven richting, brengen partijen samen, stimuleren, faciliteren, omarmen en ondersteunen initiatieven en innovatie en geven het goede voorbeeld. Ook bij de uitvoering van andere taken, waaronder de inrichting van de gebouwde en openbare ruimte, hebben wij aandacht voor gezondheidsbescherming, gezondheidspromotie en gezondheidsbeleving. Wij werken integraal en intersectoraal aan promotie van gezondheid, een stevige infrastructuur van preventie in de stad en het creëren van een gezonde leefomgeving. Verschillende beleidsterreinen leveren direct een bijdrage aan gezonde inwoners en een gezonde leefomgeving, net zoals gezondheid een bijdrage levert aan doelstellingen van andere beleidsterreinen. Enkele zijn expliciet opgenomen in de gezondheidsagenda, anderen zijn opgenomen in het bijlagenboek.

3

Figuur 2 Schematisch overzicht gezondheidsbeleid (o.a. bron RIVM en Vilans (publicatie-zelftest-samenwerking-wijkteams)

Doel Voor het bevorderen en verbeteren van de algemene gezondheid en het verkleinen van gezondheidsverschillen is een lange adem nodig. Wij kijken dan ook naar de lange termijn ontwikkelingen (trends) op gezondheidsdeterminanten en richten ons op het ombuigen van deze lange termijn ontwikkelingen. Bij het stellen van doelstellingen voor de komende periode moeten wij rekening houden met demografische ontwikkelingen. De gemiddelde leeftijd van de bevolking wordt steeds hoger en veel gezondheidsdeterminanten hangen samen met leeftijd. Dus puur op basis van deze demografische ontwikkeling is de verwachting dat een aantal gezondheidsdeterminanten in omvang zullen toenemen. Daarnaast zijn er allerlei andere factoren die een belangrijke invloed op gezondheid van de inwoners hebben (participatie, armoede, schooluitval, lage startkansen, leefomgeving). Ook op deze factoren stellen wij beleidsdoelstellingen vast, welke zijn opgenomen in de afzondelijke beleidsnota’s en de programmabegroting (*B).

Figuur 1 Schematisch overzicht gezondheidsbeleid (o.a. bron RIVM en Vilans (publicatie-zelftest-samenwerking-wijkteams)

4

1. Groen, gezond en in beweging

De opgave Gezond zijn, je gezond voelen en gezond blijven is voor iedereen belangrijk. Iedereen heeft daar voor een eigen verantwoordelijkheid. Tegelijkertijd is ook de omgeving waarin iemand woont, leert, werkt en speelt bepalend voor de gezondheid. Werken aan een gezond Nijmegen vraagt dan ook inzet en een bijdrage van iedereen (inwoner, gemeente, scholen, welzijn-, gezondheidszorginstellingen, sportverenigingen, organisaties en bedrijven). Het vraagt om een beweging van mensen en organisaties in de stad om aandacht te vragen voor gezondheid, het goede voorbeeld geven om in beweging te komen, om gezond gedrag te stimuleren en te faciliteren. Het vraagt om het creëren van een fysieke leefomgeving die aantrekkelijk en uitnodigend is, waar de druk op gezondheid zo laag mogelijk is, gezond gedrag (bewegen) wordt gestimuleerd en je je zo prettig mogelijk voelt. Op die manier kunnen wij zoveel mogelijk gezondheidswinst behalen.

Spoor Een gezonde beweging

Wat willen wij bereiken? Een gezonde stad is van en voor iedereen en iedereen kan daar een bijdrage aanleveren. Daarom willen wij in Nijmegen een stadsbreed netwerk van inwoners, professionals, organisaties en bedrijven creëren, waarin gezondheidsthema’s worden geagendeerd, besproken en vertaald naar concrete (klein en grote) acties in de stad. De gedachten achter het stimuleren van een beweging is dat wij krachten kunnen bundelen, elkaar kunnen stimuleren en iedereen een bijdrage kan leveren. Een bijdrage die passend is bij zijn/haar situatie en mogelijkheden en welke tegelijkertijd gesteund en gestimuleerd wordt door anderen in de stad.

Wat gaan wij doen? Wij nemen samen met Radboudumc en de GGD Gelderland-Zuid het initiatief, onder het motto “Nijmegen: groen, gezond en in beweging”, om de komende 10 jaar in de stad een beweging van mensen en organisaties op gang te brengen die met elkaar werken een aan gezonder Nijmegen. Hiervoor ondertekenen wij binnenkort een initiatiefvoorstel. Met halfjaarlijkse werkconferenties nodigen wij bewoners, bedrijven, organisaties, onderwijs, eerstelijnszorg, zorgaanbieders, (sport)verenigingen en instellingen uit om deel te nemen aan deze beweging en samen concrete acties te ondernemen die bijdragen aan een “groene, gezonde stad in beweging”. Wij starten in 2017 met het thema gezond gewicht. Resultaat in 2020 is een netwerk van minimaal 150 partners, er zijn acht werkconferenties gehouden waaruit concrete opbrengsten zijn gekomen. Deze beweging vraagt van ons, als gemeente, voorbeeldgedrag en uiteraard ook een bijdrage vanuit onze rol en verantwoordelijkheid op diverse terreinen. Het biedt tevens kansen om nog meer samen vanuit diverse beleidsterreinen te werken aan een sociale en fysieke gezonde leefomgeving. Als het gaat om onze bijdrage is deze divers en komt naast deze gezondheidsagenda, ook voort uit Welzijnsbeleid, Sportbeleid, Groenbeleid etc. Deze bijdrage is ook altijd in ontwikkeling, afhankelijk van welke vraagstukken voorliggen. Daarnaast komen wij met beleid gericht op de gemeentelijke organisatie met als uitgangspunt “practice what you preach”. Onderdeel van dit beleid zal de gezondheid en vitaliteit van de medewerkers zijn. Met deze beweging maken wij tevens de verbinding met nieuwe Sportbeleid 2017-2020, Onderwijsbeleid, Velo City, Green Capital, City Deal “Energy, Food and Health” en het nieuwe groenbeleid, dat wij in 2017 aan de raad gaan voorleggen.

Spoor gezonde leefomgeving

Wat willen wij bereiken? Een gezonde leefomgeving is niet één soort omgeving. Afhankelijk van de situatie, de vraag, de behoefte, belangen van inwoners en partijen stellen wij vast wat een optimale ruimtelijke inrichting is, waarbij de druk op gezondheid zo laag mogelijk is en de omgeving zoveel mogelijk gezond gedrag ondersteund. Met diverse stakeholders is in de aanloop van deze gezondheidsagenda gesproken over

5

wat een gezonde stad is en waar mogelijkheden liggen. De resultaten hiervan zijn opgenomen in een mindmap (*B). Het biedt een leidraad voor gespreken met de stad en bij ruimtelijke ontwikkelingen over “wat is en maakt een gezonde stad”. Wij willen bereiken dat:

- Het belang van gezondheid prominent wordt meegenomen in de besluitvorming van ruimtelijke inrichting en projecten.

- Ambities voor gezonde inwoners en gezonde leefomgeving opgenomen zijn in de Omgevingsvisie.

- Er beweging stimulerende en toegankelijke openbare ruimte ontstaan voor jong tot oud. - Wij in de stad dementievriendelijke wijken realiseren, zodat langer zelfstandig thuis wonen

voor deze doelgroep mogelijk is.

Wat gaan wij doen?

Beleid en omgevingswet Wij gaan kernwaarden gezonde leefomgeving formuleren, welke wij kunnen gebruiken bij de invoering van de Omgevingswet, het opstellen van de Omgevingsvisie en bij ontwikkelingen en initiatieven in de fysieke omgeving. Hiervoor zijn wij al gestart met een pilot omgevingsplan Radboudumc en het opstellen van de omgevingsvisie, waarbij gekozen is voor het thema Green City. Een duurzame en gezonde leefomgeving is daarin één van de ambities. Samen met de GGD, Veiligheidsregio en Omgevingsdienst Rijk van Nijmegen verkennen wij de inbreng en advisering van specifieke expertise op gezondheid in de nieuwe situatie.

Beweegstimulerende omgeving Bij de ontwikkeling van het gebied Hof van Holland zetten wij op in een gezonde leefomgeving, zoals aangegeven in het ambitiedocument. Het realiseren van het Groene Lint is daarin een belangrijk onderdeel, waardoor in het gebied, dichtbij, de mogelijk is om te bewegen, ontmoeten en te spelen in een aantrekkelijke omgeving. Met een gecombineerde inzet vanuit Zorg & Welzijn, Openbare ruimte, Wijken, Sport en Groen zetten wij in op een toegankelijke en een beweegstimulerende omgeving. Bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen, herstructurering en de uitvoering van ruimtelijke projecten gebruiken wij het handboek toegankelijkheid en de beweegprincipes van de beweegvriendelijke omgeving. Wij actualiseren de ommetjes en gaan samen met bewoners beweegroutes in wijken realiseren. Routes die aantrekkelijk zijn, waar eenvoudige oefeningen kunnen worden gedaan of op strategische punten rustpunten en ontmoetingsplekken zijn. Wij leggen meer speelnatuur aan en maken meer groene verbindingen in de stad met Groen Verbindt. Verder blijven wij inzetten op een goede fietsinfrastructuur en het stimuleren van fietsen naar het werk.

Figuur 3 Gezonde stad (bron: A. de Bont, Urhahn / technische universiteit Eindhoven, urban lab)

6

Verder willen wij in 2050 een klimaatbestendige stad zijn. Daarvoor hebben wij de Intentieverklaring Ruimtelijke Adaptatie getekend in 2015. Om dat doel te bereiken moeten wij vanaf 2020 klimaat adaptatief handelen. Dat betekent dat wij de stad zodanig gaan inrichten dat wij geen last meer hebben van de negatieve effecten van klimaatverandering, hevige regenval, droogte en hitte stress. Al deze thema’s hebben een sterke link met gezondheid en leefbaarheid. Door de groen-blauwe structuur te versterken in de met name stenige wijken komt daar meer ruimte voor waterberging, voor groenbeleving en bewegen in het groen. Klimaat adaptief inrichten moet samen gaan met de andere transities in de stad op het gebied van energie, mobiliteit en overschakelen op een circulaire economie. Op die wijze wordt Nijmegen een “Green City”, een stad waar het prettig wonen en werken en verblijven is.

Spoor gezonde school

Wat willen we bereiken? De school en kinderopvang zijn belangrijke plekken voor kinderen en jongeren. Samen met het Primair Onderwijs (PO), het Voortgezet Onderwijs (VO), kinderopvangorganisaties en het ROC willen wij de komende vier jaar een stimulerende, veilige en gezonde omgeving op school en kinderopvang realiseren. Op 15 primair onderwijsscholen is er een beweegplein, 20 scholen zijn actief met bewegend leren en ± 5 voortgezet onderwijs scholen hebben beweegroutes of een beweegplein.

Wat gaan wij doen? Wij sluiten aan bij de initiatieven van veel scholen in het basis- en voortgezet onderwijs om een gezonde school te zijn of te worden. Vanuit het beleidskader “Opvang en Onderwijs 0-12 jaar” wordt samen met het PO gewerkt aan een beweegagenda. Vanaf 2017 zetten wij samen in op het realiseren van schoolpleinen als natuurspeelplaatsen en beweegpleinen, bewegend leren en kwalitatief goed bewegingsonderwijs. De buurt-sport coaches van Sportservice (voorheen combinatiefunctionarissen) leveren hieraan een belangrijke bijdrage. Ook andere thema’s zoals gezond ontbijten, overblijven en trakteren, schoolmoestuinen, rookvrije school, weerbaarheid en goed binnenklimaat nemen wij mee. Aan de hand van de meest actuele EMOVO1 cijfers zijn wij in gesprek met schoolbesturen en directeuren van het (speciaal) voorgezet onderwijs om gecombineerde inzet te realiseren op de thema’s gezondheid, sport en bewegen en ondersteuning en hulp. Binnen het ROC is er aandacht voor preventie en gezondheid op basis van eigen ‘EMOVO’ onderzoek. Zij richten zich specifiek op schoolverzuim en overgewicht. Ook is er extra inzet van een jeugdarts. Samen met Iriszorg kijkt het ROC naar de mogelijkheden voor een rookvrije school. De Radboud Universiteit/ Radboudumc en de Hogeschool Arnhem-Nijmegen (HAN) zijn belangrijke partners voor kennis, onderzoek, wijkgericht werken, het opleiden toekomstige professionals en de mogelijkheden om studenten stage te laten lopen in de wijk. De HAN is gestart met het opzetten van Sparkcentres in Nijmegen en omgeving om onderwijs, praktijk en onderzoek in de wijk voor studenten te organiseren. Wij organiseren goede afstemming met andere wijkgerichte activiteiten om ‘drukte’ van activiteiten en onderzoeken in de wijk te voorkomen.

Agenda in het kort Lijn Groen, gezond en in beweging Spoor: Een gezonde beweging Komende 10 jaar realiseren van een beweging door het

organiseren van werkconferenties en realiseren van concrete acties op gezond gewicht (2017) en andere gezondheids-thema’s (2018-2027)

Spoor: Gezonde leefomgeving Bepalen van kernwaarden gezonde leefomgeving Opnemen van kernwaarden in Omgevingsvisie Gezondheid prominenter meenemen in besluitvorming Beweegstimulerende omgeving creëren in de stad Realiseren van vier dementievriendelijke wijken

Spoor: Gezonde School Samen met Primair en Voortgezet Onderwijs, ROC en kinderopvangorganisaties realiseren van een stimulerende, veilig en gezonde omgeving op school en kinderopvang.

1 EMOVO is het gezondheidsonderzoek van de GGD onder jongeren tussen 13 en 16 jaar.

7

2. Gezondheidsondersteuning

De opgave Uit de GGD gezondheidsmonitor 2016 komt naar voren dat de gezondheid van de Nijmegenaar over het algemeen goed is. Dit geldt echter niet voor iedereen. De sociaal-economische en sociaal-culturele positie van mensen, waaronder hun opleiding, etnische achtergrond en geaardheid hebben invloed op hun gezondheid. Uit cijfers blijkt dat hoogopgeleiden mannen en vrouwen respectievelijk 14,3 en 15,3 jaar langer zonder beperkingen leven en ruim 7 jaar langer leven. Deze verschillen nemen eerder toe dan af. Om echt verschil te kunnen maken op het gebied van gezondheids-verbetering, richten wij ons op enkele specifieke groepen, waar de gezondheidsrisico’s het hoogst zijn en waarbij de meeste gezondheidswinst valt te behalen. Het gaat dan om onder andere ouderen, mensen die in armoede leven of mensen met een migrantenachtergrond. Wij werken daarbij cultuursensitief en inclusief.

Spoor gezonde start en opgroeien

Wat willen wij bereiken? Met de meeste kinderen en jongeren in Nederland gaat het goed. Het is belangrijk dat alle kinderen een gezonde start hebben en de kans hebben om gezond en veilig op te groeien en zich optimaal kunnen ontwikkelen en ontplooien. Een stevige basis op het gebied van o.a. gezonde leefstijl en weerbaarheid is belangrijk om tegenslagen aan te kunnen en problemen in de toekomst te voorkomen of te beperken. Een klein gedeelte van de kinderen en jongeren is kwetsbaar en heeft zelf of in zijn/haar omgeving te maken met problemen. Zoals kinderen in éénoudergezinnen, kinderen met ouders met lage inkomens of jonge mantelzorgers. Wij willen:

- Een gezonde en stimulerende omgeving in de stad, op school en opvang. - Een stevige preventiestructuur voor jeugd in de wijk waarbij gezond gedrag gepromoot wordt. - Een sterke inzet op signalering met een goede aansluiting op de zorgstructuren voor jeugd in

de wijk. - Een gezonde leefstijl en invloed van sociale omgeving onderdeel laten zijn van de

opvoedondersteuning die wordt aangeboden. - Promotie voor gezond zwanger zijn, voor stevig ouderschap, voor gezonde ontwikkeling in het

eerste jaar van een kind. - Een structureel aanbod van een specifiek programma voor kinderen/ jongeren met obesitas. - Een rookvrije omgeving voor kinderen en jongeren.

Wat gaan we doen? Wij versterken de capaciteit van de jeugdgezondheidszorg vanaf 2017 zodat zij voldoende tijd hebben om samen met het Sociaal Wijkteam, het brede school ondersteuningsteam en de huisartsen vroegtijdig te signaleren, preventief te werken en daar waar nodig iets extra’s in te zetten. In het al lopende programma Gezonde start werken wij aan een samenhangend preventief programma met als doel het verkleinen van de gezondheidsverschillen, zodat zo veel mogelijk kinderen een zo optimaal mogelijke gezonde start hebben. Belangrijk daarbij is aandacht voor de sociale en emotionele ontwikkeling van het kind en voorbereiding op ouderschap te versterken.

Opvoeden Wij zetten in op een positief opvoedklimaat. Professionals van zorgen welzijnsinstellingen jeugdgezondheidszorg (JGZ) van de GGD, SWON-NIM, Tandem en Het Inter-Lokaal, Sociale Wijkteams (SWT) bieden gezamenlijk een pedagogische basisstructuur. Deze professionals bieden ouders/opvoeders ondersteuning bij de opvoeding met preventieve activiteiten, informatie en advies, kortdurende interventies en toeleiding naar zwaardere zorg en ondersteuning als dat nodig is. Met de werkgroep Opvoedondersteuning gaan wij verkennen welke mogelijkheden er zijn om efficiënter en meer preventief opvoedondersteuning te kunnen inzetten. Het gaat om het brede palet van opvoedingsvraagstukken waaronder gezonde leefstijl, emotionele ontwikkeling, weerbaarheid, voorkomen van kindermishandeling. Wij willen daarbij specifieke aandacht voor opgroeien in belastende omstandigheden, zoals opgroeien bij een ouder met psychiatrie/ verslaving of een vechtscheiding.

