Vereniging voor Mensen met Chronische Pijn

ThemaChronische pijn en

stressSpreekster: Els De Reuwe, Klinisch Psychologe Multidisciplinair Pijncentrum ZOL

1. Chronische pijn - stress: eigen ervaringen, opvattingen2. Wat is stress3. Link chronische pijn -stress4. Stress, wat nu?

-Niet blijven focussen op bepaald probleem, wel er mee leren omgaan-Als dingen niet helpen, stop ermee-Zoek een andere manier om een bepaald probleem op te lossen-Soms is er geen oplossing-Om met stress om te gaan en rust te vinden is er bijvoorbeeld:

Yoga… ademhalingsoefeningen: ‘ik adem in en dat geeft mij rust

ik adem uit en ik glimlach’ (Lieve)

1. Chronische pijn en stress:eigen ervaringen en opvattingen

Wat ervaren jullie zelf op dit moment als bronnen van stress? noteer voor jezelf overleg en inventariseer diverse soorten bronnen van stress Welke opvattingen hebben jullie zelf over chronische pijn en stress? overleg en inventariseer

B r o nne n rond str e s s : Voorbeeld: - haast, drukte, pijnlijke gebeurtenis, familiale zorgen, verkeersdrukte…E rvaringen rond p ijn:Voorbeeld: - door tekort aan slaap, gezondheidsproblemen, fysieke inspanningen…Bij rust -> minder pijnSteun uit de omgeving -> geeft een gevoel van betrokkenheid

Bij hevige pijn, denken dat pijnaanval vermindertLeren relativeren‘Ik ben meer dan alleen maar mijn pijn’De grens van draaglijkheid is voor iedere pijnpatiënt andersPijn = stresserend, de manier van omgaan met pijn kan een bron zijn van stressMuziek ontspant, tekenen, schilderen…

Stress geeft meer pijn:-voorbeeld: bij een overlijden –> spanning, emotionele pijn

Wat is verliesverwerking = 2-voudig proces- gerichtheid op het verlies, emotionele pijn voelen- functioneren met het verlies, proberen een weg te vinden

2. Wat is stressStress =

fysieke reactieen

emotionele reactie die ontstaat alswe een situatie inschatten als gevaar/ (be)dreiging

Definitie ‘pijn’ (IASP)(International Association for the Study of

Pain)Pijn iseen onplezierige, sensorische en emotionele ervaringdie gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadigingof die beschreven wordt in termen van een dergelijke beschadiging

ons ‘brein’ maakt in elke situatie een inschatting van gevaar of dreiging van gevaar …

Mensen maken een inschatting als ze iets gaan doen van… gaat mij dat schade berokkenen?

Door de verwachting kan het gevoel van pijn opgewekt worden.Voorbeeld: Als ik dat of dat doe… gaat de pijn opkomen en lig ik misschien weer plat

nadien.

Waar heb je pijn voor over, het gaat om keuzes maken. Taken doseren kan helpen. Leren dingen doen met pijn.-Artsen moeten duidelijkheid geven; de patiënt krijgt soms verschillende

opvattingen te horen wat een aanleiding kan zijn tot stress.-Als patiënt best niet alleen naar de arts gaan, liefst met twee.De patiënt hoort niet altijd alles door de stress, het helpt ook om

bepaalde zaken te noteren.Werking stress-systeemIn stressvolle situatie brein zet 2 systemen in werking.

1) S y m p a t h is c h z e n u w s te l s e l 'vecht- of vluchtreactieLichaam brengt ons in staat van paraatheid en stoomt klaar voor actie (zit in de genen) Hoe? (productie adrenaline, noradrenaline)

• spieren spannen zich• bloeddruk en hartslag gaan omhoog• hart bonst, verwijding pupillen, bloed weg van organen, naar de spieren• spijsvertering gaat op laag pitje (wat het 'vlinders in de buik'-gevoel )

2. Wat is stress • beginnen te zwetenAfstemming systeem: liever te vaak afgaan dan één keer te weinig. Eigen voorbeelden? Voorbeelden pijn ?

