Voeding: een onderdeel van de totale behandeling

Christel WellensDieetafdeling UZA

Christel Wellens

Voeding: een onderdeel van de totale behandeling

Voedingsbehoeften van HIV-geïnfecteerden en Aidspatiënten

Het lipodystrophie syndroom

Voedingsadvies bij specifieke voedingsproblemen

Christel Wellens

Voedingsbehoeften

EnergiebehoefteEiwitbehoefteVitaminen en mineralenAnti-oxidanten en omega-3

vetzuren

Christel Wellens

Energiebehoefte

Basaal metabolismeMeting ofFormule van Harris-Benedict

Thermisch effect van de voeding+6 tot 10 %

Fysische aktiviteit+20 % bedlegerig

10 % per graad koorts boven 38°C.

Christel Wellens

Energiebehoefte berekend

met Harris-Benedict

Basaal Metabolisme (BM)BM (man) = 66+(13,7xG)+(5xL)-(6,8xleeftijd)BM (vrouw) = 665+(9,6xG)+(1,7xL)-(4,7xleeftijd)G = gewicht in kg normaal gewicht, te

bepalen met de BMI=22

Totale behoefte= BM x AF x SF x TF

AF=aktiviteitsfaktor (bedlegerig = x1,2)

SF=stressfaktor (HIV = x1,1)(AIDS = x 1,25)

TF=temperatuurfaktor (x 1,1/°koorts boven 38°)

Christel Wellens

BMI = Body Mass Index

KgBMI =

L2

Te laag: < 18,5

Normaal: 18,5 - 25

Overgewicht: 25 - 30

Obesitas: > 30

Christel Wellens

ENERGIEBEHOEFTE

HIV-positief: Inname = 32 Kcal/kg/dag

Aidspatiënt:(zonder secundaireinfecties)

Inname = 40 Kcal/kg/dag

! Toch11%gewichtsverlies !

(Melchior)Besluit

Aanbevolen calorie-innamePer kg normaal lichaamsgewicht:

Seropositief:

Aidspatiënt:

30 à 35 Kcal/kg/dag

35 à 40 Kcal/kg/dag

Christel Wellens

EIWITBEHOEFTE

Seropositief:

Aidspatiënt:

1 à 1,5 g/kg/dag

2 à 2,5 g/kg/dag

! Let wel !per kg normaal gewicht

Christel Wellens

VITAMINEN- EN MINERALENSTATUS

Te lage plasmawaarden voor:vit A, E, B2, B6, B12, C

ondanks inname hoger dan RDA verbruik in immuunsysteem (cytokine-aktiviteit) oxidatieve stress = verbruik anti-oxydanten

Vetmalabsorptie, steatorroe, chronische diarree

daling vitamine A, D, E, Kkaliumtekort, zinkdeficiëntie

Onevenwichtige (alternatieve) voeding

ijzertekort, vit B12 tekort

Christel Wellens

Vrije radicalen

Gevormd in lichaam o.i.v. vb. UV, voeding, luchtvervuiling, roken, stress, alcohol, verhoogde cytokine-aktiviteit…

Schade aan DNA, lipiden, enzymen…

Hoge oxidatieve stress = verhoogde kans op hart- en vaatziekten, kanker, type 2 diabetes, verouderingsverschijnselen

Christel Wellens

Anti-oxidanten

“vangen” vrije radicalenvit C, vit E, b-caroteen, vit

B12, Selenium, Zink, flavonoïden (groene thee), licopenen (tomaten)...

WERKEN SAMEN, NIET ALLEEN

Christel Wellens

VITAMINEN- EN MINERALENAANVULLING

Stimuleren vitamine- en mineralenrijke voeding:

groenten en fruitvolkorenproductennoten, tarwekiemen…

Multivitamine- en mineralenpreparaat

Géén megadosissen !Extra anti-oxidanten ??

vit E, vit C, vit A, -caroteen, Selenium kunnen pro-oxidatief worden indien afzonderlijk ingenomen

Christel Wellens

Visvetzuren of -3 vetzuren

Daling cytokine-aktiviteit= daling oxidatieve stress (?)

