voor GROEP - BavovriendenEen gebouw waar heel oud en heel modern gebroederlijk naast elkaar te...

Ontdekkingsboekje

voor GROEP 4

32–MU

Boekje N° 14

Jullie school: Klas: Jullie groep: 1.

2.

3.

4.

Jullie rondleider/aanspreekpunt:

Vereniging Vrienden van de Grote Kerk te Haarlem 14-ontdekkingsboekje groep 4.pdf

2

Ontdekkingsboekje voor GROEP 4 boekje N° 14

WWEELLKKOOMM IINN DDEE GGRROOTTEE OOFF.. SSTT.. BBAAVVOOKKEERRKK IINN HHAAAARRLLEEMM

Beste meisjes en jongens Van harte welkom in de Grote of St. Bavokerk in Haarlem. Door middel van de vragen en opdrachten in dit boekje leer je een heel bijzonder gebouw kennen. Een gebouw waar heel oud en heel modern gebroederlijk naast elkaar te vinden zijn. Een gebouw als plaats van ontmoeting, geloofsbeleving, bezinning en beleving van muziek en kunst. Jullie worden verwelkomd door een van de rondleiders. Zij of hij zal je het een en ander uitleggen. Deze rondleider is gedurende je verblijf in de Bavo altijd jullie aanspreekpunt. Natuurlijk kan je ook naar de begeleidende docent(en) of iemand anders van de kerk gaan. Na afloop van de tocht verzamelen jullie je weer op de plaats waar je bent verwelkomd. In de Bavo zijn altijd heel veel bezoekers, toeristen maar ook mensen die gewoon in de kerk willen zijn om welke reden dan ook. Er wordt ook vaak op het orgel gestudeerd of les gegeven. Kortom, er gebeurt heel veel in de Bavo. Daarom maken we, om overlast te voorkomen, met elkaar de volgende afspraken:

TIJDENS DE EXCURSIE GELDEN NATUURLIJK DE NORMALE SCHOOLREGELS.

JE BENT OP EEN RUSTIGE MANIER BEZIG MET DE OPDRACHTEN. DUS JE GAAT NIET SCHREEUWEN EN ZEKER NIET RENNEN. DIT IS BOVENDIEN GEVAARLIJK OP DE GLADDE EN SOMS ONGELIJK LIGGENDE ZERKEN VLOER.

JE HOUDT JE AAN DE RICHTLIJNEN, DIE DE MENSEN VAN DE KERK EN DE BEGELEIDENDE DOCENTEN AAN JE GEVEN.

TUSSEN 12.30 EN 13.30 UUR HEERST ER RUST IN DE KERK I.V.M. HET MIDDAGGEBED IN DE KERSTKAPEL.

JE KOMT NIET IN RUIMTES WAAR JE NIETS TE ZOEKEN HEBT, OOK AL STAAT ER EEN DEUR OPEN. BIJVOORBEELD: DE TOEGANG TOT HET ORGEL IS TEN ALLE TIJD VERBODEN.

GEBRUIK JE MOBIELE TELEFOON ALLEEN VOOR FOTO’S MAKEN. NIET VOOR BELLEN OF HET LUISTEREN VAN MUZIEK. BOVENDIEN IS HET ONBELEEFD NAAR ANDEREN TOE, WANNEER JE VIA JE OORTJES NAAR JE MP-3 LUISTERT IN DE KERK.

Als je je aan deze richtlijnen houdt, dan moet het ongetwijfeld een leuke en leerzame dag worden in onze kerk. Wij wensen je een heel veel plezier toe in dit onovertroffen monument. De medewerkers van de Grote of St. Bavokerk in Haarlem.


3


tips: Maak vooral veel foto’s. Als je dit bezoek moet verwerken in een werkstuk kan je hier veel nut van hebben! Sommige vragen zal je misschien niet zo gauw kunnen beantwoorden. Vraag dan gerust hulp bij jullie rondleider of een van de gastvrouwen of –heren. Zij zullen je met alle plezier helpen.

Plattegrond van de kerk. De letters geven de plaats van de verschillende opbjecten uit deze ontdekkingstocht aan.

Jullie ontdekkingstocht begint bij de letter E.


4


EE.. ““HHEETT BBEELLEEGG VVAANN HHAAAARRLLEEMM”” Je loopt via de noordelijke Kooromgang naar jullie startpunt. Aan de achterkant in het koor kan je deze prachtige koperen pelikaanlessenaar zien, in 1499 gegoten door de geelgieter Jan Fierens uit Gent. Nu ga je verder achter het koor langs tot het gedenkglas “het beleg van Haarlem”.

