en verder:

Gebouwen zijn potentiële enerGiecentrales

Kinderen houden de school warm

budGetneutraal verduurzamen met esco’s

2521 Gz houdt Kinderen te water

waterpolo is spetterend!

Het Magazine van INNAX GEBOUW & OMGEVING

RADAR

Samenwerking door consortium levert innovatief zwevend dak op

enerGiepositief Kantoor voor alliander/

/

/

/

/

/

inHoudsopgave

colofon

voorwoord

energiepositief kantoor voor alliander

2521 gewoon Zwemmen houdt kinderen te water

dutch green Building council

duurzaamheid volgens stef Bots

Bewustwording leidt tot efficienter energiegebruik

Kinderen houden de school warm

venlo greenpark, groen bedrijventerrein met WKo als basis

de vier gravinnen in Tiel; een plek voor iedereen

de duurzame aanpak van klimaat corporatie stichting Woonstede

Waarom zou ik de lamp kopen als ik alleen het licht wil hebben?

innaX nieuwe sponsor van de Koninklijke nederlandse Zwembond

elk gebouw is een potentiële energiecentrale

vastgoed budgetneutraal verduurzamen met esco's

duurzaam recreatieplezier bij landal greenparcs

de green campus aan de Tu delft

de goedkoopste kilowattuur is nog altijd de niet gebruikte

innaX bouwt mee aan de duurzame pijlers van nsi

innovatiebeleid als sleutel voor duurzaamheid

grafische vormgeving: ef2 doeltreffende communicatie, www.ef2.nlcontactpersoon: carol Monsanto, T +31 (0)88-55 33 700, e cmonsanto@innax.nl

radar is een MagaZine vaninnaX geBouW & oMgeving B.v.plesmanstraat 56

postbus 445

3900 aK veenendaal

T 088-55 33 000

e info@innax.nl

W degebouwverduurzamer.nl

Het samenstellen en redigeren van deze uitgave doen wij met grote zorgvuldigheid.

Mocht het toch zo zijn dat bepaalde informatie onjuist is, dan kunnen wij hiervoor

geen aansprakelijkheid aanvaarden.

© copyright 2012

informatie uit deze uitgave mag uitsluitend met voorafgaande toestemming

van innaX geBouW & oMgeving B.v. geheel of gedeeltelijk overgenomen of

bewerkt worden. in de meeste gevallen zal die graag verleend worden.

3

4

6

7

8

10

12

14

16

17

18

20

22

23

24

26

28

30

31

deurbel gaan voorzien van, bijvoorbeeld, een geïntegreerd zonnepaneeltje. dan sparen we de bouw en de exploitatie van twee kolencentrales uit én hoeven we de uitstoot van de co2 niet te compenseren. ondanks de iets hogere initiële kosten van de ’duurzame deurbel’ zijn de integrale kosten van deze deurbel flink lager!

om nu van alles de total cost of ownership te bepalen, is natuurlijk ondoenlijk, maar we kunnen er wel meer rekening mee houden. ook tijdens het ontwerp van een gebouw of het maken van een renovatieplan kan er rekening worden gehouden met ondermeer het energiegebruik, de gebruikte materialen en de onderhoudskosten. Gelukkig zien we steeds vaker voorbeelden van co-creatie, waarbij alle disciplines in het (ver)bouwproces, met inbegrip van de gebruiker, samen een plan maken. omdat het resultaat vaak veel beter is, geeft duurzaam bouwen hen dus nog eens extra een goed gevoel.

een ander leuk voorbeeld van denken vanuit integrale

kosten, is het project 2521 Gewoon zwemmen, dat verderop

in deze radar behandeld wordt. de achtergrond was de

stellingname van de Knzb dat er meer zwemwater nodig is in

nederland. de huidige zwembaden zijn in de meeste gevallen

niet rendabel of aan het einde van hun levensduur (veel

zwembaden in nederland dateren van na de watersnoodramp

in 1953). deze gegevens prikkelden ons om samen met

ondermeer de Knzb, bureau 2521 Gewoon zwemmen en een

architect te werken aan een zwembad dat wel rendabel is.

in feite bekijken we vanuit de exploitatiefase wat er nodig is

om een rendabel zwembad neer te zetten. het mooie is dat

we door deze samenwerking bewerkstelligen dat kinderen

een veilige en gezonde sport kunnen blijven beoefenen:

zwemmen. wij zijn zelfs zo enthousiast geworden dat we

het jeugdwaterpolo in nederland willen steunen. wij willen

immers de drijvende kracht zijn achter het verduurzamen van

gebouwen!

als wij in ons dagelijks handelen blijven denken vanuit “total

cost of ownership” dan maken we toekomstbestendige

keuzes en dragen we iedere dag weer bij aan een schonere

en zuinigere wereld.

jörgen waagenaar

algemeen directeur

Total Cost of Ownership;

een manier van denken, een manier van leven

In deze tijd is het belangrijk uitgaven en inkomsten

goed in het oog te houden. De bomen groeien

niet meer tot aan de hemel, dus opletten is het

devies. Total Cost of Ownership analyses worden

steeds belangrijker om de kosten over de gehele

levenscyclus laag te houden. We moeten verder

kijken dan de initiële aanschafwaarde van een

product om de laagste kosten te kunnen bereiken.

in de praktijk is het vaak lastig om goed te doorzien wat nu de werkelijke totale kosten zijn van iets. een mooi voorbeeld zijn de kosten van een simpele deurbel. een deurbel ‘kijkt’ de hele dag door of er iemand gaat aanbellen. dat kost natuurlijk handen vol stroom en daar staan we niet bij stil. in europa hebben we zelfs twee kolencentrales nodig om al die deurbellen van stroom te voorzien! bij de aanschaf van zo’n deurbel zou je de kosten van die centrales en de benodigde brandstof (nu veelal kolen) en eigenlijk ook nog de co2-compensatie daarvan moeten meenemen in het beslissingsproces. als je dit weet, zou je sneller een

voorwoord/

3 voorwoord

Een goede samenwerking resulteert in een beter product. Dit bewijst

het consortium dat werkt aan de renovatie van de locatie Duiven voor

netwerkbedrijf Alliander. Op basis van een open aanbestedingsproces,

waarin de samenwerking binnen elk consortium werd gestimuleerd, is

gezocht naar een geschikte oplossing om deze locatie te verduurzamen

en het aangrenzende bedrijventerrein daarbij te betrekken. Dit heeft

geresulteerd in een concept waarbij een ‘klimaatkas’ met een zwevend

dak geplaatst wordt over bestaande gebouwen. De plannen voor

aanpassing van de gebouwen worden uitgewerkt door VolkerWessels

Vastgoed, achitectenbureau RAU en INNAX.

gebruik van grondwater voor warmte/

koudeopslag, wordt het nieuwe complex

co2-neutraal en zelfs energiepositief.

de innovatieve aanpak en het opwekken

van schone energie, sluiten aan bij

de wens van de gemeente duiven

om ruimte te bieden aan bedrijven

die de transitie naar een duurzame

energiehuishouding stimuleren. in

het vestigingsbeleid op de nieuwe

bedrijventerreinen is dit al zichtbaar.

daarnaast wil alliander zijn duurzame

aanpak vertalen in gebiedsontwikkeling.

alliander en de gemeente duiven

zullen daarom de eerste twee partners

alliander wil op innovatieve wijze

voor 1.275 medewerkers duurzame

huisvesting creëren op het

bedrijventerrein nieuwgraaf in duiven.

door middel van ‘co-creatie’ met

medewerkers zal een definitief ontwerp

worden bepaald voor de nieuwe

huisvesting die overkapt wordt door

een ‘klimaatkas’ met een zwevend dak.

het nieuwe atrium dat ontstaat door

de overkapping verbindt de vijf panden

waardoor één efficiënt gebouw ontstaat.

het energieverbruik wordt gereduceerd

en het comfort van de werkomgeving

neemt toe. door plaatsing van

zonnepanelen, windmolens en het

worden in een ‘Groene alliantie’ om het

gehele bedrijventerrein nieuwgraaf te

verduurzamen.

Het Nieuwe Werken

het gebouwencomplex wordt ingericht

volgens de principes van het nieuwe

werken met in totaal ruim 850 flexibele

werkplekken.

Afval als grondstof

eén van de uitgangspunten bij het

aanpassen van de gebouwen, is

‘afval als grondstof’. het materiaal

dat overblijft, wordt hergebruikt op

het terrein. nieuwe materialen zijn

recyclebaar. regenwater wordt door

het dak opgevangen en gebruikt voor

koeling en als spoelwater voor de

toiletten. zowel bij de bouw als tijdens

het gebruik van het complex worden

grondstoffen en materialen hergebruikt.

de energie installaties zullen zelfs

cradle-2-cradle worden geleverd door

innaX volgens het turntoo concept.

de partijen die samenwerken met

alliander aan de realisatie van de

duurzame huisvesting zijn volker

wessels vastgoed, innaX Gebouw

& omGevinG, architectenbureau

rau, fokkema & partners (interieur),

boele en van eesteren (bouwkundige

werkzaamheden), Kuiper compagnons

(landschap), van rossum raadgevende

ingenieurs (constructie) en turntoo

(cradle-2-cradle systeem innovatie). na

definitieve goedkeuring van de plannen,

starten de bouwwerkzaamheden in

2013. streven is om het gebouw in 2014

volledig in gebruik te nemen.

enerGiepositief Kantoor voor alliander/

4 energiepositief kantoor voor alliander

RADAR

› Toekomstbeeld atrium Alliander

› Toekomstbeeld huisvesting Alliander

Informatie:

Danny Duinhouwer

T 088-55 33 000

E info@innax.nl

2521 Gewoon zwemmen houdt Kinderen te water/

6 72521 Gewoon zwemmen houdt kinderen te water dutch Green building council directeur stefan van uffelen

Informatie:

Franc Hoogstede

T 088-55 33 000

E duurzameenergie@innax.nl

www.2521gewoonzwemmen.nl

duurzame energievoorziening van het

concept is in handen van innaX.

2521 Gewoon Zwemmen

de naam 2521 Gewoon zwemmen staat

voor de afmetingen van het bad: 25 me-

ter lang bij 21 meter breed (een 8-baans

25-meter bad). Gewoon zwemmen staat

voor het feit dat je er ‘gewoon’ kunt

zwemmen. Gezondheid, sport en leren

zwemmen zijn de belangrijkste uitgangs-

punten van het concept. in dit standaard

zwembad zijn geen voorzieningen als

bubbelbaden, sauna’s, glijbanen of

stroomversnellingen aanwezig.

Uithangbord voor duurzaamheid

het gebouw vormt een solide basis voor

een optimale exploitatie van 2521 Gz en

is een uithangbord voor duurzaamheid.