Advies:Max. 2 à 3 x/week vette vis

(aanwezigheid dioxine, methylkwik)

liefst géén verse tonijn, zwaardvis, haai, merlijn

Christel Wellens

Wat nodig per dag?

Vocht

1,5 - 2 liter

Melkproducten, sojamelk

3 bekers

Kaas

2 - 3 plakken

Vleeswaren

2 - 3 plakken

Vlees, vis, kip, ei, tofu, quorn

150 gram 2 à 3x/week vette vis

Groenten - Breng veel variatie!

300 gram = 1/2 bord + een portie rauwkost

Fruit - Breng veel variatie!

2 - 3 stukken

Brood, bij voorkeur bruin of volkoren

6 - 10 sneden

Aardappelen of rijst, deegwaren, granen, peulvruchten

3 - 6 stuks of 150 - 250 gram

Boter, olie, margarine

3 - 4 eetlepels

Christel Wellens

Lipodystrophy what’s in a name ?

Syndroom omvattend:Centrale vetophoping

(abdominaal “crix belly”, borsten, nek “buffalo hump”)

Perifeer vetverlies(ledematen, aangezicht, zitvlak)

Eventueel gepaard gaand met metabole veranderingen

Hypertriglyceridemie HypercholesterolemieHyperglycemie, insulineresistentie

(gelijkenis syndroom X)

Christel Wellens

Lipodystrophy syndroomOorzaak ?

Nog niet met zekerheid gekend, multifactorieel

Behandeling met HAART ?LeeftijdGeslachtRasVeranderingen in virale ladingDuur van de hiv infectieBMI???

Christel Wellens

Verhoogde triglyceriden

RisicoZéér hoge waarden = verhoogde kans op pancreatitis+ laag HDL = verhoogd risico coronaire hartziekten

AdviesBeperking alcoholBeperking “snelle” suikers:

tafelsuiker, frisdrank, zoet beleg, snoep, fruitsap

Voldoende inname van vezelsMatige vetbeperkingVoldoende ω-3 vetzuren

Christel Wellens

Gestegen cholesterol

Te laag HDL, te hoog LDLBeperking vetinnameBeperking verzadigd vetVoldoende onverzadigde

vettenGebruik van sojaproteïnenVoldoende vezels en

zetmeelrijk voedsel

Christel Wellens

Tips bij dislipidemie met ongewenst

gewichtsverlies

Algemeenvoldoende eiwitrijk voedsel met laag vetgehalte, vette visvoldoende zetmeel, “gezonde” koekentoevoeging magere melkpoeder aan melkbereidingentoevoeging dextrine-maltose aan zoete gerechten

Bij gestegen triglyceridenvervanging suiker in bereidingen door:

dextrine-maltose (= calorieën)+ zoetmiddel (= zoete smaak)

Bij gestegen cholesterolvoldoende onverzadigde vetten in smeer-en bereidingsvet en “snoep” (noten en zaden, studentenhaver, pindaboter, olijven, avocado…)

Christel Wellens

Insulineresistentie

Oorzaak ?Medicatie ?Voeding ? Abdominale vetopstapeling en vice versa!

VoedingsadviesGezond gewichtMaaltijdspreidingGeen zuivere suikersVermindering totale vetinnameMeer onverzadigd vet, met voorkeur voor mono-onverzadigd vet (vb. olijfolie, arachide)Meer vezelrijk voedselVerminderen alcoholgebruik

Lichaamsbeweging verbetert de insulinegevoeligheid

Christel Wellens

Overgewicht

Gezonde voedingBeperking vetinnameBeperking pure suikerVoldoende eiwitGezonde tussendoortjesVerhoging verzadigingsgevoel met vezelrijke voedingMax. gewichtsverlies: 1/2 kg /week

Christel Wellens

BESLUIT

•Geen onnodige

beperkingen

•Gebaseerd op

bloedanalyse (TG, totaal-

HDL- en LDL- cholesterol,

nuchtere glycemie) en

gewichtsevolutie

•Aangepast aan

maaltijdplanning en inname

medicatie

•Lichaamsbeweging !