Dit glas uit 1981 (Bij gebrandschilderd glas spreek je niet van ramen maar van glazen!) heeft betrekking op het beleg van Haarlem tijdens de 80-jarige oorlog in 1573.

WAARAAN KAN JE ZIEN DAT DIT GLAS OVER HET BELEG VAN HAARLEM GAAT?

In de buurt van de Vontkapel zie je nog een sprekend voorbeeld van dit beleg.

WAT IS HET?

Welke glazen vind jullie groep trouwens de mooiste? Stel je eigen top-3 samen. Kruis de vindplaats aan op de plattegrond op blad 3.

Je vervolgt je tocht. Loop nu naar het punt bij letter F.


5


FF.. DDEE BBRROOOODDBBAANNKK

Waar staat deze bank? Heb je hem gevonden? Begin dan hier aan je tocht. Vanaf de Broodbank bank werd vroeger eten uitgedeeld aan de arme mensen. Dit gebeurde door 12 Heilige Geestmeesters, die elk voor een vak, een zogenaamd Penant, zaten. Op elk penant staat een tekst afgedrukt, die verband houden met het doel waar deze bank voor dient: het verdelen van voedsel aan de armen.

PROBEER EENS ZO’N TEKST TE ONTCIJFEREN. SCHRIJF DE TEKST ACHTEROP DIT BLAD. Op de tweede Penant van links zie je iets bijzonders in het hout gekrast. Middeleeuwse graffity als het ware.

KAN JIJ ZIEN WAT DIT VOORSTELT?

AAN WELK OBJECT IN DE BUURT VAN DE BROODBANK IS TE ZIEN DAT HIER AAN ARMENZORG WERD GEDAAN?

Nog een paar weetjes. Op de tafel, voorop de bank zie je talloze kerven in het hout. Dit is afkomstig van het veelvuldig vlees en brood snijden door de Heilige Geestmeesters. De broodbank wordt nog steeds gebruikt. In de tijd voor de kerst, de advent wordt er geen brood uitgedeeld, maar het wordt

verkocht.

WAAR GAAT VOLGENS JOU DE OPBRENGST HEEN?

Loop onder het orgel door en ga via het middenpad naar G.


6


GG.. HHEETT GGEEWWEELLFF

Het houten gewelf is het laatste bouwobject van de kerk geweest. Tussen het deel boven het koor (gereed in 1532) en het deel boven het schip (een paar jaar later gereed, in 1538) kan je verschillen zien. Als je goed kijkt zie je patronen van sterren.

HOEVEEL ACHT-PUNTIGE STERREN KAN JE IN HET DEEL BOVEN HET KOOR ZIEN?

HOEVEEL VIER-PUNTIGE STERREN ZIE JE?

Loop nu naar de viering. Dit deel van het gewelf is van steen gemaakt. Je ziet daar een klok met alleen een uurwijzer.

HOE LAAT IS HET OP DIT MOMENT?

Loop verder naar het middenschip. Ook daar zie je in het gewelf een sterrenpatroon.

HOEVEEL PUNTEN HEBBEN DEZE STERREN?

HOEVEEL STERREN TEL JE HIER?

In het middenschip vinden de kerkdiensten plaats.Dit gebeurt rondom het Liturgisch Centrum, bij punt


7


HH.. DDEE PPRREEEEKKSSTTOOEELL

De preekstoel is het meest in het oog springende deel van het zogenaamde Liturgisch Centrum. Daar begint jullie tocht. Het is, zoals de naam als zegt, het centrum, waar de protestantse kerkdiensten plaatsvinden. In het Liturgisch Centrum zie je een aantal dingen, die belangrijk zijn bij de kerkdiensten.

WELKE DINGEN ZIE JE ZOAL?

De preekstoel bestaat uit twee bijzondere onderdelen: de kuip, waar de dominee in staat en de luifel, boven hem.

WAAR DIENT DEZE LUIFEL VOOR.

Kijk naar de plaatjes hierboven.

TOT WELKE STIJL KAN JE DE KUIP REKENEN?

Vanaf de plaats waar je nu bent kijk je naar het Müllerorgel.