8

Gezond gewicht Aandacht voor gezond gewicht blijft een belangrijk punt als het gaat om gezond opgroeien. Een ongezond gewicht in de jeugdjaren zorgt vaak voor gezondheidsproblemen op latere leeftijd. Diverse activiteiten zoals gezonde start, overbruggingsprotocol overgewicht bij de JGZ, gezonde school, sportstimulering vanuit sportservice, zijn onderdeel van de aanpak gezond gewicht. Ook in de afspraken met zorgaanbieders is opgenomen dat bij begeleiding en behandeling ook gezonde leefstijl een onderdeel is. Het programma “Beweeg je fit” voor kinderen met overgewicht / obesitas is eveneens onderdeel van de bredere integrale aanpak overgewicht. Financiering via projectgelden vanuit de zorgverzekeraar houdt echter op in 2017. Gezien de problematiek en gevolgen voor deze kinderen kan dit onderdeel niet ontbreken in de aanpak van overgewicht. Om die reden subsidiëren wij dit programma en zorgen wij er voor, dat het de komende jaren op vier plekken in Nijmegen beschikbaar is.

Rookvrije generatie Wij hebben de ambitie om vanaf 2018 de jeugd (mee)rookvrij op te laten groeien. Roken is slecht voor de gezondheid en veroorzaakt de meeste ziektelast. Wij sluiten aan bij de Rookvrije Generatie, geïnitieerd door de Hartstichting. Het uitgangspunt is dat kinderen in elke fase van het opgroeien worden beschermd tegen tabaksrook en niet in de verleiding komen om te gaan roken. Het gaat om gezonde zwangerschap, om rookvrije kinderopvang, onderwijs, sportclubs, speeltuinen, tabak uit het zicht, voorlichting en effectieve ondersteuning bij het stoppen met roken. Wij gaan in gesprek met organisaties in de stad wat hun bijdrage kan zijn om dit te realiseren.

Jongeren Voor de jongerendoelgroep heeft Jimmy’s advies gegeven over belangrijke gezondheidsthema’s en mogelijke oplossingen (*B). Jongeren geven aan dat vooral via of op school een goede manier is om aandacht te vragen voor gezondheid. De adviezen en ideeën worden meegenomen in de gesprekken met de VO-scholen. Het gebruik van telefoons en bijbehorende functionaliteiten is onder jongeren dagelijkse praktijk en biedt volgens Jimmy’s kansen. Jimmy’s wil graag (samen met de GGD) betrokken blijven bij de uitvoering van de gezondheidsagenda om zo jongeren actief te laten meedoen en mogelijkheden te bedenken om gezonde leefstijl onder jongeren te stimuleren. Bijvoorbeeld (*B) door gebruik te maken van sociale media (apps, volgkanaal) om jongeren meer te stimuleren te bewegen of bewust te maken van hun eetpatroon. Ook zal samen met het jongerenwerk gekeken worden naar hoe zij met hun toegang tot en kennis over (kwetsbare) jongeren en gezinnen een goede brug zijn naar meer gezondheidspreventie.

Spoor gezondheid en armoede

Wat willen wij bereiken? Het leven in armoede en/of het hebben van schulden heeft een grote invloed op de (ervaren) gezondheid van mensen. Het niet op orde hebben van de basis leidt vaak tot stress en onzekerheid, krimpen van het netwerk en een beperkter vermogen om andere dingen op te pakken en lange termijn doelen te stellen. De mogelijkheden om gezond te leven zijn beperkter en krijgen minder aandacht. Het hebben van een baan geeft juist een positief effect op de gezondheid. Wij willen bereiken dat:

- Belemmeringen bij re-integratie door gezondheidsproblemen verminderen. - Voorkomen van zorg mijden door het aanbieden van een schuldenregeling en overzicht te

geven in mogelijkheden voor compensatie en tegemoetkomingen. - De gezondheidsvaardigheden bij mensen met een lage opleiding en/of laag inkomen worden

vergroot. - Mensen met lage inkomens in staat worden gesteld gezond te leven en mee te doen in de

samenleving.

Wat gaan wij doen?

Inkomen en werk De arbeidsmarkt trekt weer iets aan, desalniettemin hebben wij in Nijmegen meer bijstandsgerechtigden dan wij zouden willen. Wij werken daarom aan een plan om zoveel mogelijk mensen te laten uitstromen uit de bijstand. Bij de re-integratie zal specifieke aandacht zijn voor mensen die vanwege hun gezondheidssituatie onvoldoende in staat zijn om volwaardig te participeren

9

in de samenleving. Dit kan bijvoorbeeld door eerst te starten met een beweegprogramma als warming-up voor re-integratie. Wij willen daarnaast ook voorkomen dat de financiële situatie ervoor zorgt dat mensen zorg mijden. Zo bieden wij, naast de uitgebreide collectieve aanvullende ziektekostenverzekering waarin het complete eigen risico is herverzekerd, op korte termijn een regeling, zodat mensen met een betalingsachterstand bij de zorgverzekeraar niet langer een bestuurlijke boete hoeven te betalen. Hierdoor kunnen zij zich weer aanvullend verzekeren. Uit ons onderzoek ‘Over leven in de bijstand’2 blijkt immers dat (plotselinge) zorgkosten voor veel mensen met een laag inkomen als groot probleem ervaren worden. Voor mensen met lage inkomens zijn veel verschillende lokale en landelijke regelingen beschikbaar, waarvoor compensatie, een tegemoetkoming van kosten of een extraatje mogelijk is. Bekendheid met deze regelingen bij burgers en professionals is belangrijk. Om dit overzichtelijker te maken en daarmee burgers en professionals te ondersteunen in het gebruik van de regeling, willen we meedoen aan de pilot van de website zorgkosten.nl. Daarnaast wordt er bij onze budgetteringscursussen aandacht besteed aan voeding, onder de noemer “gezonde voeding hoeft niet veel te kosten”. Tot slot zijn er vanuit preventie schuldhulpverlening gastlessen omgaan met geld op ROC en HAN en vanuit het primaire en voortgezet onderwijs wordt aangesloten bij de Week van het Geld.

Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden Er is een duidelijke samenhang tussen laaggeletterdheid, lage gezondheidsvaardigheden en een slechtere gezondheid. Voor het beleid op de volwasseneducatie zijn wij bezig met het in beeld brengen van de infrastructuur voor het verminderen van laaggeletterdheid. Wij kijken daarbij ook naar de relatie tussen laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden. Ongeveer 29% van de bevolking heeft geringe gezondheidsvaardigheden. Gezondheidsvaardigheden zijn de vaardigheden om informatie over gezondheid te verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen en het gebruik kunnen maken van beschikbare voorzieningen. De laagopgeleiden, ouderen en migranten zijn in deze groep sterk vertegenwoordigd. Tot en met 2017 zetten wij, met extra rijksmiddelenin op het versterken van gezondheidsvaardigheden en verminderen van laaggeletterdheid. Ook na 2017 willen wij de inzet op het vergroten van gezondheidsvaardigheden continueren door bijvoorbeeld training van professionals en herschrijven schriftelijke voorlichting.

Meedoen Stichting Leergeld en de Meedoen-regeling zijn mogelijkheden om kinderen en volwassen in staat te stellen mee te doen aan de maatschappij ondanks de beperking van financiële mogelijkheden. Deze regelingen zijn ook vanuit gezondheidsperspectief belangrijk. Mensen kunnen hierdoor deelnemen aan sportieve, culturele of educatieve cursussen of activiteiten, waardoor ze in staat worden gesteld te participeren. Kleine dingen die een grote bijdrage hebben aan (de positieve gezondheid van mensen) het welbevinden, eigen waarde, ontspanning en zingeving. De regeling stimuleert tevens aanbieders in de stad om specifiek aanbod te creëren om andere groepen mensen te verleiden tot hun aanbod. Samen met het Platform Armoede en Schulden willen wij het thema gezondheid en armoede verder verkennen en bekijken welke mogelijkheden er zijn om een bijdrage te leveren aan de positieve gezondheid van mensen in met lage inkomens. Hiervoor wordt de capaciteit van de gezondheidsmakelaar bij Het Inter-Lokaal uitgebreid.

Spoor mensen met verhoogd risico op gezondheidsproblemen

Wat willen wij bereiken? Wij willen dat mensen met een verhoogd risico op gezondheidsproblemen door een beperking, culturele achtergrond of geaardheid, ondersteund worden om deze risico’s te verlagen en zo gezondheidsproblemen te voorkomen en de ervaren gezondheid te verbeteren. Wij willen bereiken dat:

2 https://verhalenkamernijmegen.nl/category/over-leven-in-de-bijstand/

10

- Mensen met een beperking in staat worden gesteld om te sporten, om samen met hun omgeving aandacht te hebben voor gezond gedrag.

- Mensen met een migrantenachtergrond meer gezondheidsvaardigheden hebben, waardoor zij makkelijker in staat zijn om een gezonde leefstijl te ontwikkelen.

- Elke statushouder maatschappelijke begeleiding krijgt, waarin aandacht is voor het Nederlands zorgsysteem en voorlichting krijgt over gezondheidsthema’s.

- Nijmegen uitstraalt een LHBT3-vriendelijke stad te zijn met aandacht binnen maatschappelijke organisaties, zoals zorg, welzijn en sport voor de specifieke situatie van LHBT-ers en gezondheidsrisico’s.

Wat gaan wij doen?

Mensen met een beperking Met 38 organisaties hebben wij in juni 2016 een pledge ondertekend, met als doel om ook na Special Olympics met elkaar de gezondheid van mensen met een (verstandelijke) beperking te verbeteren. Wij zijn blij met dit initiatief van zoveel partijen en zien volop kansen en mogelijkheden om de gezondheid van deze groep mensen te verbeteren. Via Uniek Sporten, worden mogelijkheden om te sporten in de regio Nijmegen in beeld gebracht. Daarnaast werken wij aan verbreding van het aanbod en meer samenwerking. Naast bewegen en sporten is aandacht voor een gezonde leefstijl van belang. Met uitbreiding van de capaciteit bij de gezondheidsmakelaars willen wij dit, samen met de zorgaanbieders zoals Pluryn en Driestroom, mogelijk maken.

Mensen met een migratie-achtergrond Voor de migrantendoelgroep geldt dat de kwaliteit van zorg en preventie verbeterd kan worden en dat er veel gezondheidswinst behaald kan worden. De ervaren gezondheid is lager en migranten hebben frequenter fysieke beperkingen en overgewicht. Veel ouderen uit deze groepen hebben psychische klachten. Met een uitbreiding van de capaciteit bij de gezondheidsmakelaars willen wij, samen met de Adviescommissie Allochtonen (ACA) en diverse partners in de stad starten met een werkgroep migranten en gezondheid. Gezamenlijk bekijken wij hoe migrantengroepen beter kunnen wordt bereikt en hoe de aandacht voor gezond gedrag kan worden vergroot. Bijvoorbeeld door wijkgerichte voorlichting en activiteiten over diabetes, CVRM, COPD4 door huisartsen, praktijkondersteuners, fysiotherapeuten, diëtisten samen met Sociaal Wijkteam. Hierin zoeken wij samenhang met het door ons geformuleerde beleid en aanpak voor statushouders. Wij stellen middelen beschikbaar zodat huisartsen die gebruik maken van de tolkentelefoon de kosten kunnen declareren als patiënten deze kosten zelf niet kunnen betalen.

Statushouders Met het actieplan “Statushouder en dan?” geven wij aan hoe we als Nijmegen een sociale en gastvrije stad willen blijven voor vluchtelingen. Ieder jaar vestigen zich opnieuw vergunninghouders in onze stad. Deze instroom is in 2016 en 2017 hoger dan de afgelopen jaren. Gezondheid is een randvoorwaarde voor een volwaardige participatie en inburgering. De gemeente Nijmegen staat voor integraal beleid , dus samen met wonen, onderwijs, taal en participatie is ook de gezondheid van deze statushouders een belangrijk aandachtspunt. Vanuit de reguliere taken van de GGD (zoals infectieziekten en jeugdgezondheidszorg) krijgen deze statushouders bij de instroom en het eerste jaar extra aandacht op het gebied van infectieziekten, vaccinaties en de ontwikkeling van de jeugd 0 tot 19 jaar. Daarnaast zal er via de eerste maatschappelijke begeleiding aandacht zijn voor het Nederlandse zorgsysteem en diverse gezondheidsthema’s.

Seksuele en genderdiversiteit In de uitvoeringsnotitie seksuele en genderdiversiteit 2017-2019 geven wij aan hoe wij een Roze stad willen blijven. LHBT’s hebben een hoger risico op gezondheidsproblemen. Zo hebben zij vaker last van psychische klachten zoals depressie, komen zelfmoord en gedachten daaraan vaker voor en is er meer kans op eenzaamheid met name bij ouderen en transgenders. Gebrek aan acceptatie, negatieve reacties, discriminatie en geweld zijn belangrijke factoren die dit veroorzaken. Het is belangrijk dat welzijn- en zorgprofessionals oog hebben voor de achtergrond van hun cliënten en dit meenemen in

3 LHBT staat voor lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders 4 CVRM: Cardiovasculair Risicomanagement en COPD: Chronic Obstructive Pulmonary Disease

11

gesprekken en ondersteuning. Via het project ‘sportplezier’ willen wij samen met Sportservice en de sportverenigingen bevorderen dat iedereen zich welkom voelt, ongeacht kleur, religie, seksuele geaardheid en gender en dat hij/zij plezier beleeft aan de sport door de positieve en sportieve sfeer op het sportveld. De behoefte van LHBT-ers kan heel verschillend zijn als het gaat om gezondheid, daarom zal de gezondheidsmakelaar met de (sub)groep bekijken of en welke specifieke activiteiten kunnen worden opgezet.

Agenda in het kort Lijn Gezondheidsondersteuning Spoor gezonde start en opgroeien Sterke samenwerking tussen jeugdgezondheidszorg, school,

huisartsen en sociaal wijkteam voor promoten gezond ontwikkeling en vroegtijdig signaleren. Meer inzet opvoedondersteuning Brede ketenaanpak gezond gewicht in de stad versterken Aansluiten bij de landelijke beweging “Rookvrije Generatie” om jeugd (mee)rookvrij op te laten groeien Met Jimmy’s samen gezonde leefstijl onder jongeren stimuleren

Spoor gezondheid en armoede Aandacht voor gezondheidsproblemen bij re-integratie Blijven in zetten op het vergroten van gezondheidsvaardigheden Stimuleren van participatie o.a. door meedoen-regeling Extra inzet van een gezondheidsmakelaar op dit thema

Spoor mensen met verhoogd risico op gezondheidsproblemen

Samen met partners vergroten aandacht voor gezonde leefstijl bij mensen met een verstandelijke beperking Met werkgroep migranten en gezondheid vergroten bereik en aandacht voor gezonde leefstijl bij migranten Gezondheid als apart thema bij maatschappelijke begeleiding statushouders Extra inzet van gezondheidsmakelaars op dit thema.

12

3. Preventie in de wijk

De opgave Met de komst van extra taken op het gebied van Wmo en Jeugd zijn wij gestart met een wijkgerichte aanpak. We realiseren een geïntegreerde wijkgerichte aanpak voor ondersteuning en zorg, met de focus op eigen regie, dichtbij, vroegtijdig en daar waar kan collectief. De opgave voor de komende jaren is om met alle partijen meer aandacht voor preventieve en collectieve voorzieningen en maatregelen te realiseren. En meer aandacht te hebben voor Positieve Gezondheid, gezonde leefstijl, kwaliteit van leven, herstel, (sociale) weerbaarheid, zelfmanagement en zelfregie.

Spoor Wijkagenda en Positieve Gezondheid

Wat willen wij bereiken? Er gebeurt veel in de verschillende wijken. Er is vraag naar zorg, behoefte aan oplossen van problemen, wensen om activiteiten op te starten. Om aan te sluiten bij de vraag, efficiënter en doelgerichter te zijn, is het noodzakelijk om beter samen te werken en krachten te bundelen. We willen:

- Ruimte en ondersteuning bieden voor bewonersinitiatieven bij hun invulling van Positieve Gezondheid.

- Het begrip Positieve Gezondheid concreter vertalen naar een nieuwe manier van werken. - Een gezamenlijke wijkagenda per wijk waarbij ingezet wordt (collectieve) activiteiten en

voorzieningen die bijdragen aan Positieve Gezondheid, gezonde leefstijl, kwaliteit van leven, herstel, (sociale) weerbaarheid, zelfmanagement en zelfregie.

- Verbetering van het inzicht in gezondheidsindicatoren en parameters gezonde leefomgeving per wijk.

Wat gaan wij doen?

Positieve gezondheid Het begrip Positieve Gezondheid (*B) is een bekend begrip binnen de gezondheidszorg, maar minder daarbuiten. Het is belangrijk om het begrip ook bij anderen te introduceren om zo het gesprek aan te gaan en met elkaar te verkennen wat het begrip Positieve Gezondheid betekent in bijvoorbeeld het werk van professionals. Vragen die hierbij centraal staan zijn, hoe communiceer je met elkaar en naar de burger, waar vertaal je de 6 dimensies naar de praktijk en welke rol heeft een professional, organisatie dan wel gemeente daarin. Daarbij hoort ook de relatie met de sociale netwerk strategie die wordt gehanteerd door de sociale wijkteams. Samen met de GGD en de gemeente Wijchen gaan wij verder met het verkennen en het hanteren van Positieve Gezondheid door hierover netwerk-bijeenkomsten voor te organiseren.

Ruimte voor bewonersinitiatieven Wij werken sinds 2007 in Hatert met bewoners, professionals in het kader van het 10-jarige convenant Hatert Gezond aan een wijkgerichte aanpak om het thema gezondheid meer op de agenda te krijgen bij verschillende partijen en om de gezondheid van de bewoners te bevorderen. In september 2017 vieren wij dit met 10 jaar Hatert Gezond en bekijken wij hoe wij dit netwerk en samenwerking voortzetten. De afgelopen 10 jaar heeft ons in ieder geval geleerd, dat dit soort netwerken, waardevol en belangrijk zijn om aandacht te vragen voor het belang van preventief gezondheidsactiviteiten. Ook levert het mooie initiatieven op waar bewoners en professionals voor warm lopen. We willen de komende jaren dan ook bewonersinitiatieven in de stad stimuleren, faciliteren en ondersteunen.