Green deals en handige tools

de dGbc wil in 2012 diverse zogenoem-

de ‘green deals’ sluiten. ‘onder andere

met de politiek. zo is het plan om een

policy taskforce duurzaamheid te star-

ten. dGbc wordt steeds vaker gevraagd

als expert en de politiek heeft behoefte

aan goede informatie. een taskforce kan

bijdragen aan een goede besluitvorming

rondom duurzaamheid, die breed door

de sector wordt gesteund.’

de dGbc gaat daarnaast handige tools

ontwikkelen en aanbieden. ‘zoals gratis

software voor de berekening van de

milieulast van materialen.’ een ander dertig jaar geleden werden gemeen-

telijke zwembaden vooral ingezet voor

sportgebruik en het leren zwemmen.

dit was eenvoudig en goedkoop. door

toevoegingen van onder andere glijbanen

en whirlpools werden zwembaden in de

loop der jaren steeds duurder. daarbij

sluiten veel van deze dure zwembaden

waardoor er een tekort aan zwemwater

is ontstaan. dit tekort belemmert de

groei en professionalisering van zwem-

verenigingen. zodoende ook de rol die

de zwemsport in potentie kan spelen in

de maatschappelijke participatie en ge-

zondheidsbevordering van nederlanders.

in dit kader heeft de Knzb in samen-

werking met haar partners een nieuw

duurzaam concept voor het realiseren en

exploiteren van een zwembad, genaamd

2521 Gewoon zwemmen, uitgedacht. de

‘Zonder duurzame veranderingen

zal de financieel-economische

crisis voortduren. Alle kansen om

een duurzamere samenleving te

creëren moeten we daarom nú

verzilveren. En de Dutch Green

Building Council (DGBC) wil daar

ook in 2012 een zeer actieve rol

bij spelen’, zegt DGBC-directeur

Stefan van Uffelen.

de dutch Green building council wordt

steeds vaker in één adem genoemd met

duurzaamheidskeurmerk breeam-nl.

‘prima, maar we willen de markt graag

laten zien dat onze activiteiten veel

verder reiken. de focus ligt komend jaar

op het creëren van duurzame kansen

in brede zin. met goede afspraken tus-

sen overheid en markt, en met nieuwe

middelen willen we de drempel om te

investeren in duurzaam bouwen flink

verlagen’, legt dGbc-directeur stefan

van uffelen uit.

een slimme fundering zorgt voor een

1/3 kortere bouwtijd, kostenbesparing

en flexibiliteit naar toekomstig gebruik.

een slimme constructie, gericht op

prefabricage op basis van het cradle-to-

cradle-principe, voorkomt bouwfouten,

verhoogt de bouwsnelheid en minima-

liseert milieubelasting. in het gebouw

wordt gebruik gemaakt van hoogwaardi-

ge bassins met een lage onderhoudsbe-

hoefte en energieverbruik. het gebouw

is toegankelijk voor iedereen, sociaal

veilig door middel van een eenvou-

dige gebouwstructuur, biedt maximaal

overzicht en heeft een hoge vandaal-

bestendigheid. de sfeer moet uitno-

digend zijn. een behaaglijk klimaat en

aangename akoestiek dragen hieraan

bij. de energiekosten vallen 30% lager

uit dan bij een vergelijkbaar zwembad

(in wateroppervlakte en functie). Gemikt

moet daarom worden op een a++ label

met een 25% lagere co2-uitstoot.

Overweldigende reacties

tot nu toe wordt 2521 Gz zeer enthousiast

ontvangen. onder andere de engelse,

finse en oekraiense zwembonden zijn

geïnteresseerd in het concept. zelfs vier-

voudig olympisch Kampioen alexander

popov is zeer onder de indruk. hij

noemt 2521 Gz ‘uniek, betaalbaar en

doordacht’ en hij zet zich in voor de

introductie van Gewoon zwemmen in

rusland. ook binnen onze landgrenzen

valt 2521 Gz op. in 2011 bereikte het con-

cept de finale van de sport en zakentro-

fee 2011. daarnaast zijn verschillende

gemeentes in nederland al begonnen

met haalbaarheidsonderzoeken, dan wel

de bouw van een 2521 Gewoon zwem-

men-zwembad.

idee is een voorbeeldcontract voor ver-

enigingen van eigenaren, waarmee ze

met duurzaamheid aan de slag kunnen.

‘denk bijvoorbeeld aan de gezamen-

lijk aanschaf van zonnepanelen voor

een hele straat. zo mobiliseert dGbc

nieuwe klanten voor de sector.´

Dutch Green Building Week

het klimaatprobleem reikt veel verder

dan de tekentafel van de architect of de

plannen van een projectontwikkelaar.

uiteindelijk moeten ook eindgebrui-

kers van gebouwen en gebieden zich

bewust worden dat we echt anders

moeten gaan denken en doen. eén

van de activiteiten waarmee de dGbc

breed aandacht vraagt voor het klimaat-

probleem is de dutch Green building

week. die vond in 2011 plaats van 19

tot en met 23 september en heeft alle

verwachtingen overtroffen: “meer dan

tachtig bijeenkomsten en evenementen

verspreid door heel nederland maak-

ten duurzaamheid tot een mainstream

fenomeen.” met deze week sluit de

dGbc aan bij een wereldwijd initia-

tief: de world Green building week,

georganiseerd door de world Green

building council. de 2e editie van de

dutch Green building week vindt plaats

van maandag 17 tot en met vrijdag 21

september 2012.

Het exploiteren van een zwembad is in Nederland een dure

aangelegenheid. Hierdoor is een zwemwatertekort ontstaan en dit baart

de KNZB al tijden zorgen. Om dit probleem op te vangen, introduceert

de KNZB ‘2521 Gewoon Zwemmen’; een duurzaam zwembadconcept dat

kinderen in Nederland weer in het water moet krijgen.

‘in 2012 zetten wij vol in op deals en middelen voor een duurzamere samenlevinG’

/

Dutch Green Building Council / de dutch Green building council (dGbc) is opgericht in 2008. de dGbc wil een platform zijn voor visieontwikkeling, kennisoverdracht en samenwerking op het gebied van duurzaam bouwen. de dGbc is een onafhankelijke stichting, die financieel wordt ondersteund met de bijdragen van participanten. dat zijn er nu al een kleine 400 waaronder innaX. meer informatie is te vinden via www.dgbc.nl.

RADAR

Duurzaamheid is een breed begrip. Iedereen en elke organisatie geeft een andere invulling aan dit begrip. Door

in deze rubriek personen aan het woord te laten die zich voor een duurzame toekomst inzetten, verwachten wij

anderen te inspireren om ook duurzaam te handelen. In deze editie Stef Bots, adviseur duurzaamheid bij INNAX.

van brundtland dat duurzaamheid

wereldwijd op de kaart heeft gezet.

in zijn huis hangen uitsluitend

spaarlampen, hij koopt zijn elektriciteit

en gas groen in en rijdt geen auto. als

adviseur is stef ook betrokken bij het

vormen van het breeam-label voor

nederland en is hij lid van diverse

werkgroepen van het dutch Green

building council.

‘duurzaamheid zie ik als een

ontwikkeling waardoor onze huidige

generatie op een prettige en

stef bots trad zestien jaar geleden

in dienst bij innaX. hij begon als

assistent recycling manager en

heeft zich vervolgens ontwikkeld tot

adviseur milieu en duurzaamheid. stef

zet zich niet alleen beroepsmatig in

voor duurzaamheid. de afgelopen

twee jaar heeft hij meegeschreven

aan ‘nederland krijgt nieuwe energie’,

een maatschappelijk, politiek initiatief

om de energietransitie in te zetten.

daarnaast was hij betrokken bij ‘our

common future 2.0’, de nederlandse

update van het 25 jaar oude vn-rapport

comfortabele wijze kan leven', zegt

bots. 'en dat zonder dat het afbreuk doet

aan de behoefte van onze toekomstige

generaties of mensen elders op onze

wereld. er is eigenlijk geen ander

alternatief.’

Drijfveer

‘ik maak deel uit van een generatie die

geen armoede of honger heeft geleden

en niets tekort is gekomen', vervolgt

bots. 'dat maakt mij, in historisch

perspectief en vergeleken met zo’n

beetje driekwart van de mensheid elders

duurzaamheid volGens stef bots/

8 duurzaamheid volgens stef bots

op de wereld, een bevoorrecht mens.

zo voel ik mij ook. daarnaast ben ik

ervan overtuigd dat wij de aarde te leen

hebben van toekomstige generaties.

zie het als een flexplek die je netjes

achterlaat voor de volgende gebruiker.

zo moeten wij ook onze wereld netjes

en goed beheerd achterlaten voor

degenen die na ons komen. heel veel

ingewikkelder is het niet.’

Grootouders

als rolmodel voor duurzaam handelen

maakt sietz leeflang* een goede

kans bij bots, maar hij zoekt het toch

dichter bij huis, bij zijn grootouders.

'mijn opa was als makelaar een

vermogend man. toch leefden mijn

grootouders uitgesproken sober.

ik herinner me dat we gezamenlijk

sinterklaas vierden en mijn oma al het

pakpapier weer netjes opvouwde en

bewaarde. het volgende jaar wist zij

het met een licht triomferende glimlach

weer tevoorschijn te toveren. of de

wormstekige appels met rotte plekjes

die van de sterappelboom in de tuin

waren gevallen. ze waren misschien

niet meer geschikt om uit de hand

te eten maar werden door oma in

appelmoes verwerkt. de lekkerste die

ik ooit heb gegeten. zij belichamen

voor mij de zeldzame combinatie van

financiële vermogendheid en een

sobere levensstijl. daar neem ik graag,

met alle nuances die daarbij denkbaar

en noodzakelijk zijn, een voorbeeld aan.’

Toekomstbestendig bouwen

‘toen ik geboren werd telde de aarde

slechts 2,5 miljard mensen. in slechts

één mensenleven, mijn leven, nadert dat

aantal nu de 7 miljard. als ik me netjes

aan de statistiek houd en een jaar of

80 wordt, zal de wereldbevolking zijn

verdrievoudigd. we kunnen veilig stellen

dat de komende generatie vrij groot is.

sietz leeflang is de oprichter

van ‘de Kleine aarde’, een

ecologische proeftuin en –

boerderij die later is uitgebreid tot

een ecopark.

de boerderij is destijds opgericht

als reactie op het rapport van

de club van rome in 1972. de

Kleine aarde is per1 januari 2011

opgeheven.

voornamelijk omdat de

ontwikkelingen op het gebied

van duurzaamheid hen voorbij

snelden. het ecopark heeft

zichzelf na vele ontwikkelingen

te hebben geïnitieerd overbodig

gemaakt.

op initiatief van het ecopark

werd de eerste biomassacentrale

van nederland gebouwd,

verrees de eerste windmolen

voor stroomopwekking, werd

het eerste energieneutrale huis

neergezet en werd de schijf van

vier (nu van vijf) ontwikkeld.

ook waren leeflang en de zijnen

pioniers op het gebied van

biologische landbouw, duurzaam

bouwen, duurzaam consumeren

en de ecologische of mondiale

voetafdruk in nederland.

wij moeten er dus voor zorgen dat de

draagkracht van de aarde niet wordt

overschreden. dit lukt alleen als we op

een economisch verantwoorde wijze

in onze behoeften kunnen voorzien.

deze drie kernwaarden: menselijke

behoeften, ecologische draagkracht en

economische deugdelijkheid, komen

terug in de bekende drie p’s (people,

planet en profit).’

