Vindt en gij zult zoeken

Iris Reehorst

Vindt en gij zult zoekenomdat er meer te zien is dan je denkt.

“alle denkers bevinden zich chronisch in de gevarenzone”

Karin Johannissonhoogleraar Ideeën- en wetenschapsgeschiedenis

ik ben een mens.

onbegripeenzaamheidtroosttwijfel waarheid

ik geloof in het goede van de mens, ik ga er vanuit dat we doordat we met zoveel mensen zijn, pas mens zijn. Toch zijn we gevangen in onszelf, gedoemd om niet begrepen te wordendoor de tekortkoming van onze taal.

Ik ben een schilder, ik houd me bezig met melancholie en alle nabijgelegen woorden zoals die hierboven. Ik ben opzoek naar de waarheid door me te verliezen in fictie en verhalen.

Kijk met me mee

Kunst zegt ons weinig over de realiteit maar des te meer over verschillende wijzen waarop met name beeldend kunstenaars de werkelijkheid hebben opgevat of benaderd.

– Gombrichkunsthistoricus

Twijfel is de beide kanten der dingen zien

Eugène MarbeauFrans Schrijver, historicus, socioloog

Deel 1Over het definiëren van een Raaf.

1 inleiding2 expressie

3 formalisme4 synthese5 mimesis

6 over raven en kraaien

Deel 2Is een raaf wel een raaf?

1 De ridder in de orde van het kleine roze hartje2 vragen van de waarheid. 3 een vraag4 de twijfelaar 5 roes

6 en zij zeide noch 'Die stomme konijnen!'7 wreck this journal8 – 9 Amor Fati – de liefde voor het noodlot10 vogels 11 de bloem12 Kijken 13 de schat

Deel 3Raven en andere soorten kraaien

Deel 1Over het definiëren van een Raaf.

1.'on ne voit bien qu'Avec le coeur l'essentiel est invisible pour les yeux'

Het lijkt wel de meest bekende zin te zijn uit de kleine prins. Ook spreekt het veel mensen erg aan. Toch lijken er maar weinig mensen ook zo te leven; Zich te laten leiden door het hart, omdat wat echt belangrijk is niet met de ogen te zien is. Hoe zit het wanneer we kijken naar kunst? Al op de middelbare school, misschien zelfs op de basisschool leer je dat alleen mooi en lelijk niet de criteria zijn om naar kunst te kijken, we moeten ook letten op originaliteit, gebruik van materiaal, kleur, vorm etcetera. Toen ik les gaf aan havo 4 hadden we het met CKV een aantal lessen over 'kunst en kitsch' dit deden we aan de hand van een methode. Na een aantal weken kon iedere leerling benoemen wat dan wel kunst of kitsch was. Niet alleen van beeldende kunst, maar ook van literatuur, dans, theater en muziek. Aan het einde van die weken was ik teleurgesteld. Want ze wisten nu wat kunst was, en hadden nu geen mening meer, maar reproduceerde de regels en keken of luisterden niet langer naar hun gevoel of intuïtie. Wanneer dit binnen vier weken al kan gebeuren, hoe moet dit dan wanneer je oud en gerimpeld bent? Er zijn veel theorieën geschreven over hoe je naar kunst kan kijken door filosofen. In dit deel zullen we naar een aantal van die theorieën gaan kijken.

2 expressie theorie We noemen de theorieën die met name het expressieve in de kunst benadrukken expressie theorieën. Deze theorie is gevormd vanuit een aantal (kunst) filosofen.

De eerste die we bekijken is Leo Tolstoj (1828-1910): Kunst heeft vooral de taak om ons gemoed te prikkelen, het is de besmetting van gevoel. Het is louter en alleen een gevoelskwestie, het heeft niets te maken met kennis of intellect. Het is dan ook het doel als kunstenaar zijnde, om jou gevoel over te dragen via het kunstwerk.

Twee anderen zijn Croce en Collingwood, zij hebben beiden een theorie ontwikkeld, die zeer met elkaar overeenkomt, vandaar dat we het vaak de CC-Theorie noemen. Zij gaan er vanuit dat er in de mens een soort tweedeling zit, het binnenste en het buitenste. Onder het binnenste valt de intuïtie. Dat betekend volgens hen het onmiddellijk begrijpen van gebeurtenissen en personen. De expressie van deze intuïtie zou dan kunst zijn. Maar als het idee al bestaat in het hoofd van de kunstenaar, hoeft het eigenlijk niet meer uitgevoerd te worden. Als het toch uitgevoerd word, dan is het pas kunst, als de toeschouwer de expressie van de kunstenaar herbeleefd.