Samenhang met een wijkagenda Als aanvulling op het wijkaanpakprogramma vanuit Wijken, willen wij een sociale wijkagenda opstellen. Met deze sociale wijkagenda wordt aan de hand van het wijkprofiel, de gezondheidsproblemen en zorgbehoeften gezamenlijk bepaald welke gezamenlijke acties worden ingezet. Doel is om in de wijk meer verbindingen te maken tussen de individuele (zorg gerelateerde en geïndiceerde) en de collectieve preventie en de verschuiving van individueel naar collectief en curatie naar preventie daadwerkelijk te gaan realiseren. Bij deze ontwikkeling zijn veel verschillende partijen betrokken. In de wijk zijn de wijkverpleegkundige, gezondheidsmakelaar, teamleider Sociaal Wijkteam,

13

de spilfiguren voor het initiëren van het gezamenlijk overleg met betrokken partijen en gezamenlijk opstellen van de sociale wijkagenda. Daarnaast bieden de wijkaanpakprogramma’s diverse aanknopingspunten (verkeersdrukte, rommel, veiligheid, stenige omgeving), om meer vanuit gezamenlijkheid te werken aan een gezonde leefomgeving.

Spoor gezondheidspromotie in de wijk

Wat willen wij bereiken? Een stevige basis van collectieve activiteiten en voorzieningen in alle wijken die gezond gedrag promoten, ondersteunen en stimuleren. De basis is flexibel en kan inspelen op vraag en behoeftes van bewoners en professionals. De basis in de wijk wordt ondersteund door een stedelijke/regionaal preventienetwerk van partijen, die gezamenlijk zorgen voor continuïteit, afstemming, efficiënte organisatie en innovatie.

Wat gaan wij doen? De afgelopen jaren is al geïnvesteerd in het opbouwen van een stevige preventienetwerk in de stad en wijk met GGD, Welzijnsinstellingen, Nijmegen op één Lijn (Stuurgroep Gezonde Wijken, Jeugd), Indigo, IrisZorg, Sportservice Nijmegen en eerstelijnszorgverleners zoals de huisartsenkring en zorggroep OCE/CHiN. Gezamenlijk werken zij verder aan versterken van de basis in de wijk aan de hand van de vraag en het wijkprofiel, betere samenwerking op preventie met Stips en Sociaal Wijkteam. Wij gaan verder met de inzet op Gezonde leefstijl: door het continueren van de inzet van de inzet van de gezondheidsmakelaars bij GGD en Interlokaal en buurtsportcoach bij Sportservice, en breiden zoals al eerder vermeld uit voor specifieke gezondheidsondersteuning (lijn 2). Hiervoor komt een apart raadsvoorstel. Vanuit Sportservice is er ook inzet de wijkgerichte combinatiefunctionarissen op het stimuleren tot sporten en bewegen in informeel verband in de openbare ruimte. Mentale weerbaarheid en veerkracht: Met de inzet van Indigo zetten wij ons sinds jaar en dag in voor het versterken van de mentale gezondheid van de Nijmegenaren. Lekker in je vel zitten, zorgt ervoor dat je positiever in het leven staat, minder last hebt van stress, beter kunt functioneren en problemen beter de baas bent. Om te voorkomen dat je depressieve klachten ontwikkelt of dat die klachten toenemen, kun je investeren in je eigen mentale fitheid. Wij vinden het belangrijk dat mensen weten wat zij kunnen en moeten doen en laten om mentaal fit te blijven. Wij willen, naast een sluitende keten voor mensen met (ernstige) psychiatrische problematiek, juist werken aan de mentale weerbaarheid in het algemeen en specifiek bij mensen in een kwetsbare situatie en een verhoogd risico hebben op psychische of psychiatrische problematiek. Dit kan gaan om kinderen die opgroeien bij ouders met psychiatrische problematiek, jonge mantelzorgers, overbelaste mantelzorgers, mensen met schulden, mensen chronisch zieken of ernstige aandoeningen, alleenstaande ouders tot iemand die zich eenzaam voelt. Om dit te bereiken is het nodig dat er ook aan de voorkant van de keten een gezamenlijke aanpak is en de basis op orde is als het gaat om bereikbare en beschikbare voorzieningen op het gebied van mentale weerbaarheid. De praktijkondersteuner GGZ (POH-GGZ), JGZ, Indigo en het Sociale Wijkteam zijn daarin belangrijk. Samen met anderen kunnen zij zorgen voor activiteiten die aansluiten bij de vraag. De inzet van Indigo wordt vanaf 2017 uitgebreid zodat Indigo kan voldoen aan de extra vragen die er zijn bij de Sociale Wijkteams. Wij komen met een meerjarenplan GGZ-beschermd wonen-maatschappelijke opvang. Daarin wordt de wijkgerichte GGZ verder uitgewerkt. Het onderdeel preventie en mentale weerbaarheid willen wij daarin ook verder uitwerken. Verslavingspreventie: De activiteiten en maatregelen in het kader van het Alcoholmatigingsproject van de afgelopen jaren zijn geborgd middels afspraken tussen gemeenten, GGD en IrisZorg om de preventie en handhavingstaak van de leeftijdsgrens voor jongeren binnen horeca, supermarkten en sportvoorzieningen actief samen te blijven oppakken5. Naast alcoholgebruik onder jongeren blijven wij met IrisZorg inzetten op alcohol gebruik onder ouderen, het niet roken, verminderen alcoholgebruik onder volwassen, en voorkomen van

5 Zie bijlagenboek voor borgingsplan

14

drugsgebruik en game-verslaving. IrisZorg is tevens actief op het terrein van preventie en deskundigheidsbevordering in wijkgericht werken. IrisZorg werkt zowel aan collectieve als selectieve preventie; waar nodig aangevuld met geïndiceerde preventie als daar in wijken (SWT's) of bij huisartsen behoefte aan is.

E-health en technologie Er is geen enkele twijfel dat de komende jaren ICT nieuwe technologische mogelijkheden biedt op het gebied van gezondheid en zorg. De actoren achter deze e-Health systemen zijn krachtig. E-Health kan veranderingen te weeg brengen in onder andere eerstelijnsgezondheidszorg, ouderenzorg en GGZ. Ook op andere vlakken zoals in de fysieke omgeving kunnen nieuwe technologische mogelijkheden bijdragen aan meer participeren en bewegen. Ideeën en kleine initiatieven zijn er, ook in Nijmegen. Zo doen wij mee aan het Zorg- & Welzijnspact Midden en Zuid Gelderland, waar gemeenten, onderwijs en zorgen welzijnswerkgevers samen zich voor bereiden en in te spelen op de verandering en innovaties in de wereld van zorg – en welzijn. Het ontwikkelen van deze technologische mogelijkheden ligt bij bedrijven en zorgaanbieders, niet bij de gemeente. Wel willen wij partners stimuleren om e-Health te gebruiken en als één van de elementen van de uitvoering te laten zijn. Daarnaast staan wij open voor nieuwe technologieën bij de uitvoering van het gezondheidsbeleid.

Spoor sterke verbinding welzijn- gezondheid – eerstelijnszorg

Wat willen wij bereiken? Samenwerken en afstemming tussen de verschillende partijen vanuit publieke gezondheid, eerstelijnszorg en welzijn in de wijk is noodzakelijk, omdat er een toename is van het aantal ouderen en chronische aandoeningen als diabetes, COPD, depressie, en depressie. Samen met de Stuurgroep Gezonde wijken (Nijmegen op één lijn) willen wij een sterke verbinding tussen de (collectieve) preventie vanuit de gemeente, GGD en welzijnsinstellingen en individuele preventie in het zorgdomein vanuit de praktijk van huisartsen, fysiotherapeuten, diëtisten etc.

Wat gaan wij doen? Wij hebben de afgelopen jaren gebouwd aan een dekkende infrastructuur voor Stips en Sociaal Wijkteams. Een belangrijke opdracht om meer preventiever en collectiever te werken is nog onvoldoende uit de verf gekomen. De nieuwe welzijnsorganisatie (SWON-NIM) voor de eerstelijn heeft de opdracht om te zorgen dat de Sociale wijkteams meer de verbinding zoeken met degenen die werken aan de collectieve preventie. Dit betreft onder andere de nieuwe welzijnsinstelling voor de nulde lijn (Tandem en Het Inter-Lokaal), gezondheidsmakelaars, Jeugdgezondheidszorg, sportservice en anderen in de buurten en wijken.

Samen met huisartsen Het bestuur van Huisartsenkring Nijmegen en omgeving en de zorggroep OCE/CHiN onderschrijven de wens om samen meer in te zetten op preventie en willen dan ook partner zijn bij de uitvoering van de gezondheidsagenda. Het creëren van draagvlak voor en vergroten van preventie activiteiten binnen de huisartsenpraktijk (geïndiceerde preventie) is belangrijk en het beste door de beroepsgroep zelf te realiseren. Goede aansluiting met collectieve preventie in de wijk maakt het voor huisarts en zijn praktijkondersteuner makkelijker om mensen te stimuleren daaraan deel te nemen. De huisartsen-omgeving zou – net als bijvoorbeeld een (gezonde) school - veel meer gebruikt kunnen worden als ingang voor preventie. Dat is nu nauwelijks het geval. Er zou al een wereld gewonnen zijn als de huisarts en de huisartspraktijk, patiënten vooral aanspreekt om gezonder te leven en daarbij ook concrete handelingssuggesties aan de patiënt aanbied. De concrete vraag is hoe een sfeer kan ontstaan binnen de huisartsenpraktijken, waarin patiënten gestimuleerd worden om gezonder te leven en gebruik te maken van de talloze welzijns- en preventie-interventies die voorhanden zijn (of waarvoor gezorgd kan worden dat ze beschikbaar zijn/komen). Wij starten samen met het beter organiseren van preventieve activiteiten, zoals stoppen met roken, valpreventie, 40 dagen geen alcohol, mindfulness en beweeg- en voedingsprogramma’s. Hierin maken wij de koppeling met het project “Samen aan zet” vanuit de OCE, over versterken van zelfregie en positieve gezondheid.

15

Verbindingsfunctionarissen Een sterke verbinding tussen welzijn, gezondheidspreventie, eerstelijnszorg wordt vooral ook gemaakt door personen die op het grensveld van terreinen werken. Mensen die door hun eigen werk en taal de andere professionals begrijpen en met hen kunnen samenwerken. De gezondheidsmakelaars door kennis van preventie en gezondheid en de plek in de wijk, de wijkverpleegkundige door het werk bij de mensen thuis en de inzet en participatie in het Sociaal Wijkteam. De POH-GGZ met specifieke kennis op GGZ en de plek bij de huisarts. Ook de jongerenwerkers van Tandem kunnen een goede brug vormen naar meer preventie door hun aanwezigheid in de wijk en kennis over (kwetsbare) jongeren en gezinnen. Het zijn cruciale schakels in de verbinding tussen zorg en welzijn.

Samen met zorgverzekeraars Binnen het convenant met zorgverzekeraar VGZ werken we tot en met 2017 samen op het terrein van ouderen, ggz, preventie en monitoren. Op de verschillende onderdelen zijn er gezamenlijke activiteiten. Met de invoering van de Wet Langdurige Zorg en overgang van taken naar Wmo en Zorgverzekeringswet is de aandacht bij zorgverzekeraars meer komen te liggen op individuele zorg, zinnige zorg en betaalbare zorg. Dit heeft geresulteerd in een terugtrekkende beweging van zorgverzekeraars op het terrein van preventie. Wij blijven in contact met de zorgverzekeraars, onder andere over goede afstemming als het gaat om zorg. Er loopt tevens een landelijke traject op versterking van de samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars, waarbij wij betrokken zijn. Dit wordt ondersteund door een preventie-team en de mogelijkheden om preventie-coalities te maken. Wij onderzoeken de mogelijkheden om hier aan mee te doen.

Spoor gezond ouder worden

Wat willen wij bereiken? Het aantal ouderen groeit sterk. Het aantal ouderen dat thuis wil blijven wonen neemt daarmee ook toe. Ouderen worden steeds ouder en zullen in hun thuissituatie vaker te maken hebben met chronische ziektes en beperkingen. In veel gevallen is dat, met passende ondersteuning, goed te doen. Dit wordt geregeld via de Sociaal Wijkteams en de maatwerkvoorzieningen vanuit de Wmo. En ook met de huisartsenzorg en wijkverpleging vanuit de Zorgverzekeringswet. Om de zorg mogelijk en betaalbaar te houden is het belangrijk dat kwetsbaarheid en gezondheidsproblemen door ouder worden zo lang mogelijk wordt uitgesteld. Vanuit het gezondheidsagenda willen wij bereiken dat:

- Ouderen zal lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen wonen - Ouderen zal lang mogelijk kunnen blijven meedoen

Wat gaan wij doen? Wij continueren het programma “Gezond ouder worden”. Wij realiseren daarmee een preventiestructuur gericht op signaleren, bekend zijn met mogelijkheden, ondersteuning van de omgeving, organiseren van preventieve activiteiten en regelen van structurele voorzieningen. Door samenwerking tussen gemeente, Netwerk 100, wijkverpleging, huisartsen, welzijn in de 1e en 0e lijn (Stips, SWT), Sportservice en de GGD wordt het bestaand aanbod beter op elkaar aangesloten. In de samenwerking is ook een groep ouderen actief betrokken. Naast onderwerpen zoals voorlichting gezond ouder worden, ontmoeten, valpreventie, mantelzorgondersteuning en zingeving, zal het aanbod van Sportservice “Sport en Bewegen plus” worden opgenomen in de samenwerking. In dit programma zal ook specifiek aandacht zijn voor Positieve Gezondheid en communicatie over gezond ouder worden. Naast stimuleren van gezond ouder worden is het nodig om actief te blijven inzetten op bescherming van kwetsbare ouderen tegen onderdrukking, mishandeling en financiële uitbuiting. Dit wordt onder meer gedaan door een brede aanpak van oudermishandeling in Gelderland-Zuid en net gestarte regionale alliantie ‘Veilig financieel ouder worden’. De komende jaren wordt de ketensamenwerking versterkt en tevens de bewustwording over het thema financiële uitbuiting van ouderen bevordert bij professionals, vrijwilligers, mantelzorgers en de ouderen zelf.

Dementievriendelijke wijken Gezien de toename van het aantal mensen met dementie en de veranderingen in ons zorgstelsel wordt verwacht dat het aantal mensen met dementie dat thuis woont. zal stijgen van zeventig naar tachtig procent. Dit vraagt om specifieke aandacht van de leefomgeving van dementerende ouderen.

16

Het algemene beeld over dementie is eenzijdig negatief. Vaak wordt gefocust op de terminale fase, terwijl die periode relatief een klein deel uitmaakt van het totale ziekteproces: gemiddeld twee van de totale acht jaar. Wij willen dementerende in staat stellen om het leven te blijven leiden, zoals ze dat al deden. Het concept Dementievriendelijke gemeente of gemeenschap biedt hiertoe concrete handreikingen. In een dementievriendelijke gemeenschap is er veelal een netwerk van organisaties en/of vrijwilligers actief t.b.v. de doelgroep. Hun activiteiten zijn er op gericht om de uitsluiting van mensen met dementie terug te dringen, meer kennis voor de wijk over het ziektebeeld met simpele tools hoe je mensen (bijvoorbeeld verdwaald op straat) kunt helpen, uit de taboesfeer halen van het ziektebeeld, meer kennis bij winkeliers, banken en verenigingen over het ziektebeeld met als doel de doelgroep zo lang mogelijk deel te laten nemen aan de activiteiten die ze al deden etc. In Hazenkamp (eruit) is een start gemaakt met het concept “dementievriendelijke wijk”. Wij gaan ook andere wijken stimuleren om een dergelijke beweging op te zetten voor hun wijk.

Agenda in het kort Lijn Preventie in de wijk Spoor Wijkagenda en Positieve Gezondheid Ruimte en ondersteuning bieden aan bewonersinitiatieven op

thema gezondheid Een gezamenlijke wijkagenda met aandacht voor gezondheid en collectieve preventie

Spoor gezondheidspromotie in de wijk Stevige preventiestructuur in de wijk op promoten van gezond leefstijl, versterken van mentale weerbaarheid en verslavingspreventie Openstaan voor en stimuleren van de mogelijkheden van nieuwe technologieën bij de uitvoering van het beleid

Spoor sterke verbinding welzijn-gezondheid- eerstelijnszorg

Sterkere samenwerking met huisartsen op gezondheidspreventie onder andere op stimuleren, aanbod-vraag en doorverwijzing Continueren van inzet van gezondheidsmakelaars /beweegmakelaars Verkennen van de mogelijkheden voor preventie-coalities samen met de zorgverzekeraar

Spoor gezond ouder worden Stimuleren en ondersteunen van gezond ouder worden

17

4. Kennis, monitor en financiën

Kennis Wij investeren in een goed netwerk van partijen rondom het verzamelen en ontwikkelen van kennis over gezondheid en gezondheidsbevordering in de stad. Hierdoor weten wij wat er speelt, wat werkt en hoe we deze kennis mee kunnen nemen in ons beleid. Wij werken daarin samen met de Academische werkplaats AMPHI, Radboudumc, GGD Gelderland-Zuid, Hogeschool Arnhem-Nijmegen en Radboud Universiteit. Ook de Wageningen Universiteit is daarin een partner. Wij willen de komende periode de kennisvragen en onderzoeken meer in samenhang brengen met de drie lijnen van de gezondheidsagenda. Ook willen wij meer aandacht voor het ontwikkelen van kennis op het gebied van investeringen in relatie tot maatschappelijke opbrengsten van activiteiten. Wij denken dat te doen op de relatie groen-gezondheid, armoede-gezondheid en samenwerking preventie eerstelijnszorg.

Monitor Het hoofddoel van deze gezondheidsagenda is gezonde inwoners en een gezonde leefomgeving. Voor het monitoren van het resultaat is een aantal bestaande instrumenten beschikbaar. De GGD gezondheidsmonitor is de voornaamste bron met gezondheidsgegevens over 0 tot 12-jarigen, jongeren en van volwassenen en ouderen. Deze gegevens worden elke vier jaar voor een groep verzameld. Daarnaast zijn er gegevens beschikbaar uit de Wijkprofielen, monitoring transitie Zorg en Welzijn en de tweejaarlijkse Burgerpeiling. Deze instrumenten vormen het beginpunt van de monitoring.