‘ook voor gebouwen is dit een zeer

bruikbaar concept', zegt bots. 'ik

geloof dat duurzame gebouwen

een economisch hoger rendement

hebben, ze kennen een veel hoger

gebouwcomfort en een veel lagere

milieubelasting dan conventionele

gebouwen. ik merk ook dat de markt

steeds meer in beweging is en meer de

leiding neemt. de dutch Green building

council (dGbc) bijvoorbeeld is opgericht

door vastgoedbedrijven. en elk zichzelf

respecterende onderneming opereert

volgens een duurzaamheidsbeleid,

of streeft naar maatschappelijk

verantwoord ondernemen (mvo). op

technologisch gebied gebeurt ook veel.

denk aan het opwekken van duurzame

energie, energiebesparing en de cradle-

to-cradle-denkwijze. ook innaX heeft

verduurzaming als speerpunt binnen

haar visie opgenomen. en in mijn werk

vind ik het belangrijk om iets waar te

maken voor milieu en duurzaamheid

en te werken aan gebouwen die

toekomstbestendig zijn.’

› Stef Bots

RADAR

PC Powermanagement

het energiebesparende computerpro-

gramma van the Green mile project

wordt op alle computers geïnstalleerd.

Besparingsmaatregelen

voor meer energiebesparing worden de

verouderde cv-ketels vervangen en de

capaciteit van de gasmeter verkleind.

‘op basis van het mja3* stellen

we onze energie-efficiencyplannen

op,’ vervolgt jeroen wayenberg.

‘hierin nemen we onze jaarlijkse

doelstellingen op en geven we aan

met welke maatregelen we die willen

verwezenlijken. het verduurzamen van

ons studentencentrum is hiervan een

tastbaar voorbeeld. daarnaast bieden

energiepresentatieadviezen voor

utiliteit, het energiemonitoringssysteem

en meerjarenonderhoudsplannen de

nodige input om dichter bij ons doel voor

co2-reductie te komen. innaX helpt

ons daarbij als adviseur op het gebied

van energie en het beoordelen van de

besparingsmaatregelen.’

BREEAM Very Good

de universiteit leiden is voornemens

rond 2022 een nieuwbouwcomplex

te realiseren. het huidige pand

dateert uit 1960 en voldoet niet aan de

duurzaamheidseisen. het ambitieniveau

voor deze nieuwbouw is het behalen

van een breeam very Good label.

Veel overbodig energiegebruik kan worden voorkomen door bewustwording te stimuleren. Zo'n aanpak

draagt bij aan efficiënt energiegebruik en daardoor aan het terugdringen van CO2-uitstoot. Immers, wie als

ondernemer weet hoe en waar energie verbruikt wordt, krijgt al snel inzichtelijk hoe hij kan besparen. Daarom

stelt de Universiteit Leiden bewustwording in het energiebeleid centraal.

bewustwordinG leidt tot efficiënter enerGieGebruiK/

10 bewustwording leidt tot efficiënter energiegebruik

› Jeroen Wayenberg, energiecoördinator

› Fot

ogra

fie: E

nith

Ste

nhui

js

Informatie:

Ed Diepeveen

T 088-55 33 000

E energiemanagement@innax.nl

van de meerjarenafspraken energie-

efficiency (mja3*) heeft de universiteit

zich ten doel gesteld z'n co2-uitstoot

de komende vijftien jaar met dertig

procent te reduceren. jaarlijks komt

dat gemiddeld neer op een reductie van

twee procent. dat is een vrij ambitieuze

doelstelling, gelet op het feit dat het

aantal studenten – en hiermee de

energiebelasting – jaarlijks toeneemt.

de universiteit leiden telt

ongeveer 19.000 studenten en 5.300

personeelsleden. ze werken en leren

op een kleine 400.000 vierkante meter

bruto vloeroppervlakte, verdeeld

over zes faculteiten in leiden en

den haag. de gebouwen lopen qua

energiezuinigheid en leeftijd sterk

uiteen. van rijksmonumenten tot en

met nieuwbouwpanden. in het kader

‘we leggen de lat bewust hoog,’ zegt

energiecoördinator jeroen wayenberg

van de universiteit leiden. ‘we streven

naar een continue verbetering van de

energie-efficiency in onze bedrijfsvoering.

het creëren van draagvlak is hierin een

belangrijk onderdeel. daarom is het

zaak dat we medewerkers en studenten

bewustmaken van de thematiek die voor

onze instelling zo ontzettend belangrijk is.’

› Studentencentrum Plexus

Studenten denken mee

dat draagvlak krijgt bijvoorbeeld

vorm binnen the Green mile

project, een initiatief waarin

studenten van de universiteit leiden

nadenken over duurzaamheid en

energiebewustwording. vanuit dat

project is bijvoorbeeld het plan

ontstaan een energiebesparend

programma te installeren op alle

computers in de computerzaal.

daarnaast fungeert the Green mile

project als studentenvraagbaak op

gebied van energie-efficiency. naast

dit studentencollectief zijn bij alle

grote gebouwen van de universiteit,

energieteams actief. de teams komen

drie keer per jaar samen en initiëren en

begeleiden duurzame initiatieven.

Duurzaam studentencentrum

energieteam plexus en the Green

mile project zijn gestart met een

pilot waarbij het studentencentrum

plexus het voorbeeld moet worden

op het gebied van duurzaamheid

en energiebewustwording. met z'n

studiezalen, computerzaal, infotheek,

universiteitswinkel fitnessruimte en

huisvestingsfaciliteiten is plexus een

omvangrijk studentencentrum. door het

energiegebruik van plexus zichtbaar te

reduceren, wil de universiteit leiden

een positief signaal afgeven aan

zowel studenten als medewerkers. de

volgende maatregelen staan op stapel:

Zonnecellen

het dak van studentencentrum plexus

wordt gedeeltelijk voorzien van

fotovoltaïsche laminaten, waarmee

energie kan worden opgewerkt. de

verwachting is dat hierdoor de 10.000

kwh per jaar wordt opgewekt. via

een display bij de ingang van plexus

wordt dit resultaat tezamen met

het energiegebruik getoond aan de

gebruikers van het pand. hiermee wordt

energieverbruik zichtbaar.

EnergyCasting

het energiemonitoringsysteem waar de

universiteit mee werkt, wordt uitgebreid

met de applicatie energycasting.

via een display in de hal van plexus

worden vervolgens alle verbruiken aan

de gebruikers van het pand realtime

inzichtelijk gemaakt.

*MJA3: Meerjarenafspraken

energie-efficiency 2001-2020 /

de mja is een vrijwillige - maar

niet vrijblijvende – afspraak

tussen overheid, bedrijfsleven en

instellingen voor het effectiever

en efficiënter inzetten van

energie. met als resultaat dat de

hoeveelheid benodigde energie

per eenheid product of dienst

vermindert.

RADAR

Geen ruimte, hoek of stoel bleef onbenut in de voormalige huisvesting

(1932) van de Veldhuizerschool. Er was slechts plek voor acht groepen,

waarvan twee in een tijdelijke nevenvestiging waren ondergebracht.

Ruimtegebrek, ouderdom van het gebouw en onderhoudskosten waren

de voornaamste redenen om te kiezen voor een nieuw onderkomen. Het

heeft de school veel tijd en inspanning gekost, maar het resultaat mag

er zijn. Geen muffe klaslokalen meer, maar een inspirerend gebouw dat

respect uitstraalt naar zijn omgeving en gebruikers.

Kinderen houden de school warm/

12 Kinderen houden de school warm

gezonde school voor ogen. en het was

nog de vraag of de toenmalige plannen

hierin zouden voorzien.

‘op basis van de wensen van de school

en de mogelijkheden van de omgeving

zijn we uitgekomen op het passiefbouw-

concept', zegt directeur ben hartman

van hartman bouwvisie. 'met andere

woorden, een gebouw dat geen gebruik

maakt van actieve energie via de

conventionele energievoorzieningen,

maar juist van de natuurlijke,

zogenaamde passieve bronnen die de

de veldhuizerschool in ede is een

basisschool met elf groepen (275

leerlingen). de behoefte alle elf groepen

op één locatie onder te brengen was

groot. oorspronkelijk was het bestuur

van de school van plan het bestaande

pand te verbouwen en te voorzien van

een uitbouw. bij nader inzien is echter

besloten om met het oog op de toekomst

de bouwplannen voor te leggen aan

het ontwerpmanagementbureau

hartmanbouwvisie. het bestuur had met

name een duurzame, energiezuinige en

omgeving ter beschikking stelt. we

hebben ons niet primair ten doel gesteld

een passieve school te bouwen. de

visie van de school en de omgeving

zijn leidend geweest in het gehele

bouwproces.’

Passiefschool

in augustus 2010 is gestart met de

bouw van een nieuwe, frisse en

passieve school, zonder radiatoren,

gasaansluitingen of lichtschakelaars.

in 2011 is de school in gebruik genomen

als een van de eerste passief scholen

van nederland. het energiegebruik is

met tachtig procent gereduceerd en het

licht en de ventilatie worden volledig

automatisch gestuurd op basis van de

aanwezigheid in de lokalen. de ramen

zijn veelal kleiner en kunnen niet worden

geopend, het dak is groen en door de

isolatie zijn de muren vrij dik waardoor

het relatief stil is in het gebouw. binnen

dit project heeft hartmanbouwvisie

nauw samengewerkt met bouwQuest,

jorissen simonetti architecten, innaX

en bartels ingenieurs.

‘het viel niet mee om afscheid te nemen

van ons oude gebouw. voor ouders,

leerkrachten en leerlingen was het

natuurlijk ook erg spannend. immers,

bouwen aan een nieuwe school zonder

verwarming wordt toch als vreemd

ervaren’, aldus Geertje van de put,

directeur van de veldhuizerschool.

‘maar nu de school eenmaal staat en

we er al een tijdje zitten, zijn we heel erg

trots.’