Links: Gotisch (rond 1400)

Rechts: Barok (rond 1700)


8


II.. HHEETT CCHHRRIISSTTIIAAAANN MMÜÜLLLLEERROORRGGEELL

Het Müller-orgel wordt door zeer veel mensen gezien als het mooiste orgel ter wereld. Zowel uiterlijk als ook in klank. Misschien heb je geluk dat er op dit ogenblik op wordt gespeeld, dan kan je de bijzonder fraaie klank aan den lijve ervaren. Kijk eens rustig naar het orgel. Het instrument, tussen 1735 en 1738 gemaakt door Christiaan Müller, is ruim 25 meter hoog. Het telt zo’n 5000 pijpen. Van heel groot tot heel klein. De grootste pijp zie je in het midden van de linker pedaaltoren: 10 meter lang. De kleinste, zo groot als een potlood, zie je niet. Die zit ergens in het orgel. Slechts een klein deel van al die pijpen is zichtbaar. Op de onderste foto zie je het rugwerk.

HOEVEEL PIJPEN ZIJN ZICHTBAAR IN HET RUGWERK?

OP WELKE MANIER HEB DITJE GETELD?

Het orgel is een muziekinstrument, dat zeer rijk is versierd met beeldhouwwerk. Je ziet bijvoorbeeld veel muziekmakende engelen. Behalve de twee grote beelden boven op het orgel. Links zie je daar Koning David, die speelt op een harp, rechts staat Asaf, met een luit. In het midden staan de twee leeuwen, die het stadswapen vasthouden.

HOEVEEL ENGELEN KAN JE ZIEN EN WELKE INSTRUMENTEN BESPELEN ZIJ ZOAL?

Je loopt naar het midden van de kerk, naar de letter J.


9


JJ.. PPIIEETTEERR JJAANNSSZZOOOONN SSAAEENNRREEDDAAMM

Je ziet hier een schilderij van Pieter Janszoon. Saenredam. Op het gebied van de beeldende kunst is Saenredam (1597~1665) heel belangrijk geweest voor de St. Bavo. Hij is de eerste geweest, die de kerk op tientallen schilderijen en tekeningen nauwgezet heeft vastgelegd. Een afbeelding van dit schilderij staat in de kerk, op dezelfde plek waar je de vrouw (links onderin) ziet zitten.

IN VERGELIJKING MET DE SITUATIE NU ZIE JE EEN AANTAL VERSCHILLEN. NOEM ER EEN PAAR.

Probeer een foto te maken van het zelfde tafereel, vanaf de zelfde plek waar Saenredam heeft gezeten. Deze plek is naast de Telkamer. Dicht in de buurt van deze plaats ligt Saenredam begraven.

WELK NUMMER HEEFT DE GRAFSTEEN? (KIJK GOED NAAR DE RICHTING VAN HET NUMMER).

Je loopt naar het orgel. Onder het orgel ga je rechtsaf en loopt nu naar K.


10


KK.. HHOONNDDEESSLLAAGGEERRSSKKAAPPEELL

Als je oude schilderijen van kerken ziet, zal je altijd wel een hond zien afgebeeld. Vroeger was dit heel gewoon. De kerk was altijd open voor iedereen. Ook voor honden. Alleen ze mochten niet blaffen en ze moesten zijn aangelijnd. Waren ze los, of blaften ze, dan kwam de hondenslager in actie. Gewapend met een stok voorzien van een of twee bellen sloeg hij de beesten de kerk uit. Na 1500 werd hij Floris met de bel genoemd.

IN DE KAPEL ZIE JE ERGENS DE HONDESLAGER AFGEBEELD. WAAR ZIT DEZE?

In latere tijd hielp de hondeslager ook met andere werkzaamheden in de kerk. Hij hielp de koster met schoonmaken en hij mocht in de winter hij stoven aan de kerkgangers verkopen. De opbrengst daarvan mocht hij houden. In de kapel staan ter herinnering hieraan drie van deze stoven opgesteld.

WAAR ZOUDEN DEZE STOVEN VOOR DIENEN?

Loop nu verder door de zijbeuk richting Noordertranscept.

Gerrit Berckheyde. Interieur van de St. Bavo-kerk ((± 1690). Let op de hond!


11


LL.. DDAAMMIIAATTEE Op de hoek van het transcept en de zijbeuk zie je het zogenaamde Damiate glas. Het is een herinnering aan één van de middeleeuwse kruistochten, waarbij de Egyptische stad Damiate werd veroverd. Bij deze verovering speelden Haarlemse schepen een belangrijke rol, zo wordt gezegd.

WAAR IS DIT AAN TE ZIEN IN DIT GLAS?

WAT ZIE JE NOG MEER IN HET GLAS?

Voordat je verder gaat met het onderwerp Damiate kijk je eerst naar het gedenkbord voor de resauratie van de toren, recht onder het raam. Een latijnse tekst is aangebracht op het metalen deel van het bord.

