Een gebouw heeft vaak een lange levensduur.

De experts verwachten dat een gebouw gemid -

deld honderdtwintig jaar meegaat. Vaak als een

gebouw de leeftijd van honderd jaar gepasseerd

is, wordt het een beschermd monument. Ouder

worden betekent bijna automatisch een nog

langer leven. Na honderd jaar is er niets meer

bekend over de mensen die het gebouw tot

stand gebracht hebben. Mensen, die met hun

poten in de modder gestaan hebben en

trachtten in de regen de tekeningen te lezen

van wat ooit als een droom begon. Fabrieken,

die de bouwdelen zoals kozijnen, prefab beton

of de stenen geleverd hebben, zijn verdwenen

en niemand kent ze nog. Dit boek probeert al die

mensen en instanties tijdelijk aan de vergetel -

heid te onttrekken. Alle vaders die een bijdrage

geleverd hebben aan de totstandkoming van

de HEREN VAN AMBACHT worden hier in beeld

gebracht, voor onszelf en voor de toekomst.

Enkele jaren geleden reden we als ontwerpteam

van de BouwhulpGroep B.V. na het zoveelste

overleg langs de locatie waar de gebouwen

zouden komen. Voor ons stonden ze er allang.

Ze moesten alleen nog gebouwd worden. En dat

is nu het cruciale. Elk ontwerp blijft een droom

als het niet gerealiseerd wordt. Bij de voorbe -

reiding van het praatje bij de feestelijke viering

van de eerste paal werd dit ons nog duidelijker.

Het is de architect die een gebouw bedenkt,

maar een team van honderden, duizenden

mensen zorgt dat een idee werkelijkheid wordt.

Het boek ‘Het gebouw en zijn duizend vaders’

moet laten zien, hoe door de intense betrokken -

heid van al die vaders een gebouw gerealiseerd

wordt. Het is een eerbetoon aan het teamwerk.

Het boek bestaat uit drie delen:

• HET ONTWERP EN ZIJN ONTSTAAN

In dit deel worden de architectonische, steden -

bouwkundige en woontechnische aspecten

nader belicht. Het samenspel tussen omgeving,

beeldkwaliteit en mogelijk gebruik wordt syste -

matisch besproken. Ruim vijftig jaar nadat Van

Tijen zijn stedenbouwkundig ontwerp maakte,

is getracht opnieuw de volkshuisvesting van de

eenentwintigste eeuw inhoud en vorm te geven.

In dit boek geven de architecten letterlijk en

figuur lijk een beeld van de zoektocht en het uit -

eindelijke resultaat.

• DE MENSEN ACHTER DE SCHERMEN

Hier worden personen of groepen aan het woord

gelaten, die een cruciale rol gespeeld hebben

bij de realisering van het gebouw. Hun verhalen

laten zien, hoe het gebouw uiteinde lijk maat -

schappelijk te lezen is. De opdrachtgever, in

al zijn verschillende geledingen, de gemeente,

met de erbij betrokken afdelingen, tot de bouwer

komen als sleutelfiguren aan het woord en

ver tellen hun ervaringen tijdens de totstand -

koming.

• HET BEELD VAN DE DUIZEND VADERS

In chronologische volgorde worden alle aspecten

van sloop tot gebruik belicht. Niet alleen op

locatie wordt getoond wat er in de tijd gebeurt.

Ook de belangrijkste toeleverende industrieën

worden in beeld gebracht: prefab beton, houten

kozijnen, aluminium kozijnen, de steenfabriek,

de hekwerkfabrikant, etcetera.

