Voedsel voor je Brein - Oxfam-Sol · 2. Leg uit wat het lespakket “Voedsel voor je Brein”...

1lespakket: Voedsel voor je Brein

lespakketVoedsel voor je Brein


lespakket: een overzichtVoedsel voor je Brein

denken

doen

bijlagen

lerenLes 1

Les 2

Les 3

het LandbouwtribunaaL

fotospeL over de LandbouwmodeLLen

het recht op voedsel

Lesverloop voor de leerkrachten

Bronnenmateriaal


Fotospel

Bronnenmateriaal

Het landbouwtribunaal


Bronnenmateriaal


Bronnenmateriaal


Bronnenmateriaal

Inleiding op het lespakket

Gebruiksaanwijzing

123

4

5

6

p. 8

p. 7

p. 6

p. 3

p. 9

p. 20

p. 21

p. 35

p. 36

p. 44

p. 46

p. 59

p. 61


Inleiding op het lespakket

Voedsel voor je Brein

Leren denken doen

Inleiding: algemene context

We lezen onheilspellende berichten over stijgende voedselprijzen en toenemende armoede en honger.

Kunnen de markten een antwoord bieden op deze

uitdaging?

In ontwikkelingslanden lijden net de mensen die voedsel produceren, namelijk de landbouwers, honger.

Hoe komt dit? Is technologische innovatie

de oplossing?

In een wereld waar natuurlijke hulpbronnen steeds schaarser worden, dringt een transitie naar een duurzame consumptie zich op.

Wat kunnen wij als consumenten in de rijke Westerse landen doen?

Tegen 2050 zal de wereldbevolking aangroeien tot bijna 9 miljard.

Is er voldoende voedsel voor iedereen?

Om voor iedereen op deze planeet voldoende voedsel te hebben, moeten we de behoeften van de wereldbevolking kennen, weten wat de bestaande productiemiddelen zijn en een coherent landbouwbeleid uittekenen op lokaal, nationaal en internationaal niveau.

Suite intro


enkeLe aLgemene vaststeLLingen:

1. een steeds toenemende bevoLkingsdruk• 870miljoenmensenlijdenhonger,75%daarvan zijn boeren!• Dewereldbevolkingkentdelaatste100jaareensterkedemografische stijging. Dit leidt logischerwijs ook toteen stijging van de voedselbehoeften in de wereld.

• Westerse landen hebben een voedzaam, gevarieerd envleesrijk voedingspatroon. Ze bevinden zich in een toe-standvanovervoeding(3300kcal/inw/dagterwijlvooreengemiddeldepersoon2500kcal/inw/dagvoldoendeis).

• Dearmstelandenkennenvaakproblemenvanondervoe-ding (onvoldoende voedsel) en onevenwichtige voeding(voedingsportiesmetonvoldoendevitaminen).Hunvoed-selopnameligtop2100kcal/inw/dag,dusminderdanwateen gemiddelde persoon nodig heeft.

4. verschiLLende productiesystemen Vaak bestaan in een land 2 productiemodellen naast elkaar: het agro-industriële model en het kleinschalige (familiale) model.Hetproductiesysteemverschiltnaargelang:• de natuurlijke beperkingen (vruchtbaarheid van degrond,hetklimaat)

• deproductiewijze (manierwaaropgeproduceerdwordt)endeproductiviteit(deopbrengst/hectare)

• hettypeafzetmarkt(internationaaloflokaal)• deprijszetting(vrijemarktofmarktregulatie)• hetgeldendelandbouwbeleid

Geïndustrialiseerde landen in “het Noorden” (Europa, Ca-nada,deVerenigdeStaten)beschikkenvoornamelijkovereen productieve en intensieve landbouw en veeteelt die berustopdeagro-industrie.Datisookhetgevalintalvanopkomendegrootmachten.Hetvoorbeeldbijuitstekdaar-van is Brazilië.

Landen in “het Zuiden” kennen twee belangrijke land-bouwmodellen: zelfvoorzienende landbouw en landbouw bestemd voor handel. Zelfvoorzieningslandbouw of overle-vingslandbouw betekent dat de landbouwers voedsel pro-ducerenomhunfamilietevoeden(vooreigenconsumptie).Hetoverschotwordtverkochtopdelokalemarkt.Dittypelandbouw is in handen van de kleine boeren die een kleine lap grond bezitten.

Landbouw bestemd voor handel, meer bepaald voor de ex-port, doet beroep op moderne productiemidden en op lo-kalewerkkrachten(seizoensarbeiders).Zeisinhandenvangrootgrondbezitters. Sommige landen, hoofdzakelijk Azi-atische, hebben ingezet op het intensifiëren van de land-bouw: het inzetten van genetisch gemanipuleerde zaden, het gebruik van meststoffen en pesticiden,mechanisatie, het verhogen van geïrrigeerde oppervlaktes. We sprekenvan de groene revolutie.

2. een ongeLijke toegang tot voedseL• Dewereldwijde landbouwproductie volstaatomde totale

wereldbevolking te voeden, maar het is de verdeling ervan die problematisch is.

• De FAO (FoodandAgricultureOrganization) schatdat 1,3miljardtonvoedsel,of1/3vandevoedingsproductenwor-denverspild(weggegooid).

• Rijkelandenenstedenzijngroteconsumentenvanvoed-sel door de dichte bevolkingsconcentratie. De beschik-baarheid van voedsel in de rijke landen (3300Kcal/inw/dag)overschrijdtruimschootshetwereldwijdegemiddelde(2500Kcal)/inw/dag).

• De grote bevolkingsconcentraties zijn vandaag vooral in“het Zuiden” waar te nemen: in het bijzonder in het oosten eninhetzuidenvanAzië.Dezewereldregio’swordenookgezien als belangrijke marktspelers. Ze importeren voedsel, maar zijn ook producent en exporteren hun landbouwpro-ducten naar “het Noorden” opdat ze over financiële inkom-sten zouden beschikken om zich te ontwikkelen.

• Sommige wereldregio’s, waar de bevolking vooral leeftvan haar eigen productie (zelfvoorzieningslandbouw, voor eigenconsumptie)omzichtevoeden,hangenafvanhunoogstendeklimaatomstandigheden.Datishetgevalvooreen groot deel van de bevolking in Sub-Sahara Afrika: in 2009was32%vandebevolkinghierondervoedenwaserregelmatig hongersnood.

3. verschiLLende voedingspatronen• Voedingspatronen en voedingsgewoonten verschillen

naargelang de wereldregio. Niet alle landen hebben het-zelfde voedingsregime, dat gekoppeld is aan het lokale productiemodel en de voedingsgewoonten.

Suite intro


De uitdaging?

Het alternatief?

Hetintensifiërenvandelandbouwzowelinrijkealsinarmelanden heeft gevolgen voor het milieu:• vervuilingvanhetgrondwater,rivierenenbodem• overexploitatievannatuurlijkehulpbronnenen

ontbossing om de bewerkbare oppervlaktes te vergroten

• versneldebodemerosie gezondheidscrisissen(dollekoeienziekte,GGO’s)dierisico’sinhoudenvoordemenselijkegezondheid

Ook op sociaal vlak kent het intensifiëren van de landbouw gevolgen: plattelandsvlucht, de andere functies van landbouw buiten het leveren van voedsel die verwaarloosd worden etc.

Kortom,hethuidige beleid slaagt er niet in om een antwoord te bieden op de steeds langer wordende lijst aan uitdagingen waarmee de landbouwproductie en voedselvoorziening wereldwijd geconfronteerd worden.

productie van voldoende voedsel, als voor de bescherming van natuurlijke rijkdommen, als voor een rechtvaardige verdeling en toegang tot deze natuurlijke rijkdommen.

Tot slot is het belangrijk dat ook de boeren die de wereld voeden en de arme consumenten die hun recht op voedsel bedreigd zien, gehoord worden of dat hun stem kan worden meegenomen op de relevante beleidsniveaus.

LHet lespakket “Voedsel voor je Brein” kadert binnen de Oxfam-campagne “GROEI. Voedsel.Leven.Aarde.” en wil u,als leerkracht, een houvast bieden wanneer u de thema-tiekvanonzecampagneinuwlessenaankaart.Wedoenditaan de hand van deze lessenreeks “leren-denken-doen”. Bedoeling is de leerlingen bewust maken dat zij als con-sumenten ook een deel zijn van de oplossing, via hun aan-koopbeslissingen en hun stem als burger.

alvast bedankt om met dit pakket aan de slag te gaan!

Toegang tot voedsel, en in het bijzonder voedselsoevereiniteit (zelf kunnen beslissen wat men lokaal produceert en consumeert),iseenrechtvooriedereen.Omdattekunnenverwezenlijken is de stap naar een duurzame landbouw noodzakelijk.

De agro-ecologie versterkt deze idee van duurzaamheid door elke vorm van chemische meststof of pesticide en van genetisch gemanipuleerde gewassen te bannen. Vaak wordtdittypelandbouwtoegepastopkleineoppervlaktenen herwaardeert het landbouwtechnieken die de grond niet uitputten.

Ook Fair Trade kan een impuls geven aan duurzame landbouw: de kleine landbouwers uit het Zuiden krijgen voor de verkoop van hun fairtradeproducten een stabiel inkomenmeteengegarandeerdeminimumprijs.Daarnaastzorgt de fairtradepremie voor een sociale versterking van de gemeenschap. Door de fairtradecriteria wordt delandbouwproductie bovendien in een duurzame richting ondersteund.

Om van duurzame landbouw een echt alternatief te maken, is echter ook ondersteuning nodig vanuit het beleid. Een nieuw beleidskader dat zowel oog heeft voor de

DeOxfam-campagne “GROEI.Voedsel.Leven.Aarde” toont aan waar het beleid fout loopt en vraagt aandacht voor de enorme uitdagingen waar de voedselvoorziening in de wereld voor staat. Ze toont de impact die dit beleid heeft op de economische, sociale en ecologische situatie van kleinschalige boeren en lokale gemeenschappen in het Zuiden en reikt alternatieven en concrete beleidsvoorstellen aan voor een eerlijke voedselvoorziening.

meer weten? www.ikgroeimaa.be

http://www.cultivons.be/


de doeLsteLLingen van dit Lespakket: Jongeren sensibiliseren over de uitdaging om iedereen recht te geven op voedsel, met respect

voor het milieu. Leerkrachtenondersteunenbijhetaankaartenvancomplexethema’s. Leerkrachtenenhunleerlingenaanmoedigenomzichintezettenvooreenduurzaameneerlijkvoedselsysteem.

hoe?Wij bieden aan u, leerkracht:

• een lessenreeks die aansluit bij tal van vakoverschrijdende en vakgebonden eindtermen1 en in verschillende vakken geïntegreerd kan worden;• een persoonlijke begeleiding via onze educatieve medewerkers of via internet.

tientallen fiches. thema’s om te verdiepen. inhoud speciaal toegespitst op leerkrachten. foto’s ... dit lespakket bruist van praktische documenten om u te ondersteunen. maar hoe maakt u er nu optimaal gebruik van?

Delessenreeksbestaatuitdrieonderdelendieubestinvolgordekuntaanpakkenmaardiein principe ook op zichzelf staan:

• « leren » heeft als doel de belangrijkste elementen aan te reiken zodat uw leerlingen beter begrijpen waarhetomgaat.Ditonderdeelomvatdrielessenenisherkenbaaraandeoranjekleur.

• « denken » doelteropdeleerlingentehelpenomdespelersvanhetwereldvoedselsysteemtekunneninschattenenomaantetonenwaarzezichzelf,alsburgerenconsument,kunnenplaatsen.Dezelesisaangeduid in het groen.

• « doen » wil de leerlingen laten experimenteren met de kracht van de verandering die ze als jonge burgers bezitten,zowelindividueelalscollectief,opschoolofdaarbuiten.Dezelesheefteenpaarsekleur.

Elkelesbestaatspecifiekuiteenfichelesverloopenhetlesmateriaal.Defichelesverloop voor de leerkrachten is een samenvattende fiche met de rode draad van de les, de geschatte duur, de doelstellingen en het benodigd materiaal.

Inhetlesmateriaal vindt u telkens: een inleiding, die de context schetst; inhoudelijke fiches voor de leerkrachten; fiches(tekopiërenofaftedrukken)diedeleerlingennodighebbenvooreen optimaal lesverloop.

dit lesmateriaal wordt ook vermeld in de fiche met het lesverloop. Inprincipeisditlespakketzoopgestelddatuhetvolledigautonoomkuntgebruiken.Indienuhetwenselijkvindt, kunt u in de loop van het educatief traject steeds een van onze educatieve medewerkers om ondersteuning vragen..

Voor het onderdeel Denken komen wij hoe dan ook graag bij u langs om dat samen met u voor te stellen aan de leerlingen.

Zinineenmeeruitgewerktehandleiding?Contacteeronsop02/501.67.12ofviamail([email protected])ofdownloaddeuitleg(alsPowerPointvoorstelling)opwww.oxfamsol.be/basta/prof

Opmerkingen, commentaar, ideeën over het lespakket of gewoon zin om onze didactische hulpmiddelen te helpen verbeteren? Ga naar onze pagina voor leerkrachten en vul het evaluatieformulier in.

Veel gebruiksplezier!

1ContacteeronsvoormeerinfooverdeeindtermenendemanierwaaropditlespakkethieropaansluitofraadpleegdebijhorendePowerPointonline.

Gebruiksaanwijzing


lerenles pakketVoedsel voor je Brein


doelstelling: herkennen

wat de specifieke kenmerken

Zijn van een industrieeL

LandbouwmodeL en een

famiLiaaL LandbouwmodeL

Duur: 50 minuten

voor de leerlingen:

• 6 fotoduo’s (zie bijlagen)

• Een blanco synthese fiche

voor de leerkracht

• Achtergrondinformatie bij het fotospel

• Een ingevulde synthesefiche met enkele kernwoorden

Lesverloop voor de leerkracht

1. Geef een korte inleiding1. Speel in op de uitdagingen van het landbouwvraagstuk. Gebruik eventueel de richtvragen die in de

inleiding van dit lespakket gesteld worden.2. Leg uit wat het lespakket “Voedsel voor je Brein” precies inhoudt en haal aan dat deze module

kadert binnen de GROEI-campagne van Oxfam-Solidariteit.