Christel Wellens

Voedingsadviezen bij specifieke voedingsproblemen

Gewichtsverlies en Wasting

DiarreeAnorexie, misselijkheidSmaakveranderingen

Christel Wellens

OORZAKEN ONDERVOEDING

o p p ortu nis tisch e in fec ties

Slik-en kauw problem endiarree

m ed ica tie, s tress , an g st

Anorexie, sm aakveranderingen

G estegen m etabolism e Eiw it hyperkatabolism e

GESTEGEN VERBRUIK Malabsorptie

EIW IT-EN ER GIEON D ER VOED ING

GEDAALDE VOEDSELINNAME

Christel Wellens

Ondervoeding:Detectiemethoden

GewichtBMIGewichtsverlies in functie van tijd

Huidplooimeting Bio Impedantie meting

Bepaling + evolutie vet- en spiermassa

VoedingsanamneseHuidige inname of t.o.v. vroegerEetproblemenVeranderd voedingspatroon

Christel Wellens

Definitie HIV-Wasting

Patiënt voldoet aan 1 van volgende criteria:

Gewicht van > 10% over 12 maandenGewicht van > 7,5% over 6 maandenBCM van > 5% op 6 maandenMan: BCM < 35% van totaal gewicht + BMI <27Vrouw: BCM < 23% van totaal gewicht + BMI <27BMI < 20

Christel Wellens

HIV wasting

Starvation Hiv/Aids

Rust-stofwisseling

Cytokines (TNF-, IL-1)

=

Lichaams- samenstelling

vooral vetweefsel

vetweefsel +

vetvrije massa (= BCM)

Christel Wellens

Mogelijke verklaring daling BCM tijdens gewichtsverlies bij HIV/AIDS

cytokines

hypogonadisme (borderlinewaarden voor testosteron)

aktiviteit

Christel Wellens

Effect van gestegen cytokines op voedselinname

TNF = cachectineIL-1 verlaagt de

voedselinname

inhibitie hongercentrum in hypothalamusinhibitie neurotransmitters die glycemie doen dalenstimulatie neurotransmitters die glycemie doen stijgen

wegens

Christel Wellens

VOEDINGSINTERVENTIEWaarom ?

! TIJDIG STARTEN ! Beter voorkomen dan genezen

Ondersteuning immuunstelsel

Ondersteuning therapieën en beter weerstand tegen de bijwerkingen ervan

Preventie complicaties (decubitus, diarree…)

Verbeteren zelfbeeld en “Quality of life”

Christel Wellens

VoedingsinterventieWanneer ?

Gewichtsdaling van: > 5 % op 1maand of > 10 % op 6 maand

van oorspronkelijk gewicht.BMI < 20Anorexie langer durend dan

5 dagen.Veranderd eetpatroon,

weglaten van bepaalde voedingsgroepen

Christel Wellens

VOEDINGSINTERVENTIEHoe ?

Vaststellen voedingsbehoefte

Councelling Aanpassen voeding aan symptomen veroorzaakt door ziekte en/of behandeling.Zoeken naar voeding op maat van de patiënt.

Verrijken van de voedingAanvulling met kant-en-

klare preparatenEnterale voeding

Christel Wellens

Anamnese

OntbijtBeker pap (halfvolle melk)VoormiddagBusje appelsap

MiddagKom soepHalve porties puree, vlees of vis, groentenDessert: 125 ml pudding (halfvolle melk)Drank: water

Avond2 sneetjes brood met boter en belegpotje fruit op sapLoop van de avondpotje magere fruityoghurt

Drank: water Berekening:

energie: 1130 Kcaleiwit: 40 g

Christel Wellens

Verrijking

OntbijtBeker pap (volle melk+10 g melkpoeder+10 g voedingssuiker)VoormiddagBusje appelsap + 10 g voedingssuiker

MiddagKom soep + 5 g eiwitpoederHalve porties puree + 5 g eiwitpoeder, vlees of vis, groentenDessert: 150 ml pudding (volle melk+10 g melkpoeder+10 g voedingssuiker)Drank: Cola of limonade