Respect voor de omgeving

tijdens de bouw is rekening gehouden

met de omgeving van de school. de

bomen om het gebouw zorgen voor

voldoende beschutting waardoor

zonneschermen in de zomer niet

nodig zijn, in de winter laten de bomen

weer zonwarmte toe in het gebouw.

daarnaast is de vorm van het gebouw

aangepast om de monumentale boom op

het schoolplein te behouden.

het ontwerp van de veldhuizerschool

is volledig gemaakt met behulp van

het bim. bim staat voor building

information modeling en is een

tekenpakket voor 3d-ontwerpen. alle

disciplines (bouwkundig, constructief en

installatietechnisch) komen in dit model

samen. het voordeel is dat eventuele

knelpunten al in een vroeg stadium

kunnen worden opgelost. iedere

wijziging wordt namelijk direct in het

hele model verwerkt en doorberekend

waardoor het ontwerpvoor alle

betrokken partijen constant actueel is.

op de faalkosten wordt bespaard en de

communicatie tussen de adviseurs en

de opdrachtgever is geoptimaliseerd.

‘werken met bim brengt een gebouw

in de ontwerpfase weer op een andere

manier tot leven', zegt directeur martijn

Geurts van innaX installatieadviseurs.

'het doorrekenen van wijzigingen is een

groot voordeel. daarnaast kun je sneller

schakelen in het bouwproces omdat je

beter kunt anticiperen op de gevolgen

van een wijziging.’

Wie niet waagt...

het realiseren van een passieve school

vereist een beetje lef. van de put zal niet

ontkennen dat het nieuwbouwproject

intensief en spannend is geweest. want

hoewel diverse onderzoeken al uitwijzen

dat frisse lokalen een betere werk- en

leerprestatie opleveren, zal de praktijk

het moeten uitwijzen.

‘iedereen is natuurlijk benieuwd of de

school straks de besparingen en het

comfort gaat leveren die zijn berekend.

wij houden het uiteraard nauwlettend

in de gaten. tot dusver is het simpelweg

genieten’, aldus van de put.

 Investering

» eigen geld (school)

€ 53.000,00

» extra bijdrage gemeente ede

€ 47.000,00

» subsidie provincie Gelderland

€ 100.000,00

» Totaal

ca. € 200.000,00

Informatie:

Martijn Geurts

T 088-55 33 000

E installatieadviseurs@innax.nl

RADAR

Inspirerend, innovatief en duurzaam; dat zijn de drie sleutelwoorden voor Venlo GreenPark. Dit bedrijvenpark

wordt ontwikkeld in het hart van Greenport Venlo, de tuinbouwkern van Limburg. In 2012 zal Venlo GreenPark

onderdak bieden aan de Floriade; met minimaal twee miljoen bezoekers het grootste evenement van Nederland.

ontwikkeling van het zestig hectare

tellende bedrijvenpark venlo Greenpark,

direct naast het veilingterrein fresh park

venlo, levert hieraan een belangrijke

bijdrage.

Inspirerend, innovatief en duurzaam

venlo Greenpark verrijst in het hart

van de parkachtige omgeving van

Greenport venlo. het bedrijventerrein

gaat vlekkeloos over in de groene

omgeving en behoudt deze voor de

natuurliefhebber. venlo Greenpark hoopt

hiermee andere bedrijventerreinen

nederland kent vijf tuinbouwkernen, de

zogeheten Greenports. Greenport venlo

is er een van, en is gelegen in de regio

rondom venlo. in Greenport venlo vindt

een unieke samenwerking plaats tussen

ondernemers, overheid, onderzoekers,

onderwijs en de bewoners in de

omgeving. centraal in de samenwerking

staan het stimuleren van innovaties,

het creëren van een aantrekkelijke

woon- en leefomgeving en een integrale

gebiedsontwikkeling. het doel is om

een impuls te geven aan de economie

van noord-limburg en omstreken. de

te inspireren. in het epicentrum van

venlo Greenpark is ruimte voor het

ontwikkelen en toepassen van de

nieuwste groene technologieën en

trends. het centrum is goed bereikbaar

en geheel duurzaam ontwikkeld.

rondom dit centrum ontstaat

het meest complete netwerk van

agribusiness, food, fresh en flowers in

de internationale euregio van duitsland,

belgië en nederland. de keuze voor

venlo Greenpark als onderkomen van

de floriade in 2012 bevestigt het groene

imago van het bedrijvenpark. van 5 april

een Groen bedrijventerrein met een wKo als basis/

14 venlo Greenpark

› Fotografie: Sjaak Peters

t/m 7 oktober zullen meer dan honderd

nationale en internationale deelnemers,

de miljoenen bezoekers aan de hand

van indrukwekkende paviljoens en

tuinen laten ervaren wat de invloed is

van de tuinbouw op de kwaliteit van het

dagelijks leven.

InnovaToren

de innovatoren is een landmark

binnen venlo Greenpark en vormt het

innovatieve epicentrum voor de regio.

hier komen netwerken tot stand, vinden

kruisbestuivingen plaats en wisselen

kenniswerkers voortdurend informatie

uit met nationale en internationale

organisaties en consumenten.

rondom het gebouw, het middelpunt

van de agrifood campus, komt

ruimte voor universiteiten, r&d

bedrijven, new product development

vestigingen van multinationals,

veredelaars, start-ups en incubators,

lifestyle- en conceptontwikkelaars,

denktanks, adviesraden en logistieke

dienstverleners.

Villa Flora;

het groenste kantoor van Nederland

in villa flora komen alle groene

voornemens van de stad en regio venlo

samen. ontworpen door architecten-

en ingenieursbureau van professor

jón Kristinsson uit deventer, vormt het

kantoor een blijvend beeldmerk voor de

regio. het imposante glazen gebouw

van dertig meter hoog is gelegen aan

de a73, naast de innovatoren. het

transparante villa flora is méér dan een

gebouw met een hoge icoonwaarde

vanwege zijn verschijningsvorm. met

alle gecombineerde state-of-the-art

milieutechniek is het ook een symbool

voor duurzaamheid en het epicentrum

van cradle-to-cradle-uitgangspunten. in

2012 staat villa flora in het middelpunt

van de belangstelling omdat het gebouw

dan onderdak zal bieden aan de

binnenexpositie van de floriade.

door het schuine dak en het vele glas

heeft villa flora veel weg van een

kas. er is dan ook gebruikgemaakt

van slimme energiebesparende

toepassingen uit de glastuinbouw,

zoals de inzet van zonne-energie.

het betonskelet van het gebouw is

demontabel, flexibel in te richten en

herbruikbaar. dat maakt een snelle

bouwtijd mogelijk en zorgt bovendien

voor een eenvoudige integratie van alle

toe te passen technieken.

WKO zorgt voor duurzame

energievoorziening

innaX is verantwoordelijk geweest

voor de energiecentrale, die gebaseerd

is op warmte Koude opslag (wKo). met

behulp van twee warme en twee koude

bronnen die zestig meter onder de

grond liggen, wordt de warmte en koude

uit villa flora opgeslagen en gebruikt

om villa flora en de innovatoren te

verwarmen en te koelen. het in de

toekomst te realiseren hotel zal later ook

gebruikmaken van deze energiecentrale.

fred Koiter, projectleider villa flora,

zegt over de keuze voor een wKo-

installatie: ‘vanwege ons streven naar

duurzaamheid, heeft venlo Greenpark

besloten op het floriade-terrein

geen gasleidingen aan te leggen.

een wKo heeft de mogelijkheid om

zeer duurzaam te functioneren. dat

maakte de keuze hiervoor eenvoudig.

het is de bedoeling dat de installatie,

die nu voor de gebouwen villa flora

en voor de innovatoren werkt, wordt

uitgebreid. vanwege een drinkwater

win- en beschermingsgebied in de

grond, is het namelijk niet mogelijk dat

elk gebouw zijn eigen wKo realiseert.

als eindperspectief moet de wKo-

installatie dus gaan functioneren voor

alle gebouwen, die op venlo Greenpark

worden gerealiseerd.’

Ontwikkelingen

venlo Greenpark is volop in

ontwikkeling. naast de innovatoren

en villa flora, wordt er gewerkt aan de

aanleg van de Greenportlane als nieuwe

ontsluitingsweg en er wordt een fiets-

en voetgangersverbinding gerealiseerd.

alles op venlo Greenpark wordt

ontworpen en ontwikkeld vanuit het

duurzaamheidconcept, gebaseerd op

het hergebruik van grondstoffen zodat

producten 100% recyclebaar zijn.

Informatie:

Franc Hoogstede

T 088-55 33 000

E duurzameenergie@innax.nl

www.venlogreenpark.nl

www.villaflora.nl

RADAR

Informatie:

Joop van der Voort

T 088-55 33 000

E bouwkundigadviseurs@innax.nl

17 de duurzame aanpak van Klimaatcorporatie stichting woonstede

van woonstede. 'we kunnen van de

daken roepen dat we een duurzame

corporatie zijn, maar mensen zullen het

moeten ervaren. door ons te certificeren

als klimaatcorporatie begrijpt iedereen

veel beter wat wij onder duurzaamheid

verstaan en hoe wij daad bij het woord

voegen.’

Minimaal energielabel B in 2025

stichting woonstede is van mening dat

een duurzame woning lagere woonlas-

ten moet opleveren voor haar huurders.

het energielabel speelt daarbij een

belangrijke rol. de corporatie streeft er

naar ruim 9.000 woningen in 2025 met

gemiddeld minimaal energielabel b te

hebben voorzien. om deze doelstelling

concreet te maken, worden conform het

klimaatconvenant in goed overleg met

de huurdersbond de nodige duurzaam-

heidsmaatregelen doorgevoerd.

‘duurzaamheid vergt vaak een hands-on

mentaliteit', zegt rijken. 'aan de hand

als woningcorporatie moet stichting

woonstede voldoen aan het landelijk

convenant voor energiebesparing van

de corporatiesector. hiertoe heeft stich-

ting woonstede zich als vierde laten

certificeren als klimaatcorporatie. daar-

naast zijn de huurdersbond en stichting

woonstede tot de conclusie gekomen

dat er op lokaal niveau behoefte was

aan het maken van afspraken in het ver-

lengde van het landelijk convenant. dit

heeft ertoe geleid dat het energiecon-

venant is verrijkt met het klimaatconve-

nant. hierin zijn alle doelstellingen en

afspraken vastgelegd om een duurzaam

woningbestand te realiseren.

Klimaatcorporatie

woningcorporaties die duurzaamheid

en energiebesparing corporatiebreed

toepassen, kunnen zich door het sKw

laten certificeren als klimaatcorporatie.