2. Verloop van de les1. Deelde foto’suitaande leerlingenenvraaghenomaandeklas te vertellenwat ze zienenwelk

verhaal ze denken dat achter de foto schuilt. Als u denkt dat bepaalde leerlingen familieleden hebben die landbouwer zijn of in de landbouwindustrie werken, aarzel dan niet om hen over hun ervaringen te laten vertellen. U kunt hun voorbeelden ook gebruiken bij het verdere verloop van de les.

2. Stel de leerlingen voor om fotoduo’s te maken volgens de associaties die hen pertinent lijken. Ukunthendaarvooringroepjeslatenwerkendoorverschillendefotoreeksenaftedrukkenofukunt1fotospel verdelen over de hele klas.

3. Laatiedereenuitleggenwaaromze2foto’saanelkaarkoppelen.

4. Vraag aan de leerlingen om, naargelang de gevormde fotoduo’s, de foto’s zo in te delen dat éénfoto tot het familiaal landbouwmodel behoort, de andere tot het industrieel landbouwmodel (zie begeleidingsdossiervoordeleerkracht)ofcorrigeeronmiddellijkdedoorhengemaaktefotoduo’sdoorin te gaan op de kenmerken die ze naar voor schuiven.

5. Eindevanhetfotospel.

CONCLuSIE: de leerlingen worden uitgenodigd om, samen of in groepjes, al dan niet met uw hulp, de syntheseficheintevullenmetenkelekernwoordendiebijeenbepaaldlandbouwmodelhoren.

FOTOSpEL - HET FAmILIALE EN INDuSTRIëLE LANDBOuWmODELlerenles 1


InleidingEeneerstekennismakingmetdeconceptenindustriëlelandbouw(ofagro-industrie)enfamilialelandbouwis noodzakelijk om te begrijpen welke logica achter elk model schuilgaat. Beide productiemodellen verschillen immers sterk van elkaar, niet alleen in de manier waarop ons voedsel geteeld wordt, maar ook in de doelstelling die binnen het landbouwmodel primeert en de steun die het model krijgt van de overheid.

Met deze les kunt u de leerlingen vertrouwd maken met de basiskenmerken van beide productiemodellen. Zobeschikkenzeovervoldoendebasiskennisvoorles2(positieveennegatieveimpactvanbeidemodellen)enles3(gevolgenvoordevoedselsoevereiniteit).

Het tegenover elkaar plaatsen van het industriële en familiale landbouwmodel kan in eerste instantiekarikaturaal lijken.Hetisdanookhelemaalnietonzebedoelingomdecomplexiteitendediversiteitvande landbouw in zijn geheel te ontkennen. Vanuit een pedagogische benadering leek het ons echter gepast om vooral de politieke en economische logica achter deze modellen te belichten. Vandaar deze oefening, waarbij de modellen tegenover elkaar worden geplaatst.

Verder in deze tekst vindt u een reeks kenmerken die we aan de hand van een fotospel willen illustreren. Eerst worden de kenmerken bekeken door de bril van de industriële landbouw, in tweede instantie bekijken wezevanuitdeinvalshoekvandefamilialelandbouw.Perkenmerkvindtuéénofmeerderfotoduo’smetlegendediedetegenstellingentussenbeidemodellenopdevoorgrondplaatsen.Daarnaastvindtueendiepgaandere beschrijving die u als leerkracht kan helpen om de leerlingen te verduidelijken waarom twee bepaaldefoto’stegengesteldzijnaanelkaar.

Uiteraard willen wij, als Oxfam, ons niet beperken tot een technische beschrijving van beide modellen, maar ookdepolitieke,economische,publiekeenprivatespelersbelichtendiehethuidigewereldvoedselsysteemvorm geven. Vandaar dat “macht” opgenomen werd als laatste kenmerk om beide productiemodellen te beschrijven.

begeleidend dossierlerenles 1


achtergrondinformatie bij het fotospeLter herinnering: dit dossier reikt u enkele inhoudelijke elementen aan die u kunnen helpen tijdens het begeleiden van het fotospel. in het dossier staan de foto per duo, volgens associaties (criteria) die ons pertinent lijken.

productiewijze en productiviteitQuestions indicatives pour le professeur:De quelle manière la nourriture est-elle produite et qu'est ce que le rendement ?Quels objectifs poursuit-on en produisant de la nourriture ? Et comment peut-on atteindre ces objectifs ?

Doorgaans kleinere oppervlaktes grond worden door de familie bewerkt

Hoge productiviteit door het maximaal inzetten van werkkrachten uit de familie

Industriële landbouwIndustriële landbouwbedrijvenbewerkengrote op-pervlaktes grond, met als doel op grote schaal te produceren en de opbrengst te maximaliseren. Om die productiviteitswinst te verhogen, bewerken land-bouwbedrijven die grote stukken grond intensief en blijven ze steeds op zoek naar andere productieme-thodes die de productiekosten kunnen verlagen.

Doorgaans,vooralinhetNoorden,wordthetaantal werkkrachten daarom zoveel mogelijk beperkt en

wordt veel kapitaal geïnvesteerd. Gewassen, vee, gevogelte en vis worden met andere woorden op een geïndustrialiseerde manier geproduceerd. Op-dat deze productiewijze voor een hoog rendement per werknemer zou zorgen, gaat de agro-industrie steeds op zoek naar innovaties in landbouwmachi-nes, landbouwmethoden en landbouwtechnieken voor het bereiken van schaalvoordelen in de pro-ductie. Met andere woorden, hoe meer er geprodu-ceerd wordt, hoe kleiner de kosten zijn in verhou-ding tot de opbrengst. Bij een groeiende productie

Machinale bewerking van grootschalige oppervlaktes

Hoge productiviteit door chemische behandeling

industriele landbouw Familiale landbouw

lerenles 1


ontstaan er echter ook meerkosten, waardoor het schaalvoordeel niet eindeloos toeneemt. Op een gegeven moment zijn er bijvoorbeeld extra machi-nes, medewerkers of gebouwen nodig om de pro-ductie mogelijk te maken.

Niet alle teelten op grote schaal zijn echter in sterke mategemechaniseerd.Indekatoen-,bananen-,ofsuikerrietteelt bijvoorbeeld, werken miljoenen land-bouwers op de velden of plantages, zij het dan vaak aan een heel laag loon.

In hun zoektocht naar winstmaximalisatie, telenindustriële landbouwbedrijven vaak één soort ge-was in grote hoeveelheden. In dat geval sprekenwe van monocultuur(eenzijdigverbouwen).Ervindtdan geen vruchtwisseling plaats. Nochtans is het na elkaar telen van verschillende gewassen op een perceel belangrijk om bodemziekten te voorkomen. Vruchtwisseling is ook belangrijk voor de bodem-vruchtbaarheid, de bodemstructuur en het onder-drukken van onkruid. Een voordeel van monocul-tuur is wel dat alle planten hetzelfde reageren op zaken als voeding en licht en dat de planten sterk opelkaarlijken.Daardoorkanerviamonocultuurverdoorgevoerd gespecialiseerd worden.

Dezespecialisatie zorgt er voor dat machines ren-dabeler kunnen worden ingezet en een hoog niveau van vakkennis bereikt kan worden.

Daarnaastmoethetgebruik vanallerleimeststof-fen en chemische behandelingen bijdragen tot een hoger rendement. Ook in laboratoria worden allerlei technische oplossingen gezocht om de productivi-teit per hectare te verbeteren, bijvoorbeeld via ge-netische manipulatie.

Familiale landbouwEr zijn verschillende vormen van familiale landbouw, gaande van de kleine boer tot de gemechaniseerde bewerking van de grond in familiaal verband, even-tueel met arbeiders in loondienst. Een landbouw-bedrijfvan100melkkoeienkandusevenzeertotdefamiliale landbouw gerekend worden als een Burki-nese boer die een klein stukje grond bewerkt voor eigen gebruik. De oppervlakte grond die bewerkt wordt kan dus gaan van kleine tot heel grote schaal. Toch blijft de totale oppervlakte grond meestal be-perkt in verhouding tot de industriële landbouw.

Met deze exploitaties op kleinere schaal garandeert de familiale landbouw een eerlijke verdeling van de productiefactoren, meer bepaald het land, waar-door er banen op het platteland kunnen worden ge-creëerdofbehoudenblijven. Familieskunnenhunland blijven bewerken, verdienen zo een inkomen en blijven ook op het platteland

De verschillende vormen van familiale landbouwhebben één ding gemeen: de exploitatie is voor-namelijk in handen van werkkrachten uit de familie en draagt dus bij tot het gezinsinkomen. Bovendien wordt de exploitatie overgedragen naar de volgende generaties, zodat de eigendom in de familie blijft. Er is bijgevolg een heel sterk sociale band tussen de familie die instaat voor de exploitatie en de grond die zij bezit.

Bovendien is de productiviteit in de familiale land-bouw, in tegenstelling tot wat doorgaans geloofd wordt, hoger dan in de industriële landbouw. Datheeft te maken met het feit dat het behaalde ren-dement per hectare in grote mate gekoppeld is aan het inzetten van een maximaal aantal werkkrachten uitdefamilieomdegrondtebewerken.Daarnaastmoeten ook de schaalvoordelen voor industriële bedrijven sterk

gerelativeerd worden: het toezicht op de werkne-mers en hun omkadering brengt kosten met zich mee. Ook de kennis en vaardigheden op vlak van bodembehoud en bemesting waar de familiale land-bouwer over beschikt, dragen bij tot die productivi-teitsstijging.

Toch blijft het een uitdaging om de lokale produc-tiecapaciteiten gevoelig en vooral duurzaam te doen stijgen. Ook vele familiale landbouwers, zeker in het Noorden, gebruiken immers nog pesticiden of kunstmest. Nochtans tonen studies van de VN aan dat net agro-ecologische praktijken de we-reldvoedselproductie kunnen verdubbelen in tien jaartijd.Dezepraktijkenberustenophetrecyclerenvan organische voedingstoffen en van energie, de integratie van gewassen en veeteelt, de diversifi-catievanplant-endiersoortenindeecosystemen.Dergelijke agro-ecologische oplossingen wordensteeds gezocht in samenwerking met de boeren op het veld.

lerenles 1

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemvruchtbaarheid

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemvruchtbaarheid

http://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemstructuur

http://nl.wikipedia.org/wiki/Onkruid


afzetmarktRichtvragen voor de leerkracht:Waar worden de producten verkocht? Wat bepaalt deze keuze?Zijn er mechanismen die deze keuze al dan niet ondersteunen?Welke economische rol speelt het model in kwestie?

Internationale handel: op zoek naar de meest rendabele markt

Handel op lokaal niveau: een belangrijke economische activiteit voor miljoenen mense

Goedkope producten worden geëxporteerd en tegen dumpingprijzen verkocht in het bestemmingsland

Landbouwproducten worden verkocht op de lokale markt om te voldoen aan de vraag naar voeding van de lokale bevolking

Industriële landbouwDe producten, afkomstig uit de industriële land-bouwproductie, zijn vooral bestemd om te voldoen aandevraagvandemeestrendabelemarkten.Dekeuzevooréénofandereproductiewordtdusbe-paalddoordewinstdiedezekanopleveren.Ditleidttot een hoge mate van standaardisatie en tot een beperking van het aantal gewassen. Zo exporteert Brazilië(alsgrootsteexporteurterwereld)sojanaarEuropa om de Europese melkkoeien, het gevogelte en de varkens te voeden, zelfs al gaat dit ten koste van de landbouw die mensen voorziet van voedsel (maïs,rijst,bonenenz.),oftenkostevanhet milieu en de plaatselijke bevolking die verdre-

ven wordt van haar land. Of zo wordt bijvoorbeeld maïs geproduceerd om er biobrandstoffen van te maken in plaats van voedsel.

Om winst te halen uit de grootschalige productie is het voor de agro-industrie belangrijk om steeds op zoek te gaan naar nieuwe afzetmarkten voor consumptie. Internationale handel is dus van es-sentieel belang om de grote massa aan landbouw-producten te verkopen. Om deze nieuwe markten te veroveren – en dus meer winst te creëren –, maar ook om overtollige voorraden kwijt te geraken, is het voor het landbouwbedrijf interessant om haar producten in het bestemmingsland tegen veel la-

lerenles 1



gere prijzen te verkopen dan in het oorsprongland het geval zou zijn, en zelfs onder de productiekost. Wesprekendanvandumping.

Binnen het huidig economisch systeemwaarin devrije markt centraal staat, worden belemmeringen voor de internationale handel, zoals exportheffin-genen importquota,zosterkmogelijkbeperkt.Deimport van goedkope producten krijgt daardoor de bovenhand op het beschermen van de lokale markt. Bovendien wordt dit soort gedrag aangemoedigd via subsidies. Zo genieten producenten van tomaten in blik en tomatensaus van een subsidieniveau van 65procent indeEU.Dankzij diesubsidieskunnende tomaten in blik goedkoop worden geëxporteerd naar Afrika, wat ervoor zorgt dat een lokale toma-tenverwerkende industrie niet van de grond komt. (RapportDebtAidsTradeAfrica-DATA)

De distributielogistiek zorgt ervoor dat het land-bouwproduct tot bij de eindafnemer, doorgaans de fabriek of de supermarkt, geraakt. Meerdere tus-senhandelaars komen daardoor tussen producent en consument in te staan en spelen een rol in de prijszetting van de grondstoffen.

Familiale landbouwOp economisch vlak is de rol van de familiale land-bouwnietteonderschatten.Hetisimmerseeneco-nomische activiteit die voedsel en werk biedt aan miljoenen mensen. Bovendien heeft de familiale landbouwbewezendatzijheeldynamisch,flexibelen innovatief kan zijn en zo zich snel kan aanpas-sen aan een veranderende economische context of signalen van de markt.

Hetiszelfszodathethoofdzakelijkdekleinschaligeduurzame familiale landbouw is die de wereld voedt (grafiekziebijlage3Hles2).Zoisslechts30%vandewereldvoedselproductie afkomstig van de industri-ele voedselketen, terwijl de kleinschalige boeren 50%vandeproductietelen.Ondankshetfeitdatdemeerderheid van de landbouwgronden in handen is van de agro-industrie, wordt de meerderheid van de geconsumeerde voedingsproducten dus toch ge-produceerd door familiale landbouwers.