Voorbeeld angst: angst voor spinnen…Voorbeeld pijn: wanneer je pijn verwacht spannen de spieren zich op…

2) Tw ee d e s y s te e m (na enkele minuten):• De hypofyse

geeft bijnieren opdracht tot productie cortisol. (= stresshormoon )

• Het laat de bloedsuikerspiegel stijgen, de stofwisseling een tandjebijzetten.

• Daardoor komt er meer energie vrij om met de stressvolle situatie om te gaan.

Op het moment dat het moeilijk gaat, zorgt cortisol dat we kunnen blijven functioneren.

• Welke situaties schatten jullie in? als gevaarlijk als dreiging van gevaar• Op basis waarvan gebeuren die inschattingen? Vroegere ervaringen met pijn Wat ons verteld wordt over wat gevaarlijk is of lijkt• Wat zijn gevolgen in ons dagelijks leven? Schone pijn –vuile pijn

• Definitie stress < Theo Compernolle‘stress’ =subjectieve verstoring van het evenwicht tussen

• eisen gesteld in/door bepaalde situatie(door mezelf of door anderen)

• middelen die ik heb in mezelf en mijn omgeving om aan die situatie het hoofd te bieden

• Eigen ervaringen?Voorbeeld: frustratie wanneer je dingen niet meer kan doen

3. Link chronische pijn - stressStress kan pijn versterken op basis van neurofysiologie van de pijn. In ons brein worden pijnsignalen versterkt als we stress ervaren. Opmerkzaam zijn in wat bij jou stress veroorzaakt is dus belangrijk.

Welke vormen van stress?Niet-pijngerelateerde stress

Vroegere levenservaringen als bronnen van aanhoudende stress kwetsbaarheid /veranderingen werking centraal

zenuwstelsel Opeenstapeling en aanhoudende stresssituatie(s) in het verleden of het heden

Aanhoudende stress kan blijvend ontregelen. Hierin kunnen vroegere stresservaringen iemand gevoeliger gemaakt hebben voor stress vb. aanhoudende stress in het gezin waar je opgroeide, misbruik, vernederingen,

andere trauma’s…. Dit is ook allemaal bron van aanhoudende stress en dan is je stressysteem van jongsaf belast en kwetsbaar geworden.

Stress- en pijnsysteem zijn verbonden en het pijnsysteem kan door die vroegere ervaringen al verstoord zijn en dan komt de huidige pijn er nog eens bovenop.Pijngerelateerde stress ten gevolge van pijn of ervaren hinder

Effect op vertrouwen in jezelf? In anderen? Effect op dagelijkse leven en omgang met het probleem ?

(focus op vermijden pijn en stress/wat in je leven belangrijk is?)Welke vormen herken je voor jezelf?Voorbeeld: naar een feestje gaan kan stress geven… ben ik weerbaar genoeg als mensen mij daar aanspreken => vluchtreactie uit het sociale leven omdat je denkt dat je geen goede houding gaat weten om met reacties om te gaan.Je kunt je op dergelijke situaties voorbereiden. Het is voor iemand zonder pijn, zelfs voor iemand met pijn, moeilijk in te schatten hoeveel pijn iemand heeft. De reacties komen dus niet persé voort uit onbegrip maar uit het niet kunnen inschatten van de pijn.Algemeen kunnen we zeggen dat onbegrip veel stress geeft en erg frustrerend is. Maar dat begrip verwachten is onrealistisch en zo blijft er een aanhoudende frustratiehierrond. Voorbeeld: als je nu naar iemand hier kijkt, kan ik, ook al weet ik dat je pijnpatiëntbent, niet inschatten hoeveel pijn je hebt.Teveel verwachten van de omgeving omdat je het gevoel hebt ‘ik kan het niet, ze moeten maar overnemen’ kan ook zo een aanhoudende frustratie zijn.Maar… niets meer kunnen of doen is niet de juiste weg, bewegen is belangrijk zolang je jezelf geen blijvende schade toebrengt door te bewegen.Inschatten hoeveel pijn je voor iets overhebt, kan een keuze zijn. Het patroon van verwachten dat de omgeving het overneemt is frustrerend en onrealistisch. Het is ook moeilijk voor je omgeving om in te schatten wat kan, want sommige dingen lijk je wel te kunnen en andere niet.Ziek wordt zwart/wit gezien en daartussen is moeilijk te begrijpen, dus kan er al eens reactie komen als je toch dingen met pijn doet.Belangrijk is dus te achterhalen wat je bezielt in je leven, wat je boeit en je daarop focussenNAAST de pijn. Voorbeeld: energie halen uit lotgenotencontact.Gevolgen van aanhoudende stress

• Ervaring dat normale werking van bepaalde systemen vierkant loopt.• Welke veranderingen vinden er plaats ?