Financiën Binnen het programma Zorg & Welzijn, product Publieke Gezondheid zijn middelen beschikbaar. Deze middelen zijn bestemd voor het uitvoeren van wettelijke taken (GGD, JGZ, prenatale zorg, mentale gezondheid) en de uitvoering van de gezondheidsagenda. Daarnaast ontvangen wij van het rijk middelen in het kader van de regeling buurtsportcoaches en “Gezond in de stad”. In onderstaande tabel is een overzicht gegeven van het budget Publieke Gezondheid (excl. Dierenwelzijnsbeleid, apparaatskosten en kapitaalslasten) en de besteding verdeeld over de onderdelen van de Gezondheidsagenda.

bedragen x 1000 euro 2017 2018 2019 2020BeschikbaarBegroting Publieke Gezondheid € 6.371 € 6.211 € 6.111 € 6.031Bij: Rijksmiddelen buurtsportcoach € 146 € 146 € 146 € 146Bij: Rijksmiddelen Gezond in de stad € 318Totaal € 6.835 € 6.357 € 6.257 € 6.177

BestedingGezondheidsbescherming (GGD incl JGZ) € 5.294 € 5.305 € 5.305 € 5.305Groen, gezond en in beweging € 100 € 100 € 80Gezondheidsondersteuning € 642 € 263 € 183 € 183Preventie in de wijk (incl gezondheidsmakelaars) € 600 € 490 € 490 € 490Mentale gezondheid € 121 € 121 € 121 € 121Gezond ouder worden € 78 € 78 € 78 € 78

Totaal € 6.835 € 6.357 € 6.257 € 6.177

verschil € 0 0 0 0

18

5. Samenvatting Gezondheidsagenda

Gezondheidsagenda 2017 – 2020

Lijn Groen, gezond en in beweging Spoor: Een gezonde beweging Komende 10 jaar realiseren van een beweging door het

organiseren van werkconferenties en realiseren van concrete acties op gezond gewicht (2017) en andere gezondheidsthema’s (2018-2027)

Spoor: Gezonde leefomgeving Bepalen van kernwaarden gezonde leefomgeving Opnemen van kernwaarden in Omgevingsvisie Gezondheid prominenter meenemen in besluitvorming Beweegstimulerende omgeving creëren in de stad Realiseren van vier dementievriendelijke wijken

Spoor: Gezonde School Samen met Primair en Voortgezet Onderwijs, ROC en kinderopvangorganisaties realiseren van een stimulerende, veilig en gezonde omgeving op school en kinderopvang.

Lijn Gezondheidsondersteuning Spoor: Gezonde start en opgroeien Sterke samenwerking tussen jeugdgezondheidszorg, school,

huisartsen en sociaal wijkteam voor promoten gezond ontwikkeling en vroegtijdig signaleren. Meer inzet opvoedondersteuning Brede ketenaanpak gezond gewicht in de stad versterken Aansluiten bij de landelijke beweging “Rookvrije Generatie” om jeugd (mee)rookvrij op te laten groeien Met Jimmy’s samen gezonde leefstijl onder jongeren stimuleren

Spoor: Gezondheid en armoede Aandacht voor gezondheidsproblemen bij re-integratie Blijven in zetten op het vergroten van gezondheidsvaardigheden Stimuleren van participatie o.a. door meedoen-regeling Extra inzet van een gezondheidsmakelaar op dit thema

Spoor: Mensen met verhoogd risico op gezondheidsproblemen

Samen met partners vergroten aandacht voor gezonde leefstijl bij mensen met een verstandelijke beperking Met werkgroep migranten en gezondheid vergroten bereik en aandacht voor gezonde leefstijl bij migranten Gezondheid als apart thema bij maatschappelijke begeleiding statushouders Extra inzet van gezondheidsmakelaars op dit thema.

Lijn Preventie in de wijk Spoor: Wijkagenda en Positieve Gezondheid Ruimte en ondersteuning bieden aan bewonersinitiatieven op

thema gezondheid Een gezamenlijke wijkagenda met aandacht voor gezondheid en collectieve preventie

Spoor: Gezondheidspromotie in de wijk Stevige preventiestructuur in de wijk op promoten van gezond leefstijl, versterken van mentale weerbaarheid en verslavingspreventie Openstaan voor en stimuleren van de mogelijkheden van nieuwe technologieën bij de uitvoering van het beleid

Spoor: Sterke verbinding welzijn-gezondheid- eerstelijnszorg

Sterkere samenwerking met huisartsen op gezondheidspreventie onder andere op stimuleren, aanbod-vraag en doorverwijzing Continueren van inzet van gezondheidsmakelaars /beweegmakelaars Verkennen van de mogelijkheden voor preventie-coalities samen met de zorgverzekeraar

Spoor: Gezond ouder worden Stimuleren en ondersteunen van gezond ouder worden

www.nijmegen.nl

BijlagenboekGezondheidsagenda 2017-2020

Bijlagenboek Gezondheidsagenda 2017-2020

Inhoudsopgave

1. Gezondheidssituatie in Nijmegen anno 2016

2. Evaluatie gezondheidsbeleid ‘Samen Gezond Verder 2013-2016’

3. Trends en ontwikkelingen gezondheidsbeleid

4. Wettelijk kader Publieke Gezondheid

5. Positieve gezondheid en gezondheidspromotie

6. Relatie gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen

7. Toelichting doelstellingen gezondheidsagenda 2017-2020

8. Wat wordt gecontinueerd? Wat gebeurt er al op de verschillende lijnen?

9. Mindmap gezonde leefomgeving

10. Samenvatting advies Jimmy’s

11. Borgingsplan regionale samenwerking alcoholmatiging

Bijlage 1 Gezondheidssituatie in Nijmegen anno 2016

Hoe staat de gezondheid in Nijmegen er voor? Ervaren gezondheid Volgens de Burgerpeiling in 2015 ervaart 76% van de Nijmegenaren de eigen gezondheid goed tot zeer goed. Een lichte daling ten opzichte van 2013 (80%). De groep Nijmegenaren die de eigen gezondheid matig tot slecht ervaart is toegenomen van 7% in 2013 naar 9% in 2015 toe, dit lijkt vooral te komen door de ouderen en lager opgeleiden. Mogelijke verklaring voor deze lichte verslechtering kan zijn dat mensen met ouderdoms-verschijnselen en gezondheidsklachten langer thuis wonen en dat deze groep nu ook meer vertegenwoordigd is in de steekproef. Ook effecten van de economische crisis, zoals meer werkloosheid, financiële problemen, onzekerheid en psychosociale stress kan een rol hebben gespeeld.

1

Met de Nijmeegse jeugd gaat het goed. In 2011 gaf 81% van de scholieren aan de eigen gezondheid goed of heel goed te vinden. In 2015 is dit licht gestegen naar 87% van de scholieren. De cijfers uit de kindermonitor 2013-2014 zijn nog een stuk positiever. Daarin geeft 96% van de ouders aan de gezondheid van hun kind goed te vinden. Maar 4% vindt de gezondheid matig of slecht. Deze verhouding is hetzelfde als in de kindermonitor van 2009-2010.

2

Gezondheidsverschillen In de Burgerpeiling 2015 zien we grote verschillen in gezondheidsbeleving naar etniciteit en opleiding. Bij de groep ouderen in Nijmegen zien we een stijging in het aantal ouderen die de eigen gezondheid matig of slecht ervaren. In 2015 vindt 27% van de 75+ers de eigen gezondheid matig en 5% slecht. In 2013 was dit nog 13% matig en 4% slecht.

Tabel 1: beleving gezondheidssituatie naar opleiding

3

Overgewicht Uit de GGD Monitor 2011/2012 blijkt dat van de volwassen Nijmegenaren 30% matig en 10% ernstig overgewicht heeft. Met name mensen met een lage opleiding hebben matig (41%) tot ernstig overgewicht (19%).

4 Bij overgewicht bij kinderen zien we bij 5-jarigen en 13-14 jarigen een dalende

trend. Overgewicht bij 10-11 jarigen blijft ongeveer gelijk.

1 http://swm.nijmegen.nl/p8250/gezondheid

2 http://swm.nijmegen.nl/p10212/een-ruime-meerderheid-voelt-zich-gezond

3 http://swm.nijmegen.nl/p10213/flinke-verschillen-in-gezondheidsbeleving-naar-leeftijd-opleiding-en-gebied

4 GGD-monitor volwassenen en ouderen 2012

totaal overgewicht Obesitas

‘12/’13 ‘13/’14 ‘14/’15 '12/'13 ‘13/’14 ‘14/’15

5-jarigen 10,0% 9,7% 7,0% 2,3% 2,7% 1,3%

10/11 jarigen 16,5% 16,3% 16,5% 3,1% 3,4% 3,5%

13/14 jarigen 13,4% 15,3% 12,9% 2,8% 2,6% 2,1%

Totaal 13,2% 13,8% 12,2% 2,7% 2,9% 2,3% Tabel 2: mate van overgewicht bij de jeugd, wonend in Nijmegen, over de laatste drie schooljaren, per leeftijdsgroep (inclusief leerlingen op het Speciaal Onderwijs)

5

Bewegen en voeding

Kinderen 4-12

Jongeren 13-16

Volwassen 19-65

Ouderen 65 en ouder

Beweegnorm/ voldoende bewegen*

2009: 73% 2013: 68%

2011: 51% 2015: 48%

2008: 78% 2012: 50%

2010: 56% 2012: 53%

Eten van groente (6x p/w)

2009: 71% 2013: 74%

2011: 65% 2015: 68%

2008: 67% 2012: 72%

2010: 80% 2012: 77%

Eten van fruit (6x p/w)

2009: 79% 2013: 82%

2011: 40% 2015: 42%

2008: 43% 2012: 41%

2010: 73% 2012: 66%

Drinken van suikerhoudende drankjes (3 of meer p/d)

2009: 23% 2013: 24%

2011: Niet gevraagd

2015:21% Nvt Nvt

Nvt Nvt

Tabel 2: overzicht op leeftijd bewegen en voeding6

*In deze tabel is voor kinderen uitgegaan van gemiddeld 7 uur per week bewegen, voor jongeren is uitgegaan van 5 dagen per week een uur.

Hiermee wordt afgeweken van de strikte beweegnorm van een uur bewegen per dag.

Bij de beweegnorm zien we in elke leeftijdscategorie een flinke daling van het aantal personen die aan de beweegnorm voldoet. De beweegnorm voor volwassenen is een half uur matig tot intensief bewegen per dag. Voor kinderen en jongeren is dit een stuk strenger en geldt een uur beweging per dag. Deze strikte beweegnorm wordt maar door een kleine groep gehaald daarom is in bovenstaande tabel een wat soepelere norm gehanteerd. Helaas kunnen de cijfers voor volwassenen en ouderen uit de verschillende jaren niet met elkaar vergeleken worden en daarom kan er ook geen uitspraak worden gedaan over verandering in het aantal mensen dat voldoet aan de beweegnorm. Reden hiervoor is dat er een andere manier van vraagstelling is gebruikt om de beweegnorm te bepalen, waardoor vergelijking niet meer mogelijk is. Het eten van groente en fruit onder kinderen tot 12 jaar en jongeren neemt de laatste jaren iets toe maar blijft met name bij jongeren een aandachtspunt. Onder volwassenen zien we dat het eten van minimaal 6x per week groente toegenomen is, maar het eten van fruit afgenomen. Ouderen eten in 2012 minder groente en fruit t.o.v. 2010. Alcohol- en drugsgebruik jongeren De uitkomst van het Emovo-onderzoek van 2015 laat een afname zien in het gebruik van alcohol en drugs onder jongeren tussen de 13 en 16 jaar.

2011 2015

Laatste 4 wkn alcohol gedronken 13-16 jr Idem, alleen 16 jarigen

34% 65%

26% 51%

Laatste 4 wkn bingedrinken 13-16 jr Idem, alleen 16 jarigen

25% 52%

17% 40%

Ouders hebben afspraak over alcohol met kind 13-16 jr Idem, alleen 16 jarigen

66% 58%

74% 76%

Wiet/ hasj gebruikt in laatste 4 wkn 13-16 jr Idem, alleen 16 jarigen

8% 21%

7% 16%

Tabel 3: Alcohol- en drugsgebruik jongeren 13-16 jr7

5 GGD Gelderland Zuid, Afdeling Jeugdgezondheidszorg / Gezond Leven, januari 2016

6 GGD monitor volwassenen en ouderen 2012, Emovo jeugd 2011, GGD monitor kinderen2013-2014

7 Bron: Emovo 2015

Op landelijk niveau is te zien dat tussen 2011 en 2013 het alcoholgebruik onder jongeren jonger dan 16 jaar nog verder is afgenomen.

8 Het percentage binge-drinkers blijft daarentegen gelijk wat

betekent dat het aantal binge-drinkers onder de groep die wel drinkt dus toegenomen is. Roken Volgens de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 is roken nog steeds de belangrijkste oorzaak van ziekte en sterfte in Nederland. Ziektes die voornamelijk door roken veroorzaakt worden zijn: longkanker, COPD, slokdarmkanker, strottenhoofdkanker en mondholtekanker. In 2012 overleden in Nederland 19.030 mensen van 20 jaar en ouder aan de directe gevolgen van roken. Ook sterven er veel niet-rokers aan de gevolgen van passief roken, wereldwijd zijn dit jaarlijks zo’n 600.000 mensen.

Tabel 4: overzicht op leeftijd roken

De leeftijdsgrens voor de verkoop van tabak is in 2014 verhoogd van 16 naar 18 jaar. Onder jongeren van 13-16 jaar zien we een afname in het aantal rokers. Psychische gezondheid, depressie en eenzaamheid Volgens de burgerpeiling 2015 geeft 10% van de Nijmegenaren aan te weinig contacten te hebben. Dit is 4% meer dan in 2013.

9 Toename van het gevoel weinig contacten te hebben zien we

voornamelijk bij 75+ers, lager opgeleiden en burgers van niet-westerse herkomst. De GGD monitor 2012 laat zien dat 5% van de ouderen boven de 65 een verhoogd risico hebben op angst en depressie. Dit is een toename van 3% t.o.v. 2010. Ook bij volwassenen tussen 19-65 jaar zien we een lichte toename tussen 2008 en 2012. Psychische problemen bij kinderen van 4-12 jaar zijn afgenomen van 11% in 2009 naar 9% in 2013. In 2011 heeft 5% van de jongeren een indicatie psychosociale problemen en 9% een verhoogd risico op psychosociale problemen. In 2015 blijven deze percentages gelijk. Conclusie Kijkend naar het totaalbeeld kunnen we zeggen dat een ruime meerderheid van de Nijmegenaren zijn/haar gezondheid als goed ervaart. Aandacht is nodig voor ouderen, mensen met een lage SES en mensen van niet-westerse afkomst. Verder blijft voldoende bewegen ook een belangrijk aandachtspunt.

8 https://assets.trimbos.nl/docs/24dd30ba-464f-4dcd-a740-20ac058d310b.pdf

9 http://swm.nijmegen.nl/p10357/10-van-de-bevolking-heeft-te-weinig-contacten

Rookt

13-16 jarigen 2011: 15% 2015: 9%

Volwassenen 19-65 jaar 2008: 25% 2012: 28%

Ouderen 65+ 2010:13% 2012: 15%

Bijlage 2: Evaluatie uitvoering gezondheidsbeleid 2013-2016

In het gezondheidsbeleid 2013-2016 is gekozen voor het benoemen van de prioriteiten overgewicht, alcoholmatiging, mentale gezondheid, gezondheidsverschillen en samenwerking. In de uitvoering zijn er meer activiteiten en acties ondernomen dan de enkele punten die in de nota zijn opgenomen. Per prioriteit beschrijven wij hieronder kort de stand van zaken op proces, uitvoering en resultaat en met de kleuren groen (goed), geel (voldoende), rood (onvoldoende) geven we een beoordeling. De beoordeling is tot stand gekomen samen met de belangrijkste stakeholders

10 van het

gezondheidsbeleid.

Prioriteit overgewicht

Proces uitvoering Resultaat

Met de inzet van gezondheidsmakelaars / beweegmakelaar bij GGD, Interlokaal en Sportservice worden laagdrempelige sport en beweegmogelijkheden in de wijk gerealiseerd voor jeugd, volwassen en ouderen. Er is in alle wijken in Nijmegen een goede samenwerking ontstaan tussen verschillende partijen (welzijn, SWT, Stips, GGD, Indigo, scholen, sportservice, eerstelijns-zorgverleners, etc) op het gebied van preventie en gezonde leefstijl. Met middelen van het Rijksprogramma “Gezond in de stad” wordt ook nog extra ingezet op het realiseren van een gezonde beweging in de stad als het gaat om overgewicht en gezonde leefstijl. Hierin wil ook de Radboudumc een actieve rol gaan spelen. Naast preventieve activiteiten zoals beweeg / sportstimulering en activiteiten voor een gezonde school en gezonde omgeving, is ook ingezet op het realiseren van een beweegprogramma’s voor kinderen en volwassen samen met zorgverzekeraar VGZ. De beweegprogramma’s voor kinderen lopen in 3 wijken en worden in ieder geval doorgezet tot en met 2017. We sluiten daarbij zoveel mogelijk qua inhoud aan op de landelijke ontwikkelingen om te komen tot een goed programma en structurele financiering vanuit gemeente en zorgverzekeringswet. Er zijn beweegprogramma’s voor volwassen uitgevoerd in Hatert en in Lindenholt. De instroom van deelnemers voor deze beweegprogramma’s liep moeizaam en ook de deelname tijdens de programma’s en het uiteindelijke resultaat viel tegen. Mensen hielden het voldoende bewegen per dag niet vol en vielen terug in hun oude patroon. Vandaar dat er gestopt is met het organiseren van deze programma’s en gezocht wordt naar andere manieren. We hebben onderzocht wat de mogelijkheden en meerwaarde is om als gemeente deel te nemen aan het landelijke programma JOGG (jongeren op gezond gewicht). De Nijmeegse aanpak lijkt op de aanpak van JOGG en heeft veel dezelfde elementen, maar op onderdelen bleek het interessant te zijn om deel te nemen. Dit was echter niet mogelijk en er bleken jaarlijkse kosten te zijn verbonden aan deelname aan JOGG, die naar onze inschatting hoger waren dan de opbrengsten van deelname voor Nijmegen.