Expressie hoort voor hen bij de binnenkant, waardoor het maken van een kunstwerk dus niet nodig is. Volgens hen is het vakmanschap van bijvoorbeeld een schilder niet belangrijk maar alleen zijn verbeelding, de intuïtie.

Expressie is dus volgens deze filosofen het meest essentiële in kunst. Het is belangrijk dat het gevoel of de intuïtie die de kunstenaar er toe heeft gezet om het werk te maken, ook zo overkomt bij de toeschouwer.

We hebben nu slechts een oppervlakkig beeld van twee van de vele theorieën die er bedacht zijn die onder expressie vallen. Toch kun je je op dit moment al wel dingen afvragen, beantwoord deze vragen voor jezelf, daar is hiernaast plek voor. Kijk aan het einde van deel een is hoe je over de antwoorden na dacht, en hoe dit is veranderd nadat je ook kennis hebt gemaakt met de andere theorieën.

CHECK– Draait kunst volgens jou om expressie?– is het belangrijk te weten met wel gevoel een kunstenaar zijn werk heeft gemaakt?– is het gevoel wat een kunstenaar in zijn werk legt belangrijker dan techniek? – moet een kunstwerk überhaupt uitgevoerd worden?

NOTITIES

L’expression commence où la pensée finit.

De expressie begint waar het denken ophoudt – Albert Camus Frans Schrijver

Het expressieve aspect van kleuren ervaar ik op een zuiver instinctieve manier. Om een herfstlandschap te schilderen probeer ik me niet voor de geest te halen welke kleuren het best bij dat seizoen passen. Ik laat me alleen inspireren door het gevoel dat dat jaargetijde bij me oproept: de ijzige puurheid van de bijtend blauwe lucht drukt het seizoen net zo goed uit als de nuanceringen in de boombladeren. Mijn gevoel kan ook wisselen: de herfst kan zacht en warm zijn als een na-zomer of juist tamelijk fris met een koude lucht en citroengele bomen die een kille indruk geven en de winter al aankondigen.

– Matisse Frans Schilder

3 formalisme Zoals wel te raden is gaat het bij het formalisme om de vorm. Het belangrijkste is de ervaring die de kijker er bij krijgt. MAAR de formalisten zijn er van overtuigd dat het gevoel/emotie of intuïtie van de kunstenaar er niets mee te maken heeft. De ervaring van de toeschouwer moet puur uit het werk komen, door de compositie, de kleur maar sowieso door alle intrinsieke kenmerken, d.w.z. innerlijke of wezenlijke kenmerken van het kunstwerk. Je moet als het ware al je kennis, al je herinneringen en indrukken in een koffer stoppen, op slot doen, en dan naar het werk kijken.

“We all agree now - by "we" I mean intelligent people under sixty - that a work of art is like a rose. A rose is not beautiful because it is like something else. Neither is a work of art. Roses and works of art are beautiful in themselves.”

– Clive BellKunstcriticus

Deze theorie is begonnen met Hanslick (musicoloog) die zei: 'de bewogen weerklinkende vormen zijn enkel en alleen inhoud en onderwerp van de muziek' wat hij dus eigenlijk zegt is dat je muziek niet moet waarderen vanuit je gevoel, of vanuit een verhaal maar puur moet letten op de noten en de techniek. Deze uitspraak is natuurlijk gewaagd; de formalisten zeggen dat alleen de vorm er toe doet, en dat muziek hier heel goed voor leent omdat je er geen voorstellende functie in hebt (je ziet niet letterlijk een verhaal uitgebeeld bijvoorbeeld). Maar is dat wel zo? Zijn er niet juist heel veel mensen die muziek luisteren voor het gevoel, of de herinnering die ze eraan koppelen? Dit onderkent Hanslick ook niet, hij zegt zelfs dat er heel veel gevoel bij muziek komt kijken, maar voor de luisteraar kan dit gevoel zeer uitlopend zijn, waar de een blij van word, maakt de ander depressief. Daarom zegt hij dat die gevoelens geen deel zijn van het werk zelf. Het is iets wat erbij komt kijken.

'Tönend bewegte Formen sind einzig und allein Inhalt und Gegenstand der Musik'

De bewogen weerklinkende vormen zijn enkel en alleen inhoud en onderwerp van muziek

– Hanslickmuziekcriticus

Ook benadrukte hij dat de gevoelens die de toeschouwer krijgt door het luisteren naar de muziek niet afkomstig zijn van het gevoel dat erin is gelegd maar door de compositie. Bijvoorbeeld door veranderingen in tempo, de structuur. De componist zelf kan volgens hem ook geen gevoel in het werk leggen, het kan hooguit een aanleiding zijn om een werk te gaan maken, maar de technische vaardigheid van de componist is wat het muziekstuk maakt.