‘duurzaamheid zit tussen de oren', zegt

duurzaamheidscoördinator hans rijken

enerGiebewust wonen en bouwen met laGere woonlasten/

› Balie bij Woonstede

Voor Stichting Woonstede betekent duurzaamheid energiebewust wonen

en bouwen met als doel te besparen en woonlasten te verlagen. Daarom

werkt Woonstede nauw samen met de Huurdersbond en de gemeente Ede.

van de cartotheek van energielabels die

innaX voor ons opstelt en beheert, be-

palen we de duurzaamheidsmaatregelen

per woning. vervolgens toetsen we de

haalbaarheid van deze maatregelen met

de werkelijke situatie en de gewenste

doelstellingen. hierin adviseert innaX

ons zodat we er zeker van zijn dat de

juiste materialen gebruikt worden die

het beste resultaat geven, maar ook

technisch toepasbaar zijn.’

Duurzaam bewonersgedrag

‘samen met de huurdersbond willen

wij de woonlasten van onze huurders

verlagen’, vertelt rijken. ‘het gedrag van

de bewoners speelt daarin een belang-

rijke rol. om hen te informeren en te

enthousiasmeren voor duurzaamheid zet

de huurdersbond onder andere duur-

zaamheidsteams in. wij streven ernaar

om minimaal zeventig procent van de

bewoners mee te krijgen om energiebe-

sparende maatregelen te treffen.’

RADAR

de vier Gravinnen in tiel; een pleK voor iedereen/

16 de vier Gravinnen in tiel; een plek voor iedereen

te’ stad met een indrukwekkend plein,

een mediterrane sfeer en aangename

ontmoetingsplekken. de vier Gravinnen

omvat 169 appartementen. het complex

is voorzien van een ondergrondse par-

keergarage. tevens biedt het gebouw

een restaurant, gemeenteloket, een

huisartsenpraktijk, tandarts en een

kinderdagverblijf.

henk jan de weert, adviseur bij innaX:

‘voor scw was dit een ambitieus pro-

ject. in het ontwerp van de technische

installaties hebben we rekening moeten

houden met de wensen van de verschil-

lende partners en de diversiteit van de

gebruikers van het complex. wij zijn dol

op techniek en vonden het een leuke

uitdaging om tot een goed resultaat te

komen.’

reeds enige tijd bestonden er plannen

voor de vervanging van westlede, een

verzorgingshuis gelegen in tiel. in 2000

bleek bij een onderzoek dat renovatie

van het gebouw niet doelmatig zou zijn.

in samenwerking met diverse partners

maakte scw daarom de keuze voor

het ontwikkelen van een nieuwe woon-

voorziening met een eigentijdse opzet

en mogelijkheid tot zorgverlening. het

nieuwe gebouw de vier Gravinnen is

een complex geworden met een flexibele

moderne intramurale capaciteit, waar het

scheiden van zorg en wonen mogelijk is.

De Vier Gravinnen

het gebouw is ontworpen door het ar-

chitectenhuis in apeldoorn. de architec-

ten hebben zich vooral laten inspireren

door het italiaanse sienna. een ‘perfec-

Duurzaamheid en leefbaarheid

de vier Gravinnen is een plek voor

iedereen. tijdens de ontwikkeling en

bouw van dit nieuwe levendige cen-

trum, zijn duurzaamheid en leefbaarheid

belangrijke aandachtspunten geweest.

de gerealiseerde voorzieningen en

gebruikte materialen onderstrepen dit.

elke woning heeft vloerverwarming en

koeling, aangesloten op een collectieve

warmte Koude opslaginstallatie (wKo).

dit vertaalt zich in een lager energiever-

bruik en een lagere rekening voor ver-

warming. alle woningen zijn daarnaast

voorbereid op woonhuisautomatisering

en er zijn voorzieningen op het gebied

van domotica. op deze manier is een

beschutte omgeving gerealiseerd waar

mensen zich veilig voelen en ze direct

een beroep kunnen doen op de aanwe-

zige zorgverleners.

john van der staak, manager vastgoed

van scw: ‘dit gebouw is niet zonder

slag of stoot tot stand gekomen. het is

ons echter gelukt om datgene te reali-

seren wat we voor ogen hadden. daar

zijn wij best trots op. we merken nu

wel dat er voldoende aandacht uit moet

gaan naar het gedrag van de bewoners

om optimaal rendement te behalen met

de wKo-installatie. het installeren en

beheren alleen is niet voldoende. alle

opgedane ervaring nemen we mee en

we doen er ons voordeel mee tijdens

de nieuwbouw van ons kantoor in tiel.

innaX begeleidt ons daarin ook.’

Sinds vorig jaar is Tiel een uniek gebouw rijker: De Vier Gravinnen.

Dit nieuwe woongebied is duurzaam gebouwd met de nadruk op

leefbaarheid. Van alle gemakken voorzien, maar wel met een lagere

energierekening!

Informatie:

Henk Jan de Weert

T 088-55 33 000

E installatieadviseurs@innax.nl

Grondstoffen worden steeds schaarser en hergebruik wordt dus steeds

noodzakelijker. Daarom introduceert duurzame architect Thomas Rau

®turntoo. INNAX is partner van dit concept. Het is een bedrijfsmodel dat

leidt tot behoud van grondstoffen. Rau pleit hiermee voor performance-

based consumption, oftewel consumeren op prestatiebasis. Geen

bezittingen meer dus, maar tijdelijke prestatiecontracten voor alle

denkbare producten. ®turntoo wil hiermee bereiken dat productie en

consumptie niet langer ten koste gaan van milieu en maatschappij.

‘verGeet eiGendom; de prestatie telt!’ thomas rau. /

18 waarom zou ik de lamp kopen als ik alleen

het licht wil hebben?

› Thomas Rau © Hans Lebbe

› Kantoor Rau architecten © Rens van Mierlo/Zero40 studios

®turntoo zorgt voor een nieuwe manier

van produceren en consumeren en wil

de motor zijn van de maatschappelijke

bewustzijnsverandering die leidt tot een

circulaire economie. de onderneming

gaat uit van de gedachte dat een

consument voornamelijk geïnteresseerd

is in de performance van een product en

niet zozeer in het bezit van het product

zelf. zoals rau in interviews zegt:

‘waarom zou ik een lamp kopen om een

boek te kunnen lezen? ik wil toch alleen

licht hebben?’

bij ®turntoo blijft de producent

eigenaar en verantwoordelijk voor de

grondstoffen die samen het product

vormen. de consument huurt dit product

voor een bepaalde performanceduur.

aan het eind van de contractduur neemt

de producent het product weer terug

en verwerkt de grondstoffen tot een

nieuw product. producten worden zo

tijdelijke opslagdepots voor volledig

herinzetbare grondstoffen, in plaats

van verbruiksartikelen die bouwen aan

de afvalberg. omdat gebruikers niet

langer voor de grondstoffen hoeven te

betalen, zijn zij hierdoor financieel veel

voordeliger uit. dankzij ®turntoo kunnen

consumenten dus eenvoudiger in het

bezit komen van innovaties, zonder dat

dit ten koste gaat van het milieu en de

grondstoffenvoorraden.

Verantwoorde leefomgeving

met de verantwoordelijkheid van de

energienota, stimuleert het concept

de producent niet alleen om een

volledig recyclebaar, maar ook een

energiezuiniger product af te leveren.

in 1992 richtte thomas rau

architectenbureau rau op. de focus

van het bureau ligt op bouwen met

maatschappelijke impact. rau wil aan de

basis staan van systeemveranderingen.

voor hem is het belangrijk om het

ontwerpproces samen met de

opdrachtgever en de gebruikers te

doorlopen. de opdrachtgever krijgt

een gebouw dat aansluit bij zijn

behoeftes en waarmee hij zich volop

kan identificeren. de gebouwen van

rau zijn altijd dienstbaar aan de

omgeving en kenmerken zich door

lowtech-oplossingen voor hightech-

vragen. hierdoor zijn ze zo veel

mogelijk co2-neutraal, energieneutraal

of energieleverend, en budgettair te

verantwoorden.

®turntoo

met een steeds snellere innovatiecyclus

van producten, ontstaat er bij

consumenten het verlangen om

producten te vervangen lang voordat

deze het einde van hun levenscyclus

hebben bereikt. op dit moment belanden

producten die nog prima functioneren

en waar waardevolle grondstoffen

inzitten op de afvalberg. rau’s jongste

onderneming ®turntoo gaat de uitdaging

aan om dit probleem het hoofd te bieden.

door de verandering van verbruik naar

gebruik, oftewel naar maatschappelijk

verantwoord consumeren, verandert

automatisch de manier van ontwerpen

en produceren. ieder product wordt

een ‘grondstoffenbank’ waardoor

consumeren en produceren geen

negatieve effecten meer kennen.

®turntoo wil hele leefomgevingen,

inclusief gebouwen, gaan aanbieden op

basis van dit concept.

INNAX partner van Turntoo

philip blaauw, ceo innaX Group:

‘thomas rau is een man met een

heldere toekomstvisie: grondstoffen

worden schaars, we putten onze aarde

uit. de manier om daar wat aan te doen,

is om de leveranciers te verplichten de

grondstoffen terug te nemen na gebruik

van hun producten. deze oplossing sluit

aan bij onze visie op verduurzaming

van gebouwen. elk gebouw is in staat

om meer energie op te wekken dan te

gebruiken. innaX biedt voor duurzame

energieopwekking compleet verzorgde

contracting aan. de klant koopt als het

ware comfort voor zijn gebouw. de

installaties blijven hierbij in eigendom

van innaX. wij spreken slechts

de prestatie af en garanderen die

(warmte, koude, maar ook bijvoorbeeld

kostenbesparingen en co2-emissies).

het ontwerp, de bouw en exploitatie

worden door innaX verzorgd. na afloop

van de contractperiode nemen wij de

installatie terug. omdat dit naadloos

past in het ®turntoo-concept, is innaX

gevraagd als een van de partners voor

dit project.’