Martin Liebregts en Sandra Arts,

Eindhoven 2010

VOORWOORD

Inhoud

• Het ontwerp en zijn ontstaan

10 1. De oorsprong van de kwaliteit van de locatie

16 2. Op zoek naar de mogelijkheden

22 3. Hergebruik van de oorspronkelijke verkaveling

30 4. Het gebouw en zijn verhalen

38 5. Het verborgen programma

46 6. Textuur, tussen baksteen en kleur

50 7. Het verhaal en het detail

56 8. Projectgegevens

• De mensen achter de schermen

74 Ton van der Steen en Jan Woudenberg

Woningstichting Samenwerking Vlaardingen

76 Ina Kleijwegt

stedenbouwkundige

78 Rob Klarenbeek

senior bouwinspecteur gemeente Vlaardingen

80 Adèle Elemans en Henrik Pol

Woningstichting Samenwerking Vlaardingen

82 Peter Visée en Michael de Jong

Heijmans Bouw BV

• Het beeld van de duizend vaders

86 Introductie

88 Terugblik: De sloop en het dagelijks leven

94 De lege vlakte

98 De eerste paal

102 De keldervloer

108 De opbouw van het casco

116 Beton te midden van de natuur

124 Het casco, de massa

128 Kalkzandsteen, meer dan 90 procent zand

132 De winter, werk in de kelder

134 Timmerfabriek met traditie

140 De kraan doet het werk

144 Klei proeven

152 Metselen is uiteindelijk inpakken

156 De zomer en de winter

158 De steigers

162 Driehonderdvijftig kilometer, van Vlaardingen

naar Staphorst en vice versa

168 Materieel verwerven met het gebouw

172 De mooimakers

178 De beschutting van het dak

182 Het verborgen werk van de blauwe gilde

188 Gipsblokken, de scheiding binnen

192 De gevel krijgt een jasje

196 Aandacht voor trappen

202 Hekwerken die verbinden

210 De lift komt van boven

212 Van kastruimte naar ornament

Het ontwerp

en zijn ontstaan

10

1.

DE OORSPRONG

VAN DE

KWALITEIT VAN

DE LOCATIE

De oorsprong

De oorspronkelijke titel van dit onderdeel luidde:

‘Stedenbouw en de oorspronkelijke bebouwing’.

Maar bij herbeschouwing gaat het niet om de

geschiedenis op zich, maar om het verleden in

het licht van de toekomst. Het oorspronkelijke

stedenbouwkundig plan met zijn eigenschap -

pen kent een gebruiksbelasting van meer dan

een halve eeuw. Twee generaties van gebruikers

hebben beproefd wat goed, minder goed en

eventueel fout is.

Daar komt bij dat het stedenbouwkundig plan

van Willem van Tijen is, de vader van de volks -

huisvesting en sociale woningbouw. Dit geldt

zeker voor dit boek, dat poogt zoveel mogelijk

betrok kenen uit het verleden en het heden,

die van invloed zijn (geweest) op het project,

in beeld te brengen. Een voorbeeld voor

iedereen die zich bezighoudt met bouwen en

wonen. Van Tijen ontwierp de eerste galerijflat

- Parklaanflat te Rotterdam -, hij ontwikkelde

de belang rijkste naoorlogse wijken van

Vlaardingen - Babberspolder en Westwijk - en

hij was voort durend aan het zoeken om het

wonen ruimte te geven. In die zin zijn de wijk

en het woning bouwcomplex, dat gelegen is

aan de Van Hogendorplaan te Vlaardingen, van -

zelfsprekend opgenomen in de geschiedenis

van het wonen uit de vorige eeuw.

Nieuwe Bouwen en de traditie

In de naoorlogse periode probeerde Van Tijen,

als vertegenwoordiger van het Nieuwe Bouwen,

een handreiking met de traditionalisten rond

Grandpré Molière en de Delftse School tot

stand te brengen. Dit gebeurde met archi tec -

tonische middelen, een combinatie van bak -

steen, beton, steen, hout en staal met ruimte

voor kleur, orna menten en decoraties. Deze

architectonische door braak gedachte wordt wel

aangeduid met Shake- Hands-Architectuur.