WELK METAAL IS DIT (VOELEN!). MET DIT ZELFDE METAAL IS DE HELE (HOUTEN) TOREN BEKLEED.

In de Nederlandse vertaling wordt gesproken over klokken en belletjes van François Hemony.

OVER WELK MUZIEKINSTRUMENT GAAT HET HIER.

Loop voor het 2e deel van deze opdracht naar de Brouwerskapel tot M.


12


MM.. SSCCHHEEEEPPJJEESS

Deze scheepjes worden ook de Damiaatjes genoemd. Ze hangen hier al eeuwen. De scheepjes zijn ook een herinnering aan de kruistocht in 1219. Kijk eens naar het schilderij hiernaast. Afgebeeld wordt de verovering van Damiate.

WELK VAN DE SCHEEPJES VERTOONT OVEREENKOMST MET HET DERDE SCHIP VAN RECHTS?

Loop nu een stukje door langs de Telkamer. Daar zie je links in een nis deze twee klokken staan. Elke avond van 21.00 tot 21.30 uur luiden vanuit de toren de zogenaamde Damiaatjes. Dit zijn twee klokjes, in 1531 aan de stad geschonken door de bisschop van Utrecht, ter herinnering aan de kruistochten. Vroeger werden ze geluid als waarschuwing dat de stadspoorten werden gesloten. De klank-volgorde was en is nog steeds: HOOG-LAAG-LAAG….HOOG-LAAG-LAAG……

WAAROM WERDEN VROEGER DE POORTEN ’S AVONDS GESLOTEN?

De klokken werden in de 18e eeuw vervangen door nieuwe exemplaren. De oude staan in de kerk opgesteld.

WELKE KLOK IS DE HOOGSTE IN KLANK, DE KLEINE OF DE GROTE?

Loop nu een stukje terug naar punt A.


13


AA.. HHEETT GGRROOTTEE HHEEKK IINN DDEE KKEERRKK

HOE HEET ZO’N HEK, WAAR JE NU VOOR STAAT?

Je ziet onder in het hek een groot aantal stadswapens in panelen.

IN WELK PANEEL ZIE JE DE STADSWAPENS VAN: Aan de linkerkant van de deur:

Haarlem e wapenbord van links

Leiden e wapenbord van links

Aan de rechterkant van de deur:

Amsterdam e wapenbord van links

Hoorn e wapenbord van links

WAT WAS VROEGER DE FUNCTIE VAN ZO’N HEK?

Ga nu onder de scheepsmodellen door naar B.

Het koor van de kerk wordt helemaal omsloten door een muur. Via de kooromgang kan je hier omheen lopen. De westkant van het koor bestaat uit een een schitterend uitgevoerd hek. Het is gemaakt rond het jaar 1519.


14


BB.. BBRROOUUWWEERRSSKKAAPPEELL

De Brouwerskapel is een van de oudste kapellen van de St. Bavokerk. Het is nu ingericht als koffiehoek. Ook vind je hier een leestafel met allerlei lectuur over de kerk. Aan de linkerwand van deze kapel zie je naamborden hangen van alle predikanten (dominees) tot nu toe.

IN WELK JAAR IS HET EERSTE BORD GEMAAKT?

WIE WAS DE EERSTE PREDIKANT IN DE ST. BAVOKERK?

Onder de grafzerken van deze kapel liggen doden begraven, net als overal elders in de kerk.

ALS JE KIJKT NAAR DE NAAM VAN DE KAPEL KAN JE DAN RADEN WELK BEROEP DEZE MENSEN HADDEN TIJDENS HUN LEVEN?

WIE ZIJN DANIËL CAJANUS EN SIMON PAAP?

Loop vanuit de Brouwerskapel naar de Telkamer. Daar vind je punt C.


15


CC.. HHEETT PPAATTRROOOONN

Boven de deur van de Telkamer hangt het oudste schilderij van de Grote of St. Bavokerk, het Patroon. Het is geschilderd in het jaar 1518. Het schilderij diende als maquette bij verbouwingen of uitbreidingen van de kerk. Je ziet de kerk dan ook in een andere (nog niet voltooide) staat dan tegenwoordig. Ergens in de kerk staat een vitrine met een model van de kerk, zoals deze er nu uitziet. Zoek deze vitrine op en probeer de volgende vragen te beantwoorden. In vergelijking met de echte kerk zijn in dit schilderij twee duidelijke verschillen te zien. Kijk dan vooral naar de toren en de aanbouwen rondom de kerk.

KAN JIJ ONTDEKKEN WELKE VERSCHILLEN ER ZIJN?