RADAR

INNAX en de Koninklijke Nederlandse Zwembond zijn een

samenwerking aangegaan voor de komende vier jaren. Wij hebben

ons als sponsor verbonden aan het jeugdwaterpolo. Daarnaast gaan

we samenwerken met 2521 Gewoon Zwemmen, een onder regie van de

KNZB ontwikkeld duurzaam zwembadconcept waarin gezondheid door

beweging centraal staat.

innaX nieuwe sponsor van de KoninKlijKe nederlandse zwembond/

20 innaX nieuwe sponsor van de Koninklijke nederlandse zwembond

› INNAX nieuwe sponsor Koninklijke Nederlandse Zwembond

dat wij betrokken zijn geraakt bij het

duurzame zwembadconcept 2521

Gewoon zwemmen. wij verzorgen als

innaX de duurzame energievoorziening

van dit concept waardoor het

partnership met de Knzb ook een

duidelijke business doelstelling heeft.’

jan Kossen, directeur van de Knzb: ‘wij

zijn bijzonder verheugd met innaX als

nieuwe sponsor van het waterpolo en

partner van 2521 Gewoon zwemmen.

wij zoeken als Knzb voortdurend naar

verbreding en verdieping van onze

dienstverlening en productaanbod.

met de komst van innaX zijn wij als

jörgen waagenaar, algemeen directeur

innaX: ‘direct en indirect willen wij

onze bijdrage leveren aan een duurzame

toekomst. een gezonde levensstijl mag

daarin niet ontbreken. wij hebben

ons daarom verbonden als partner

aan het eK waterpolo en het Knzb

jeugdwaterpolo. immers, de jeugd heeft

de toekomst. wij zijn als bedrijf al enige

jaren bekend met de waterpolosport.

reeds enkele jaren zijn wij verbonden

als sponsor aan polar bears uit ede.

deze positieve ervaring heeft ertoe

geleid om de sport in de breedte verder

te omarmen. de samenwerking met de

Knzb heeft er bovendien toe geleidt

Knzb in staat om een enorme impuls

te gaan geven aan het jeugdwaterpolo

in nederland. waterpolo zit enorm in

de lift als sport en wij willen dit graag

doorzetten met een sterk breedteplan

vanaf de jongste jeugd. binnen het 2521

Gewoon zwemmen zwembad concept

heeft innaX aangetoond dat de

energiekosten tenminste 30% lager kan

uitkomen dan bij een regulier zwembad,

waardoor de co2-uitstoot ook 25%

lager is. met innaX als partner kunnen

we echt verschil gaan maken voor de

zwembad ontwikkeling in binnen- en

buitenland.’

Waterpolo is spetterend!

waterpolo is in 1869 ontstaan en

sinds 1900 een olympische sport

voor de mannen en sinds 2000 voor

de vrouwen. nederland heeft met

ruim 30.000 actieve beoefenaars

de grootste waterpolocompetitie

ter wereld. nederland is bijna altijd

vertegenwoordigd op de olympische

spelen. in 1976 haalden de mannen de

derde plaats en de dames zijn olympisch

Kampioen geworden in 2008. ook alle

jeugdteams zijn de afgelopen jaren

succesvol geweest op de europese en

wereld jeugd Kampioenschappen.

waterpolo is een combinatie van

zwemmen, snelheid en teamsport. de

teams gaan tot het uiterste. je ziet

elementen terug van sporten als voetbal,

handbal en rugby. het spel is spannend,

strategisch, intensief en nooit saai.

Snel en krachtig

waterpolowedstrijden duren vier keer

acht minuten. na elke spelronde is er

een moment van rust en er mag veel

› Jeugdwaterpolo is spetterend

gewisseld worden. de tijdsdruk is hoog.

als een team binnen 30 seconden

geen schot op het doel doet, krijgt de

tegenstander de bal. je hebt tactisch

inzicht nodig om de verdedigers slim te

omzeilen. daarnaast mag je de bal maar

met één hand spelen, dus een goede

techniek en motoriek zijn noodzakelijk.

Mini waterpolo

waterpolo voor de jongsten is bijna

hetzelfde als volwassen waterpolo.

alleen zijn alle regels wat aangepast

voor de jongere spelers: de wedstrijden

zijn korter, het veld is kleiner en de

spelregels zijn makkelijker.

INNAX mini waterpolo event

begin dit jaar vond het innaX mini

waterpolo event plaats voor de jeugd

geboren in 2000 en 2001. zestien

verenigingen hadden zich ingeschreven

voor de minicompetitie die plaatsvond

in het zwembad den ekkerman in

veldhoven. de winnaars van de

waterpolotoernooien die de Knzb in

het land organiseerde in de periode tot

en met december hebben aan dit event

deelgenomen. in samenwerking met

zwemvereniging njord in veldhoven

heeft de Knzb samen met innaX de

deelnemende clubs en kinderen een

energieke en sportieve dag bezorgd.

EK Waterpolo 2012

van 16 tot en met 29 januari 2012

was de crème de lá crème van het

mondiale waterpolo in het pieter van

den hoogenband zwemstadion te

bewonderen tijdens het eK waterpolo

2012. innaX was tevens sponsor van

het eK. met gepaste trots kijken we

terug op een geslaagd evenement.

RADAR

22 jörgen waagenaar, algemeen directeur innaX Gebouw & omGevinG

pervlakte waardoor ze optimaal gebruik

kunnen maken van zonne-energie. ze

staan in contact met de aarde voor het

toepassen van geothermische energie-

oplossingen. daarnaast zijn gebouwen

geschikt voor het gebruik van windener-

gie. bovendien wordt de energieop-

wekking uit duurzame bronnen steeds

goedkoper door de toenemende vraag

ernaar. Gebouwen zijn in potentie ideale

energiecentrales.

De energiecentrale van Werner & Mertz

de fabriek van werner & mertz in

mainz, duitsland, toont in de praktijk hoe

Van energiegebruiker naar

energie-opwekker

de uitdaging is om de huidige ‘energie-

gebruikers’ om te zetten in ‘energie-

opwekkers’. we weten als mensheid

inmiddels hoe we duurzame bronnen

als zon, wind en aardwarmte kunnen

gebruiken om energie op te wekken.

met de inzet van onder meer zonnepa-

nelen, isolatie, windmolens, biomassa

en warmte/koude-opslag installaties

kan er voldoende energie rondom een

gebouw worden gemobiliseerd voor

een comfortabel en toekomstbestendig

gebouw. Gebouwen hebben een op-

een gebouw als energiecentrale kan

functioneren. in dit gebouw van 9.000 m2

wordt onder meer gebruik gemaakt van

de aardkorst, het grondwater, de zon

en wind om energie op te wekken. de

energie die het gebouw opwekt is vol-

doende voor een hoog comfortgehalte

in het gebouw en levert voor vijf tot zes

woningen extra energie op. dit gebouw

is een energiecentrale geworden.

Tijd voor reflectie

we steken veel tijd en energie in het

omgaan met de effecten van de milieu-

belasting, waaronder de co2-uitstoot.

bijvoorbeeld in nederland, waar we

miljarden steken in drastische maatre-

gelen om de benodigde waterkering te

verzekeren. daarnaast nemen grond-

stofhoeveelheden als steenkool, aard-

gas en uranium af. de energiecentrales

die we nu kennen zullen daarom straks

niet meer bestaan. tot die tijd doen we

enorme investeringen in de noodzake-

lijke infrastructuur om de elders opge-

wekte energie op de plek van bestem-

ming te krijgen. hoeveel logischer is het

om onze tijd en energie te stoppen in

het ombouwen van een gebouw in een

energiecentrale. het levert een kosten-

besparing op, de eigenaar is minder of

niet afhankelijk van de energieleveran-

cier en veelal neemt het comfort toe.

Anders denken

een duurzame toekomst eist dat we an-

ders gaan denken en actie ondernemen.

het gebouw van werner & mertz is nu

nog een uitzondering, maar wat houdt u

tegen om van uw gebouw een energie-

centrale te maken?

elK Gebouw is een potentiële enerGiecentrale./

De belasting van de aarde neemt gestaag toe. Kijken we alleen al naar

de energiebehoefte, dan zien we dat deze in 2030 twee keer zo groot

is, terwijl het zou moeten halveren. Immers, de fossiele brandstoffen

raken op. Gebouwen zijn verantwoordelijk voor maar liefst 40% van het

totale energiegebruik in Nederland. Daarmee zijn zij een belangrijk deel

van het probleem maar óók van de oplossing. Want elk gebouw is een

potentiële energiecentrale. Elk gebouw is in staat om meer energie op te

wekken dan te gebruiken. Wat houdt ons tegen?

vastGoed budGetneutraal verduurzamen met esco’s/

23 vastgoed budgetneutraal verduurzamen met esco’s

beter in vergelijking met projecten die

uitgevoerd worden op basis van een

inspanningsverplichting. daarbij kost

het verduurzamingtraject de opdracht-

gever niets extra’s. de esco financiert

de investeringen en de exploitatie uit

de energiebesparing die gedurende de

contractperiode wordt bereikt. naarmate

de contractperiode langer is en de be-

sparingsmogelijkheden groter zijn, zal de

esco meer kunnen investeren. op deze

wijze ontstaat er een win-winsituatie

tussen opdrachtgever en esco. een

esco realiseert energiebesparing en

waardegroei van vastgoed. esco’s zijn

bovendien uitermate geschikt om de split

incentive te doorbreken. eigenaar en

huurder worden namelijk beiden direct

beter van de investering door de esco.

energy service companies, zoals

innaX, zijn nog een vrij nieuw begrip

op de nederlandse vastgoedmarkt. een

esco neemt de aanleg, het onderhoud

én beheer van (klimaat)installaties van

gebouwen over op basis van een pres-

tatiecontract. zij garanderen verbeterde

prestaties in co2- en energiebesparing en

kunnen ook indien gewenst zorg dragen

voor de financiering van het project.

esco’s zijn vooral interessant voor

gebouwen met grotere installaties. denk

hierbij aan zwembaden, ziekenhuizen,

zorginstellingen, kantoren, scholen en

sporthallen (of combinaties hiervan).

Win-winsituatie

de kwaliteit van projecten op basis van

prestatiecontracten is doorgaans veel

Integrale aanpak

een integrale aanpak is typerend voor

esco’s. het prestatiecontract hoeft zich

niet te beperken tot enkel energiebespa-

ring. in het contract kunnen bijvoorbeeld

ook afspraken gemaakt worden over de

verbetering van het binnenklimaat en de

brandveiligheid van een gebouw. om de

esco in staat te stellen meer maatrege-

len te nemen, verdient een langdurige

samenwerking de voorkeur. de esco kan

dan, binnen een project, de opbrengsten

uit energiebesparende maatregelen met

een korte terugverdientijd, gebruiken om

ingrepen met een lange terugverdientijd

te financieren.

Bewezen concept

in de verenigde staten, duitsland en

Groot brittannië realiseren esco’s al een

gegarandeerde besparing van gemid-

deld 30 procent op de energiekosten.

de renovatie en verduurzaming van de

empire state building in new York is hier

een mooi voorbeeld van. dit leverde een

bespaargarantie op van 38 procent op

energie, goed voor 4,4 miljoen dollar per

jaar. de terugverdientijd van deze inves-

tering bedroeg nog geen vier jaar.

ESCo-platform in Nederland

ondanks de positieve resultaten in

binnen- en buitenland, zijn esco’s nog

relatief onbekend in ons land. om het

dienstenaanbod van esco’s inzichtelijk

te maken, onderzoekt agentschap nl

met diverse marktpartijen de haalbaar-

heid voor een nederlands platform voor

esco-dienstverlening. het platform zal

vastgoedeigenaren gaan voorzien van

informatie en hen ondersteunen bij aan-

bestedingstrajecten.