Daarnaastishetkenmerkendvoordekleinschaligelandbouw dat de producten in de eerste plaats die-nen om te voldoen aan de vraag naar voeding van de plaatselijke bevolking.

Dezelokaalgeproduceerdevoedingsmiddelenwordenechter aan een ondraaglijke concurrentie onderwor-pen doordat de importvolumes onder invloed van de vrijmaking van de markt maar blijven toenemen.

lerenles 1


prijsbapalingRichtvragen voor de leerkracht:Hoe wordt prijs voor de producent bepaald? Voor wie is dit voor- of nadelig?Hoe kan het verschil verklaard worden tussen de productieprijs en de prijs die de consument betaalt?

Een kopje koffie op een terras in België kost gemiddeld 2,26 euro.

Een koffieproducent verdient 0.60 euro/ kg (vgl: 2.40 euro voor 4 kg).

Industriële landbouwDoordeschaalvoordelenendesubsidies•voorna-melijkinlandeninhetNoorden• slaagtdeindus-triële landbouw er in om lagekostenproducten op demarkttebrengen.Deprijsdiedeconsumentbe-taalt, staat echter niet in verhouding tot de prijs van hetlandbouwproduct.InEuropabijvoorbeeldmaaktde prijs van landbouwproducten slechts 15% uitvandeprijsvanheteindproduct.85%vandeprijsgaat naar de logistieke kosten en naar winstmar-ges, bepaald door de voedingsmiddelenindustrie en de grote distributeurs. Een tiental multinationals, waaronder Nestlé, controleren de handel in land-bouwproducten.

Binnen de context van de economische liberali-sering, waarbij landbouwers met elkaar moeten concurreren, is het de agro-industrie die de sterk-ste en scherpste prijzen op de wereldmarkt heeft. Daarnaastwordt,alsgevolgvandegedooghoudingvan de overheden, de werking van de landbouw- en voedingsmarkten alsmaar meer beïnvloed door financiële makelaars. Zij zijn actief op de termijn-

markten in grondstoffen om zoveel mogelijk winst tekunnenmaken.Dezetermijnspeculatieskunnende bestaande prijsschommelingen op de landbouw-markten aanzienlijk beïnvloeden.

Familiale landbouwDevrijhandelende(aldannietgesubsidieerde)in-voer aan lage prijzen heeft een grote invloed op de prijzenvandelokalemarkt.Deinvoerstijgingen zor-gen er immers voor dat de landbouwprijzen en -inkomsten dalen en dat de lokale landbouwers en landarbeiders dus aanzien-lijk armer worden.

Met het openstellen van de grenzen worden bo-vendien de mogelijkheden om de landbouwmarkten te reguleren of lokale en regionale markten af te schermenaanzienlijkbeperkt.Ditzorgtervoordatarme landen geen prijzenbeleid (met minimum- en maximumprijzen)meerkunnenvoeren.Erwordthenzelfs afgeraden om voedselreserves op te bouwen die kunnen dienen voor noodgevallen of om prijs-schommelingen op te vangen.

lerenles 1



MACHT: TOEGANG TOT GROND, NATUURLIJKE RIJKDOMMEN, MARKT ETC.Richtvragen voor de leerkracht:Wie bepaalt het huidige voedselsysteem? Hoe komt dit? Welke gevolgen heeft dit?Welke weg legt een product af van bij tot productie tot de consumptie? Wie zijn de betrokken partijen? Welke actoren hebben volgens u het meeste macht?

Grote voedingsbedrijven domineren de markt. Het beleid ondersteunt deze tendens.

Lokale producenten trachten innovatief te zijn ondanks het gebrek aan structurele steun van het de overheid.

Industriële landbouwHethuidigevoedselsysteemwordtoverheerstdooreen kleine groep spelers in de agro-industrie. Vier bedrijven (Dupont, Monsanto, Syngenta en Lima-grain) hebben bijvoorbeeld 50% van de verkoopvan zaden in handen. Zes bedrijven domineren voor 75%deverkoopvandeagrochemischeproducten(pesticiden etc.) De productie van voedingsmid-deleningrediënten, de verwerking, distributie en verkoop van verschillende landbouwproducten ge-beurt via drie handelaars en voedselverwerkingsbe-drijven(Cargill,BungeenADM)diebijna90%vandetotale graanhandel beheren.

Deoverheidondersteunt deze tendens. Zo wordt de vrijmaking van de wereldhandel en de specialisatie van de economieën van de armste landen in pro-ductie en uitvoer van een beperkt aantal landbouw-producten naar voor geschoven als een bijdrage tot hun economische ontwikkeling en het verminderen vandearmoede.Dezecentralevisieherleidt land-bouwen voedingsproducten echter tot gewone koopwaren, zonder rekening te houden met de maatschappelijke en ecologische verwachtingen.

Demachtsconcentratie bij een beperkt aantal grote spelers heeft ook gevolgen op besluitvormingsni-veau: de beslissingen die genomen worden rond het

voedselsysteem,enrondbelangrijkehulpbronnenzo-als land, water, zaden, technologie en infrastructuur. Zokunnengroteprivé-bedrijvengemakkelijkgroteoppervlaktes landbouwgrond opkopen via contrac-ten met lokale overheden.

Familiale landbouwHoewel de familiale landbouwers in de meerder-heid zijn, hebben ze minder toegang tot natuurlijke rijkdommen dan de industriële landbouw, of zijn de natuurlijke rijkdommen waarover ze beschikken minder kwalitatief. In Ecuador bijvoorbeeld is 90%vandegrondeninhandenvanslechts20%vandelandbouwproducenten. De 10% gronden die welverdeeld zijn onder de familiale landbouwers, liggen vaak op grote hoogte, op een sterke helling, of heb-ben geen toegang tot water, waardoor ze minder opbrengen.

Ook de toegang tot financieringsbronnen voor land-bouwactiviteiten op kleine schaal blijft een groot probleem.IntegenstellingtotinlandeninhetNoor-den, zijn de landbouwsubsidies in ontwikkelings-landenzogoedalsonbestaande.Hetblijftvoordefamiliale landbouwer ook moeilijk om een lening aan tegaanviahetgewonebanksysteem,omwillevanhet gebrek aan garanties.Doorgaanswordt de familiale landbouw enkel ge-

agriculture industrielle agriculture Familiale

lerenles 1


steund als ze exportgericht is, zoals de koffie-, ca-cao-, en katoenteelt. Bovendien hebben de familia-le landbouwers in minder ontwikkelde landen veelal geen erkend juridisch statuut en dus geen sociale bescherming.

Aangezien onderzoek, technologische innovatie en technische bijstand in de landbouwsector steeds meer wordt geprivatiseerd, heeft de familiale land-

bouw ook op dit vlak af te rekenen met een oneer-lijke concurrentie. De bijstand die verkocht wordtricht zich in grote mate op de grootschalige pro-ducenten.Familiale landbouwerszijndaaromaan-gewezen op heel beperkte of tijdelijke bijstand, of kunnen enkel beroep doen op marktonderzoek dat niet afgestemd is op hun situatie.

oxfam over landbouwsubsidies:

Subsidies kunnen een verantwoord instrument zijn van een landbouwbeleid op voorwaarde dat ze anders verdeeld worden. Ze moeten de kleine boeren steunen, een stimulans zijn voor de mili-euvriendelijke landbouw en niet opgeslokt wor-den door de op export gerichte agro-industrie die goedkope producten dumpt in de arme landen.

Uit cijfers die de Europese lidstaten bekendmaak-ten over de Europese subsidie-ontvangers, blijkt echter dat niet de boeren, maar wel grote voe-dingsbedrijven vandaag met de grootste sommen uithetEuropeselandbouwbudgetgaanlopen.InFrankrijkbevatdetop25geenenkeleboer.OokinBelgië worden de grootste bedragen weggekaapt doorbedrijvenalsCampinaenBarryCallebaut.

DeTienseSuikerraffinaderijbemachtigdebijvoor-beeld28miljoeneurosubsidiesenchocoladefa-brikantBarry Callebautontvingbijna1,6miljoeneuro-eenpakmeerdande70eurovooreenboeruitDiepenbeekofde40eurovooreenKempenselandbouwer die ook op de Belgische lijst prijken. TraditioneelmakendegroteconcernsalsNestlé,Tate & Lyle en Cargill die actief zijn in de land-

bouwsector het vlijtigst gebruik van de subsidie-maatregelen.*

Terwijl de overheden van de rijke landen hun land-bouwafschermenmetnaarschatting300miljarddollar per jaar, daalde het aandeel van landbouw inontwikkelingssamenwerkingvan20%naar3%.

Inontwikkelingslandendiesterkafhankelijk zijnvan landbouw (vnl. landen in Sub-Sahara Afrika met gemiddeld 32% van het BNP gebaseerd oplandbouw)daaldehetaandeelvanoverheidsbe-stedingeninlandbouwvan6%vandetotaleover-heidsuitgavenin1980totamper4%in2004.Grootschalige monoculturen voor export die eco-systemen onder druk zetten, kregen in ontwik-kelingslanden voorrang op het versterken van geïntegreerde landbouw met lokale voedselvoor-ziening. Uiteindelijk worden heel wat landen zo afhankelijk van voedselimport, terwijl ze wel pro-duceren voor export.

Net als de miljoenen arme boeren in de ontwikke-lingslanden, zullen ook de kleine boeren in Europa de grote verliezers zijn, want zij hebben eveneens een meer gerichte steun nodig.

(*http://www.wervel.be/home/1-actueel-home/1110-subsidies)

lerenles 1

http://www.wervel.be/home/1-actueel-home/1110-subsidies

http://www.wervel.be/home/1-actueel-home/1110-subsidies


oxfam over prijsschom-melingen op de landbouw-markten:

Honger uitroeien, in 2050 negen miljard men-sen fatsoenlijk voeden én de biodiversiteit, denatuurlijke hulpbronnen en het klimaat bescher-men:hetkan!Daarvoor isweleendringendeengrondige omschakeling nodig in het beleid. Zo is het nodig dat de overheid de markten reguleert in functie van de fundamentele mensenrechten.

Enerzijds moeten al te plotse en buitensporige prijsstijgingen bestreden worden. Hoge prijzenzijn immers nefast voor de consumenten, in het bijzonder voor de allerarmsten die bij buitens-porig hoge prijzen nauwelijks of geen toegang hebben tot voedsel. Ook voor de boeren zelf zijn prijsstijgingen niet altijdgunstig.Demeesteboerenzijnnamelijkallang geen netto voedselproducenten meer en ook zij moeten voedsel aankopen, waardoor ze duspuffenonderdehogeprijzen.600vande850miljoen armen in de wereld zijn trouwens boeren. Bovendien sijpelen de prijsstijgingen maar mond-jesmaat en traag door tot bij de boer. Alleen via

meer investeringen in de lokale landbouwontwik-keling kunnen we ervoor zorgen dat boeren ook echt kunnen profiteren van de hogere prijzen.

Anderzijds is het minstens even belangrijk sterke dalingen van de internationale prijzen te ver-mijden. Dergelijke prijsdalingen kunnen immersleiden tot stijging van de invoer van landbouw-producten aan lage prijzen leiden, waardoor de lokale boeren van hun bestaansmiddelen worden beroofd en de uitbouw van voedselketens in de betrokken landen wordt tegengewerkt. Om de voedselzekerheid te garanderen, moet dus ook de afhankelijkheid van voedselimport worden be-perkt. via variabele invoerquota en invoertaksen.

Parallelmeteenbeschermingvandemarkten,isin ontwikkelde landen ook een beleid van produc-tiebeheersing (aanbodbeperking die de overpro-ductieafremt)noodzakelijk,viadehandhavingenverbetering van de productiequota. Zo worden de structurele overschotten van producten beperkt. HetzalzowelinhetNoordenalsinhetZuideneenprijsstijging stimuleren waardoor de landbouwers een waardig loon krijgen.

lerenles 1


synthesefiche voor de Leerkracht

FAmILIALE LANDBOuW INDuSTRIELE LANDBOuW

Kleineenmiddelgroteoppervlaktes Productieopgroteschaal,maximaalrendement =>schaalvoordelen

Veel werkkrachten (die deel uitmakenvandefamilie)

Weinigarbeiders

Minder machines tijdens het productieproces en beperkt gebruik van chemische producten als deze gebruikt worden

Machines en chemische producten in overvloed

Diversiteit,rotatie… Monocultuur, grote hoeveelheden, specialisatie

Grote productiviteit per hectare Grote productiviteit per werkkracht

Distributievoornamelijkviadelokaleof regionale markt

Distributieviadeinternationalehandel,dieaangemoedigd wordt door de vrije markt

Productiegerichtopdelokalevraag Productiegerichtopdeinternationalevraag

Kortcircuitvanproductietotconsumptie

Devoedingsindustrie(verwerking-endistributie-industrie)maaktdeeluitvanhet“productie tot consumptie” circuit

Kwalitatieveproducten(economisch,sociaal,ecologisch)die lokaal werkgelegenheid creëren

Economisch lage kosten producten die weinig of geen rekening houden met negatieve, niet in de prijs doorgerekende kosten (impact op milieu,hetsociaalweefsel…)

Weiniginspraakinhetprijzenbeleid Concurrentievoordeel: de agro-industrie heeft de sterkste en scherpste prijzen op de wereldmarkt

WeinigpolitiekesteuninhetNoorden en het Zuiden

Politiekesteun,subsidies

Weinigtoegangtotfinanciëleennatuurlijke hulpbronnen

Veel macht en gemakkelijk toegang tot financiële en natuurlijke hulpbronnen

lerenles 1

Productiewijze/productiviteit

Afzetmarkt

Prijsbepaling

Macht


synthesefiche voor de LeerLingen

FAmILIALE LANDBOuW INDuSTRIELE LANDBOuW

Mode de production/

productivité

Grandeéchelle,rendementmaximal=>économiesd’échelle

Maind’œuvrenombreuse(membresdelafamille)

Peudetravailleurs

Moins de machines durant le processusetutilisationlimitéesdeproduitschimiques(s’ilyena)

Machines et produits chimiques en abondance

Diversité,rotation,… Monoculture,grandesquantités,spécialisation...