Ontregeling stress-systeem Ontregeling immuunsysteem Ontregeling pijnsysteem (sensitisatie)

Wanneer je systeem niet kan recupereren dan kan het niet meer efficiënt werken. Overgevoeligheid bij langdurige pijn door veranderde neurofysiologische verwerking van de pijnprikkels = symptoom van verstoord pijnverwerkingssysteem. Behandelingen geven danook niet meer het verhoopte effect.Belangrijk is dat je bewust omgaat met het voelen van pijn. Bij chronische pijnpatiënten heeft pijn niet meer het signaal van vluchten/vechten.Gevoel van pijn is een signaal van een verstoorde werking van het zenuwstelsel en nietpersé van ‘er is weer iets niet pluis … hier moet ik mee verder … wat nu weer aan de hand’.

Die algemene overgevoeligheid kan je jammer genoeg niet op RX of CT zien, er bestaan wel vragenlijsten rond.Ook psychologische factoren onderhouden de overgevoeligheid vb. isolatie, angst, depressie. Bij ontregeling van het pijnsysteem is het belangrijk om naar de kwaliteit van je dagelijksleven te kijken.

4. Stress, wat nu?

Stress // beeld van boogSpanning in de boog geeft de pijl de energie, nodig om doel te bereiken. Zonder stress in de boog komt de pijl nergens.Als we de boog te hard spannen of ‘overspannen’ verlies veerkracht (‘het is lastig’- ‘ik geraak op’ - ‘ik ben op’ ) Hetzelfde gebeurt als we na gebruik de boog vergeten te ‘ontspannen’. De bedoeling is niet om alle stress te vermijden,maar vinden optimaal stressniveau

motivatie en stimulans voor groei en ontwikkeling

Is stress slecht voor ons?Gezonde stress en negatieve stress

• Beide stresssystemen zijn bijzonder nuttig, omdat ze ons in staat stellen om in noodsituaties adequaat te handelen

• Probleem: mensenbrein activeert stresssystemen niet alleen wanneer we een everzwijn of spin tegenkomen wanneer we een snelle bus zien rijden, … maar ook bij bedreigingen van meer psychische aard

(vb. file, spreken in openbaar, …)

• Onderscheid herkennen gezonde en ongezonde stress

Gezonde stress

• Stress is natuurlijke, en ook gezonde reactie van het lichaam.• Iedereen krijgt dagelijks te maken met een vorm van stress.• Op het werk helpt gezonde stress je om goed te presteren. Het

maakt je alert, geconcentreerd en efficiënt.• Ook met de spanning die je voelt tijdens een sportwedstrijd of als je

een auto- ongeluk net weet te voorkomen is niets mis.

Ongezonde stress

• Langdurige aanwezigheid van stress problemen.• Als de stress lang duurt tijd nodig voor herstel.• Bij veel momenten van stress lichaam te weinig tijd voor herstel,

waardoor de stress opstapelt ongezonde stress, waardoor allerlei klachten kunnen ontstaan.

• Bij ongezonde stress ontstaat vaak ook ander gedrag. Sommige mensen vluchten in eten, sigaretten of drank. Anderen gaan meer praten, worden cynisch of krijgen last van concentratieproblemen.

• Stressklachten zijn vaak in eerste instantie waarschuwingssignalen.

Omgaan met stress = eerst herkennen van stress!Herkennen van tekenen van (aanhoudende) stress

• Lichamelijk• Emotioneel• Cognitief• Gedragsmatig

Gezonde of ongezonde stress: waar ervaar je een breekpunt?Breekpunt = als er een groot verschil is tussen wat je voor en van jezelf

verwacht en wat anderen van jou verwachten.Dit verschil geeft stress. Probeer te verwoorden wat er daarrond bij je leeft.