In de wederopbouwperiode zijn er binnen de

ogenschijnlijk onopgesmukte beelden, bij een

nadere beschouwing, veel kleine ornamenten

te ontdekken. In deze traditie, waar bewust

getracht wordt het ensemble van diverse

materialen en kleine toegevoegde verfraaiingen

vorm te geven, is deels de architectuur van de

oorspronkelijke gebouwen en de nieuwbouw

van de Heren van Ambacht te begrijpen. Er is

gestreefd naar een combinatie van symmetrie,

horizontaliteit en verticaliteit. Metselwerk en

beton zijn de dragers van de gebouwen.

De accenten worden verkregen door de geleding

van het beton, het gebruik van hardsteen en

metaal. Het samenspel in de kleur, waarbij in

de gekozen steen alle verdere kleuren terug -

gevonden kunnen worden, moeten ervoor

zorgen dat diversiteit binnen de combinatie

een verwijzing behouden.

Oorspronkelijk stedenbouwkundig

plan Babberspolder van Van Tijen

met duidelijk zichtbaar de groene

wiggen

12

De eigenschappen:

lanen en wiggen

De kracht van het stedenbouwkundig plan is

niet de stedenbouwkundige buitenkamer, maar

veeleer de continuïteit van de ‘open ruimte’.

Het stedenbouwkundig ontwerp van Van Tijen

voor Babberspolder voldoet aan de eisen van

‘licht, lucht en ruimte’, zoals het Nieuwe

Bouwen nastreefde. Maar er is meer. Het is te

betitelen als de accenten bij het gebruik van

stempels. Het ontwerp van de lanen en groene

wiggen in het plan geven de wijk maat en

hiërarchie. Juist grootheden die in de huidige

stedenbouw vaak door gebrek aan overmaat

gevoelsmatig ontbreken, bepalen de structuur

van de wijk Babberspolder. Voortdurend is het

overzicht aanwezig. Of beter gezegd, de door -

kijk, het groen en het ruimtegevoel zijn er. In

deze context speelt de Van Hogendorplaan een

essentiële rol. Deze laan verbindt de wijk door

functies - winkels, scholen, kerk - en door de

maat. Juist op dit punt speelt het oorspronke -

lijke gebouwencomplex een belangrijke rol.

Door de draaiing ten opzichte van de as van

de weg ontstaat er extra visuele ruimte.

Datzelfde geldt voor de transparantie van de

verbinding tussen de drie afzonderlijke ge -

bouwen. Op allerlei wijzen is gepoogd hier in

het verleden ruimte te scheppen. Elke nieuwe

aanpak is hier schatplichtig aan. Deze eigen -

schap moet met respect behandeld worden.

Het ontwerp van de

lanen en groene wiggen

in het plan geven de wijk

maat en hiërarchie

13

De strook

De drie oorspronkelijke gebouwen zijn er neer -

gezet om de Van Hogendorplaan te begeleiden.

De achterliggende bebouwing werd erdoor af -

geschermd of kreeg beschutting. En wel op

zo’n manier, dat het niet massaal was. De af -

zonderlijke gebouwen werden transparant

verbonden. Je kon er bij wijze van spreken door -

heen kijken. De combinatie van beschutting

en transparantie vormen de dragers van de

oorspronkelijke kwaliteit. De laan werd duide -

lijk begrensd, extra ruimte ontstond door de

verdraaiing en de transparantie.

De oorspronkelijke bebouwing

- Panorama achtergevel

- Doorkijken die de transparantie

inhoud geven zijn geaccentueerd

14

Een van de karakteristieken van het oorspronkelijk

stedenbouwkundig plan is de aanwezigheid van

groene wiggen, die van oost naar west lopen. Zij

zorgen ervoor – in combinatie met een transparante

opzet – dat de groene ruimte overal voelbaar is

Panorama voorgevel van de oorspronkelijke

bebouwing. Karakteristiek is de transparantie

en de verspringingen van de blokken

15