Connaissance du terrain, usage de savoir-faireagro-écologiques

Solutions techniques

Grandeproductivitéàl’hectare Grandeproductivitépartravailleur

Afzetmarkt

Distributionprincipalementvialesmarchéslocauxourégionaux

Distributionvialecommerceinternationalprofitantdelalibéralisationdeséchanges

Productionorientéeverslademande locale

Productionorientéeverslademandeinternationale

Circuits courts Intégrationaucircuitdel’industrieagroalimentaire (industrie de la transformationetdistribution)

Prisbepaling

Peud’influencesurlafixationdesprix

Influencefortementlafixationdesprixsurlesmarchésinternationaux

Produitsdequalité(économiquement,socialement, du point de vue de l’environnement…)etcréateursd’emploislocaux

Desproduitsàbascoûtneprenantpasoupeuencomptelesexternalitésnégatives(impactsurl’environnement,letissussocialrural,…)

Macht

FaiblesoutienpolitiqueauNordcomme au Sud

Subsidiéeet/ousoutenuepolitiquement

Peud’accèsauxressourcesfinancièresetnaturelles

Pouvoiretaccèsfacileauxressourcesfinancièresetnaturelles

Mode de production/

productivité

lerenles 1


HET LANDBOuWTRIBuNAAL

voor de leerlingen

• Een reeks documenten die het familiale landbouwmodel illustreren (zie bijlagen aangeduid met het nummer 1)

• Een reeks documenten die het industriële landbouwmodel illustreren (zie bijlagen aangeduid met het nummer 2)

• Een reeks documenten voor de jury die een profiel schetsen van “de mensen die honger lijden” en die het recht op voedsel illustreren (zie bijlagen aangeduid met het nummer 3)

• Een begeleidende fiche en geheugensteun voor elke groep (fiche 7-8-9)• Een blanco synthese fiche van de les onder de titel “Duurzame ontwikkeling”, aan te vullen

door de leerlingen (fiche 10)

voor de leerkracht

• uitleg voor het in gang zetten van het rollenspel (fiche 1)• Thema’s om verder uit te diepen (fiche 2)• 3 fiches “argumenten voor het rollenspel” voor de leerkracht (fiche 3 Familiale

landbouw – Fiche 4 Industriële landbouw – Fiche 5 Jury)• In deze fiches vindt u een aantal elementen terug die de leerlingen kunnen gebruiken

om het een of het ander landbouwmodel te verdedigen en hun argumentatie op te bouwen. u bent uiteraard vrij om deze elementen aan te vullen, naargelang de leerstof die u wilt behandelen of de interesses van de leerlingen.

• Een ingevulde synthese fiche van de les onder de titel “Duurzame ontwikkeling” (fiche 6)

1. Geef een korte inleiding

a.Herinnerdeleerlingenaandeessentiëlerolvandelandbouw,namelijkdewereldbevolkingvoedenenaandeuitdagingomin20509miljardinwonerstevoeden.b.Legdecontextvanhetrollenspeluitaandeleerlingen(ziefiche1))

2.Verloop van de les

• Verdeel de klas in 3 groepen. Een groep vertegenwoordigt de familiale landbouw, een tweede groep de industriëlelandbouw,eenderdegroepdejury.

• Degroepenbereidenzichgedurendeeen20-talminutenvoorennemendedocumentendoordiehenter beschikking worden gesteld.

• De2groependiedetweelandbouwmodellenvertegenwoordigenleggenhunargumentenaandejuryvoor.Dejurysteltheneventueelvragenenlaatbeidegroependetijdomtereageren.Daarnatrektdejuryzichterug,zekondigthaarbeslissingaanenmotiveertdezebeslissing.

• Einde van het rollenspel.

CONCLuSIE : deleerlingenwordenuitgenodigdomsamenofingroepjes,aldannietmetuwhulp,desynthesefiche “Duurzame ontwikkeling” in te vullen met enkele sleutelwoorden die de impact van een bepaaldlandbouwmodel belichten.


lerenles 2

Doelstelling:

de positieve en negatieve

impact van beide Landbouw-

productiesystemen

identificeren

Duur: 50 minuten


InleidingUw leerlingen zijn nu vertrouwd met de grote kenmerken van de twee landbouwmodellen beschreven in voorgaandeles.Dedoelstellingvandezetweedelesisomhetdenkkaderteverruimenentekijkennaardelogica die achter deze modellen schuilgaat. Meer bepaald door te onderzoeken welk antwoord het industri-ele en familiale landbouwmodel bieden op de uitdaging van de honger.

Daaromstellenweuvooromeengerechtelijkprocesnatespelenenuwklasin3groepentesplitsen.Eengroep verdedigt de positie van de familiale landbouw, een andere de industriële landbouw. Een derde groep speeltderolvandejury,diebestaatuitbeleidsmakers,expertenenmensendiehongerlijden.Dezelaatstegroep zal dan ook moeten beslissen welk landbouwmodel volgens hen het meest geschikt lijkt om het recht op voedsel voor iedereen te verwezenlijken.

Dezelesbouwtverderopwatuwleerlingengeleerdhebbenuitles1enstelthenvoldoendedocumententerbeschikking om hun standpunt te onderbouwen.



fiche 1 (voor de leerkracht) “het speL in gang Zetten”

situatieschets

AlsgevolgvaneenklachtdiewerdingedienddoordeVKOB“VerenigingvanKleineOntevredenBoeren”,gaatvandaaghetprocesvandeLandbouwvanstart.

Deklachtluidtalsvolgt:al20jaarlangvertrouwendebeleidsmakersendegroteinternationaleinstel-lingen(WHO,IMF,EU)blindelingsopdeindustriëlelandbouwomdewereldbevolkingtevoeden.Defa-miliale landbouwers voelen zich hierdoor benadeeld en eisen dat zij dezelfde kansen krijgen. Naar hun mening zijn zij minstens even goed in staat om de wereldbevolking te voeden en zou hun aanpak zelfs beter zijn, op voorwaarde dat zij dezelfde politieke steun zouden krijgen.

Dejuryzaldeargumentenvanbeidepartijenaanhorenenuiteindelijkbeslissenwelkvanbeidemodellenzehetmeestgeschiktachtomin20509miljardmensentevoeden.

concreet

Elke groep krijgt een dossier met een reeks documenten (ziebijlagen)datgerenommeerdeinternati-onale experts hebben samengesteld, en een begeleidingsfiche waarop de context en de instructies nogmaals herhaald worden. U kunt de leerlingen ook een fiche ter geheugensteun geven die hen kan helpen om hun argumentatie op te bouwen.

instructies

• Vraag aan de groepen die een bepaald landbouwmodel verdedigen om hun standpunt te onder-bouwen en dat te verdedigen aan de hand van de “feiten” en gegevens uit de documenten die ze ontvingen, maar ook door de link te leggen met de actualiteit of met de voorgaande les.

• Dejury ontvangt een reeks documenten die hen in staat stellen om echte experts te worden in hetrechtopvoedselendehongerproblematiekindewereld.Deleerlingendiedeeluitmakenvandezegroepkunnenzichvoorbereidenophun juryroldoor zichdeproblematiekeigen temaken en door te bespreken hoe ze het verhoor zullen aanpakken.

• Geef de leerlingen 20 minuten voorbereidingstijd. Zij kunnen hun standpunt op een creatieve manier uiteenzetten als ze dat willen.

• Elk dossier bevat een specifieke begeleidingsfichenaargelangderoldiegespeeldwordt.Dringer bij de leerlingen op aan dat ze deze fiche zeker lezen.

fiche 1

lerenles 2


fiche 2 thema’s om verder uit te diepen

Hetonderwerpdatweinditlespakketbehandelen,isnogalcomplex.Daarombeperkenwehetdebatover de logica achter de twee landbouwmodellen tot enkele argumenten. U bent niettemin vrij om do-cumenten toe te voegen die de visie van de leerlingen op de hongerproblematiek kunnen verruimen. Hierondervindtueenlijstmetmogelijkeonderwerpen.Ukuntdezethema’sookaankaartentijdensdeconclusie van deze les.

mogelijke onderwerpen:

• de speculatie op de landbouwmarkt

• de rol van biobrandstoffen

• hetbelangvandetoegangtotdegrond(landbouwhervorming,landroofetc.)

• deimpactvandeliberalisering(onderhandelingenWereldhandelsorganisatie,StructureleAanpassingsprogramma’svoorlandeninhetZuiden)

• derolvandeinternationaleinstellingen(IMF,Wereldbank)endeschuld

• hetprivatiserenvanlevendematerie(vb.zaden)

Vooreenbeknopteuitlegoverdezeonderwerpen,radenweuonsdossier”Klimaat-envoedselcrisis.Duurzamekleinschalige landbouwalsdeelvandeoplossing”aan.Ditdossierkuntudownloadenoponze website www.ikgroeimee.be

fiche 2

lerenles 2


fiche 3-argumenten voor het roLLenspeL (voor de leerkracht)

FAMILIALE LANDBOUW (FL)(In cursief vindt u de documenten die de leerlingen ontvangen – aangeduid in de bijlagen met het nummer 1)

argumenten vÓÓr de familiale landbouw:

• draagt bij tot het afremmen van de klimaatopwarming:• korttrajectvanproductietotconsumptie(mindertransport,verpakkingetc.)

• minderchemischeproducten(opbasisvanpetroleum).Ditheefteenpositieveimpactop het klimaat en zorgt ervoor dat de prijs van petroleum en van voedingsproducten steeds meer losgekoppeld worden van elkaar. Op die manier neemt de afhankelijkheid van de politieke en economische macht van de petroleumgiganten af.

• Grotereproductiviteitperhectare(minderontbossing,minderbodemverontreinigingetc.)

• kan in grote mate de wereldbevolking voeden en doet dat al (artikel “Familiale landbouw kan de wereldbevolking voeden”)

• goede productiviteit per hectare, wat heel interessant is zeker nu landbouwgrond steeds schaarser wordt, nu nieuwe gevallen van ontbossing een negatieve impact hebben op de CO2-uitstoot en bekend is dat het rendement per hectare in de industri-ele landbouw een dalende trend volgt.

• Doorhetontwikkelenvanagro-ecologischepraktijkenendeverspreidingvandebe-staande agro-ecologische praktijken kan de familiale landbouw de wereldbevolking voeden. (interview met Olivier De Schutter)

• multifunctionaliteitvandelandbouw(meerfunctiesdanhetleverenvanvoedsel)(artikel “Heer-lijkheid van Heule”)

• jobcreatieophetplatteland(strijdtegendeplattelandsvluchtinhetZuiden)• diensten aan de gemeenschap• bodem- en milieubehoud• behoud van culturele diversiteit en diversiteit in voeding

Dezemultifunctionaliteitiseenantwoordopdehogeproductiekostenvanditlandbouwmodel.Deindustriëlelandbouwhoudtechtergeenrekeningmetdegevolgenvandelandbouwactivi-teitvoorhetmilieuofopsociaalvlak.Dekostendiehiermeegepaardgaan,wordennietgedra-gen door het bedrijf maar door de gemeenschap.

fiche n°3

lerenles 2


arguments contre l’agriculture industrielle :

• doet afbreuk aan het milieu en heeft een negatieve impact op het klimaat (vervuiling, verlies aan biodiversiteitetc.)(slides“jullieanalyse’)(artikel“InsecticideBayerhoofdverdachteinmassalebij-enmoord”,artikel“voedselenCO2-uitstoot”))(voire annexes 1E et 1F)

• krijgtbelangrijkebeleidssteunvanlandeninhetNoorden(58miljardperjaarvandeEuropeseUnieen87miljardvandeVerenigdeStaten).ZogaatinEuropa80%vandehulpnaar20%vandelandbouwers,voornamelijkgrotebedrijven.Bron:FUGEA).Zelfsindiematedatkleineboerenzichgenoodzaaktzienom te stoppen omwille van de lage inkomsten, of om op pensioen te gaan zonder een overnemer te vindenvoorhunbedrijf.OpdiemanierverdwijneninBelgiëelkeweek41boerderijen.Dezetendensdraagt bij tot het proces van landconcentratie en schaalvergroting.

• In een context van vrije concurrentie (Wereldhandelsorganisatie) worden beleidsmaatrege-len die de kleine landbouwers verdedigen (quota’s, subsidies, douanerechten, publieke stock)niet meer gebruikt om de gevolgen te verzachten en ondergaat de familiale landbouw een on-eerlijke concurrentie t.o.v. de industriële landbouw. Deze laatste wordt immers massaal ge-steund door het Noorden en door andere kanalen in het Zuiden, beschikt over de beste gron-den en doet de prijzen dalen tot een niveau dat ze zelfs onder de productiekosten van de fami-liale landbouwzakken.Hetgevolg isdat talrijkekleine landbouwbedrijfjes faillietgaan,waardoorheel wat mensen op het platteland werkloos worden en zelfs het platteland verlaten voor de stad, waar ze zich aansluiten bij de stedelijke consumenten. Ter herinnering: de marktprijs van de landbouwproducten wordt in grote mate onderhandeld op de beursmarkt in de Verenigde Sta-ten (Kansas City, Chicago, Minneapolis zijn de belangrijkste steden voor de handel in granen) (artikel“gevolgenvandeliberalisering,artikel“VoedselsoevereiniteitinEuropanu!”)