Prioriteit alcoholmatiging

Proces Uitvoering resultaat

Samen met de regio is er sinds 2008 een brede aanpak om alcoholgebruik onder jongeren te verminderen en met succes. Het alcoholgebruik onder jongeren is fors afgenomen. De afgelopen vier jaar is er vooral ingezet op het verbinden van de aanpak van preventie met de aanpak van de handhaving van de leeftijdsgrens voor het verstrekken van alcohol, dit omdat de gemeente per 1 januari 2013 verantwoordelijk is geworden voor deze handhaving. Het organiseren en de uitvoering van deze handhaving is met succes regionaal georganiseerd. De GGD en IrisZorg hebben verstrekkers van alcohol (horeca, sportclubs, supermarkten) ondersteund om een goede en eenduidige leeftijdscontrole systematiek in te voeren. Uit het nalevingsonderzoek dat in 2013 is gehouden komt naar voren dat de naleving van de leeftijdsgrens voor het schenken van alcohol steeds beter wordt, met name bij slijterijen en supermarkten. In 2013 scoorden sportkantines laag bij dit onderzoek. Samen met IrisZorg hebben sportverenigingen een plan gemaakt om deze naleving te verhogen. In 2016 volgt nog een nalevingsonderzoek, resultaten zullen in juni bekend zijn. Er wordt gewerkt aan een borgingsplan, zodat ook na het project er aandacht en inzet blijft op preventie, toezicht en handhaving.

10

GGD Gelderland Zuid, Indigo, Sportservice, VGZ, huisartsenkring, ZZG Zorggroep, IrisZorg, OCE/CiHN, Primair Onderwijs, Inter-Lokaal.

Naast het alcoholmatigingsproject wordt er ook uitvoering gegeven aan het voeren van verslavingsbeleid, wat een de wettelijke taak is voor de centrumgemeenten. Die bestaat voor het overgrote deel uit preventieactiviteiten in de hele regio. De preventieactiviteiten richten zich ook op andere vormen van verslaving, zowel middelenverslaving als gedragsverslaving (gokken, gamen e.d.) en zijn laagdrempelig. De preventiemedewerkers zijn intussen goed aangesloten op de sociale wijkteams en werken vraaggericht, zowel voor groepen als individueel, bv. gesprek met ouders die zich zorgen maken over hun kind.

Prioriteit mentale gezondheid


Sinds 2014 is vanuit de zorgverzekeringswet de basis GGZ ingevoerd. GGZ zorg wordt meer vanuit de eerstelijn door de huisarts en de praktijkondersteuner GGZ geboden en minder doorverwijzingen naar de tweede lijn GGZ. Er zijn in Nijmegen nu 18 POH-GGZ medewerkers actief in 30 van de 60 huisartsenpraktijken in Nijmegen. Samen met VGZ hebben we afspraken gemaakt dat er in de wijken Hatert, Lindenholt, Dukenburg, Oud-West, Midden en Noord de POH GGZ ook voor 4 uur in het Sociaal Wijkteam zit. Door de invoering van de basis GGZ en de verandering de transities is het GGZ veld voor zowel jeugd als volwassen volop in beweging, waardoor er op verschillende punten nog verbetering nodig is, zoals samenwerking tussen preventie, eerstelijns en tweedelijn GGZ, betere signalering en doorverwijzing bij GGZ problematiek. De afgelopen jaren heeft Indigo gezorgd voor preventieve activiteiten op het gebied van GGZ (weerbaarheid, angst en depressie, pesten) in de wijken Hatert, Lindenholt, Noord en Hees/Heseveld. Deze preventieve activiteiten werden samen en in overleg met het Sociaal wijkteam uitgevoerd. De aandacht voor preventie en daarmee ook preventieve en collectieve activiteiten blijft hard nodig en heeft verbreding nodig. Daarnaast is het EIF-project succesvol afgerond en is de systematiek ingebed in het werk van partners zoals Pro Persona.

Prioriteit gezondheidsverschillen


De aanpak om gezondheidsverschillen tegen te gaan kent verschillende sporen. Eén spoor is gericht op de wijkgerichte aanpak, waarbij vooral wijken waar mensen met gezondheidsachterstanden wonen meer aandacht en inzet krijgen, zowel door de inzet van bijvoorbeeld gezondheidsmakelaars, als ook de inzet van Indigo, maar ook door bijvoorbeeld de inzet via de stuurgroep Hatert Gezond, waar met bewoners en professionals in de wijk gezondheid als een apart thema in de wijk gezamenlijk wordt opgepakt. Een tweede spoor is meer gericht op specifieke groepen die gezondheidsachterstanden hebben of grote gezondheidsrisico’s kennen. Er is een specifiek programma Gezond ouder worden, waarmee aandacht wordt gevraagd voor zo lang mogelijk vitaal blijven, uitstellen van kwetsbaarheid en gezondheidsproblemen en langer zelfstandig thuis wonen met als insteek positieve gezondheid. Er is ook specifiek aandacht voor meer samenhang tussen de partijen en activiteiten. Sinds 2015 is er een landelijk programma Gezond in de stad, waar de gemeente Nijmegen aan mee kon doen. Via deze rijksmiddelen wordt extra ingezet op een gezonde start voor de jeugd, versterken van gezondheidsvaardigheden en aandacht voor laaggeletterdheid en gezondheid. Ook daar is versterken van de samenhang o.a. met de eerstelijn en de SWT nodig. Met de decentralisaties is de gemeente verantwoordelijk geworden voor de zorg en ondersteuning van kwetsbare groepen. In de aanloop van deze decentralisaties is een oriëntatie geweest naar de relatie met gezondheid(sbeleid) en deze nieuwe taken. De relatie is er zeker, maar heeft door alle invoeringsinspanning nog niet geleid tot concrete acties. Dit zal zeker een aandachtspunt zijn in de komen jaren. Binnen gezondheidsbeleid en gezondheidszorg is aandacht voor diversiteit en de specifieke behoefte van specifieke doelgroepen. Dit mag meer en concreter.

Samenwerking


Apart benoemd in het gezondheidsbeleid is de aandacht voor, stimuleren en versterken van samenwerking. Samenwerking tussen gemeente en andere partijen, tussen partijen in de stad, maar ook samenwerking en afstemming tussen verschillende beleidsterreinen. Het convenant tussen gemeente Nijmegen en zorgverzekeraar VGZ is in 2015 verlengd tot en met 2017. Met VGZ werken we samen op de thema’s ouderen en dementie, GGZ en mentaal fit en eigen kracht en preventie. Samenwerking met en tussen partners krijgt vorm via netwerken zoals Preventiekracht Dichtbij Huis, Nijmegen op één lijn en gezamenlijke programma’s zoals bijvoorbeeld gezonde start en gezond ouder worden. Samenwerking is er zowel op wijkniveau tussen professionals, als op stads en regioniveau tussen verschillende organisatie op managementniveau om een samenhangende preventiestructuur te realiseren. Via verschillende beleidsterreinen wordt, direct of indirect, een bijdrage geleverd aan de gezondheid van de burger. Het beleid en de activiteiten kunnen nog meer op elkaar worden afgestemd of elkaar versterken. Samenwerking met Health Valley is in deze periode niet concreet geworden. Vanuit Health Valley is aangegeven opnieuw in gesprek te willen gaan om samenwerking te concretiseren. In onderstaande tabel zijn schematisch de opgenomen onderdelen in het beleid weergegeven. ___ is uitgevoerd ___ loopt, verbetering mogelijk ___ loopt onvoldoende Algemeen Prioriteit Alcoholmatiging Jeugdgezondheidszorg Alcoholvrije scholen Gezonde school aanpak Gebruik leeftijdsbandjes bij vierdaagse feesten Gezondheidsbescherming Regionaal organiseren en uitvoeren

handhaving Drank en Horecawet

Prioriteit overgewicht Opnemen schenktijden in verordening DHW Realiseren van 7,4 fte gezondheidsmakelaars Uitvoering nalevingsonderzoek leeftijdsgrens Beweegprogramma voor kinderen in 3 wijken Prioriteit gezondheidsverschillen Beweegprogramma voor volwassen in 3 wijken Wijkgerichte aanpak Versterken samenwerking partners in de wijk Aandacht voor diversiteit Inzet laagdrempelig sport en beweegmogelijkheden in de wijk

Apart programma voor gezond ouder worden

Gezonde leefstijl onderdeel van opvoedondersteuning en jongerenwerk

Nieuw programma gezond in de stad

Versterken sociaal netwerk en vergroten participatie van bewoners

Oriëntatie op decentralisatie en relatie naar gezondheid

Onderzoeken mogelijkheden JOGG Samenwerking Prioriteit Mentale gezondheid Verlening van convenant met VGZ Realiseren van basis GGZ in de wijken met POH GGZ

Versterking preventiestructuur in de stad

Verbeteren signalering en doorverwijzing GGZ problematiek

Samenwerking met andere beleidsterreinen

EIF project en vergroten bewustwording allochtonen problematiek op GGZ

Samenwerking rondom gezonde leefomgeving / fysieke domein

Wijkgericht GGZ preventie aanbod aangesloten bij Sociaal wijkteams

Samenwerking Health Valley

Samenvattend Kijkend naar de uitvoering van het gezondheidsbeleid van de afgelopen periode kan worden geconcludeerd dat er veel activiteiten zijn opgepakt en uitgevoerd, dat er op onderdelen goede resultaten zijn geboekt. De partijen in de stad vormen een stevig netwerk en zetten daarmee een stevige preventiestructuur neer die zowel op wijkniveau, als stadniveau, als regioniveau actief is. Belangrijke (succes)factoren zijn daarbij: - Willen investeren in samenwerking vanuit gemeente en betrokken partijen op het gebied van

gezondheid, zorg en welzijn

- Gezamenlijk bepalen van focus en respect voor elkaars inbreng - Brede blik op gezondheid en integrale samenhangende aanpak zowel op wijk als stadsniveau

Zowel op inhoud als op proces zijn er in de uitvoering en de samenwerking ook nog diverse verbeterpunten zichtbaar:

- Sterkere samenwerking in de gehele keten van welzijn, gezondheidspreventie, Sociaal Wijkteams, eerstelijnszorgverleners, tweedelijns op jeugd, GGZ, verslavingsproblematiek

- Aansluiten bij wat er gebeurt op andere beleidsterreinen - Structurele preventiestructuur voor alle wijken met o.a. gezondheidsmakelaars, ouderenadviseurs.

wijkverpleegkundige, SWT in afstemming met informele zorg Op basis van deze evaluatie zal in het proces naar beleid voor 2017-2020 tevens naar de volgende punten worden gekeken.

- Verbinding gezondheidsmakelaar en alle Sociaal Wijkteams - Concretere samenwerking met andere beleidsterreinen (diversiteit, armoede en schulden) - Invulling bewonersparticipatie op thema gezondheid - Verbinding zorg, gezondheid, welzijn met positieve gezondheid - Impact transities op gezondheid en welbevinden - Brede ketenaanpak overgewicht - Preventiestructuur mentale gezondheid / Sociale weerbaarheid - Basisstructuur voor verslaving van jong tot oud - Aansluiting vrijwilligerswerk, mantelzorgondersteuning (netwerk informele zorg)

Bijlage 3 Trends en ontwikkelingen gezondheidsbeleid

Landelijk beleid Het ministerie van VWS heeft in december 2015 een nieuw landelijk gezondheidsbeleid in de vorm van een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Kern van het beleid is dat met de gunstige ontwikkelingen en internationale consensus over de aanpak van gezondheidsproblemen er geen reden is grote beleidswijziging door te voeren, maar juist het huidige beleid met kracht voort te zetten. Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de beschreven taken in de Wet Publieke Gezondheid. Het rijk vindt het belangrijk dat gemeenten bij alle aandacht die zij hebben voor het goed vorm geven van de decentralisaties ook aandacht blijven geven aan preventie en aan het bevorderen van de gezondheid van hun burgers. In het gezondheidsbeleid moeten gemeenten aangeven hoe zij daar vorm aan geven en hoe ze daarbij verbinding maken met andere domeinen. Het rijk blijft stevig inzetten op het realiseren van een integrale aanpak om een gezonde leefstijl te stimuleren en gezondheidsachterstanden te verkleinen en legt daarbij nadrukkelijk verbinding met het onderwijs, de leefomgeving, werk en zorg en de rol die de gemeenten hebben om op lokaal niveau een integrale aanpak te realiseren. Specifieke aandacht krijgt ook de preventie in de gezondheidszorg, het versterken van de gezondheidsbescherming en het stelsel publieke gezondheid. Via drie kamerbrieven heeft het ministerie van VWS de Tweede Kamer in maart 2016 nog geïnformeerd over het stimuleringsprogramma Publieke Gezondheid, preventie in het zorgstelsel en preventie voor ouderen. Daarin heeft het ministerie nogmaals het belang van, behoefte aan en noodzaak voor preventie aangegeven. Het ministerie heeft de Inspectie van de Volksgezondheid opdracht gegeven om ten aanzien van de uitvoering van de kerntaken van de GGD (gezondheidsbescherming) meer inzicht te geven over de kwetsbaarheid van de uitvoering daarvan. Ten aanzien van preventie in de zorg wil het ministerie samenwerking en preventiecoalities tussen gemeenten en zorgverzekeraars stimuleren en faciliteren onder meer door een digitaal loket, een preventieteam en cofinanciering bij preventiecoalities. Tevens is een voortgangsrapportage van het Nationaal Programma Preventie “Alles is gezondheid” (NPP) naar de Tweede Kamer gestuurd. In het kader van het NPP zijn veel initiatieven gebundeld en gestart. Er is veel positieve energie losgekomen bij veel verschillende partijen. De inzet van 2016 is om deze energie vast te houden en activiteiten en samenwerking te borgen samen met gemeenten, scholen, werkgevers en zorgverzekeraars. Er wordt ingezet op het realiseren van regionale netwerken van preventie en gezondheid. Na de zomer van 2016 kom het ministerie met ideeën voor de volgende fase van het programma. De gemeente Nijmegen werkt mee aan het NPP via onder andere een gezamenlijke pledge wijkgericht werken met VGZ, en de pledge gezonde slagkracht en het programma Gezond in. Ontwikkelingen Het zorg en welzijnsveld is de afgelopen jaren volop in beweging. De gemeente is gestart met het vormgeven van de kanteling en het dichtbij de burger organiseren van de zorg en ondersteuning onder ander via de Sociaal Wijkteams en de STIPS. Daarbij zijn er in 2015 door de decentralisatie van AWBZ-taken en Jeugdzorg vele nieuwe taken bijgekomen. Al langer was er sprake van dat mensen langer zelfstandig thuis moeten blijven wonen, wat extra vraagt van mensen zelf en hun directe familie en omgeving. Ook binnen de GGZ zorg is er veel veranderd. Vanuit de zorgverzekeringswet is de basis GGZ ingevoerd, waardoor steeds meer wordt gevraagd van huisartsen en eerstelijns GGZ-zorg en minder kan worden doorverwezen naar tweedelijns GGZ-zorg. Ook is ingezet op het afbouwen van GGZ-bedden, waardoor voor mensen met GGZ problematiek vaker een geschikte woonvorm in de wijk moet worden gezocht. Dit vraagt van de persoon zelf, maar ook van de omgeving en de professionals iets extra’s. Gezamenlijk zijn we met verschillende partijen bezig met het organiseren en realiseren van goede preventie, ondersteuning en zorg in de wijk. Deze verschillende ontwikkelingen vragen veel van inwoners, hun omgeving en van de professionals. De impact van al deze ontwikkelingen op de ervaren gezondheid of de daadwerkelijke gezondheid van de inwoners is nog moeilijk aan te geven. Er zijn wel signalen dat deze impact weleens negatief kan zijn voor bepaalde kwetsbare groepen. We willen de komende periode proberen deze impact in beeld te brengen om zo te bepalen welke preventieve maatregelen nodig zijn.

Bijlage 4 Wettelijk kader Publieke Gezondheid

Preventie bij wet geregeld De publieke gezondheidszorg is op grond van de Wet publieke gezondheid (Wpg) een gezamenlijke verantwoordelijkheid van gemeenten en de landelijke overheid. Zij vervullen daarin zowel eigen als complementaire taken. (noot rivm) De Wpg omschrijft publieke gezondheidszorg als “gezondheid beschermende en gezondheid bevorderende maatregelen voor de bevolking of specifieke groepen daaruit, waaronder begrepen het voorkomen en het vroegtijdig opsporen van ziekten”. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is verantwoordelijk voor het formuleren van landelijke beleidsdoelen en het inzetten van instrumenten en actoren om deze te bereiken. Tevens hebben andere ministeries ook een verantwoordelijkheid als het gaat om specifieke zaken, zoals voedselveiligheid (ministerie ELI), milieu gerelateerde gezondheidsproblemen en verkeersveiligheid (ministerie I&M). Taak van de gemeente Vanuit de Wpg zijn gemeenten bestuurlijk verantwoordelijk voor de volgende taken op het gebied van de publieke gezondheid:

het verwerven van, op epidemiologische analyse gebaseerd, inzicht in de gezondheidssituatie van de bevolking;

het bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen;

het bijdragen aan opzet, uitvoering en afstemming van preventieprogramma’s, met inbegrip van programma’s voor de gezondheidsbevordering;

het bevorderen van medisch milieukundige zorg;

het bevorderen van technische hygiënezorg;

het bevorderen van psychosociale hulp bij rampen;

het geven van prenatale voorlichting aan aanstaande ouders;

Zorg dragen voor het uitvoeren van de jeugdgezondheidszorg tot 19 jaar;

Zorg dragen voor het voeren van ouderengezondheidszorg vanaf 65 jaar;

Zorg dragen voor het uitvoeren van de infectieziektebestrijding;

Het geven van prenatale voorlichting aan aankomende ouders.

De beleidsvrijheid die de gemeente binnen de Wpg heeft, verschilt per taak. Op het gebied van jeugdgezondheidszorg (basistakenpakket) en infectieziektebestrijding zijn de taken van de gemeente duidelijk omschreven en laat de Wpg weinig ruimte voor eigen beleid. Op het gebied van de algemene bevorderingstaken (vooral gezondheidsbevordering) en de ouderengezondheidszorg is sprake van beduidend meer gemeentelijke beleidsvrijheid. Het Rijk stelt enige kaders voor deze taken, maar gemeenten hebben bij de invulling ervan veel ruimte voor eigen keuzes. Deze keuzes worden vastgelegd in de nota gemeentelijk gezondheidsbeleid die de gemeente volgens de Wpg (artikel 13) elke vier jaar opstelt. Aanknopingspunten hiervoor worden geboden door de landelijk nota gezondheidsbeleid. Vanuit de Wmo zijn gemeenten verantwoordelijke voor preventie van verslaving en preventie geestelijke gezondheid. Vanuit de Jeugdwet zijn gemeente verantwoordelijk voor de gehele jeugdhulp.

