Vluchteling zkt. Woning

Woonondersteuning

aan vluchtelingen

door vrijwilligers

Studiedag 13 juni 2019

Herman Teirlinckgebouw, Brussel

1

Verwelkoming & inleiding

Martin Ruebens

Secretaris-Generaal Departement

Kanselarij en Bestuur

2

Woonnoden van vluchtelingen:

een onderschat probleem

Dirk Geldof

Kenniscentrum Gezinswetenschappen

(Odisee) &

Faculteit Ontwerpwetenschappen

(Universiteit Antwerpen)

3

2015: vluchtelingen op de agenda

• Slechts een klein deel van de

vluchtelingen naar Europa & België

• Vluchtelingencrisis of opvangcrisis?

• In België zijn tussen 2015 & 2018

zo’n 40.000 vluchtelingen erkend

4

Van opvangcrisis naar wooncrisis

• Hoge erkenningsgraden

• Na erkenning

• Een woning vinden

• Inburgering, integratie, …

• Op een woonmarkt in crisis

• Zeker voor de laagste inkomensgroepen

• Belang van wonen voor integratie onderschat

5

Van tijdelijke middelen voor woon-

begeleiding naar groeiende rol vrijwilligers

• Beperkte middelen voor extra

professionele woonbegeleiding

via CAW’s 2016-2017

• Maar vraag groter dan aanbod

• Vrijwilligers maakten verschil

6

De noden blijven ook morgen

• Aantal asielaanvragen in België in 2018 is teruggevallen tot 23.443

• Hoge erkenningsgraad: blijft rond 50%

• Vluchteling zkt woning: realiteit voor 10-12.000 vluchtelingen/jaar (België)• Op een woonmarkt in crisis

• Gezinshereniging vaak nieuwe woningnood

• Belang woonbegeleiding ook morgen groot

• Nood aan creatieve woonoplossingen en woonondersteuning

7

Studiedag = voorstelling

onderzoeksrapport & draaiboek

• Onderzoek naar (de variatie van) woonondersteuning door/met vrijwilligers

• & naar de ondersteuningsnoden van deze vrijwilligers

• Onderzoek juni 2018-april 2019

• onderzoeksrapport & draaiboek online raadpleegbaar op http://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/woonbegeleiding_vluchtelingen

8

Woonondersteuning

van erkende vluchtelingen

door vrijwilligers.

Wat leert het onderzoek?

Louise D’Eer & Lore Robeyns

Kenniscentrum Gezinswetenschappen

(Odisee)

9

Begripsafbakening

• Woonondersteuning

• Vluchteling

• Vrijwilliger /

vrijwilligersinitiatief

10

Doelstellingen onderzoek

• Initiatieven in kaart brengen

• Verzamelen van inspirerende praktijken: binnen –en buitenland

• Typologie-constructie

• Analyse motivatie & ondersteunings-noden van vrijwilligers

• Beleidsaanbevelingen

• Draaiboek vrijwilligersinitiatieven: opstartende of bestaande

11

Een sociale kaart:

Wie doet wat?

12

Sociale kaart

• Web-enquête, aangevuld met kennis van experten en online opzoekwerk.

• 80+ initiatieven in Brussel en Vlaanderen, 60 opgenomen in sociale kaart

• Eerste analyse ondersteuningsnoden vrijwilligers

• Inhoudelijke variatie : bouwstenen woonondersteuning

• Sociale kaart raadpleegbaar op

• http://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/woonbegeleiding_vluchtelingen

13

Vele vormen van woonondersteuning

• Analyse van de vele bouw-

stenen van woonondersteuning

• Voor het vinden van een woning

• Tijdens het vinden van een woning

• Na het vinden van een woning

• Overkoepelend

� Grote variatie aan initiatieven

woonondersteuning14

Strategische keuzes

van vrijwilligers en initiatieven

15

1. Toeleiden naar de bestaande woonmarkt

en/of capaciteitsuitbreiding?

• Meeste vrijwilligersinitiatieven zetten

in op toeleiden naar huisvesting:

woonclubs, buddywerkingen, …

• Moeilijke en tijdsintensieve

zoektocht leidt tot innovatie:

� Drempels voor vluchtelingen verlagen

� Toegankelijk maken van leegstand of

onderbewoning

� Duurzame capaciteitsuitbreiding

16

2. Zoeken naar tijdelijke en/of

duurzame woonoplossing?

• Hoofddoel: duurzame

woonoplossingen

• Maar… tijdsdruk, te beperkt

huuraanbod, veranderende

gezinssituaties, … nopen soms

tot tijdelijke woonoplossingen

17

3. Woonondersteuning,

maar vaak ook veel meer

• Invloed van context en noden

van vluchtelingen

• Strikte toeleiding tot woning is

vaak niet haalbaar/geen optie

18

4. De organisatiestructuur van initiatieven

• Meerderheid vrijwilligers

verbonden aan

organisatie of vzw

• Top-down vs. Bottom-

up

• Mate van formalisatie

19

5. Welk soort vrijwilligersbeleid?

• Mate van ondersteuning van

vrijwilligers verschilt sterk

• Afhankelijk van context,

middelen, …

• Afbakening van engagement

belangrijke uitdaging

• Impact op ondersteunings-

noden

20

Inspirerende vrijwilligersinitiatieven

21

Inspirerende vrijwilligersinitiatieven

• 13 casestudies: variatie in

• Organisatiestructuur

• toeleiding/capaciteitsuitbreiding

• tijdelijke/duurzame huisvesting

• Hoe dragen ze bij aan het beantwoorden van

woonnoden?