• Kwaliteitvandeindustriëleproducten(cartoon,“doyoualsoeatthesewithmaskson?”,foto“watziterinuweten”,foto“gespoten”)(voire annexes 1H, 1I et 1L)

conclusie : Hetindustriëlelandbouwmodelvoedtnietdehelewereldbevolking,vervuiltindiematedatdeplaneetwordtbedreigd,maarwordtmassaalondersteund(subsidies,handelsbeleid).

fiche 3 (suite de la page 24)

Centrale boodschap voor de groep: met de steun van het beleid en met de nodige financiële middelen(zoalsdeindustriëlelandbouwkrijgt),kandefamilialelandbouwdewereldvoedenen goede innoverende agro-ecologische praktijken ontwikkelen die mens en milieu respecteren.

lerenles 2


INDUSTRIËLE LANDBOUW (IL)(In cursief vindt u de documenten die de leerlingen ontvangen – aangeduid in de bij-lagen met het nummer 2)

argumenten vÓÓr de industriële landbouw:• maximale rentabiliteit en economische winst dankzij een hoge productiviteit per werknemer. Deindustriëlelandbouwmaaktopdezemanierwerkkrachtenvrijvoordesecondaire(grondstofver-werkende)entertiaire(diensten)sector.Volgensliberaletheorieënzorgtditmodelnietalleenvooreconomische winst, maar ook voor vreemde valuta in een land dat zich specialiseert in een teelt die eenconcurrentievoordeeloplevert.Hetnadeelhiervanisdatsterkespecialisatieeenlandkwets-baarder maakt voor internationale prijsschommelingen van een heel klein aantal voedingsproducten

(grafiek “aantal arbeiders in de landbouwsector”)

• export die ervoor zorgt dat voedsel kan geleverd worden aan landen die niet in staat zijn te produceren Dankzijdetheorievandeconcurrentiëlevoordelen,specialiseertelklandzichineengewaswaarvoordemeestetroevenaanwezigzijn(klimaat,kennisetc.).Exportkanookeenantwoordbiedenopvoed-selproblemen die zich stellen bij klimaat-, politieke of economische problemen in een land of regio. (artikel “OESO maakt reclame voor WTO akkoord, artikel “De oplossing bestaat”)

• investering in onderzoek en ontwikkeling dankzij het grote kapitaal waarover zij beschikt (artikel “Technovoeding moet honger voorkomen”, artikel “FAO bepleit inzet van gentechnologie te-gen honger”)

• het uniformiseren van de kwaliteit van de producten voor de consumenten en het behoud van een relatief stabiele prijs voor de stedelijke consumenten, in ieder geval in Europa (artikel “kerncijfers landbouw 2011”, grafiek “een almaar goedkopere voeding”)

• specialisatie• monocultuur• mechanisatie• gebruik van chemische meststoffen en pesticiden

argumenten tegen de familiale landbouw:• enkelproductievooreigenlevensonderhoud(tekleineoppervlakte,-etc.)• kandehelewereldbevolkingnietvoeden(toenemendebevolking)

fiche n°4

Centrale boodschap voor de groep: vertrouw de industriële landbouw. Zij laat toe om veel te produce-renmetweinigarbeidskrachten.Detechnologischeontwikkeling(machines,genetischgemanipuleerdegewassenetc)endevrijemarkt(waardoorhetin-enuitvoerenvangoederengemakkelijkerwordt)zul-len ons toelaten om ook in de toekomst goedkope producten te blijven vermarkten en zo het honger-probleem op te lossen.

fiche 4: argumenten voor het roLLenspeL (voor de leerkracht)

lerenles 2


fiche n°5

Jury(de leerlingen ontvangen een reeks documenten aangeduid in de bijlagen met het nummer 3)

kernelementen:

• 925miljoenmensenlijdenhongerinontwikkelingslanden

• 75%daarvanzijnlandbouwersenkleineboeren

• Deanderenzijnvroegerelandbouwersdiezichgenoodzaaktvoeldenomhetplattelandteverlatenvoor de stad

• Slechts een klein deel van de mensen die honger lijden, lijden honger door een klimaatprobleem. Meestal is het voedsel beschikbaar, maar hebben de mensen niet voldoende geld om het te kopen.

• Hetisdusniethetklimaat,maarweldearmoedediedegrootsteoorzaakisvanhongersnood.

• 98%vandeondervoedenkomenuitontwikkelingslanden

• Hetpercentagemensendathongerlijdt,ishethoogstinSub-SaharaAfrika,met30%vandebevolkingdiehonger lijdt.

• …

Hoewelextremeklimaatfenomenen,zoalsdroogteenoverstromingen,kunnenleidentoteentekortaanbeschikbaar voedsel in een regio, zijn de belangrijkste oorzaken ergens anders te zoeken. Hongerisineersteinstantieeenstructureelprobleem,metstructureleoorzaken.Hetvoedingssysteemgebaseerd op de liberalisering van de markten, met een prijs die mondiaal wordt bepaald, zet verschil-lende producenten in concurrentie tegenover elkaar en dat leidt tot problemen. JeanZiegler,VNRapporteurvoorhetRechtopVoedsel,heeftherhaaldelijkaangetoonddatervoldoendevoedselgeproduceerdwordtindewereldomdewereldbevolkingtevoeden.Hetprobleemligtdusnietbij de hoeveelheid voedsel, maar wel bij de manier waarop het traject dat het product aflegt van produc-tietotconsumptie,isgeorganiseerdenvolgenswelkecriteria.InhetNoordeniserovervoeding,wordtteveelvleesgeconsumeerd,iserverspilling.InhetZuiden,ondervoedingofnietvoldoendekwalitatievevoeding.Delaatstejarenkomendaarnogeensnieuweproblemenbij:deopmarsvanbrandstoffenopplantaardige basis, de speculatie op grondstoffen, landroof.

Centrale boodschap voor de groep: aan jullie om te kiezen voor een oplossing die de landbouwers toe-laatomzichtevoedenenvoldoendemiddelentehebbenomvoedseltekopenopdemarkt.Wanthetzijnzijdiehetvaaksthongerlijden.Denkookaanhetmilieuwanneerjulliejekeuzemaken.

fiche 5: argumenten voor het roLLenspeL (voor de leerkracht)

lerenles 2


fiche 6: synthesefiche “duurZame ontwikkeLing” (do)in dit schema vindt u een overzicht van de kenmerken en de impact van beide landbouwmodellen, op economisch, sociaal en ecologisch vlak.

fiche 6

recht-vaardig

leefbaar

do

houdbaar economischefficiëntie

socialegelijkheid

respect voor en bescherming van het milieu

ecologisch economisch

theoretisch modeL

>

> >

lerenles 2


famiLiaLe LandbouwmodeL: gevolgen op economisch, sociaal en ecologisch vlakfiche 6

diversiteitvan de

voedselmodellen

behoud van de plattelandsdy-namiek (banen,

diensten …)

multifunctionaliteitvan de landbouw

productiviteit per hectare

vermindert afhankelijkheid van de inter-nationale markten

weinig uitstoot van broeikasgassen

biodiversiteit

beantwoordt in eerste instantie aan de lokale vraag

inkomen voor de landbouwers

produceert 50 % van de totale wereldvoedsel-productie

>

> >

lerenles 2

ecologisch economisch

sociaal


fiche 6

uniformiseren van de voedsel-modellen

plattelandsvlucht

ongelijkheid

afhankelijkheid van petroleum

voedselmodel dat afhankelijk is van internationaal handelsverkeer

uitstoot van broeikasgassen (chemische meststoffen en pesticiden, transport …)

vermindert de biodiversiteit (bodem, gewassen)

beantwoordt aan de internationale markten

Lage prijs voor de consument

hoge productiviteit per arbeider

creëert winst voor de bedrijven

>

> >

lerenles 2

industriËLe LandbouwmodeL: gevolgen op economisch, sociaal en ecologisch vlak

economisch

sociaal

ecologisch


fiche 7 (voor de leerlingen): groep “famiLiaLe Landbouw”

fiche 7

begeLeidende fiche bij het roLLenspeL (voor de LeerLingen)Hallo,

Aan jullie om het familiale landbouwmodel en zijn capaciteit om de wereldbevolking te voeden te verdedigen. In dit dossier vinden jullie een reeks documenten waarin jullie argumenten vinden om dit landbouwmodel te verdedigen en om aan te tonen wat de zwakke punten zijn van het industriële model. Jullie kunnen ook gebruik maken van de synthe fiche die jullie tijdens de vorige les hebben ingevuld.

Hieronder vinden jullie ook een geheugensteuntje. Aarzel niet om er gebruik van te maken en zo jullie argumenten te structureren.

Succes!

geheugensteun:Argumenten voor de familiale landbouw:

> remt klimaatopwarming af en respecteert het milieu:

• korttrajectvanproductietotconsumptie(mindertransport,verpakkingetc.);

• minderchemischeproducten(opbasisvanpetroleum).;

• grotereproductiviteitperhectare(minderontbossing,minderbodemverontreinigingetc.).

> kan in grote mate de wereldbevolking voeden en doet dat al.

> multifunctionaliteitvandelandbouw(meerfunctiesdanhetleverenvanvoedsel):

• jobcreatieophetplatteland(strijdtegendeplattelandsvluchtinhetZuiden);

• diensten aan de gemeenschap;

• bodem- en milieubehoud;

• behoud van culturele diversiteit en diversiteit in voeding.

Argumenten tegen de industriële landbouw:

• doet afbreuk aan het milieu en heeft een negatieve impact op het klimaat (vervuiling, verlies aan biodiversiteitetc.).

• oneerlijkeconcurrentiet.o.vdefamilialelandbouw(beleidssteun,liberalisering,dumpingetc.)

• kwaliteit van de industriële producten

Jullie conclusie:Het industriële landbouwmodelvoedtnietdehelewereldbevolkingenvervuilt indiemate dat de planeet wordt bedreigd. Voor jullie is dit model enkel productief omdat het financieel onder-steundwordt(subsidies,handelsbeleid)

Centrale boodschap: met de steun van het beleid en met de nodige financiële middelen (zoals de industriëlelandbouwkrijgt),kandefamilialelandbouwdewereldvoedenengoedeinnoverendeagro-ecologische praktijken ontwikkelen die mens en milieu respecteren.

lerenles 2


fiche 8 (voor de leerlingen): groep “industriËLe Landbouw”

fiche 8

begeLeidende fiche bij het roLLenspeL (voor de LeerLingen)

Hallo,

Aan jullie om het industriële landbouwmodel en zijn capaciteit om de wereldbevolking te voeden te verdedigen. In dit dossier vinden jullie een reeks documenten waarin jullie argumenten vinden om dit landbouwmodel te verdedigen en om aan te tonen wat de zwakke punten zijn van het fami-liale model. Jullie kunnen ook gebruik maken van de synthese fiche dat jullie tijdens de vorige les hebben ingevuld.

Hieronder vinden jullie ook een geheugensteuntje. Aarzel niet om het te gebruiken en zo jullie argumenten te structureren.

Jullie missie: de mensen die honger lijden ervan overtuigen dat jullie landbouw de oplossing is om 9 miljard mensen te voeden in 2050!

Succes!

geheugensteun:Argumenten voor de industriële landbouw:

• Groteproductiviteit.Producerenmetweinigwerknemerszorgtervoordatveelmensenhetplattelandkunnen verlaten en dus aan andere economische activiteiten van het land kunnen deelnemen (industrie,diensten,…)

• Export die ervoor zorgt dat voedsel kan geleverd worden aan landen die niet in staat zijn te produceren (klimaat,oorlog…)

• Een rijk landbouwmodel dat in staat is om de technologie te ontwikkelen (genetisch gemanipuleerde gewassen)omzode9miljardmensentevoedendiebinnenkortopaardezullenleven

• Een relatief stabiele prijs voor de stedelijke consumenten dankzij:• specialisatie• monocultuur• mechanisatie• gebruik van bemesting- en bestrijdingsstoffen

Argumenten tegen de familiale landbouw:

• enkelproductievooreigenlevensonderhoud(tekleineoppervlakteetc.).

• kan de hele wereldbevolking nietvoeden(toenemendebevolking)

Centrale boodschap voor de groep: vertrouw de industriële landbouw. Zij laat toe om veel te produce-renmetweinigarbeidskrachten.Detechnologischeontwikkeling(machines,genetischgemanipuleerdegewassenetc)endevrijemarkt(waardoorhetin-enuitvoerenvangoederengemakkelijkerwordt)zul-len ons toelaten om ook in de toekomst goedkope producten te blijven vermarkten en zo het hongerpro-bleem op te lossen.

lerenles 2


fiche 9 (voor de leerlingen): groep “jury”

fiche n°9

begeLeidende fiche bij het roLLenspeL (voor de LeerLingen)

Hallo,

Jullie zijn de jury. Jullie groep is samengesteld uit beleidsmakers, experts en mensen die honger lijden uit verschillende delen van de wereld. Jullie missie: een maximum aan informatie verzamelen om te kunnen kiezen tussen de twee landbouwmodellen (het familiale en industriële landbouwmodel) die beiden beweren het honger-probleem te kunnen oplossen.

Jullie krijgen 20 minuten om de documenten en getuigenissen over de problematiek te lezen. Na-dien luisteren jullie naar de twee groepen die hun oplossing zullen voorstellen. Jullie krijgen de tijd om hen vragen te stellen als jullie dat willen. Vervolgens krijgen jullie 5 minuten de tijd om in beraad te gaan en jullie conclusies te trekken. Let op: jullie keuze moet gerechtvaardigd worden! Jullie kunnen eventueel aanbevelingen doen. Bepaal ook vooraf hoe jullie de hoorzitting van beide groepen gaan organiseren.

Succes!

geheugensteun:

Aan jullie om te kiezen voor een oplossing die de landbouwers toelaat om zich te voeden en vol-doendemiddelentehebbenomvoedingtekopenopdemarkten.Wanthetzijnzijdiehetvaaksthongerlijden.Denkookaanhetmilieuwanneerjulliejekeuzemaken.Alshetmilieuverwoestis,wordt voedsel produceren wel heel moeilijk..

lerenles 2


fiche 10 blanco synthese fiche

« duurzame ontwikkelin »

in te vullen door de leerlingenfiche 10

>

> >

lerenles 3

economisch

sociaal

ecologisch


HET RECHT Op VOEDSEL

Doelstellingen: bewust worden

van het feit dat voedseL niet Zomaar

koopwaar is, maar dat het recht op

voedseL een recht is voor iedereen.

bewust worden van het feit dat

beLeidskeuZes gevoLgen hebben voor

de verweZenLijking van dit recht op

voedseL

Duur: 50 minuten

voor de leerlingen:

• Werkfiches voor de leerlingen (fiche 2-3-4)

• Synthese fiche met de voor- en nadelen

van elke beleidsvorm (fiche 5)

• Video

voor de leerkracht:

• Fiche met achtergrondinformatie (fiche 1)

1. Geef een korte inleidinga. Geef een algemeen kader: leg de leerlingen uit dat er beslissende factoren zijn waarmee rekening

moet worden gehouden om iedereen ter wereld te kunnen voeden (zie algemene inleiding van het lespakketDeelLEREN)Terherinneringdezefactorenzijn:

1)eensteedstoenemendebevolkingsdruk2)eenongelijketoegangtotvoedsel3)verschillendevoedingspatronen4)verschillendeproductiesystemenen-middelen.

b. Geef de leerlingen aan de hand van deze criteria vooral mee dat, om de wereld te voeden, er een be-leidmoetuitgetekendworden(oplokaal,nationaaleninternationaalniveau)datrekeninghoudtmetdeze beslissende factoren.