ZIE JE MISSCHIEN NOG MEER VERSCHILLEN?

“ ’t Patroen van de kerck ende van de toern”

Loop vanaf de vitrine naar de Mariakapel. Letter D.


16


DD.. GGRRAAFFZZEERRKKEENN In de St. Bavokerk liggen meer dan 1500 zerken (grafstenen). Daaronder liggen dus doden begraven. Tot ongeveer 1830 was het een normaal gebruik dat, als je veel geld had, je in de kerk kon worden begraven. Arme mensen werden buiten de kerk ter aarde besteld. Je loopt nu dus letterlijk over de lijken.

HOE KAN JE ZIEN, DAT DE OVERLEDENE RIJK WAS, OF NIET.

Tijdens de Franse overheersing van Nederland (1795-1813) werden van een aantal stenen de familiewapens en andere versieringen weggehakt. Dit gebeurde, omdat volgens de Fransen iedereen gelijk was aan elkaar. Gelukkig werden niet alle stenen vernield.

ZOEK EENS EEN STEEN OP, WAARVAN JIJ DENKT DAT DEZE IS “BEWERKT”. MAAK EEN FOTO ERVAN EN SCHRIJF HET NUMMER OP.

MMAARRIIAAKKAAPPEELL

PAL BIJ DE GRAFSTEEN OP DE FOTO IS DE INGANG VAN DE MARIAKAPEL. JE ZIET HIER EEN GEBRUIK, DAT JE VEEL IN ROOMS KATHOLIEKE KERKEN TEGENKOMT: JE KAN HIER EEN KAARSJE BRANDEN. DIT DOE JE BIJVOORBEELD VOOR IEMAND UIT JE FAMILIE DIE ERG ZIEK IS, OF MISSCHIEN OVERLEDEN IS, OF ZOMAAR IEMAND DIE JE DIERBAAR IS. JE GEEFT MET DIT KAARSJE AAN, DAT JE AAN HEM OF HAAR DENKT OF MEELEEFT.

Er is nog één vraag. Ga daarvoor naar de Viering.

DE GROTE OF ST. BAVOKERK WIL IEDEREEN DE GELEGENHEID GEVEN OM EEN MOMENT STIL TE STAAN BIJ IEMAND DIE DIERBAAR IS. OOK JIJ MAG DIT DOEN. GA GERUST DE KAPEL IN, STEEK EEN KAARSJE AAN EN STA EEN OGENBIK STIL MET JOUW GEDACHTEN OVER DE PERSOON VOOR WIE JE HET KAARSJE BRANDT.

DENK EROM: DEZE KAPEL IS EEN PLAATS VAN RUST IN DEZE TOCH WEL DRUKKE KERK.


17


NN.. HHEETT TTOOUUWW IINN DDEE VVIIEERRIINNGG Vanuit het gewelf in de Viering hangt een dik touw. Het uiteinde zit verborgen in een kastje aan een kolom. Eén keer per jaar wordt dit touw gebruikt.

PROBEER UIT TE VINDEN WAAR HET TOUW VOOR DIENT EN WANNEER HET GEBRUIKT WORDT. (VRAAG HET AAN EEN RONDLEIDER)

Nog wat tips: Tip1: vraag, als de klas weer compleet is na de excursie aan jullie rondleider of je de Knekelput mag zien. Deze bevindt zich in het Zuidertranscept. Tip2: vraag ook eens aan jullie rondleider of de slingerproef van Foucault kan worden gedemonstreerd.

Dit is de afsluiting van jullie tocht door de kerk. Wanneer je ziet dat je nog tijd over hebt, kan je nog wat rondkijken in het gebouw. Anders ga je naar de plaats waar je door je rondleider bent verwelkomd en wacht daar op de andere leerlingen van de klas. We hopen dat je een plezierige dag hebt gehad. En dat je misschien met andere ogen naar de Bavo of welke andere kerk je ook bezoekt gaat kijken. Want elk gebouw vertelt zjn eigen verhaal en elk verhaal kan heel boeiend zijn. Maar je moet deze eerst ontdekken.

Bedankt voor je bezoek en hopelijk mogen we je in de toekomst nog eens verwelkomen. Tot ziens in de Grote of St. Bavokerk in Haarlem.

Tekst: ©Fred Unlandt, 2010


18


AAAANNTTEEKKEENNIINNGGEENN

voor GROEP - BavovriendenEen gebouw waar heel oud en heel modern gebroederlijk naast elkaar te...

Documents

Transcript of voor GROEP - BavovriendenEen gebouw waar heel oud en heel modern gebroederlijk naast elkaar te...