Bijlage 5 Positieve gezondheid en gezondheidspromotie

Wat is positieve gezondheid? Machteld Huber introduceerde het concept positieve gezondheid in Nederland in 2012. In dit concept wordt gezondheid niet meer gezien als de af- of aanwezigheid van ziekte, maar als het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren. In deze visie is gezondheid niet langer meer strikt het domein van de zorgprofessionals, maar van ons allemaal. Het gaat immers om het vermogen om met veranderende omstandigheden om te kunnen gaan. Daarmee biedt dit nieuwe gezondheidsconcept een alternatief voor de definitie van de World Health Organisation (WHO).

Zes dimensies van gezondheid: Huber onderscheidt in haar concept zes gezondheidsdimensies om het ‘gezondheidswelzijn’ te meten:

- lichaamsfuncties: medische feiten, medische waarnemingen, fysiek functioneren, klachten en pijn, energie

- mentale functies en -beleving: cognitief functioneren, emotionele toestand, eigenwaarde/zelfrespect, gevoel controle te hebben, zelfmanagement en eigen regie, veerkracht

- spiritueel/existentiële dimensie: zingeving/meaningfulness, doelen/idealen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie

- kwaliteit van leven: kwaliteit van leven/welbevinden, geluk beleven, genieten, ervaren gezondheid, lekker in je vel zitten, levenslust, balans

- sociaal maatschappelijke participatie: sociale en communicatieve vaardigheden, betekenisvolle relaties, sociale contacten, geaccepteerd worden, maatschappelijke betrokkenheid, betekenisvol werk

- dagelijks functioneren: basis Algemeen Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL), instrumentele ADL, werkvermogen, health literacy.

Wat biedt positieve gezondheid het werkveld? Kansen De mens staat centraal.

Het concept benadrukt het ‘potentieel’, niet wat er niet meer gaat.

De focus op ‘gezondheid’ in plaats van op ziekte helpt beleidsmakers en politici anders te denken en het aanbod beter aan te laten sluiten bij de vraag.

Uitdagingen Meetbaar maken positieve gezondheid. De complexiteit van het brede begrip hanteerbaar maken.

Positieve gezondheid in perspectief Naast de potentie van het concept plaatsen professionals het concept positieve gezondheid ook in perspectief. Bijvoorbeeld:

Gezondheid is een middel opdat iemand zijn/haar ding kan doen en geen doel op zich.

Waar blijft ziekte in het concept positieve gezondheid?

Is het wel voor iedereen haalbaar?

Is het concept wel zo vernieuwend in de publieke gezondheidszorg?

Gezondheidspromotie

Andere taal en andere focus op gezond zijn, niet op ziek zijn en genezen, maar op gezond gedrag.

Bijlage 6 Relatie gezondheidsbeleid en andere beleidsterreinen

Programma Levert een bijdrage door Specifiek voor deze agenda

Sport en Accommodaties

Gezonde leefstijl: Stimuleren van sport en bewegen, bevorderen van meedoen, bijdrage aan vitaliteit en mentale weerbaarheid Omgeving: Infrastructuur van sportaccommodaties

Inzet van buurtsportcoaches ouderen en bewegen Sport en bewegen plus voor kwetsbaren Inzet van Uniek Sporten Beweegvriendelijk omgeving Gezonde school en beweegagenda

Zorg en welzijn Diverse welzijnsactiviteiten voor jong en oud in wijken (o.a. jongerenwerk, hobbywerkplaatsen, dagopvang) Opvoedondersteuning en zorg coördinatie jeugd Organiseren van zorg en ondersteuning in de buurt voor jeugd, mensen met een beperking en ouderen

Versterken samenwerking in de wijk onder meer met eerstelijnszorg, inzet op preventie, sterke basis voor jeugd, gezond ouder worden, aandacht voor diversiteit en inclusie.

Onderwijs Zorg en ondersteuning kinderopvang / peuterspeelzalen Passend onderwijs Inzet op verminderen schoolverzuim en voorkomen schooluitval Schoolsout

Beweegagenda PO Gezonde school VO en ROC Gezonde schoolpleinen Signalering en ondersteuning structuur voor jeugd op school

Inkomen en Armoede- bestrijding

Ervaren gezondheid: verminderen van armoede en schulden Participatie: meedoen regeling voor mensen met een laag inkomen

Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden Verhogen van participatie

Wijkontwikkeling Bewonersparticipatie Ondersteuning ontmoeting in de wijk Speelvoorzieningen in de wijk Speelnatuur / beweegroutes in de wijk

Samenwerking Ondersteuning bewonersinitiatieven Speel, beweeg en ontmoet mogelijkheden vergoten

Duurzaamheid (Groen en Water)

Voldoende groenplekken en groene linten in de stad Verbinden van groene plekken en meer groen in de wijk (Groen verbindt) Stellen van een groennorm Vergroening van particuliere tuinen en tegengaan van verstening van tuinen Water en bodemkwaliteit

Groen, gezond en in beweging Gezonde leefomgeving in omgevingsvisie en groenbeleid Groene schoolpleinen en speelmogelijkheden in de wijk

Openbare ruimte Toegankelijke, veilige en schone openbare ruimte

Beweeg stimulerende en toegankelijke openbare ruimte

Wonen Aantrekkelijke en toekomstbestendige woonstad met gevarieerde wijken met voorzieningen Geschikte woningen voor mensen met specifieke behoeften (wonen met zorg, beschermd wonen) Verbeteren van de luchtkwaliteit Verminderen van geluid en stankoverlast Tegengaan hitte-eilanden in de stad

Gezonde leefomgeving in de omgevingsvisie Dementievriendelijke wijken Omgevingsvisie

Mobiliteit Verbeteren van de doorstroming van autoverkeer Stimuleren van fietsgebruik door aanleg van fietspaden, snelfietsroutes en stalling Goed OV infrastructuur

Beweeg stimulerende en veilige infrastructuur

Bijlage 7 Toelichting doelstellingen Gezondheidsagenda 2017-2020

Geformuleerd doel Specificering

Het verschil in ervaren gezondheid tussen hoog en laag opgeleiden moet kleiner worden

Bij de kinderen heeft 96% een goed ervaren gezondheid11, bij de jongeren is dit 87%12 bij de volwassenen: 80%13 en bij de ouderen: 57%13. Er is een groot verschil tussen mensen met een hoge of lage opleiding14. Van de

19-65 jarigen met een lage opleiding benoemt 34% hun gezondheid als matig

of slecht, tegenover 14% bij mensen met een hoge opleiding. Het doel is om dit verschil kleiner te maken.

Daling aantal rokers Roken is het hoogst in de leeftijdsgroep 19-35jr. Bij deze leeftijdsgroep willen wij van 30% rokers in 2012 naar 25% in 202013. Omdat wij toe willen naar een rookvrije generatie is de ambitie om het roken bij de jongeren van 15/16 jaar te laten dalen van 15% in 2015 naar 10% in 2019.12

Daling gebruik alcohol onder jongeren en volwassenen

Bij jongeren van 13-16 jaar zien we een duidelijk dalende trend in het alcoholgebruik. Maar àls jongeren drinken, dan drinken ze ook veel (binge drinken). Wij willen dat niet alleen het aantal jongeren dat alcohol drinkt verder daalt, maar dat ook het binge-drinken verder daalt van 18% in 2015 naar 15% in 201912. Het overmatig alcoholgebruik15 ligt relatief hoog bij de ouderen van 65-74 jaar. Het percentage overmatig drinkers zou moeten dalen van 12% in 2012 naar 9% in 202013.

Meer kinderen, jongeren en volwassenen op gezond gewicht

Overgewicht is een hardnekkig en complex probleem. Bij de jeugd zien wij over de jaren een voorzichtige daling van het percentage overgewicht van 16% in 2008 naar 14% in 2016 (zie figuur hieronder). Voor de komende 4 jaar willen wij deze daling doorzetten tot een stabiele 12%16. Bij de volwassenen is er nog geen sprake van een daling. Het overgewicht ligt het

hoogst bij degenen met een laag opleidingsniveau (59% overgewicht, een

derde hiervan obesitas). Het doel voor de komende jaren is dat het percentage overgewicht bij de lage SES-groepen niet verder is gestegen13.

Meer jeugd en volwassen voldoen aan de beweegnorm

Bewegen is meer dan sporten. Ook lichamelijk intensief werk, tuinieren,

wandelen en fietsen tellen mee als het om bewegen gaan. Landelijk is een norm

vastgesteld voor gezond bewegen. (Deze norm is voor jongeren strenger dan

voor volwassenen)17. Het doel is om het bewegen bij alle leeftijdsgroepen te

laten toenemen.

Voldoet aan de beweegnorm:

4-12 jr van 68% in 2013 naar 72% in 202018

13-16 jr van 48% in 2015 naar 52% in 202019

19-65 jr van 50% in 2012 naar 52% in 2020 65jr en ouder van 53% in 2012 naar 55% in 202020.

Versterken mentale veerkracht en weerbaarheid

Door te investeren in mentale fitheid wordt beoogd de risico’s op psychische en

psychosociale problemen te verkleinen. Hoewel bekend is dat dit hardnekkige

problemen zijn, is het doel om:

• het percentage jeugdigen met een verhoogd risico op psychosociale

11

bron: Kindermonitor GGD 12

bron: E-MOVO GGD 13

bron: Gezondheidsmonitor GGD 14

indeling naar opleiding in 3 groepen van laag, midden, hoog. 15

overmatig alcoholgebruik = voor mannen ≥21 glazen per week en voor vrouwen ≥ 14 glazen per week 16

bron: GGD, meetgegevens Jeugdgezondheidszorg 17

Nederlandse Norm Gezond Bewegen: Voor kinderen/jongeren: iedere dag tenminste één uur matig/intensief bewegen. Voor

volwassenen: minimaal 5 dagen per week tenminste een half uur matig/intensief bewegen. 18

Bron: Kindermonitor GGD, betreft het minimaal 7 uur per week bewegen (dit is niet hetzelfde als de beweegnorm) 19

Bron: E-MOVO jongerenonderzoek GGD, betreft vraag naar eigen inschatting beweegnorm 20

Bron: volwassenen- en ouderenonderzoek GGD, betreft de vraag naar eigen inschatting beweegnorm

problemen te laten dalen van 18% naar 16% bij kinderen (4-12 jr)21 en van

15% naar 13% bij jongeren (13-16 jr)22 .

• het percentage volwassenen (19+) met een risico op angst- of

depressieklachten te laten dalen van 47% in 2012 naar 43% in 202023 .

• het percentage mensen dat te maken heeft met eenzaamheid (matig of

ernstig) te laten dalen van 35% naar 32% bij 19-65 jarigen en van 50% naar

46% bij 65 jaar en ouder24 .

Veranderingsdoelen in de omgeving

Geformuleerd doel Specificering

Een rookvrije

omgeving

In 2020 moeten alle scholen (inclusief de schoolpleinen) rookvrij zijn.25

Reductie van

roetconcentratie in de

lucht

In 2022 moet de roetconcentratie in de stad met 40% gedaald zijn26.

(Dat is overeenkomstig het collegebesluit Roetreductienorm van 16

september 2016).

Gezonde en sociaal

veilige scholen en

kinderopvang

Alle scholen werken aantoonbaar aan Sociale Veiligheid27.

Het aantal scholen (PO, VO en SO) dat actief bezig is met de

Gezonde Schoolaanpak is toegenomen van 69 %naar 75%25.

Meer

beweegmogelijkheden

in de openbare ruimte

Samen met PO en VO scholen worden de schoolpleinen aangepast tot

pleinen waar bewegen en spelen wordt gestimuleerd door bijvoorbeeld

aanwezigheid van groen of beweegvoorzieningen (toestellen, lijnen,

hoogteverschil). In wijken en buurten komen in de openbare ruimte

beweegroutes voor iedereen of soms gericht op specifieke groepen.

Vorm en invulling zal verschillen per keer.

Meer groen in de

buurt en groene

verbindingen in de

stad

Wij hanteren de ‘groen-norm’ wat inhoudt dat elke Nijmegenaar binnen

maximaal 300 meter toegang heeft tot een groot stuk hoogwaardig

groen.

Stadsbrede

preventiestructuur

voor jong en oud

Er een structurele afstemming en samenwerking is tussen GGD, 1e lijn,

SWT en andere betrokken instellingen wat betreft preventie.

21

Bron: kindermonitor GGD, betreft SDQ-score: verhoogd + grensgebied 22

Bron: E-MOVO jongerenonderzoek GGD, betreft SDQ-score: verhoogd + grensgebied 23 Bron: volwassenen ouderenonderzoek GGD, betreft hoog en matig risico op angst of depressie 24 Bron: volwassenen ouderenonderzoek GGD, betreft matig en ernstig eenzaam 25

bron: GGD, afdeling Gezond Leven 26

bron: afdeling Milieu 27

bron: afdeling Onderwijs en/of Onderwijsinspectie

Bijlage 8 Wat wordt gecontinueerd? Wat gebeurt er al op de verschillende lijnen?

In onderstaand schema is puntsgewijs opgenomen wat vanuit het huidige gezondheidsbeleid doorgaat in de periode 2017-2020.

Lijn 1: Groen, gezond en in Beweging In Nijmegen is een brede samenwerking als het gaat om gezondheidspreventie tussen partijen binnen het zorg en welzijnsveld. De belangrijkste partijen zijn vertegenwoordig in de Stuurgroep Gezonde Wijken . De GGD, vanuit de jeugdgezondheidszorg en de gezonde schooladviseur, werken samen met het primair onderwijs, voortgezet onderwijs en het ROC, aan de hand de gezondheidsmonitor aan gezondheidsbeleid op scholen. Veel Voortgezet- scholen hebben al een gezonde schoolkantine, afgelopen jaar is er op VO-scholen gewerkt aan rookvrije schoolpleinen. Verder is er aandacht voor pesten onder andere via sociale media en is er steeds meer behoefte aan aandacht voor sociale weerbaarheid. Als het gaat om gezonde leefomgevings werkt de gemeente samen met GGD Medische milieukunde op verschillende initiatieven zoals verbeteren luchtkwaliteit, stimuleren fietsgebruik, inrichting nieuwe en bestaande wijken, preventie gehoorbeschadiging.

Continueren

Aanpak gezonde leefstijl en mentaal fit Wijkgerichte aanpak met preventie in wijkactieplannen en preventiestructuur in de wijk Inzet gezondheidsmakelaars / beweegmakelaar Collectieve activiteiten in de wijk en op school Beweegprogramma’s voor kinderen Keten GGZ (SWT-POH GGZ –Ha) Ondersteuning sportverenigingen gezonde sportkantine Regionale organisatie en uitvoering Drank en Horecawet

Reguliere wettelijke taken Jeugdgezondheidszorg Gezondheidsbescherming (infectieziekten en medische milieukunde) Gezonde wijk en Gezonde school

Aanpak gezondheidsverschillen Programma Gezond ouder worden Programma Gezond in de stad met gezonde start, laaggeletterdheid, gezonde beweging

Brede samenwerking Convenant met VGZ Stuurgroep gezonde wijken Nijmegen op één lijn 100 uw welzijns en zorgnetwerk Samenwerking met andere beleidsterreinen

Lijn 2 Gezondheidsondersteuning Er is al volop aandacht voor de gezondheid voor de jeugd. De jeugdgezondheidszorg volgt de ontwikkeling van alle kinderen vanaf geboorte tot en met 18 jaar. Met de uitvoering van het rijksvaccinatieprogramma dragen wij bij aan het voorkomen van infectieziekten. Deze reguliere inzet wordt gecombineerd met extra aandacht, inzet en samenwerking met andere partijen om die kinderen en ouders die dat nodig hebben te ondersteunen en te helpen. De jeugdgezondheidszorg werkt samen met het onderwijs in Brede school ondersteuningsteam voor goede signalering en zorg op school en is er aandacht voor gezondheidsbeleid op school. Met verloskundigen, kraamzorg, maatschappelijk werk en ziekenhuizen zetten ze in op een gezond zwanger en gezonde start. Het project Gezonde Start loopt tot en met 2017. In 2017 zal samen met de partners gekeken worden welke inzet na 2017 nog extra nodig is en welke activiteiten en inzet geborgd kan worden in regulier werk. Er is specifiek aandacht voor overgewicht binnen de jeugdgezondheidszorg en samen met sportservice en fysiotherapeuten is er apart multidisciplinair programma voor kinderen met overgewicht / obesitas, gericht op bewegen, voeding en weerbaarheid. Afgelopen jaren is er met een apart project aandacht geweest voor alcoholmatiging onder jongeren en met succes. Het aantal jongeren dat alcohol gebruik is fors gedaald. Aandacht blijft nodig, niet meer via een apart project, maar wel via de inzet van iriszorg. In het borgingsplan alcoholmatiging is opgenomen hoe de activiteiten en afspraken uit het project zijn geborgd in reguliere taken van Iriszorg, GGD en Toezicht en Handhaving. Sinds 2009 werken gezondheidsmakelaars in de aandachtswijken van Nijmegen aan het bevorderen van gezondheid. Afgelopen jaren hebben deze gezondheidsmakelaars een netwerk opgebouwd van veel verschillende partijen, waarmee zij samen activiteiten opzetten om de gezondheid van de bewoners te bevorderen. Deze activiteiten zijn vooral gericht op die groepen met de meeste gezondheidsachterstand. Met buurtsport-coaches en sportconsulten werkt Sportservice Nijmegen aan stimuleren van Sport en Bewegen. Met name gericht op jongeren en kwetsbare groepen. Met Uniek Sporten is er daarnaast specifiek aandacht voor sporten met een beperking.