2. Verloop van de lesa. Verdeel de klas in 3 groepen. Elke groep krijgt de beschrijving van een beleidskeuze die gemaakt kanwordenomhetrechtopvoedselvooriedereenterealiseren.Ditzijndevoorgesteldebeleids-keuzes:voedselhulp(fiche2);voedselzekerheid(fiche3);voedselsoevereiniteit(fiche4).Elkegroepbespreekt de voorgelegde beleidskeuze en beantwoordt de vragen op de fiche.

b. Een vertegenwoordiger van elke groep stelt aan de klas het resultaat voor van het groepswerk. Conclusie:Vultijdensdevoorstellingvandegroepjesdesynthesefichein(fiche5).Deanderegroe-

pen kunnen aanvullen en discussiëren over de voorgestelde ideeën.c. Laatdeleerlingennadenkenoverderealiteitenstelhenvolgendevragen:

§WelkvandedriebeleidskeuzeswordtinBelgiëgehanteerd?§Enwelkebeleidskeuzewordtin……gemaakt?(maakeenvergelijkingmeteenlandwaardeklasietsoverafweet:India,Congo,Turkije,Marokkoetc.)

d.Toon de video “ Je mange donc je suis” (ondertiteld in het Nederlands, 12 min.) die deze les nog-maals samenvat. Video gerealiseerd door Vincent Bruno, geproduceerd door « la Coalition Contre la faim », enkele fragmenten gekozen door Oxfam-Solidariteit.


lerenles 3


InleidingDeleerlingenkennennudevoor-ennadelenvanbeidelandbouwmodellen.WestellenudaaromvooromdezefaseLERENaftesluitenmeteendenkoefeningoverhetrechtopvoedsel.Hetdoelvandezelesisomtebegrijpenwaaromvoedselnietzomaarbeschouwdkanwordenalssimpelekoopwaar en waarom een geschikt beleidskader zo belangrijk is. Voedsel is een recht voor iedereen. Maar hoe kan dit recht gegarandeerd worden?

Westellenueenoefeningvooringroepjes,omnatedenkenoverwelkeverschillendevormeneenland-bouwbeleid kan aannemen: voedselhulp promoten? Voedselzekerheid bevorderen? Of ijveren voor voedsel-soevereiniteit?

Tot slot is het belangrijk om de link te leggen tussen deze verschillende beleidsvormen en de eerder voor-gestelde landbouwmodellen, om zo te bepalen welk model het best beantwoordt aan het recht op voedsel voor iedereen.

Dezelesisvooraleensamenvattingvandeverschillendereedsgenoemdeconceptenenkanafgeslotenworden met de film “Je mange donc je suis”.



fiche 1: achtergrondinformatie

VOEDSELHuLpVoedselhulp blijft een essentieel onderdeel van noodhulp. Voedsel verdelen onder de bevolking en zo hun overleven garanderen, bij een hongersnood, natuurramp, of gewapend conflict, beantwoordt aan een dringende nood. Maar dergelijke hulp kan niet beschouwd worden als een beleidsvorm die de honger oplangetermijnbestrijdt.HetgrootstedeelvandevoedselhulpgaatvanrijkelandeninhetNoordennaarlandeninhetZuiden,inhetkadervanprogramma’swaarmeelandbouwersinhetNoordenhunover-schottenkunnenafzetteninhetZuiden.DezesituatieisslechtvoorlandbouwersinhetZuidenomdathun lokale producten met deze producten moet concurreren. Voedselhulp kan en mag dus niet op lange termijntoegekendworden.Hetverstoortdelokalemarktenendelokalevoedingsgewoonten.

VOEDSELZEKERHEIDVoedselzekerheidomvatmeerderedimensies.Heelwatpolitiekeeneconomischeverantwoordelijkenhebben het begrip echter herleid tot het garanderen van een beschikbaarheid van voedsel voor de be-volking.Hetconceptvoedselzekerheidverwijstnaardebeschikbaarheid,maarooknaardetoegangtotvoldoendevoedsel.Dezevisiehoudtgeenrekeningmet:• de koopkracht van de bevolking: een goed gevulde markt voor een bevolking met weinig koop-

kracht, lost het probleem van de honger niet op.• Dekwaliteitvandeproducten:decontroleopdeproductielijn,deoorsprongvandeproducten,opwieproduceertenhoe?Wieheefthierbaatbij?

• Dekeuzevanwatwewilleneten:deproductenopdemarktmoetendevoedingsgewoontenrespecteren.

• Hetrisicovandevoedselafhankelijkheidalsdeinvoervanvoedselbelangrijkblijftendatmetdebijhorende gevolgen.

Ditishetbeleiddathetvaakstgevoerdwordt.Hetkomttengoedeaandemultinationalsvandeland-bouwindustrie die de macht hebben over de productie, de verwerking en de distributie van producten.

VOEDSELSOEVEREINITEIT Voedselsoevereiniteitgeeftprioriteitaandelokaleproductieendelokalemarkt.Ditistotopvandaagnog moeilijk op de agenda van de nationale politiek te plaatsen omdat het indruist tegen een beleid dat het liberaliseren van de markten en tegen de wil om de landbouw en de handel te reguleren via de markt. (CfrbeleidvandeWereldhandelsorganisatie).Voedselsoevereiniteitverdedigthetrechtophetbevoor-delen en het steunen van de duurzame familiale landbouw, op het behoud van de natuurlijke rijkdommen (water,bos,bodemetc.),degezondheidvandeconsumenten,debiodiversiteit,voldoendeenwaardigwerk in de landbouw. Voedselsoevereiniteit betekent dat voedsel niet zomaar als een koopwaar wordt beschouwd,maareerderalseenrecht,hetrechtomzichtevoeden!HetrechtomzichtevoedenwerdvoordeeerstekeerverdedigddoorViaCampesina(eeninternationaleboerenbeweging)in1996opdeWereldvoedseltopgeorganiseerddoordeFAO.(FoodAgricultureOrganisation).

Vandaag kan geen enkele staat stellen dat ze de fase van voedselsoevereiniteit in zijn land heeft be-reikt.Hetblijfteenideaalomnaartestreven.Sommigestatenhebbenvoedselsoevereiniteitwelinge-schreven in hun nationale wetgeving, zoals Bolivia en Ecuador.

fiche 1

lerenles 3


fiche 1

maar hoe kunnen we concreet tot voedseLsoevereiniteit komen? Ziehier enkeLe basisprincipes:

• Een land moet prioriteit geven aan voedingsgewassen die de lokale bevolking voeden.Watniet wil zeggen dat men tegen het in- en uitvoeren van voedingsproducten moet zijn!

• Deboerenmoeten toeganghebben totproductiefactoren: dat betekent dat ze toegang moeten hebben tot het land (eerlijkere herverdeling van de gronden, het toekennen van eigendomsrechtenenz.); toegangtotwater (gratistoegang,voor irrigatieenz.); toegangtot zaden(gratis,tegenpatentenoplevenwatleidttotpatentenopbepaaldetypeszaden);toegang tot basistechnologieën (een zekere mechanisering om het werk te vergemakkelij-kenenteverlichten),communicatiemiddelen(wegenentransportnaardelokalemarkten)

• Een einde stellen aan de dumpingpraktijken (verkopen aan prijzen die lager liggen dan de productiekost).

• Destateneenbepaaldematevanprotectionisme toestaan om hun landbouwers te be-schermen: bescherming tegen de landbouw- en voedselinvoer dat de lokale productie kwetsbaar maakt en het een een landbouwbeleid laten invoeren, zonder druk of beperking dieanderestatenofinternationaleinstellingen(IMF,Wereldbank,Wereldhandelsorganisa-tie)opleggen.

• Dedeelnamevanboerenorganisatiesaanmoedigeninhetuitwerkenvanhetlandbouwbe-leid.

• Deinwonersvandemeer“ontwikkelde”landenaanmoedigenomhunconsumptiepatroonaantepassen(mindervlees,…)

lerenles 3


voedseLhuLp organiseren

Voedselhulp is het versturen van voedsel,ofvanonzevoedseloverschotten,naararmelanden.Debevolking zal zich voldoende voeden maar met producten die uit het buitenland komen.

Zoek de voordelen, de nadelen, de limieten van voedselhulp door volgende vragen te beantwoorden:

• In welke gevallen denk je dat voedselhulp positief en nodig is? Geef concrete voorbeelden.• Is voedselhulp gunstig of ongunstig voor de familiale landbouw (lokale boeren) in landen

die hulp ontvangen? Waarom?• Is het een efficiënte oplossing op lange termijn?• Zie je andere voor- of nadelen?

fiche 2 (voor de LeerLingen):fiche 2

lerenles 3


voedseLZekerheid waarborgen

Voedselzekerheid betekent op elk moment aan ieder individu toegang geven tot voldoende en vol-doende evenwichtig voedsel om een gezond en actief leven te leiden, ongeacht waar het voedsel vandaan komt.Hetlandzalovervoldoendevoedselbeschikkenvooriedereen.

Zoek de voordelen, de nadelen, de limieten van voedselzekerheid door volgende vragen te beant-woorden:

• Dit beleid kan samengevat worden door “eet en zwijg”. Wat zijn de gevolgen van dit beleid?• Zouden de multinationals in de voedingsindustrie zich interesseren voor een dergelijk

beleid? Waarom?• Is er een risico (of meerdere) voor de lokale boeren en hun productie?• Zie je andere voor- of nadelen?


lerenles 3


ijveren voor voedseLsoevereiniteit

Voedselsoevereiniteit is volkeren het recht geven om zelf te kunnen beslissen wat lokaal geprodu-ceerd en geconsumeerd wordt, waarbij voorrang gegeven wordt aan voedingsgewassen voor lokale consumptie in plaats van aan exportgewassen.

Zoek de voordelen, de nadelen, de limieten van voedselsoevereiniteit door volgende vragen te be-antwoorden:

• Dit beleid kan samengevat worden door de volgende zin: “kies wat je wil produceren en wat je wil consumeren”. Wat zijn de gevolgen voor de boeren en de consumenten?

• Is dit beleid gunstig voor de kleine boeren? Of komt het beleid ten goede van de multina-tionals in de voedingsindustrie?

• Kunnen we met dit beleid de honger in de wereld bestrijden?• Zie je andere voor- of nadelen?


lerenles 3


fiche 5: synthesefiche: fiche 5

voor- en nadeLen van een bepaaLd LandbouwbeLeid

1. voordelen 2. nadelen

3. voedselhulp

4. voedselzekerheid

5. voedselsoevereiniteit

lerenles 3


denkenlespakketVoedsel voor je Brein


denken lesverloop voor de leerkrachten

Doelstelling op de hoogte

zijn van de verschillende niveaus

en actoren die een rol spelen in

het mondiale voedselsysteem en

begrijpen welke machtsverhoudingen

er van kracht kunnen zijn tussen die

spelers.

duur: 50 minuten (2x50 minuten

indien mogelijk)

Leg het idee van het assenkruis uit aan de hand vaneen voorbeeld dat de leerlingen aanspreekt:Vraag hen om een problematiek te zoeken waarmee ze zelf al in aanraking kwamen (bijvoorbeeld het dragen van een uniform). maak dan samen met hen een assenkruis rond dat voorbeeld:

voor het dragen van het uniform

vraag hen om de spelers die deze problematiek kunnen beïnvloeden een plaats te geven op het assenkruis , al naargelang de macht die ze hebben.

tegen het dragen van het uniform

voor het dragen van het uniform

veel macht

weinig macht

tegen het dragen van het uniform

Vraag hen om na te denken welke van de spelers ze in eerste instantie zou-den aanspreken indien ze de situatie willen veranderen. Zullen ze met andere woorden meer macht geven aan zij die er geen hebben, maar die wel gunstig staan tegenover de verandering die ze willen bereiken, of zullen ze de spelers overtuigen die de meeste middelen hebben, maar terughoudend zijn t.o.v. de verandering.

Suite P45

1

voor de leerlingen:

• Assenkruis (fiche 2)

• Presentatiekaarten van de spelers (fiche 3)

• Impact van de acties (fiche 5)

• Actievoorbeelden “Wat kunnen we doen?”

(fiches 6 en 7)

voor de leerkracht:

• Probleemstelling (fiche 1)

• Analyse van het assenkruis “de machtsver-

houdingen veranderen” (fiche 4)


denken lesverloop voor de leerkrachten

Lokaal

veel macht

weinig macht

globaal

maak samen met hen het assenkruis rond voedselsoevereinitei1. Herinnerheneraandathetdedoelstellingisvandezelesomtoteenrechtvaardigervoedselsysteemtekomendathiergestaltekrijgtinhetconceptvan“voedselsoevereiniteit”.(fiche1Probleemstelling)

2. Leghenuitdathetdebedoelingisvandezeoefeningomvisueelinbeeldtebrengenhoevoedselsoevereiniteitkan bereikt worden.

3. Moedighenaanomnatedenkenoverdespelersdiehetwereldsysteemsterkbeïnvloeden.Maaksamenmethen een lijst van die spelers.

4. Deeldefichesuitmetdevoorstellingvandespelers(fiche3)(hetgaathiernietomeenvolledigelijst,ubentvrijomernogspelersaantoetevoegenalnaargelanghunvoorstellenenniveau).Vraaghenomdefichestelezenen de spelers op het assenkruis te plaatsen

5. Bespreekhetvervolgensingroepenlaatiedereenaanhetwoord,maakachterafeensamenvattingvandeverschillende standpunten.

6. Nodighenuitomzichalsleerlingenalsjongeburger/consumentophetassenstelselteplaatsen.

3. Bespreek met de leerlingen welke actie ze zelf zouden willen ondernemen en doe dit aan de hand van een aantal richt-vragen(fiche7).(Indienpunt4bwerdovergeslagen:vraagdeleerlingenopdebegeleidendevragenteantwoorden)

4. Overlegingroep.Deklaskiest5actiesenbeoordeeltwelkehetmeestefficiënt/belangrijkstlijkenomhethuidigevoedselsysteemrechtvaardigerenduurzamertemaken.

stel een lijst op van mogelijke acties die leerlingen zouden willen ondernemen1. Herhaalkortdeinitiatievendiedeleerlingenzelfformuleerdenofdiezeeerderalsinteressantaanduiddenbijhet besprekenvandeactievoorbeelden(fiche6).2. Maak een lijst van mogelijke acties die zouden kunnen uitgevoerd worden.