Een Energy Service Company (‘ESCo’) stelt vastgoedorganisaties in

staat hun gebouwen budgetneutraal te verduurzamen op basis van

prestatiecontracten. In ondermeer de Verenigde Staten en Duitsland heeft

dit concept zich reeds bewezen. Nu is het de beurt aan Nederland, waar

ir. Albert Hulshoff zich, binnen het team utiliteitsbouw van Agentschap NL,

richt op de commerciële vastgoedsector met als specialisme ESCo’s.

› Jörgen Waagenaar | Fotografie: Enith Stenhuijs

› Verduurzaming via een ESCo leverde een bespaargarantie op van 38%op energie, goed voor 4,4 miljoen dollar per jaar.

Ooghduijne Vastgoed beheert het Park Ooghduijne van Landal GreenParks in Julianadorp aan Zee. Als

beheerder van dit park heeft Ooghduijne drie doelgroepen die naar tevredenheid gebruik willen maken van het

park: de eigenaren, de gasten van Landal GreenParks en de organisatie van Landal GreenParks. De eigenaren

hebben graag een lage energierekening, de gasten een zorgeloze vakantie en Landal GreenParks maakt zich

sterk voor de natuur, haar gasten en de samenleving.

optimaal binnenKlimaat danKzij de wKK/

24 duurzaam recreatieplezier bij landal Greenparks

(plaza) van het park. dit leverde een

jaarlijkse co2-reductie op van 380.000

kilogram. daarnaast voldeed het

zwembad voor de ingebruikname niet

aan de comforteisen. de installatie die

het zwembad op temperatuur bracht,

werkte niet optimaal waardoor het

binnenklimaat niet ideaal kon worden

beheerd. de warmtepomp en de

luchtbehandelingskasten van de wKK

weten de luchtvochtigheid nu op een

constant te houden.

het recreatiecentrum van het park maakt

al jaren gebruik van een wKK-installatie

voor de energievoorziening. anno

2011 is het centrum uitgebreid en de

energievoorziening daarop aangepast.

Duurzame installatie

rekening houdend met alle belangen in

het park heeft ooghduijne vastgoed in

2001 een energiezuinige start gemaakt

door een wKK-installatie in gebruik

te nemen voor het recreatiecentrum

op 1 november 2008 is gestart met de

verbouwing en uitbreiding van het plaza.

alle voorbereidingen zijn getroffen

voor de komst van een restaurant, een

bowlingbaan, een kinderspeelzaal en 58

nieuwe appartementen zijn in aanbouw.

‘de wKK-installatie van het plaza heeft

zich over de jaren heen bewezen',

zegt penningmeester jan hermsen bij

ooghduijne vastgoed. 'de installatie

werkt naar behoren en de exploitatie

via innaX verloopt goed. bij de

uitbreiding van het plaza hebben wij

innaX wederom gevraagd om voor de

juiste installatie en exploitatie voor de

energievoorziening te zorgen. hierbij

streefden we naar één beheersysteem

voor alle installaties.’

Betrouwbaar tarief

ooghduijne vastgoed en innaX hebben

een tienjarige overeenkomst gesloten

voor de full-service exploitatie van de

energievoorziening. dit houdt in dat

ooghduijne vastgoed een maandelijks

vastrecht betaalt voor het technisch

beheer en onderhoud, verzekeringen

en management. de onderneming heeft

hierdoor geen omkijken meer naar de

installatie. innaX rapporteert maandelijks

aan ooghduijne over het energiegebruik,

de besparingen en het rendement van de

installatie. het park heeft zo volledig inzicht

in het functioneren van de installatie en

kan deze toetsen op prestaties.

landal Greenparks onderscheidt zich

van andere aanbieders door het open

karakter van de parken. de begrippen

rust, ruimte en natuur zijn de belangrijkste

karakteristieken van de parken.

de organisatie voelt zich nauw

verbonden met de naaste omgeving en

maakt zich sterk voor natuur, gast en

samenleving. zij noemen dat betrokken

ondernemen. een duurzame energie-

installatie draagt bij aan deze visie.

Informatie:

Franc Hoogstede

T 088-55 33 000

E duurzameenergie@innax.nl

www.landal.nl

RADAR

Schone lucht, minder afval, elektrisch rijden, zelfvoorzienend in

energiebehoefte; het zijn maar een paar voorbeelden van de missies die

ondernemer en hoogleraar Ad van Wijk nastreeft bij het ontwikkelen van

The Green Campus aan deTU Delft. Duurzaam, innovatief en inspirerend

zijn hierbij de sleutelwoorden.

zelfvoorzienend in enerGiebehoefte/

26 de Green campus aan de tu delft

› Ad van Wijk, hoogleraar future energy systems TU Delft

vormen van een cockpit, meetingrooms,

the green campus store en andere

faciliteiten. ook wordt er een nieuwe

parkeergarage gerealiseerd waarin

voldoende oplaadpunten zullen zijn

voor elektrische auto’s. in de toekomst

moet de garage gaan werken als een

elektriciteitscentrale. dit kan doordat de

auto’s die erin staan energie opwekken

met brandstofcellen.

langs de Kruithuisweg komt een energy

wall met interactieve led-verlichting

die door middel van zonnecellen en

› Impressie Energy Wall

Over Ad van Wijk /

ad van wijk heeft een achtergrond

in zowel wetenschappelijk

onderzoek en onderwijs op het

gebied van energie, als in innovatie

en ondernemerschap. hij is

hoogleraar future energy systems

aan de tu delft en was zowel

oprichter als ceo van econcern,

een bedrijf dat zich richtte op

het ontwikkelen van producten,

projecten en services op het gebied

van duurzame energie.

binnen tu delft wil ad van

wijk het energieonderzoek

uitbouwen. leidraad daarbij is zijn

toekomstbeeld van tu delft als

‘leading university in sustainable

energy research’. van wijk: “the

Green campus is er niet alleen

voor de studenten, maar ook

voor het bedrijfsleven. vanaf de

planvorming denken studenten

en bedrijven mee in de realisatie

van the Green campus. ook in de

exploitatie moet de campus zorgen

voor meer bedrijvigheid, zodat het

zowel ecologisch als economisch

duurzaam is.” meer informatie

over Green campus is te vinden op

www.the-green-campus.com. meer

over ad van wijk, onder andere zijn

inaugurele rede kunt u vinden op

www.profadvanwijk.com.

door de oprichting van het bedrijf Green

campus company in de zomer van

2011, heeft van wijk een officiële start

gemaakt met het ontwikkelen van een

duurzame, groene campus voor tu delft.

de plannen voor the Green campus

beslaan meerdere opvallende projecten

die niet alleen duurzaam zijn maar ook

economisch rendabel moeten zijn.

Multi-inzetbare projecten

bij de ingang van de campus zal

‘de harp’ gezichtsbepalend zijn.

deze enorme windturbine en zonne-

energiecentrale zal de behuizing

windturbines energie opwekt en met

elektrisch geladen kabels het fijnstof in

de lucht vermindert.

daarnaast zijn er plannen voor een

fitnessruimte waar je als bezoeker

energie genereert tijdens het sporten.

als alles volgens plan verloopt, wordt

de energy wall als eerst gerealiseerd,

en volgt daarna de rest van de plannen,

waaronder ook een groen hotel en een

aantal groene restaurants.

Energyclub TU Delft

de beste technologieën moeten ervoor

zorgen dat de campus volledig groen en

duurzaam wordt. de energyclub daagt

studenten uit om via Green campus the

Game ideeën op te doen en te delen om

de campus nog groener te maken.

van wijk: ‘dit project is voor velen

nu al een bron van inspiratie.

externe partijen stellen mensen

en kennis ter beschikking voor

haalbaarheidsonderzoeken, engineering

en realisering van alle projecten.

innaX is bijvoorbeeld betrokken bij de

ontwikkeling van het energieconcept

en het meten van het energieverbruik in

gelijkspanningsnetten. voor studenten is

het natuurlijk een uitgelezen onderwerp

om als afstudeer- of onderzoeksproject

te gebruiken.’

RADAR

De Nederlandse vastgoedsector kampt met gehele of gedeeltelijke leegstand, die volgens prognoses kan

oplopen tot 25%. Deze leegstand brengt energetische uitdagingen met zich mee waar vaak niet goed mee om

wordt gegaan. Energie- en geldverspilling zijn dan het gevolg en dat is zonde. Gemiddeld zou er in deze situatie

zeker 25% kunnen worden bespaard op energiekosten. Bij een gebouw van 4.000 m2 betekent dit al snel een

besparing van 15.000 euro per jaar.

de GoedKoopste Kilowattuur is noG altijd de niet GebruiKte/

28 de goedkoopste kilowattuur is nog altijd de niet gebruikte

ook het transportcontract dat met de

netbeheerder is afgesloten, garandeert

een bepaald vermogen waar, ongeacht

of er gebruik van wordt gemaakt, voor

betaald moet worden.

Kennis in de markt

er is nog veel onbekend bij

gebouweigenaren en -beheerders over

het werkelijke energiegebruik tijdens

leegstand en de mogelijkheden om

hierop te besparen. zo zijn er minder

‘ogen’ in het gebouw die toezien op wat

er in het gebouw plaatsvindt, aangezien

er minder of geen gebruikers zijn. hier

moeten andere controlefuncties of

Situatie

energiecontracten zijn vaak afgesloten

op basis van een volle bezetting.

als er vervolgens een gedeelte van

het pand leeg komt te staan, zouden

de contracten en de technische

installaties daarop moeten worden

aangepast, en dat gebeurt nog lang

niet altijd. het gevolg is dat de nota’s

veel hoger uitvallen dan nodig is. in het

energieleveringscontract wordt meestal

een bepaalde afname afgesproken,

en als dat volume niet wordt gehaald,

bijvoorbeeld door leegstand, dan

moet er toch betaald worden voor de

afgesproken minimale hoeveelheid.

technologische oplossingen worden

ingezet. het komt voor dat het over het

hoofd gezien wordt dat het vermogen

honderden kilowatts per maand naar

beneden bijgesteld kan worden. eén

kilowatt stroom kost tussen de één

en anderhalve euro per maand aan

gecontracteerd vermogen, dan praat je

dus over duizenden euro’s per jaar.

belangrijk is dat de eigenaar en de

gebouwbeheerder het besef hebben

dat het gebouw onnodig energie lekt

en dat het een leuke en financieel

interessante sport is om hier direct

iets aan te doen. iedereen heeft in zijn

› Leegstaand kantoor

thuissituatie door dat er sprake is van

verspilling als de douche aanstaat

terwijl er niemand onder staat. als men

met dezelfde bril op naar (gedeeltelijk)

leegstaande gebouwen kijkt, is hier echt

veel te halen! hierbij moet overigens

wel opgelet worden dat de kraan

niet helemaal (maar precies genoeg)

dichtgedraaid wordt, om schade aan het

gebouw te voorkomen.