Hierin ook kijken naar welke dingen daarin oplosbaar zijn en welke onoplosbaar vb. de pijn is onoplosbaar, hierin een klik maken.

Cfr. definitie stress: verschil tussen ‘verwachtingen – invulling’Inventariseren van de bronnen van stress

• Pijngerelateerd• Niet-pijngerelateerd

Onderscheid maken tussen• Problemen die je kunt aanpakken en oplossen• Problemen die je niet kunt oplossen, maar waar je mee kunt leren omgaan.

Vb. chronische pijn: met medische behandelingen: tot op zeker hoogte gevoel van pijn onder controle te krijgen, maar lukt meestal niet om ze weg te krijgen, soms zelf gevoel helemaal geen vat op te hebbenReflectie: gaan we blijvende zoeken naar de ultieme pijnbehandeling?Of gaan we stoppen met datgene dat niet de verhoopte resultaten oplevert?Datzelfde geldt voor alles wat ons stress geeft, en waar we proberen mee om te gaan! Maken we het onderscheid?

Veerkracht, balans vinden tussen draagkracht-draaglastVeerkracht = het vermogen om terug te ‘veren’ ondanks lastige situaties‘Niet zozeer wat we tegenkomen in het leven bepaaltonze draagkracht en veerkracht,maar wel hoe we er naar kijken en er mee omgaanPas toe op je eigen leven:hoe ben jij tot nu toe omgegaan met moeilijke situaties ? Wat heeft je daar bij geholpen? Wat niet?Blijf focussen op dingen die je zin geven en focus niet op dingen die niet goed zitten of goedgaan. ‘Waar kan ik energie uithalen?’, hiernaar op zoek gaan.

Algemene aandachtspunten veerkrachtals handvat hanteren van stress bij langdurige pijn

U it ga ng s punt : • Wat ervaren we als een gemis in het dagelijks leven?• Op welke momenten hebben we het gevoel dat we bezig zijn met wat

ons echt deugd doet of zin geeft?• Hoe kunnen we wat we belangrijk vinden terug (meer) in ons

leven binnen brengen?• Wat houdt ons daarbij tegen? (opvattingen, lastige gevoelens)

Reflectie in groepjes en bespreking

‘Vermijdingsgedrag’: voorbeeld: thuis zitten want iets doen geeft me pijn, isoleren om reacties te vermijden.

Cirkel = ‘waar wil ik mee bezig zijn’

‘Toegewijde actie’: voorbeeld: sociale contacten opzoeken want dat vind ik belangrijk, ik bengraag creatief bezig, lees graag…Dingen zoeken die in de richting van wat voor jou belangrijk is gaan.Gedrag stellen dat je naar de rechterpijl (toegewijde actie) brengt. Welke stappen kan je concreet ondernemen om datgene wat je mist, meer in je leven te brengen, voorbeeld: cursus volgen en de pijn neem ik erbij, ik kies waarvoor ik pijn wil uitzweten of geld in wilinvesteren ondanks het beperkte inkomen.

Je ‘Verstand’: voorbeeld: ik kan beter thuis blijven want ik wil geen lastige opmerkingen. Bewust worden van wat de verschillende punten op de matrix voor jou betekenen, hoe jij die invult.

Specifiek aandachtspunt: pijn en beweging

• Veel stress ten gevolge van pijn heeft te maken met de ervaren beperkingen op bewegingsvlak die maken dat men gevoel heeft niet te kunnen gaan voor wat belangrijk is.

• Niet elk pijnsignaal is teken van schade of te verwachten schade!• Hoe interpreteren we een pijnsignaal ??? Welke impact op ons?

Acceptatie van pijn/keuzes maken /wat is draaglijk

• Functionele (pijn)revalidatie:Mogelijkheid tot uitbreiden dagelijkse mogelijkheden, ondanks de pijn.

• Acceptance en Commitment benadering/mindfulness (oefening)

Bedankt voor jullie aandacht en hou vooral vast

• Herkennen van gezonde en ongezonde stress• Wat geeft veerkracht?• Hoe pijnsignalen interpreteren?• Welke keuzes maken in je dagelijks handelen in functie van

wat je belangrijk vindt in je leven op diverse levensdomeinen/in verschillen rollen?