2

analyseer het assenkruis en trek een eerste reeks conclusies 1.Geefdeleerlingendekansomtezeggenwatditassenkruisvoorhenbetekentm.b.t.voedselsoevereiniteitenstelhende

vragen onder aan de begeleidende fiche 2. Vraagdeleerlingenwelkespelerszijzoudenaansprekenomhetvoedselsysteemrechtvaardigerenduurzamertemaken.Welkespelerisvolgenshenhetmeestbelangrijk?Zijnermiddelenomdemachtigespelerstebeïnvloeden?Zijnermiddelen om de spelers met weinig macht te versterken? Bijvoorbeeld door zich te organiseren? Gebruik de grafiek over de machtsverandering(fiche4)Startdediscussie.

3

overloop de actievoorbeelden die verandering kunnen teweegbrengen en de alternatieven die leiden tot voedselsoevereiniteit1. Presenteerhetschemaglobaal/lokaal–grote/kleineimpact.Herinnerhenaandedoelstellingvanduurzaamheidenrechtvaardigheid(fiche5)

2. Deeldeactievoorbeelden“watkunnenwedoen”uitinsubgroepjes(fiche6).Elkegroepleesteenficheenbeantwoordtdebegeleidende vragen.

(Eventueelkuntuhieronmiddellijkovergaannaarpunt4c)

4

5


InleidingIndedrievoorgaandelessenzijndeleerlingenvertrouwdgeraaktmetdethema’sdieaanbodkomenindeOxfam-campagneGROEI.Voedsel.Leven.Aarde.Indezemodule“DENKEN”stellenwijuvooromdemachtsverhoudingentebekijkendiehethuidigewereld-voedselsysteembepalen.Inhetbijzondervragenweuomdeleerlingentelatennadenkenoverdespelersdiehetsysteemvormgevenenoverdeplaatsdiedezespelers innemeninhetuittekenenvaneenmeerduurzaamenrechtvaardigsysteem,waarhetideaalvanvoedselsoevereiniteitwordtverwezenlijkt.

Concreet kunnen we deze algemene doelstelling opsplitsen in drie specifieke doelstellingen:• deleerlingenwordenbewustvandeinvloeddiedeverschillendespelers(ngo’s,staten,multinati-onals)hebbenophetwereldvoedselsysteemenvanhunstandpunttenaanzienvanvoedselsoe-vereiniteit

• deleerlingenzijninstaatomdeactiesteevaluerendiedeverschillendeactoren/groepenkunnenondernemenomhetvoedselsysteemtedoenevoluerennaarmeervoedselsoevereiniteit.

• deleerlingenwordenzichbewustvanhuneigenrolalsconsumentenalsburgerbinnenditsys-teemenwetenwatzekunnendoenomeenmeerrechtvaardigenduurzaamvoedingssysteemtesteunen.

Om deze doelstelling te behalen, stellen wij u in deze module een oefening voor, waarbij een aantal ba-sisspelers (rijke consumenten, armen, regeringen van de meest ontwikkelde landen, regeringen van arme landen inhetZuiden,familiale landbouwers,ngo’s,bedrijven indeagro-industrieenbanken/financiëleinstanties)eenplaatsmoetenkrijgenopeenassenkruis.Naargelanghetniveauvandeleerlingenendevoorgaande discussies, kan de discussie verdiept worden. Bijvoorbeeld door de rol van de opkomende grootmachten, grote landbouwproducenten, zoals Brazilië te bekijken.

Parallelaandezeanalysevandespelers inhetvoedselsysteem,heeftdit lespakketookalsdoelomdeleerlingen zelf een positie te laten innemen en te zorgen voor een uitwisseling over hoe ze staan tegenover eenverbeteringvanhetsysteem.Ditmoetdedeuropenennaardelaatstemodule“DOEN”.

Ter herinnering: onze educatieve medewerkers komen met plezier bij u langs om dit deel voor te stellen tijdens uw lesuur. Contacteer ons per mail ([email protected])oftelefonischophetnummer02/501.67.12.

denken BEGELEIDEND DOSSIER VOOR DE LEERKRACHT

mailto:[email protected]


Réflechir

als we willen komen tot voedselsoevereiniteit, of anders gezegd, als we willen komen tot een meer rechtvaardig en duurzaam voedselsysteem op wereldniveau, dan moet aan volgende basisprincipes voldaan zijn:

• Een land moet prioriteit geven aan voedingsgewassen die de lokale bevolking voeden.Watnietwil zeggen dat men tegen het in- en uitvoeren van voedingsproducten moet zijn!

• Deboerenmoetentoeganghebbentotproductiefactoren: dat betekent dat ze toegang moeten hebben tot land (eerlijkere herverdeling van de gronden, het toekennen van eigendomsrechten …); toegangtotwater (gratis toegang,voor irrigatie…); toegangtotzaden (gratis, tegen pa-tentenoplevendemateriezoalszaden);toegangtotbasistechnologieën (een zekere mecha-niseringomhetwerktevergemakkelijkenenteverlichten),communicatiemiddelen (wegen en transportnaardelokalemarkten)

• Een einde stellen aan de dumpingpraktijken (verkopen aan prijzen die lager liggen dan de pro-ductiekost).

• Destateneenbepaaldematevanprotectionisme toestaan om hun landbouwers te bescher-men: bescherming tegen de landbouw- en voedselinvoer die de lokale productie kwetsbaar maakt en hen de kans geven een landbouwbeleid in te voeren, zonder druk of beperking die anderestatenofinternationaleinstellingen(IMF,Wereldbank,Wereldhandelsorganisatie)op-leggen.

• Dedeelnamevanboerenorganisatiesaanmoedigeninhetuitwerkenvanhetlandbouwbeleid.

• De inwoners vandemeer “ontwikkelde” landenpassenhunconsumptiepatroonaan (mindervlees…)

fiche 1 probLeemsteLLing


denken op dit assenkruis kunnen de spelers geplaatst worden die mee ons voedselsysteem bepalen. hun positie zal verschillen naargelang de positie die ze innemen t.o.v. een meer duurzaam en rechtvaardig voedselsysteem

tegen voedsel-

soevereiniteit

veel macht

weinig macht

voor voedselsoevereiniteit


denken fiche 3 presentatiekaarten van de speLers

hierna volgen een reeks kaarten die een beeld schetsen van de verschillende spelers en die u kunt uitdelen aan de leerlingen. aan hen om deze spelers op het assenkruis te plaatsen.

Er zijn 8 verschillende basisspelers:

dekleinefamilialelandbouwers(A)

deregeringenvanderijkelanden(B)

deregeringenvandearmelanden(C)

demultinationalsindeagro-industrie(D)

deniet-gouvernementeleorganisaties(E)

derijkeconsumenten(F)

dearmestedelijkeconsumenten(G)

banken/financiëleinstellingen(H)


denken fiche 3 presentatiekaarten van de speLers (voor de leerlingen)

(a) kleine familiale landbouwer

(b) regering van een rijk land

WIE BEN IK?Ikbenéénvandelandbouwersdiedehelftvandewereldbevolkingvoeden.Ikproduceeropkleineoppervlakte om mezelf en mijn familie van eten te voorzien en om mijn producten te verkopen. Veel kleine familiale landbouwers zoals ik wonen in landen in het Zuiden.

WAT DENK IK?• Ikzoumijnvoedselgraaginanderelandenkunnenverkopen,maarikmoetrekeninghoudenmetde

agro-industriële keten.• Ikwilofficieeleigenaarzijnvanmijngrondengeenrisicolopenommijngrondteverliezen.• Ikwilmeerhulpkrijgenvanmijnregeringzodatikmijngewassenefficiënterkantelen.• Ikbenmebewustvandeklimaatveranderingenwantikbenafhankelijkvanhetklimaatommijn

voedsel te produceren.• Ikwilhogeprijzenzodatikeenwaardigloonkrijgvoormijnproducten.

WELKE mACHT HEB IK?• Ikhebheelweiniggeld.• Ikhebweiniginvloedopmijnregering.• Ikkanhardwerkenomwinsttehalenuitdehulpdieikkrijg.• Ikkanoverleggenmetanderekleineboerenenwekunnenelkaaronderlingsteunen.• Ikkenmijngrondgoedenikontwikkelgepastetechniekenomdietebewerken.

WIE BEN IK?Ikmaakdeeluitvanderegeringvaneenrijkland,eenlandinhetNoordenofeenlandmeteenontwik-kelde economie.

WAT DENK IK?• Ikdenkdatdeagro-industrieendebankendiedeagro-industriefinancierenbelangrijkzijn voormijneconomie.Ikhourekeningmethunwensen.• Inhetalgemeendenkikdatdegrotebedrijvenefficiënterzijndandekleine• Ikbengevoeligvoorwatmensenvanmedenken,wantzijstemmenvoormij.• Ikvindklimaatveranderingeenbelangrijkonderwerpmaarteveelmilieuregelszijnslechtvoor de economie van mijn land.

WELKE mACHT HEB IK?• IkkanwettenmakendiemijnburgersendebedrijveninhetNoordenmoetenrespecteren• Ondanks de crisis beschik ik over geld dat ik kan gebruiken om de bedrijven die ik ok vind te steunen.• IkkanregeringeninhetZuidenhelpenenviadiehulpkanikhenbeïnvloeden.



(c) regering van een arm land

(d) multinationals van de agro-industrie

WIE BEN IK?Ikmaakdeeluitvaneenregeringvaneenarmlandinhet“Zuiden”,ofinelkgevaleeneconomischminder ontwikkeld land.

WAT DENK IK?• Ikmoetoorhebbennaardewensenvandeagro-industrie,aangezienzeinmijnland

investeren.• Ikkannietveelbelastingeninnenbijkleineboerenenikdenkdatzenietvoldoende

efficiënt zijn.• Ikwilmijnfinanciëleinkomstenverhogen,meerbepaalddoorgrondteverkopenaande

hoogste bieder.• Ikbenbehoedzaamvoorklimaatveranderingen,maarikvinddathetaanderijkelanden

is om mij te helpen bij de nodige aanpassingsmaatregelen.

WELKE mACHT HEB IK?• Ikkanwettenmakendiehetgedragvanmijnburgersreguleren.• Ikhebnietveelgeld.• Ikhebhulpnodigvanderegeringenvanrijkelandenenbijgevolgmoetiknaarhen

luisteren.

WIE BEN IK?Ikmaakdeeluitvandeheelgrotebedrijvendievoedselkopenofverkopen,ofdieandereproductenverkopen die landbouwers in heel wat landen nodig hebben (zaden, bestrijdings- of bemestingsmid-delen,enzelfsgronden)

WAT DENK IK?• Ikwilzoveelmogelijkwinstmaken.• Ikbevoordeelgrotebedrijvenendeindustriëlelandbouw.• Ikverkooplieverproductenopgroteschaalomdatdatgemakkelijkerisenomdatikzo

meer winst maak.• Ikverkoopvoedselaandesupermarkten.• Ikkanookwinstmakenviadekleinelandbouwersalszemijnchemischeproductenen

zaden kopen, of door grond van hen te kopen.

WELKE mACHT HEB IK?• Ikbeneenzeergrootbedrijfmetheelveelgeldenikkanbeslisseninwelklandikkoop

en verkoop.• Datbetekentdatikveelinvloedkanuitoefenenopregeringen.• Inheelveellandenkanikdevoedselprijzencontroleren.• Ikkanbeslissenmetwelkelandbouwersikhandeldrijf.



(e) niet-gouvernementele organisatie (ngo)

(f) rijke consumenten

wie ben ik?Ikmaakdeeluitvaneenorganisatie,zoalsOxfam,dielosstaatvanderegeringendieprojectenuit-voert om het leven van mensen te verbeteren.

wat denk ik?• Ikwilervoorzorgendatdemensenopeenrechtvaardigemanierbehandeldwordenen

dat de armoede wordt teruggedrongen.• Ikwildatderegeringendefamilialelandbouwondersteunenendatzebegrijpenwaarom

dat belangrijk is.• IkwildatdelandeninhetNoordenhulpbiedenaanlandeninhetZuidenendatde

landen in het Noorden zich aanpassen aan de klimaatverandering.• Ikwildatdefamilialelandbouwerseeneerlijkeprijskrijgenvoorhunproducten(leguitwat“eeneerlijkeprijs”betekent).

weLke macht heb ik?• Ikhebeenbeetjegeld(gekregenvandeoverheidenvanschenkers).• Ben ik een grote ngo, dan kan ik in discussie treden met regeringen en proberen hen

ervan te overtuigen dat ze moeten luisteren naar de familiale landbouwers.• IkkanprojectenuitvoerendiefamilialelandbouwersinhetZuidenenhetNoorden

ondersteunen.• Ikkaningesprekgaanmethetgrotepubliekenhenhelpenomhetprobleemte

begrijpen.

wie ben ik?Ikbehoortotdiegroepmensendiezelfgeenvoedselteeltmaarkooptendaarvoorovervoldoendegeld beschikt.

wat denk ik?• Ikwilvoedseltegeneengoedkopeprijsenikeeterggraag(vooralvlees).• Ikhebdoorgaansgeenideewaarhetvoedseldatikeetvandaankomt.• Ikwilnietteveelbetalen.• Ikkoopmijnvoedselvooralindesupermarkt.• Ikweetdatdeklimaatveranderingeenprobleemis,maarikbennietzekerdatikerklaar

voor ben om mijn gedrag te veranderen.

weLke macht heb ik?• Ikkanmijnregeringbeïnvloedendoorcampagnetevoeren.• Ikhebgeld,dusikkandeagro-industriebeïnvloeden(doortekiezenwelketenikkoop).• Ikkandebankenbeïnvloedenaangezienmijngeldbijhenopeenrekeningstaat.• Ikkanmijngedragveranderenalsikdatzobeslis.