• Hoe ondersteunen ze hun vrijwilligers?

• 9 cases in Vlaanderen: plaatsbezoeken, veldwerk, interviews

• 4 buitenlandse cases: literatuuronderzoek

22

Binnenlandse casestudies

• Genks Comité Vluchtelingen

• het netwerk van vluchtelingen versterken

• Woonclub CAW De Kempen

• vluchtelingen worden ook vrijwilligers.

• Buddywerking CAW Limburg

• inzetten op een driehoekswerking

• BioTope Gent

• investeren in extra wooncapaciteit én netwerkvorming

23

• Buren zonder Grenzen

• woonondersteuning én informele ondersteuning van vrijwilligers

• Regionale Woonclub W13

• intergemeentelijke samenwerking als troef

• Huizen van Vrede

• tussenschakel tussen vluchteling en verhuurder

• Melding Tijdelijk Wonen

• capaciteit creëren bij burgers

• Karavanserai

• samenhuizen met vrijwilligers als voorbereiding op zelfstandig wonen

24

Buitenlandse casestudies

25

• Startblok Riekerhaven (Nederland)

• Grote capaciteit én sociale contacten

• Sharehaus Refugio (Duitsland)

• Wonen, werken & sociale contacten

• Refugees Welcome (Internationaal)

• Flatsharing in Europa faciliteren

• Comme à La Maison (Frankrijk, Brussel, …)

• Tijdelijk wonen

• & ondersteuning (administratief én persoonlijke project)

De ervaring van vrijwilligers

26

De motivatie van vrijwilligers

• Een maatschappelijke rol

• Verandering leefomgeving

• Bredere maatschappelijke

verandering

• Zelfontplooiing

• Religieuze waarden

• Gemeenschappelijkheid

27

Energiegevers

• Succeservaringen

• realiseren van een goede

woonoplossing

• Dankbaarheid

• De verbondenheid onder

vrijwilligers

28

Maar ook… complex & moeilijk

vrijwilligerswerk

• Botsen op de krapte op de huurmarkt én op discriminatie

• Grote druk op de schouders

• Ingewikkelde regelgeving & verschillen in interpretatie

• Onrealistische verwachtingen van vluchtelingen

• Invloed van lokale & Vlaamse beleidsbeslissingen

29

De ondersteuningsnoden

van vrijwilligers

30

Op individueel niveau

• Juridisch

• Psychosociaal / emotioneel

• Vorming

• Tolken

• Grenzen stellen

31

Op organisatieniveau

• Overbevraagd

• Onzekerheid over het

voortbestaan

• juridisch en financieel

• Tekort aan vrijwilligers

• Regelgeving

• Logistiek

32

Good practices van initiatieven

• Expertisenetwerk

• Lokale samenwerkingen

• Vorming

• Intake vrijwilligers

• Tolken

• Psychosociale ondersteuning en zelfzorg

• Ontmoetingsmomenten

• Professionele omkadering

33

Het belang van externe ondersteuning

• Lokale besturen

• Middenveld-organisaties

• Helpdesk

• Netwerk

• Vorming

• Online info

34

Beleidsaanbevelingen

35

1. Nood aan sterkere ondersteuning

van vrijwilligers(initiatieven)

• Meer professionele (woon)begeleiding

• Regionale infopunten / taskforces

• Ondersteuning professionalisering initiatieven

• Tools en vormingen: bekendmaking en

uitbreiding/afstemming

• Sociale kaart

• Onderzoek naar ondersteuningsnoden

vrijwilligers met een vluchtelingenachtergrond

36

2. Een sterker woonbeleid voor

kwetsbare groepen

• Vergroot aanbod betaalbare huurwoningen

• Vlaamse huursubsidie evalueren

• Kwaliteitsonderzoeken uitbreiden

• Leegstand aanpakken en herinvullen

• Regelgevend kader samenhuizen vereenvoudigen

• Aanbod aan sociale huisvesting uitbreiden

• Innovatieve projecten & opschaling ondersteunen

37

Conclusies (1)

• Woonnood van vluchtelingen na erkenning is groot

• Woonnood zal ook de volgende jaren groot blijven

• Belang wonen voor integratieproces onderschat

• Professionele (woon)ondersteuning

• beschikbaar maar onvoldoende

• Vele vrijwilligersinitiatieven

• die een verschil maakten voor vele vluchtelingen

• Maar lang niet iedereen bereiken

38

Conclusies (2)

• Heel veel inspirerende praktijken van

woonondersteuning in Vlaanderen

• Toch… is het aanbod ontoereikend om tegemoet

te komen aan de woonnood

• Vrijwilligers verdienen betere omkadering

• Druk voor vrijwilligers verlichten

• Vrijwilligers ondersteunen op alle niveaus

� intern, organisatieniveau en beleidsniveau

39

Conclusies (3)

• Een sterker woonbeleid is essentieel

• Inzetten op groter aanbod betaalbaar wonen

• Woonbegeleiding vluchtelingen véél meer dan

loutere toeleiding naar een woning

• Opschalen van initiatieven cruciaal volgende jaren

• Ook inzetten op vernieuwende initiatieven en

typologieën

• Maar: zelforganisatie is geen excuus voor een

terugtrekkende overheid (Schrooten et al., 2019)

40

Draaiboek

• Als ondersteuning

en/of inspiratiebron

41

Meer lezen?

• Onderzoeksrapport & draaiboek:� http://www.kcgezinswetenschappen.be/nl/woonbegeleiding_vluchtelingen

• Zie ook:

42