Lijn 3 Preventie in de wijk In de verschillend wijken in Nijmegen gebeurt heel veel. Er zijn diverse bewonersinitiatieven, ondersteund door wijkmanagement en Sportservice, die bijdragen aan diverse elementen van Positieve Gezondheid. Daarnaast werken wij vanuit het programma Zorg en Welzijn aan een wijkgerichte aanpak op welzijn, ondersteuning en zorg. Vanuit de welzijnsinstellingen en diverse andere partijen (STIPS, SWT, Hobbycentra, Dagopvang) zijn diverse activiteiten op bewegen en ontmoeten en andere thema’s rondom gezondheid. Op de website Nijmegen op één lijn staat per wijk een eerste overzicht van wat er gebeurt in een wijk. https://lijnloos.nl/regio-nijmegen-op-een-lijn/projecten/gezonde-wijken-gemeente-nijmegen-2016-12-16/show We blijven de inzet van gezondheidsmakelaars / beweegmakelaar continueren. De inzet heeft grote waarde als het gaat om de aandacht voor gezondheid en gezonde leefstijl in de stad en de kanteling van individueel naar collectief en curatie naar preventie. betrokkenheid van inwoners bij beleid en uitvoering van het beleid. Dit zal in verschillende vormen zijn en zullen we aansluiten bij andere initiatieven in de stad vanuit wijkmanagement en Groen Verbindt.

https://lijnloos.nl/regio-nijmegen-op-een-lijn/projecten/gezonde-wijken-gemeente-nijmegen-2016-12-16/show

https://lijnloos.nl/regio-nijmegen-op-een-lijn/projecten/gezonde-wijken-gemeente-nijmegen-2016-12-16/show

Bijlage 9 Mindmap gezonde leefomgeving

Bijlage 10 Samenvatting opbrengst onderzoek Jimmy’s

In 2015 hebben alle GGD’en in Nederland de landelijke jeugdmonitor uit gevoerd. Dit is een digitaal onderzoek naar de gezondheid, het welzijn en de leefstijl van jongeren uit klas 2 en 4 van het voorgezet onderwijs. In Nijmegen is dit gebeurt in de vorm van E-MOVO. Dit onderzoek wordt uitgevoerd op school: tijdens een lesuur wordt een digitale vragenlijst afgenomen via de computer. Na het invullen van de vragenlijst kunnen de leerlingen hun persoonlijke gezondheidsprofiel bekijken. Ze krijgen dan tips en adviezen over hun gezondheid en leefstijl. Scholen ontvangen van de GGD een schoolrapport met daarin de uitkomst van het onderzoek voor hun school. Een gezonde schooladviseur adviseert vervolgens de school over de mogelijke aanpak. De uitkomsten zijn ook gepresenteerd en besproken met de gemeenten. Daarnaast heeft de GGD de uitkomsten via diepgaande focusgroepen besproken met jongeren zelf om uitkomsten beter te kunnen duiden en jongeren naar hun visie erop te vragen. Hier zijn een aantal thema’s naar voren gekomen die jongeren belangrijk vinden. Deze thema’s zijn vervolgens voorgelegd aan Jimmy’s zodat zij dit konden gebruiken bij hun pilot gezondheid. Het onderzoek van Jimmy’s is ingedeeld in twee fases: Een verkennende fase waarin Jimmy’s aan jongeren heeft gevraagd welke gezondheidsthema’s zij nu echt het belangrijkst vinden. Een verdiepende fase waarin Jimmy’s met jongeren gesprekken heeft gevoerd om verhalen en ideeën te verzamelen over de meest genoemde thema’s. Verkennende fase De thema’s die Nijmeegse jongeren tussen de 13 t/m 16 jaar

28 het belangrijkst vinden zijn:

Verdiepende fase Tijdens deze fase zijn verhalen en ideeën verzameld rondom de thema’s gezonde voeding, sociale media en beweging. Tijdens de verdieping is met ongeveer 60 jongeren gesproken. De volgende drie vragen zijn gesteld: Waarom is dit thema belangrijk? Wat moet er volgens jou gebeuren? Hoe kan dit gerealiseerd worden? Per thema hebben de jongeren een aantal concrete tips en adviezen gegeven. In onderstaande tabel geven we deze tips en adviezen weer.

28

In totaal hebben 141 jongeren meegedaan aan de brede uitvraag, die op verschillende vindplekken in de stad hebben plaatsgevonden, namelijk: de Koningspelen in Dukenburg, NEC-buurtbattle, SSGN, Kadinsky college Hatertseweg

Gezonde

Voeding

‘Social

Media’ Beweging

Gezonde Voeding

1. Meer voorlichting en reclame over gezonde voeding (op scholen, in Nijmeegse supermarkten en op tv).

2. Korting! Gezonde voeding moet ‘echt goedkoper worden.

3. Meer gezonde eetplekken en keuzemogelijkheden in Nijmegen.

4. Meer gezonde kantines in Nijmegen (en voor 365 dagen per jaar).

5. (Gratis) gezonde voeding aanbieden bij activiteiten, op school en in de stad.

6. Minder fastfood restaurants (en fastfood moet gezonder worden).

7. Meer (betaalbare) fruitautomaten in de stad.

8. Een ‘gezonde route’ in de stad uitstippelen.

9. ‘Gezonde’ porties voor ongezond eten aanbieden.

10. Enge foto’s op ongezond voedsel.

11. Een herkenbaar logo voor gezonde eettentjes.

12. Duidelijker labelen wat gezond is (door bijvoorbeeld de calorieën ook op het schap te vermelden).

13. Limiet aan het eten van ongezonde voeding.

Social Media

1. Strengere regels op school.

2. Er is meer controle nodig op het gebruik van Social Media.

3. Meer voorlichting en reclame over Sociale Media, onder andere op school.

4. Mensen moeten Social Media zelf minder gaan gebruiken.

5. Creëer ontmoetingsplekken en activiteiten voor jongeren, zodat ze niet achter een beeldscherm willen zitten.

6. Hulplijn voor ‘digitale ongevallen’.

7. Stimuleer jongeren om vaker iets te ondernemen zonder telefoon.

8. Geen mobiel gebruik in het verkeer (bijvoorbeeld met behulp van een app)

9. Mensen moeten meer positieve dingen en minder halfnaakte mensen op Social Media plaatsen.

10. Moedig het gebruik van gezonde apps aan.

11. Lanceer een nieuw vlogkanaal, zonder alle rotzooi.

12. Gebruik Social Media voor een reclamecampagne over bewegen.

13. Laat gepeste jongeren hun verhaal vertellen aan een groot publiek.

14. Gemeente, weet waar je over praat!

Beweging

1. Meer (gratis) sportactiviteiten aanbieden.

2. Meer reclame voor sportactiviteiten (o.a. bij de McDonalds) met de juiste motivatie.

3. Meer sport op school.

4. Laat jongeren kennis maken met verschillende sporten.

5. Meer goedkope en goede sportscholen in de stad.

6. Laat topsporters scholen bezoeken en jongeren inspireren.

7. Er moeten meer beweeg apps komen (met prijzen en gratis wifi op straat).

8. Meer sportveldjes in de stad aanleggen.

9. Begin bij jonge kinderen al met het stimuleren van sporten.

10. Organiseer een scholenloop.

11. Open een sportschool speciaal voor kinderen en jongeren.

12. Organiseer een Pokemon-toernooi voor en door Nijmegen.

Bijlage 11 Borgingsplan regionale samenwerking alcoholmatiging

Borgingsplan regionale samenwerking alcoholmatiging

jeugd in de regio Nijmegen Het borgen van beleid, handhaving en educatie binnen bestaande kaders

1 Inleiding

Het jaar 2016 markeert het einde van 8 jaar projectmatige aanpak van alcoholmatiging jeugd in de regio Nijmegen. Een traject waarin het te jong, te vaak en te veel drinken van alcohol onder jongeren is aangepakt middels een combinatie van voorlichting, voorzieningen en maatregelen.

Alles met als doel matiging van (excessief) alcoholgebruik door jongeren. En als ambitie een maatschappelijke verschuiving van de norm (NIX<18). In de eerste projectperiode was de boodschap dat jongeren onder de 16 jaar beter niet zouden drinken; sinds januari 2014 is de boodschap: NIX onder 18, overeenkomstig de ophoging van de leeftijdsgrens in de gewijzigde Drank- en Horecawet. Naast het verhogen van de leeftijdsgrens voor het (ver)kopen van alcohol naar 18 jaar, kwam het toezicht op de Drank- en Horecawet per die datum onder verantwoordelijkheid van de gemeente te vallen.

Zowel ten aanzien van preventie als op gebied van handhaving is in de afgelopen jaren op succesvolle wijze de boodschap NIX18 uitgedragen en is er samengewerkt op gemeentelijk en regionaal niveau in de regio Nijmegen. In de afgelopen periode zijn tal van preventieve interventies uitgevoerd via school, sport, horeca, ziekenhuis en thuis. Interventies voor zowel jongeren zelf als ook voor doelgroepen in hun nabije omgeving, zoals ouders, caissières, barvrijwilligers en andere

schenkers. Dit borgingsplan voorziet in het systematisch doorzetten van de in gang gezette trein zonder dat hier een specifieke projectstructuur voor in stand wordt gehouden. Het eindstation is namelijk nog niet bereikt.

2 Doelstellingen voor de borging Om te komen tot doelstellingen voor borging, is het noodzakelijk om kort terug te blikken op wat

er bereikt is in de voorliggende projectperioden. En hoe dat bereikt is. Zoals gezegd is er gedurende de periode van 2009 tot en met 2016 regiobreed inzet geweest voor verschillende doelgroepen en aan de hand van diverse typen interventies, maatregelen en beleidsafspraken. Borging van de juiste dingen kan leiden tot het bestendigen van oude en het behalen van nieuwe doelstellingen op gebied van alcoholmatiging. In de afgelopen jaren is er veel inzet gepleegd op het terugdringen van het alcoholgebruik onder

jongeren. Deze ontwikkelingen zijn terug te zien in de resultaten van de 4-jaarlijkse monitor E-MOVO van GGD Gelderland-Zuid, waarin onder andere het alcoholgebruik onder jongeren in klas 2 & 4 van het voortgezet onderwijs wordt gemonitord*. In Bijlage 1 staan enkele grafieken met gegevens uit de monitoren van 2007, 2011 en 2015. Het aantal jongeren dat in de afgelopen 4 weken voorafgaand aan het onderzoek heeft gedronken is sinds 2007 afgenomen van 50% naar 29% in 2015. Ook het aantal jongeren dat in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek 5 glazen of meer op één gelegenheid heeft gedronken

(binge-drinken) is afgenomen van 36% in 2007 naar 24% in 2015. Naast deze dalende trend is het

wel duidelijk dat het aantal jongeren dat recent heeft gedronken en het aantal jongeren dat recent 5 glazen of meer heeft gedronken, langzaam naar elkaar toe neigen. Dit betekent dat naast het feit dat er in Nederland een dalende trend te signaleren valt van het aantal drinkers van 16 jaar en jonger, de jongeren díe drinken ook gelijk veel drinken. De aanpak van binge-drinken verdient daarmee nog veel aandacht in de komende jaren.

Uit E-MOVO blijkt ook dat minder ouders het goed vinden dat hun kind drinkt. Toch zien we dat nog steeds een substantieel deel van de jongeren dat alcohol drinkt, dit met instemming van hun ouders doet. Gaf in 2007 nog 49% van de drinkers aan dit met instemming van de ouders te doen, in 2015 daalde dit tot 40% onder de ouders van de groep jongeren die recent hebben gedronken. In de laatste 4 jaar is dit percentage gestabiliseerd. Er zal dus extra inspanning nodig zijn om dit draagvlak voor NIX18 bij ouders verder te laten stijgen.

Wat de naleving van de Drank- en Horecawet betreft is er in de afgelopen jaren ook veel veranderd. Sinds 2010 wordt de naleving van leeftijdsgrenzen in de regio gemeten door de inzet van MysteryKids. De naleving is van 18% in 2010 naar 48% in 2016 gestegen. Een tabel met resultaten staat in Bijlage 2. De naleving is het best bij de supermarkten (73%), gevolgd door de slijterijen (70%). Bij de horecagelegenheden is de naleving gestegen van 7% in 2010 naar 49% in

2016. Ook in de sportkantines gaat het langzaam de goede kant uit, hoewel er met een

nalevingspercentage van 31% nog steeds veel te verbeteren is. De cafetaria’s blijven met slechts 19% flink achter. De naleving per gemeente varieert van 35% tot 55%. De stijgende lijn tekent zich langzaam af, maar het kan nog veel beter. Extra investeren in handhaving van de wetgeving, meer aandacht voor het vragen naar en tonen van een geldig ID-bewijs en een intensieve inzet van de NIX18 campagne kan hieraan een bijdrage leveren.

Het doel van het borgingsplan is het borgen van de integrale mix van succesvolle interventies, maatregelen en beleid binnen organisaties waar deze als vanzelfsprekend passen. Daarnaast is het doel om een strategie te ontwikkelen om de integrale samenhang van het thema alcohol tussen preventie en handhaving blijvend regionaal te agenderen, af te stemmen en afspraken te maken. Meer specifiek zijn de volgende doelen gesteld:

Het opzetten en onderhouden van een regionaal netwerk alcoholmatiging op zowel

ambtelijk als bestuurlijk niveau. Lokaal integrale samenwerking tussen handhaving, zorg en welzijn en jeugd. Gemeenten nemen in de lokale gezondheidsnota of de nota jeugd inhoudelijke

alcoholmatigingsdoelen voor de komende 4 jaar op: o Daling van het percentage ouders, onder de recent drinkers, dat het goed vindt dat

hun kind drinkt naar 30% (op basis van E-MOVO 2019). o Daling van het percentage jongeren dat recent alcohol heeft gedronken in klas 4

naar 40% (op basis van E-MOVO 2019). o Daling van het percentage jongeren dat recent aan binge-drinking deed in klas 4

naar 30% (op basis van E-MOVO 2019). o Stijging van de naleving van de Drank- en Horecawet naar 60% naleving (op basis

van Mystery Shopping onderzoek 2020). * In 2015 week de vraagstelling op enkele kleine details soms af van de vraagstelling in 2007 & 2011. Daarom zijn sommige resultaten niet helemaal één op één te vergelijken.

3 Beleid en regelgeving Het beleid op het gebied van alcohol staat beschreven in het wettelijk vereiste Preventie- en

Handhavingsplan dat iedere gemeente één keer per vier jaar vaststelt. Vanaf 2017 maakt dit plan onderdeel uit van het Lokale Gezondheidsbeleid, de Lokale Nota. Iedere gemeente is hier zelf verantwoordelijk voor. Maar tegelijkertijd overstijgt het dagelijkse leven van jongeren en hun alcoholgebruik de gemeentegrenzen en is het alcoholbeleid in de ene gemeente van invloed op de effectiviteit van alcoholbeleid in de omliggende gemeenten. Daarom blijven de gemeenten zich committeren aan bovenlokale samenwerking en afstemming rond alcoholmatigingsbeleid. Daarbij sluit het regionale beleid aan bij landelijke beleid rond de Drank- en Horecawet en de

Meerjarenstrategie ‘Over Bruggen’ van GGD Gelderland-Zuid met hierin de ambitie om publieke gezondheid, zorg, welzijn en veiligheid te verbinden.

1. Borgingsafspraak De uitgangspunten voor het alcoholmatigingsbeleid staan beschreven in het Preventie- en

Handhavingsplan, de Drank- en Horecawet verordening, het handhavingsplan en het Lokaal Gezondheids- en Jeugdbeleid. Deze blijven richtinggevend voor de deelnemende gemeenten. Bij het ontwikkelen van nieuw beleid en updaten van het huidige beleid wordt afstemming met

de andere gemeenten, IrisZorg en GGD gezocht.

3.1 Preventie- en Handhavingsplan

In artikel 43a van de Drank- en Horecawet (DHW) wordt aangegeven dat het Preventie- en Handhavingsplan de hoofdzaken van de handhaving en het beleid betreffende de preventie van alcoholgebruik onder met name jongeren bevat. In het plan dient in ieder geval te worden aangegeven:

a) wat de doelstellingen zijn van het preventie- en handhavingsbeleid alcohol;

b) welke acties worden ondernomen om alcoholgebruik, met name onder jongeren, te voorkomen, al dan niet in samenhang met andere preventieprogramma’s als bedoeld in artikel 2, tweede lid, onderdeel d, van de Wet Publieke Gezondheid;

c) welke handhavingsacties in de door het plan bestreken periode worden ondernomen en de wijze waarop het handhavingsbeleid wordt uitgevoerd en afgestemd met preventie;

d) welke resultaten in de door het plan bestreken periode minimaal behaald dienen te worden.

Binnen het project ‘Durf Nu’ hebben de gemeenten besloten een gezamenlijk Preventie- en Handhavingsplan te schrijven. Dit plan omvat de totale visie rond de Drank- en Horecawet. Het

geeft een duidelijke lijn over hoe handhaving en preventie gezamenlijk toewerken naar een verantwoord gebruik en verantwoorde verstrekking van alcohol in de regio. In 2014 is het eerste preventie- en handhavingsplan door de gemeenteraden vastgesteld. Dit plan dient elke vier jaar gelijktijdig met de vaststelling van de Lokale Nota Gezondheidsbeleid opnieuw te worden vastgesteld. De preventiebeleidscyclus volgens de landelijke planning is als volgt:

Ronde VTV

Rapport Nota

Gezondheidsbeleid

Nota

Lokaal Gezondheidsbeleid

Preventie- en Handhavingsplan

3 2010 2011 2013 (uiterlijk) 2014 (1e keer)

4 2014 2015 Kamerbrief 2017 (uiterlijk) 2017 (2e keer)

5 2018 2019 2021 (uiterlijk) 2021 (3e keer)

3.2 Model Drank- en horecaverordening en Nalevingsbeleid Om toezicht en handhaving goed gestalte te geven is in 2013 afgesproken om regionaal samen te werken en een gezamenlijke handhavingspool in te richten. Gezamenlijk is gekozen voor de modelverordening van de VNG als uitgangspunt. Op basis hiervan is in alle gemeenten door de

raad een wettelijk vereiste Drank- en Horecaverordening vastgesteld. Bij een update van de verordening wordt er tussen de gemeenten afstemming gezocht. Het nalevingsbeleid is vastgelegd in het Preventie- en Handhavingsplan en de AVP en Drank- en Horecaverordening.

4 Educatie, ondersteuning en vroegsignalering Binnen het Alcoholmatigingsproject is in de eerste projectperiode ruime aandacht geweest voor

kennis over en bewustwording van de invloed van alcohol op de gezondheid van jongeren. In de tweede projectperiode is daarnaast aandacht geweest voor het verschuiven van de sociale norm met betrekking tot de verhoogde leeftijdsgrens én het draagvlak voor de nieuwe Drank- en Horecawet. In beide perioden lag de focus daarbij vooral op educatie en ondersteuning van de doelgroepen ouders en andere invloedrijke volwassenen in de omgeving van de jongere. Dit omdat blijkt dat deze personen de meeste invloed kunnen uitoefenen op het drankgebruik van jongeren (in diverse settings, zoals thuis, op school en in het verenigings-/uitgaansleven). Dat nog niet

iedereen daarvan overtuigd is, is af te lezen uit cijfers van de E-MOVO, die laten zien dat nog steeds 40% van de jongeren die recent gedronken hebben aangeeft dat hun ouders dit goed vinden. Daarnaast zijn in het kader van vroegsignalering enkele geïndiceerde preventie interventies ontwikkeld om bijvoorbeeld jongeren die op de eerste hulp terecht zijn gekomen vanwege een alcoholintoxicatie samen met hun ouders een natraject aan te bieden. In de borgingsfase zullen

maatregelen als educatie, ondersteuning en vroegsignalering voor deze doelgroepen worden

voortgezet. Alcoholmatiging is binnen het project als apart thema opgepakt. Het is na deze intensieve fase van belang om het thema in te bedden in een bredere integrale aanpak van gezondheid onder jongeren.