(g) arme stedelijke consumenten

(h) banken/ financiële instellingen

wie ben ik?Ikbehoortotdiegroepmensendiegeenvoedselteeltmaarkoopt.Ikhebechternietaltijdde middelen om voldoende voedsel te kopen.

wat denk ik?• Ikmoetbepaaldedingenlatenomvoldoendevoedseltekunnenkopen.• Dannoghebiknietaltijdvoldoendeteeten.• Ikweetnietwaaralhetvoedselvandaankomt,maarikconsumeer.• Ikkoopeenbeetjevoedselopdemarkteneenbeetjevananderemensen.• Ikwildatderegeringervoorzorgtdatdeprijzenlaagblijven.• Ikdenkdatdeagro-industrieendebankenveelmachthebben.

weLke macht heb ik?• Ikhebweiniggeld.• Ikhebweiniginvloedopmijnregering.• Ikkaneenbeetjevoedseltelenvooreigenconsumptie(moestuin,stedelijke groenezone).• Ikkandiscussiërenmetlotgenoten,wekunnenelkaarhelpenenonsorganiseren.

wie ben ik?IkmaakdeeluitvandebedrijvendievoornamelijkinhetNoordengevestigdzijn,veelgeldhebbenenoveral ter wereld kunnen investeren.

wat denk ik?• Ikinvesteermijngeldindeagro-industrie,ensteundusdeindustriëlelandbouw.• Ikvindhetgoeddatdeprijzenschommelenomdatikzogeldkanverdienenmethet

kopen en opnieuw verkopen van voedingsmiddelen.• IkvindhetleukomgrotestukkengrondtekopeninhetZuiden,zodatikwinstkanmaken

als ik de grond doorverkoop.• Ikverdienveelgelddankzijdeoliemaatschappijenengrotebedrijvenenikwilopditmomentgeenmilieumaatregelen(verminderingvandeCO2-uitstoot).

weLke macht heb ik?• IkbetaalveelbelastingenaanderegeringeninhetNoorden,duskanikhenbeïnvloeden.• Ikkandeprijsvanvoedselheelsterkbeïnvloedendoortekopenenteverkopen• Ikkanbeslissenwaarikmijngeldinvesteer.Dusikhebmachtoverdeagro-industrieen

de regeringen van landen in het Zuiden.


denken fiche 4 anaLyse van het assenkruis “de machtsverhoudingen veranderen”

analyseer dit assenkruis samen met de leerlingen. gebruik daarbij de interpretaties die bij elk veld van het assenkruis zijn aangegeven. vraag aan de leerlingen hoe er actie kan ondernomen worden.

De spelers hier hebben macht maar ijveren niet voor voedsel-soevereiniteit. Kan je hen van mening doen veranderen?

De spelers hier hebben macht en ijveren voor voedsel-soevereiniteit.Fantastisch!

Deze spelers hebben weinig macht. Kunnen ze meer macht verwerven? Kan jij daartoe bijdragen?

o Zijn er spelers die wel macht hebben maarnietbereidzijnomhetsysteemteveranderen.Waarom?Wat zijnhundoelstellingen?Ishetmogelijkomhenervan te overtuigen om van mening te veranderen?Hoe?

o Zijn er spelers die het systeem welwillen veranderen maar niet vol-doende macht hebben om dat te doen. Ishetmogelijkomhunmachttevergroten?Hoe?

tegen voedsel-soevereiniteit

veel macht

weinig macht

voor voedselsoevereiniteit


denken fiche 5 impact van de acties

analyseer de impact van mogelijke acties:

om het debat te verdiepen, kunt u de LeerLingen voLgende vragen steLLen:

• Welkeactieszijnvolgensjulliehetmeestefficiënt?Actiesoplokaalofglobaalniveau?Beide?

• Moeten de acties hoofdzakelijk plaatsvinden in landen in het Noorden of in landen in het Zuiden?

• Moet men acties ondernemen naar de leiders of naar de bevolking? Of naar beide?

• Moeten de acties op korte of lange termijn gericht zijn?

Lokaal

veel impact

weinig impact

globaal

denk eerst aan de omvang van de impact van de actie:• groot:deactieheefteendirecteimpactdiebelangrijkisomeennieuwvoedselsysteemtot

stand te brengen• klein:deactieheeftweinigdirecteimpacttengunstevaneennieuwvoedselsysteem

denk dan aan het niveau waarop de actie Zich voordeed: • lokaal: de actie raakt de lokale gemeenschap maar er zijn weinig banden met andere landen.• globaal: de actie is nationaal of internationaal gericht, er zijn nauwe banden met andere landen enmetandere(politiekeeneconomischebeleidsvormers).


denken fiche 6 actievoorbeeLden

wat kunnen we doen?

Hierondervindjeenkelevoorbeeldenvanactiesdiejezoukunnenorganiserenomduurzame landbouw en voedselsoevereiniteit te promoten.

de boodschap doorgeven aan de rest van de

school

een actiekaart voor duurzame

consumptie ondertekenen

een brief schrijven naar de minister van

landbouw

geld inzamelen om een duurzaam

landbouw-project te

steunen

op school een eerlijk ontbijt

organiseren

een tentoon-stelling

organiseren

een kleine moestuin

opstarten op school

een kalender met seizoensgebon-den producten

(fruit, groenten) opstellen en

verdelen

een actie organiseren in mijn gemeente om duurzame

consumptie te promoten

de refter op school

duurzamer maken

?

een brief schrijven naar

het directoraat-generaal Land-bouw en platte-landsontwikke-

ling van de eu

begeLeidende vragen:

wat denk je van de voorgesteLde acties?

weLke speLers Zijn bij deZe acties betrokken?

waar pLaats je het voorbeeLd op het assenkruis?


denken fiche 7 en … actie! (voor de leerlingen)

wat willen we doen?

denk na over het soort acties die je zelf zou willen ondernemen of ondersteunen.

Denk na over wat je zelf kan doen en hoe je jouw actie zal koppelen aan de voorgaande discussies:

• Wiljeietsondernemendatdebeleidsmakersbeïnvloedt?

• Wiljejerichtentotdebankenendebedrijven?

• Wiljeeenactieondernemendierechtstreeksverbandhoudtmetdemensendiehongerlijden?Hoekanjedatdoen?

• Wiljejerechtstreekstoteenbepaaldespelerrichten?

• Of wil je je eerder onrechtstreeks tot hen richten, bijvoorbeeld door de mensen in België bewust te maken van de problematiek rond de honger en familiale landbouw?


doenlespakketVoedsel voor je Brein


doen lesverloop voor de leerkrachten

doelstelling de leerlingen

individueel of in groep aanmoedigen

om actie te ondernemen

duur: 50 minuten (2x50 minuten in-

dien mogelijk) + nodige tijd voor

de actie

Suite p59

kies de actieTi Tijdens de module “DENKEN” kregen uw leerlingen zicht op mogelijk

te ondernemen acties. Vul deze lijst aan door hen de acties voor te stellen die u vindt onder de rubriek “leerlingen…in actie” op onze website www.oxfamsol.be/basta/leerkrachten. Verdeel de leerlingen in groepjes. Elk groepje beslist welke actie het nuttig vindt en wat het wil doen.

Organiseer de keuze voor een specifieke actie (stemming, discussie, haalbaarheid,…). Ofwel neemt de hele klas deel aan één actie, ofwel start elke subgroep zijn eigen actie. De keuze is aan u en aan de leerlingen.

1

planifier l’action 1.Is de actie gekozen, geef de leerlingen dan het planningsschema (fiche 2)

2.moedig de leerlingen aan om hen een reeks vragen te stellen:· Wat willen ze doen?· Waarom willen ze dat doen?· Wat zijn de taken die moeten uitgevoerd worden om de actie op touw te zetten?· Welke middelen zijn nodig?· Wie zal waar verantwoordelijk voor zijn?· Welke ondersteuning hebben ze nodig?· Wat is de deadline?· Wat zijn de haalbaarheidscriteria?

3.Zorg ervoor dat de leerlingen aan het eind van deze les weten wat de volgende stappen zijn en dat ze weten wie wat doet.

2

voor de leerlingen

• lijst met mogelijke acties (fiche 1)

• planningsschema (fiche 2)

• Evaluatierooster (fiche 3)

• Evaluatieformulier van het volledige

lespakket

voor de leerkrachten

• lijst met mogelijke acties die voortvloeien uit het deel “Denken”

• Rubriek “Leerlingen… in actie!” op de Basta website


doen lesverloop voor de leerkrachten

ga over tot actie· moedig de leerlingen aan en begeleid hen bij de uitvoering van hun

actie. Zij kunnen misschien wel ondersteuning gebruiken. Vraag de leerlingen om bewijsmateriaal te verzamelen van hun actie,

bijvoorbeeld door foto’s te nemen, reacties van deelnemers op te nemen, het aantal betrokken personen te tellen, de doelgroep van de actie te bevragen enz..

3

evalueer de actie en deel ervaringen 1. Denk na afloop van de actie en op basis van de verzamelde gegevens na over: 1. Wat werkte goed en wat niet? 2. Hebben ze hun doelstellingen bereikt? 3. Wat zou er verbeterd kunnen worden? Deel het evaluatieformulier uit. 2. Spoor de leerlingen aan om zich in te schrijven voor Class for change en BASTA!, twee uitwisselingsplatformen

voor jongeren die het lespakket Voedsel voor je Brein gebruikt hebben, internationaal www.classforchange.org of in België www.oxfamsol.be/basta. Ze kunnen er hun verhaal kwijt en kunnen foto’s bekijken van acties die de Belgische, Spaanse, Italiaanse of Britse jongeren ondernamen.

4

http://www.classforchange.org


InleidingUw leerlingen werden zich bewust van de sociale onrechtvaardigheden en de ecologische grenzen die met hethuidigewereldvoedselsysteemgepaardgaan.

Vaak voelen de leerlingen zich machteloos tegenover deze vaststelling. Zoals u al aangehaald heeft in het deel“DENKEN”,bestaanerverschillendeactiemogelijkhedenomeenduurzaamenrechtvaardigvoedselsys-teem tot stand te brengen.

Dealgemenedoelstellingvanditlesdeelisdanookomdeleerlingenindividueelofingroepaantemoedigenom actie te ondernemen. Concreet vertaalt zich dat naar volgende vaardigheden:

• de leerlingen worden zich bewust van de mogelijke acties die ze kunnen ondernemen en hoe ef-ficiënt die zijn

• de leerlingen ondervinden wat het is om samen en in groep te werken• de leerlingen weten hoe ze een actie kunnen plannen en kunnen de impact ervan evalueren

Inditdeelvindtudaaromideeënmaarookconcretemiddelenomdeleerlingenteondersteunenindienzijzelf actie willen ondernemen. Een aantal van de voorgestelde acties maakt deel uit van de Oxfam-campag-neGROEI.Voedsel.Leven.Aarde.Anderevoorstellenzijnnieuwinhetkadervandit lespakket.Aanuenuwleerlingenomeenactieuittekiezendiejulliemotiveertenrekeninghoudtmetjulliemogelijkheden.Indienu verdere ondersteuning wenst bij het uitwerken van een bepaalde actie, kunt u op onze steun rekenen.

Op de website www.classforchange.orgkuntuuwervaringen,foto’s,reactiesenz.delenmetjongerenuitSpanje,Italië,Groot-BrittanniëofAustraliëdieookmethetGROEI-lespakketaandeslaggingenenzelfeenactie uitwerkten rond voedselsoevereiniteit. Spoor uw leerlingen aan om de website te bezoeken, ter inspi-ratie of om hun ervaring te delen en te tonen dat ook de Belgische jeugd zich mee in beweging zet!

Ook via de leerkrachtenzone op onze website Basta! kunt u ervaringen uitwisselen: www.oxfamsol.be/bas-ta/leerkrachten

doen BEGELEIDEND DOSSIER VOOR DE LEERKRACHT

http://www.classforchange.org

http://www.oxfamsol.be/basta/leerkrachten

http://www.oxfamsol.be/basta/leerkrachten


doen fiche 1: mogelijke acties

wat kunnen we doen?

Hierondervindjeenkelevoorbeeldenvanactiesdiejezoukunnenorganiseren om duurzame landbouw en voedselsoevereiniteit te promoten.

de boodschap doorgeven aan de rest van de

school

een actiekaart voor duurzame

consumptie ondertekenen

een brief schrijven naar de minister van

landbouw

geld inzamelen om een duurzaam

landbouw-project te

steunen

op school een eerlijk ontbijt

organiseren

een tentoon-stelling

organiseren

een kleine moestuin

opstarten op school

een kalender met seizoensgebon-den producten

(fruit, groenten) opstellen en

verdelen

een actie organiseren in mijn gemeente om duurzame

consumptie te promoten

de refter op school

duurzamer maken

?

een brief schrijven naar

het directoraat-generaal Land-bouw en platte-landsontwikke-

ling van de eu


doen fiche 2 planningsschema

wat gaan we doen?

waarom?

taak nodigemiddelen

wie is verant-woordelijk?

nodigeondersteuning

deadline bewijs van realisatie


doen fiche 3 evaluatieformulier

ondernomen actie:

wat werkte goed aan onze actie? waarom?

wat werkte niet goed aan onze actie? waarom niet?

bereikten jullie de doelstellingen die jullie vooropgesteld hadden?

als jullie zouden herbeginnen, wat zouden jullie dan anders doen?

lespakketVoedsel voor je Brein

EducatiedienstOxfam-SolidariteitVier-Windenstraat1080Brussel02/[email protected]/basta

V.U.:StefaanDeclercqVier-Windenstraat601080Brussel

Grafism:JoséMangano

Voedsel voor je Brein - Oxfam-Sol · 2. Leg uit wat het lespakket “Voedsel voor je Brein”...

Documents

Transcript of Voedsel voor je Brein - Oxfam-Sol · 2. Leg uit wat het lespakket “Voedsel voor je Brein”...