Avond2 sneetjes brood met boter en belegpotje fruit op sap + 10 g voedingssuikerLoop van de avondpotje volle fruityoghurt + 10 ml room

Drank: water + 30 ml grenadine Berekening:

energie: 1700 Kcaleiwit: 50 g

Christel Wellens

+ Kant en klare bijvoeding

OntbijtBeker pap Cal+VoormiddagBusje bijvoeding fruitsapsmaak

MiddagKom soep E+ of bijvoeding soepsmaak 3x/weekHalve porties puree E+, zacht vlees of vis, groentenDessert: pudding Cal+Drank: Cola of limonade

Avond2 sneetjes brood met boter en zacht belegpotje fruit op sap Cal+ Loop van de avondbusje bijvoeding milkshakesmaak

Drank: water + 30 ml grenadine Berekening:

energie: 2060 Kcaleiwit: 70 g

Christel Wellens

Kant & klare bijvoeding:Hoe gebruiken ?

Vlak na de maaltijd tot ten laatste 2 uur voor de volgende maaltijd

Bij voorkeur in de loop van de avond

Max. 2 per dag = bijvoeding

Méér dan 2 per dag = verdringen of vervangen van gewone voeding

Christel Wellens

Diarree en ondervoeding bij HIV

HIV

IMMUNOLOGISCHE VERANDERINGEN

BESCHADIGING DARMMUCOSA

DALING GLUTAMINE

MALABSORPTIE ONDERVOEDING

HYPO-ALBUMINEMIE

DIARREE

GEDAALDE VOEDSELINNAME

Christel Wellens

OORZAKEN DIARREE

Bacteriën, parasietenmedicatie

Darmwand

Villi

Normale villi

Kleiner darmoppervlak met lactasedeficiëntie

en vetmalabsorptie

HIV-enteropatie

Crypte

Aftopping villi met opvulling crypten

Christel Wellens

Wat doen bij diarree

Vocht- en mineralenverlies aanvullen: Natrium, Kalium

veel drinken:zoutrijke dranken

bouillon, Appolinaris, Vichy, Schweppes soda

speciale “rehydratatie”dranken

O.R.S., Alhydrate, Serolyt, Extran dorstlesser, Isostar

voldoende kaliumrijke voedingsmiddelen:(geplette) banaan, appelsap,

cacao, pure chocolade, tomatensap, tomatenpuree

Christel Wellens

Wat doen bij diarree

Lactose beperkenWeglaten alle melk die lactose bevat (koe-, geiten-, schapen-, paardenmelk) gedurende 1 à 2 week moet verbetering geven bij lactasedeficiëntie. Zoniet heeft verdere beperking geen zin.

Vet beperkenverbrand en bruin gebakken vetvetrijke, zwaarverteerbare bereidingen en voedingsmiddelen

Christel Wellens

Wat doen bij diarree

Beperken voedingsmiddelen die de darm kunnen irriteren

sterke koffie, donkere bierencitrusfruit en het sap ervanpikante gerechten

Geleidelijk invoeren van wateroplosbare vezels

bruin broodvolkoren deegwaren, bruine rijsthavermoutvlokken

Christel Wellens

Anorexie, misselijkheid

Kleine, frequente maaltijden.Favoriete snacks en drankjes

binnen handbereikEetlustopwekkers:

aperitief, sorbet, kauwgom, bouillon, schijfjes appel

Vermijden sterke etensgeuren.

Eventueel gebruik van Cola.Verrijken van de voeding en/of

kant- en klare bijvoedingVoldoende drinken (sappen,

limonades…)

Christel Wellens

Smaakveranderingen

Veel variatie, uitproberen nieuwe gerechten of gerechten die patiënt vroeger niet lustte.

Uitproberen sterk gekruide of pikante gerechten

Pepermunt, zuurtjes, citroensap

Bereidingen met munt, basilicum, zoetzure sauzen..

Christel Wellens

Voeding voor aidspatiënt

individueel aanpassen

voldoende vochtinname

voldoende energievoldoende eiwitadviezen bij specifieke problemen