2. Borgingsafspraak Het vraaggericht faciliteren van educatie en ondersteuning van betrokken partijen, ieder met hun eigen te nemen verantwoordelijkheid, wordt (vanuit subsidievoorwaarden) mogelijk gemaakt door hiertoe deskundige partijen in de regio, zoals IrisZorg en GGD en/of

welzijnsorganisaties.

De Gezonde School Alcoholmatiging krijgt binnen de brede aanpak van de Gezonde School een plek in de vorm van een van de vignetten die scholen kunnen aanvragen op thema’s. Het thema alcohol valt onder het

deelvignet: Roken, alcohol en drugspreventie. De GGD zal hier in samenwerking met IrisZorg verder vorm geven aan alcoholmatiging binnen de setting school. Bekostiging van interventies op gebied van educatie, ondersteuning en vroegsignalering

Binnen het alcoholmatigingsproject zijn diverse interventies ontwikkeld en ingezet. Binnen het project zijn de meeste interventies uitgevoerd door IrisZorg, de regionale instelling voor

verslavingszorg. Voortzetting van de uitvoer van dit soort interventies is gewaarborgd, doordat de afdeling Preventie van IrisZorg tijdens de projectperiode hierin heeft geïnvesteerd vanuit de bestaande subsidie van Kerngemeente Nijmegen. Na 2016, als het oormerk ‘alcoholmatiging’ vervalt, blijft IrisZorg haar themaverantwoordelijkheid uiteraard gewoon nemen.

Activiteitenkalender en activiteiten tournee

Voor effectieve preventie is een mix van samenhangende interventies van belang. Het uitvoeren van alcoholmatigingsinterventies op lokaal niveau kan al snel uitmonden in losse incidentele interventies die samenhang missen. Het risico dat deze interventies zo aan kracht en impact inboeten is aanwezig. Het is daarom wenselijk om in het regionaal overleg alcoholmatiging te kijken hoe interventies regionaal uit te rollen en te plannen zijn in de vorm van een interventiekalender of een tournee van een bepaalde interventies door de regio heen. Zo kan bijvoorbeeld een tour ‘Stappen met ouders’ in de horeca of gezamenlijke aanpak van de

paracommerciële horeca in de regio meer persaandacht krijgen en draagvlak genereren dan wanneer dat een op zich staande interventie is in een enkele gemeente.

Vergroten draagvlak/ verantwoordelijkheid verstrekkers Naast educatie en ondersteuning in hierboven genoemde settings, is ingezet op het vergroten van draagvlak voor naleven van de DHW door diverse alcoholverstrekkende partijen, zoals de (paracommerciële) horeca, supermarkten en slijterijen. Doel hiervan was onder meer het vergroten

van verantwoordelijkheidsgevoel bij deze partijen, om zich ook daadwerkelijk aan de wet te houden.

Bij het nemen van maatregelen om aan die wet te kunnen voldoen behoorden bijvoorbeeld het

vergroten van de ID-vraag, het inzetten van leeftijdscontrolesystematiek en het communiceren van

de boodschap NIX18 in het algemeen. In de projectfase zijn partijen hierbij ondersteund. Deze ondersteuning wordt waar wenselijk in de borgingsfase voortgezet. Hoewel uit de resultaten van het Mystery Shopping onderzoek in 2016 is gebleken dat de naleving van leeftijdsgrenzen verbetert, is hier nog volop winst te halen.

3. Borgingsafspraak Blijven investeren in ondersteuning van en afspraken met alcoholverstrekkende partijen die

hun eigen verantwoordelijkheid nemen ten aanzien van naleving van de DHW.

De Preventie-Handhavingstandem Preventie en handhaving hebben beiden hetzelfde doel. Omdat het doel gelijk is, ligt een samenwerking, welke synergetisch werkt, voor de hand. Jaarlijks worden controlerondes

afgesproken waarbij zowel een preventiemedewerker van IrisZorg als een BOA op pad gaan om ondernemers te controleren en te adviseren. Daarnaast wordt er uitvoering gegeven aan de in het handhavingsprotocol vastgelegde sancties, waarbij IrisZorg een rol speelt bij het verbeteren van de

naleving bij ondernemers die op basis van de Drank- en Horecawet zijn beboet.

4. Borgingsafspraak

De Preventie-Handhavingstandem op basis van de resultaten uit het project verder in de praktijk brengen en optimaliseren, waarbij zo efficiënt mogelijke afstemming, samenwerking en wisselwerking speerpunt zijn.

5 Handhaving via regionaal toezicht Handhaving

In de regio Rijk van Nijmegen wordt het toezicht op de Drank- en Horecawet uitgevoerd door een pool Buitengewoon Opsporingsambtenaren (BOA’s). Dit gespecialiseerde team voert onder regie van de Nijmeegse handhavingscoördinator, de controles uit in opdracht van de deelnemende gemeenten: Beuningen, Berg en Dal, Druten, Heumen en Nijmegen. Gemeente Nijmegen legt een aantal keer per jaar verantwoording af aan de regiogemeenten hoe zij aan hun opdrachten heeft voldaan en wat de resultaten zijn. Gemeente Wijchen organiseert sinds begin 2016 haar eigen

toezicht. Basiscontroles Onder de basiscontroles vallen de vergunningcontrole van:

horecabedrijven met een vergunning zoals bedoeld in artikel 3 van de Drank- en Horecawet;

slijterijen met een vergunning zoals bedoeld in artikel 3 van de Drank- en Horecawet;

paracommerciële horecabedrijven (sportverenigingen, jongerencentra, dorpshuizen etc.) met een vergunning zoals bedoeld in artikel 3 van de Drank- en Horecawet, waaraan op

grond van de paracommerciële verordening beperkingen zijn gesteld met het oog op het voorkomen van oneerlijke concurrentie.

Hotspotcontroles Hotspotcontroles zijn bedoeld om met name de naleving te controleren bij alcoholverkooppunten

waar veel jongeren komen en waar de naleving van de leeftijdsgrenzen voor de verkoop van alcohol aan jongeren een risico is. Daarnaast is er bij deze bedrijven ook aandacht voor het verbod op zogenaamde ‘Happy Hours’. Leeftijdscontroles evenementen Aanvullend is er speciale aandacht voor evenementen waarvoor een ontheffing ex artikel 35 Drank-

en Horecawet is afgegeven en voor evenementen waarvoor geen ontheffing is afgeven, maar die wel een risico opleveren voor de verkoop van alcohol aan jongeren. Controle drankgebruik <18 in voor publiek toegankelijke ruimte De laatste controlemodaliteit is de controle op artikel 45 van de Drank- en Horecawet. Het is op grond van dit artikel voor jongeren onder de 18 jaar verboden om op voor het publiek toegankelijke plaatsen alcoholhoudende drank aanwezig te hebben of voor consumptie gereed te

hebben. Preventieve aanpak In de afgelopen projectperiode is getracht om handhaving en preventie verder op elkaar af te stemmen. Niet alleen op ambtelijk niveau, maar ook in de samenwerking tussen GGD/IrisZorg en de Nijmeegse Handhavingscoördinator en de BOA-pool. In de eerste jaren is vooral gezocht naar een modus waarbij de preventiewerkers BOA’s kunnen ondersteunen tijdens de controles en op

welke wijze preventieactiviteiten en –maatregelen kunnen worden ingebouwd in het handhavings-protocol. In de komende jaren moeten deze werkwijzen beter worden uitgewerkt en bekeken op welke manier er een goede synergie ontstaat, zonder dat dit voor de partijen dubbel werk oplevert.

5. Borgingsafspraak

De regionale samenwerking en afstemming rond toezicht DHW wordt voortgezet. Jaarlijks stelt iedere gemeente lokale prioriteiten vast.

6. Borgingsafspraak

Eén maal per jaar wordt de combinatie van preventie- en handhavingsprioriteiten besproken in een gezamenlijk regionaal overleg waarbij zowel Zorg en Welzijn en Jeugd, alsmede Handhaving en Openbare orde zitting hebben.

7. Borgingsafspraak Verdere structurele uitwerking van de samenwerking tussen preventie en handhaving ten

aanzien van controle en inzet van preventie bij sanctiestelling Drank- en Horecawet.

6 Monitoring en Evaluatie Om de resultaten van het beleid rond alcoholmatiging te evalueren en monitoren is het nodig om

dit periodiek te onderzoeken. Hierbij maken we een onderscheid in onderzoek naar: a) de houding en het gedrag onder de jeugdigen; b) de beschikbaarheid van alcohol middels onderzoek naar de naleving van de Drank- en Horecawet; c) de uitgevoerde interventies. a) Houding en gedrag onder jeugdigen en hun opvoeders.

Er wordt zo veel mogelijk aangesloten bij bestaande monitors en informatiebronnen. De GGD voert één keer per vier jaar de jongerenmonitor E-MOVO (Elektronische Monitor en Voorlichting) in klas 2 & 4 van het voortgezet onderwijs uit. De beperking van dit onderzoek is dat het om jongeren van 13-16 jaar gaat. We krijgen hiermee geen zicht op de jongeren van 16-18 jaar/16-24 jaar. Via wijkmonitors/wijkprofielen verkrijgen we inzicht in de gezondheid en leefstijl van een bredere doelgroep. Naast het gedrag van jongeren is het (voorbeeld)gedrag van volwassenen even of misschien wel belangrijker dan dat van jongeren alleen. De volwassenenmonitor van de GGD geeft

meer inzicht in dit gedrag en kan aanleiding zijn om op het drinkgedrag van volwassenen in te

zetten om zo het voorbeeldgedrag van ouders richting jongeren positief te beïnvloeden.

8. Borgingsafspraak Gemeenten stemmen elk 4 jaar voorafgaand aan de 4 jaarlijkse GGD monitor en andere

onderzoeken met elkaar af welke indicatoren van alcoholbeleid gemeten moeten worden om het lokale alcoholbeleid te evalueren en voeden.

b) Beschikbaarheid van alcohol middels onderzoek naar de naleving van de Drank- en Horecawet. Om het Lokaal Alcoholbeleid te kunnen bijstellen en het toezicht op de DHW te sturen is het nodig

om te beschikken over data rond de naleving van de leeftijdsgrens van 18 jaar d.m.v. periodieke monitoring. In de afgelopen projectperiode is hiervoor tweejaarlijks onderzoek naar de naleving van de leeftijdsgrens voor alcoholhoudende dranken uitgevoerd. Dit gebeurde met 17-jarige Mystery Shoppers en werd uitgevoerd door Nuchter, Kenniscentrum Leeftijdsgrenzen. Vanuit financiële en praktische overweging kan dit het best regionaal uitgevoerd blijven worden.

9. Borgingsafspraak (extra financiering) Vier jaar na start van de borging vindt regionale uitvoering plaats van nalevingsonderzoek door

een extern gespecialiseerd bureau ten behoeve van de evaluatie en monitoring van (borging van) het regionale en lokale beleid. Indien nodig, dan wordt dit vervroegd.

c) Voor de beleidsmonitor is het nodig om een overzicht te hebben van de uitgevoerde interventies. Hierbij kan het gaan om lokale interventies maar ook om interventies die bovenlokaal en/of regionaal worden uitgevoerd. Hierover wordt jaarlijks schriftelijk gerapporteerd door de uitvoerende partij aan het regionale netwerk/de regionale organisatiestructuur zowel op ambtelijk als op bestuurlijk niveau.

10. Borgingsafspraak Jaarlijks wordt een jaarverslag (onderdeel uit jaarverslag IrisZorg) voorgelegd en besproken

in het regionaal overleg, waarin de stand van zaken wordt weergegeven.

7 Samenwerking: Organisatie en Netwerken Er is binnen de alcoholmatigingsaanpak van de afgelopen jaren volop samengewerkt. Tussen

ambtenaren, bestuurders, GGD, IrisZorg, BOA’s, de verschillende beleidsterreinen in de gemeenten en met welzijnsorganisaties, horeca, sport, andere verstrekkers, landelijke organisaties enz. Alcoholmatiging is een thema dat veel partijen en meerdere beleidsterreinen raakt. Er zijn (regionale) netwerken ontstaan en versterkt. De samenwerking heeft geleid tot een eenduidige boodschap, één beleid, richting de betrokken partijen. Maar ook een efficiëntere aanpak en financieel voordeel, bijvoorbeeld bij het gezamenlijk optrekken in de pool Handhaving, en het nalevingsonderzoek.

De organisatiestructuur zoals in de projectperiode zal opgeheven worden. Samenwerking en regionale uitwisseling blijft echter van belang. Hiervoor zal zo veel mogelijk worden aangesloten bij bestaande structuren. Convenanthouder IrisZorg is vanuit haar primaire taak in verslavingspreventie belast met het convenanthouderschap. Dit betekent dat zij initiatief neemt in het opzetten en in stand houden van een netwerkstructuur

op zowel regionaal, als lokaal niveau en hierbij de relevante partners uitnodigt. Daarnaast zorgt zij

voor agenda’s en verslagen welke nodig zijn om de afstemming in brede zin mogelijk te maken.

11. Borgingsafspraak IrisZorg wordt als convenanthouder initiatiefnemer voor de uitvoering van het borgingsplan

vanuit haar primaire verslavingspreventietaak.

Lokale ambtelijke verankering

Iedere gemeente stelt op ambtelijk niveau een vast contactpersoon aan. Deze ambtenaar is de ‘portefeuillehouder’/ procesbeheerder als het gaat om alcoholmatiging binnen de gemeente. Het is de verantwoordelijkheid van het vaste aanspreekpunt om op lokaal niveau partijen, zowel intern als extern, bijeen te halen in een lokaal netwerk ten behoeve van de lokale aanpak alcoholmatiging.

12. Borgingsafspraak Elke gemeente stelt een vast contactpersoon aan, die belast is met het organiseren en het uitvoering geven aan het lokale alcoholmatigingsbeleid, waarbij een goede afstemming wordt gezocht tussen preventie en handhaving binnen iedere gemeente.

Regionaal ambtelijk overleg alcohol Tweemaal per jaar nodigt de convenanthouder alle betrokken ambtenaren uit om een plan voor te bereiden voor de aanpak van alcoholmatiging in de regio als mede om de ervaringen met het gevoerde beleid met elkaar te delen. Daarnaast biedt dit overleg de mogelijkheid tot bijsturen van de aanpak indien noodzakelijk.

13. Borgingsafspraak Tweemaal per jaar komt een vergadering bijeen van ambtenaren betrokken bij het alcoholmatigingsbeleid in de regio. Met name de ambtenaren Zorg en Welzijn en Jeugd, alsmede Handhaving en Openbare Orde komen samen met IrisZorg en GGD Gelderland-Zuid

voor het plannen en evalueren van het alcoholmatigingsbeleid in de regio.

Bestuurlijk verankering en agendering alcohol Iedere gemeente stelt een bestuurlijk verantwoordelijke aan die tevens aanspreekpersoon is voor

alcoholmatiging. Eenmaal per jaar wordt het thema alcoholmatiging besproken op bestuurlijk

niveau in het PFO Zorg en Welzijn samen met de verantwoordelijke bestuurders voor de handhaving van iedere gemeente. Hierin worden de beleidslijnen besproken en wordt er richting gegeven aan het alcholmatigingsbeleid in de regio.

14. Borgingsafspraak

Jaarlijks wordt het thema alcohol besproken in een gecombineerd overleg van de Portefeuillehouders Zorg en Welzijn en de bestuurlijk verantwoordelijken voor de handhaving. Op deze manier wordt er richting gegeven aan het alcoholmatigingsbeleid en vindt er op strategisch niveau afstemming plaats.

8 Begroting

Uren IrisZorg 800 uur uit basissubsidie, reguliere uren IrisZorg Uren Gemeente 150 uur regulier, per gemeente (100 uur handhaving en 50 uur preventie) Uren GGD 300 uur uit basissubsidie (met name vanuit Gezonde School aanpak)

Kosten MysteryShop Op offertebasis (dagprijs van dat moment), uitgaande van een vierjaarlijks onderzoek bedragen de kosten circa € 750,- per gemeente / per jaar (in totaal ca. €3000,- per gemeente per onderzoek, één keer per vier jaar). Het exacte bedrag is mede afhankelijk van het aantal te bezoeken locaties.

Bijlage 1: Alcoholdeel E-MOVO 2007-2015 Zie hoofdstuk 2

Figuur 1

Het percentage jongeren dat in de afgelopen 4 weken voorafgaand aan het onderzoek heeft gedronken.

Figuur 2

Het percentage jongeren dat in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek 5 glazen of meer heeft gedronken bij één gelegenheid.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

2007 2011 2015

% Recent alcoholgebruik

Klas 2 Klas 4 Meisjes Jongens

VMBO HAVO/VWO Totaal

0

10

20

30

40

50

60

2007 2011 2015

% Binge drinken



Figuur 3

Het percentage jongeren binnen de groep drinkende jongeren, dat in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek 5 glazen of meer heeft gedronken bij één gelegenheid.

Figuur 4

Het percentage ouders van de drinkende jongeren, dat het goed vindt dat hun kind drinkt.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

2007 2011 2015

% bingedrinkers (recent) binnen de groep drinkers (recent)

totaal klas 2 klas 4 VMBO HAVO/VWO

0

10

20

30

40

50

60

2007 2011 2015

% Ouders die het goed vinden dat kind drinkt (% van drinkende kinderen)



32

Bijlage 2: Mystery Shop onderzoek 2010-2016

Figuur 5

In figuur 5 is de naleving op aankoopniveau per verkoopkanaal en per

onderzoeksjaar weergegeven.

Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer ... · Voorstel aan de Raad Opgesteld door,...

Documents

Transcript of Voorstel aan de Raad Datum raadsvergadering / Nummer ... · Voorstel aan de Raad Opgesteld door,...