Duurzame aanpak tegen leegstand

innaX en beheerder van leegstaand

vastgoed fmt vastgoedbeheer

erkennen deze problematiek en

bieden samen een krachtige aanpak

om leegstaand vastgoed duurzaam

op te waarderen en te beheren.

door de marktkennis op het gebied

van leegstandbeheer van fmt te

combineren met het energiebeheer

van innaX, hebben wij gezamenlijk

een aanpak ontwikkeld die aansluit

op de behoeften van eigenaren en

toekomstige huurders.

de aanpak om leegstaand vastgoed

duurzaam te beheren is vooral

gericht op de techniek en energie.

allereerst wordt het inzicht in het

energiegebruik via gedetailleerde

meetprofielen verbeterd en contracten

en administratie worden gestroomlijnd.

aan de hand van praktijkonderzoeken,

wordt vervolgens gezorgd dat de

capaciteit van de installatie aansluit op

de situatie (leegstand, tijdelijk gebruik,

verhuur). dit maakt het mogelijk om

gemiddeld (kosten)besparingen van 25%

te realiseren.

elke situatie en elk gebouw is uniek

en er is dus geen standaardoplossing.

in feite maakt het niet uit of je het

verduurzamen in eigen hand houdt of

volledig uitbesteedt. belangrijk is dat er

grip op de situatie komt, want zolang dat

niet gebeurt, betalen we met z’n allen.

Zes tips om energie te besparen

» meten is weten. zorg dat je

de juiste meters hebt en dat je

weet wat er gemeten wordt.

op hoofdniveau maar ook op

tussenniveau.

» hou rekening met

meteorologische gegevens.

als het erg koud is geweest,

is het niet vreemd om meer te

verbruiken.

» vergelijk de gegevens met de

gegevens van het

energieverbruik van een

gemiddeld gebouw op de

website van agentschapnl.nl.

» Kijk naar de energiecontracten.

val je buiten de bandbreedte?

dan is het tijd om ze aan te

passen aan de huidige situatie.

» Kijk naar hoe energiezuinig de

installatie is. vijftien jaar oude

ketels zijn een stuk minder

zuinig dan de ketels die

tegenwoordig gebruikt worden.

» zorg dat de bedrijfstijden

en de instellingen van de

klimaatinstallaties aansluiten op

de werkelijke gebruikssituatie.

Informatie:

Simone van Houten

T 088-55 33 000

E energiemanagement@innax.nl

RADAR

innaX bouwt mee aan de duurzame pijlers van nsi/

30 innaX bouwt mee aan de duurzame pijlers van nsi

Informatie:

Edwin Terlaak

T 088-55 33 000

E info@innax.nl

www.nsi.nl

seerd op drie pijlers: verduurzaming van

de portefeuille, advisering en dienst-

verlening aan huurders en strategische

partnering.

Bestaande voorraad biedt kansen

met haar ‘nieuwe’ hoofdkantoor in

hoofddorp laat nsi zien dat juist de

bestaande voorraad veel kansen biedt

voor mooie resultaten. in samenwerking

met de adviseurs van innaX is een

leegstaand kantoor uit de portefeuille

in twee maanden tijd verduurzaamd

van energielabel f naar a. het kantoor

verbruikt zo’n 40% minder energie en de

co2-uitstoot is sterk gereduceerd. voor

deze verduurzaming kreeg nsi, tijdens de

Als belegger in kantoren en winkels

streeft nsi naar duurzame waardeont-

wikkeling, waarbij de aandachtsverdeling

voor milieu, huurderstevredenheid en

rendement op een verantwoorde manier

in balans is. nsi richt zich hierbij niet

alleen op het vastgoed, de ‘stenen’, maar

ook op de relatie met huurders, leveran-

ciers en andere stakeholders. duurzaam-

heid is meer dan het verduurzamen van

gebouwen alleen. ook dienstverlening

aan huurders, bijvoorbeeld via ener-

giebesparingadviezen, en strategische

partnering met marktpartijen en kennisin-

stituten zijn belangrijk om een duurzame

vastgoedketen tot stand te brengen.

samengevat is de aanpak van nsi geba-

provada, uit handen van agentschapnl

een energielabelposter uitgereikt.

ook voor de rest van haar portefeuille

richt nsi zich in samenwerking met in-

naX op energiebesparing, vergroening

van de energievoorziening en beperking

van de milieubelasting bij onder meer

renovatie, onderhoud en beheer. veel

energieaansluitingen zijn inmiddels

digitaal bemeterd. met het energiemoni-

toringsysteem e-view van innaX zijn de

verbruiksgegevens real time inzichtelijk

en onderling vergelijkbaar. zo wordt

direct duidelijk waar in de portefeuille

zich de grootste verduurzamingkansen

bevinden.

Strategische partnering

de samenwerking tussen nsi en innaX

is een voorbeeld van de strategische

partnering die nsi met meer marktpar-

tijen en kennisinstituten beoogt. vanuit

haar ketenverantwoordelijkheid als

vastgoedeigenaar wil nsi uiteindelijk

de verduurzaming van de totale vast-

goedketen stimuleren. zo wil nsi in de

komende periode ook met haar energie-

leveranciers eneco en nuon concrete

plannen uitwerken om de energievoor-

ziening te vergroenen. daarnaast moet

deze samenwerking ervoor zorgen dat

het energieverbruik van de gebouwen,

en ook de gebruikers, verder terugge-

drongen wordt. de verduurzaming van

de vastgoedsector kan namelijk pas echt

succesvol worden als vastgoedeigena-

ren, huurders, adviseurs en leveranciers

samen optrekken.

Gebouwen zijn verantwoordelijk voor ongeveer 40% van onze

energieconsumptie en CO2-uitstoot, en de vastgoedsector heeft dan

ook een belangrijke maatschappelijke verantwoordelijkheid. Belegger

NSI is zich hiervan bewust en geeft het thema duurzaamheid daarom

steeds nadrukkelijker aandacht in haar bedrijfsvoering. Niet alleen

met haar eigen duurzame kantoor, maar ook via samenwerking met

partners. Zo werkt NSI onder meer samen met INNAX op het gebied van

energiemanagement.

/ innovatiebeleid als sleutel voor duurzaamheid/

31 innovatiebeleid als sleutel voor duurzaamheid

Informatie:

Joost Straat

T 088-55 33 000

E info@innax.nl

rijk om feeling te houden met de nieuwste

technologieën. hiermee stellen we niet

het ontdekken van iets nieuws centraal.

nee, waar het om draait is dat we slim en

efficiënt oplossingen voor duurzaamheid

toepassen. soms is iets nieuws nodig,

soms moet het bestaande vernieuwend

toegepast worden of in combinatie met

een andere techniek. dan zetten wij

concrete stappen richting een duurzame

wereld.’

Aardwarmte systemen, energie uit

eigen bodem

aardwarmte is een van de duurzame

energiebronnen die effectief bijdraagt

aan een duurzaam gebouw. het is nog

relatief nieuw in nederland echter steeds

vaker worden systemen aangebracht om

die aardwarmte te benutten.

op het gebied van energie, techniek

en veiligheid hebben gebouwen geen

geheimen meer voor ons. wat het altijd

interessant maakt is het type gebouw. in

elke levensfase van een gebouw kunnen

technieken toegepast worden die bijdra-

gen aan duurzaamheid.

vanaf de ontwerpfase ondersteunen

wij onze klanten bij de keuze in de juiste

toekomstbestendige technieken. en de

markt voor schone installaties groeit

hard. dit komt op dit moment vooral

omdat de prijs van zonnepanelen enorm

snel daalt en aardwarmte zeer aantrek-

kelijk wordt vanwege de hoge gasprijs en

hogere efficiency van de systemen.

joost straat, manager business develop-

ment bij innaX: ‘wij vinden het belang-

straat: ‘de ontwikkelingen rondom deze

systemen houden wij nauw in de gaten.

zo zijn er nu warmtepompen in de markt

dat bij 20% efficiënter dan een conventi-

onele warmtepomp werkt. deze warm-

tepompen zitten niet boven de grond

maar in de grond. de extra winst wordt

behaald doordat dit systeem geen water

omhoog hoeft te pompen. de overdracht

van de warmte vindt direct onder de

grond plaats.’

Zonnepanelen worden steeds goedkoper

het opwekken van elektriciteit mid-

dels zonnepanelen (pv) is de laatste

jaren gegroeid. mede vanwege diverse

subsidiemogelijkheden is het gebruik

toegenomen. zonder subsidies vergden

zonnepanelen een forse investering.

daar is over de jaren heen verandering

in gekomen en de zonnepanelen worden

steeds goedkoper. daarnaast bestaan

er nu ook systemen die bij schaduw en

bewolking beter presteren.

straat: ‘nog zo’n positieve ontwikkeling

die voor optimaal duurzaam rendement

zorgt. het loont om te investeren in pv-

panelen. de terugverdientijd is, zeker

gezien de stijgende energieprijzen, zeer

interessant en rendabel.’

Sociale innovatie

onze interne organisatie is ook blijvend

in ontwikkeling. wij streven naar een

duurzame relatie met onze medewerkers

en zien ze als ondernemend, zelfstan-

dig, competent en met een flinke dosis

verantwoordelijkheidsbesef. daarnaast

vormt sociale innovatie de kern van onze

personeelsafdeling.

Duurzaamheid en kostenverlaging gaan vaak hand in hand. Als

organisatie streven wij ernaar om dit voor onze klanten waar te maken.

Onze interne processen, de manier waarop wij technieken toepassen

en onze verdienmodellen stellen wij ten dienste van dit doel. Innovatie

speelt hierin een belangrijke rol.

› Joost Straat, manager business development

RADAR

INNAX GEBOUW & OMGEVING is partner en adviseur voor het verduurzamen van gebouwen. Onze dienstverlening staat garant

voor kostenverlaging, lagere CO2-uitstoot en een betere marktwaarde van vastgoed.

Direct en indirect willen wij onze bijdrage leveren aan een duurzame toekomst. Een gezonde levensstijl mag daar niet in ontbreken.

Wij hebben ons daarom verbonden als partner aan het EK Waterpolo en het KNZB Jeugdwaterpolo. Immers, de jeugd heeft de

toekomst.

T +31 (0)88-55 33 000 E info@innax.nl W www.innax.nl

Drijvende krachtvoor een duurzame toekomst

Sponsor KNZB Jeugd Waterpolo | Samenwerking 2521 Gewoon Zwemmen