Zoals Braembussche in 'denken over kunst' zegt: 'Muziek is, met andere woorden, doordrongen van expressiviteit, ofschoon zij geen expressie is.'

We zijn nu vooral ingegaan op de muziek, maar er zijn ook twee kunstcritici geweest die voor het formalisme hebben gepleit in de beeldende kunst: Clive Bell en Roger Fry. Zij hebben natuurlijk ook veel gezegd, maar ik wil vooral in gaan op een bijzonder punt. Zij hebben het namelijk over de significante vorm. Significant betekend letterlijk: 'niet aan toeval toe te schrijven en dus betekenisvol.' (van Dale)

Zij hebben ervaren dat wanneer je voor een werkelijk 'goed' kunstwerk staat, je zo'n sterk gevoel erbij krijgt, dat het bijna religieus word, verering misschien zelfs. Dit gevoel kun je ervaren bij zeer verschillende kunstwerken, maar die moeten toch op de een of andere manier met elkaar verbonden zijn? Dit noemen zij de significante vorm, een eigenschap in een kunstwerk die deze sterke ontroering in een mens teweegbrengt.

Bell en Fry beweren dat alleen deze significante vorm er toe doet in het beoordelen of waarderen van een schilderij. Wederom vinden ook zij dat het gevoel van de kunstenaar niet belangrijk is, het gaat alleen om de ervaring van de toeschouwer. Wel is het zo dat de kunstenaar degene is die 'de hogere realiteit' kan vatten en 'om de zin ervan uit te drukken, altijd echter in zuivere zin' (Clive Bell)

CHECK:

– Ben je het er mee eens dat kunst alleen om de vorm zelf gaat, en niets dan dat? (dus ook geen verwijzingen, wanneer je een geschilderd huis ziet dat je niet aan een huis denkt maar alleen aan wat je ziet?)– Is de significante vorm iets dat volgens jou bestaat, of niet meer is dan een smoesje om iets een 'kunstwerk' te mogen noemen?– Is het denk je mogelijk al je “bagage” van kennis en ervaring opzij te zetten?– voel je je meer verbonden met de expressie theorie of het formalisme?

4 synthese perfecte tonen en wiskunde.

vandaag is het zondag. Ik ben vroeg opgestaan om te werken. Het is een druilerige dag waardoor – ook al zijn alle gordijnen open – het donker is in huis. Ik ben in mijn ouderlijk huis, waar ik gewoonlijk ben in het weekend wanneer zij zelf naar hun 'tweede huis' zijn. Hier heb ik ook mijn goede piano staan, een mooie akoestische houten piano die de naam Tchaika draagt: Meeuw in het Russisch.

Ik ben geen geweldige pianiste; dit zou kunnen komen omdat ik pas een half jaar speel. Mijn piano is mijn trots, muziek maken doe ik al zo lang ik me kan herinneren, vanaf mijn vierde jaar heb ik altijd op koren gezeten en vanaf mijn twaalfde levensjaar op klassieke zangles. Muziek heeft dus een grote invloed op mijn leven (gehad).

Wanneer er op vreemde wijze geluid uit mij, of mijn instrument komt, lijk ik ernaar te kunnen luisteren alsof ik nog nooit muziek heb gehoord, en de muziek te kunnen beïnvloeden met alles wat er in mijn gedachten afspeelt, en daarna ben ik leeg. Op een positieve manier. Er zijn al vele namen voor verzonnen als flow of roes dit komt terug in deel twee. Waar ik het nu over heb is de apollinische kant in ons, die ons dwingt om – door drang weliswaar – jezelf tot orde te roepen, te structureren en je droom toestand werkelijk kan maken.

We hebben tot nu toe twee theorieën behandeld, namelijk de (1) expressie theorie en (2) het formalisme. Er valt voor beide theorieën iets te zeggen, maar uit eindelijk zijn er toch veel mensen die zich niet zo een, twee, drie hierin kunnen vinden. Daarvoor is nog een derde theorie, die we ook wel tot de basis rekenen van de kunstfilosofie: de synthese tussen deze twee theorieën. Een van de filosofen die het hierover heeft gehad was Nietzsche.

Nietzsche (1844-1900) kun je eigenlijk opdelen in twee periodes, in periode één heeft hij de volgende theorie uitgedacht: Je hebt als mens een tweedeling, het dionysische en het apollinische. Dionysos is de Griekse god van de wijn, hij zorgt er voor de roes, bezetenheid, extase. Dionysos staat voor de oerdrift in ons die ons de wil geeft om dingen te doen. Met alleen chaos kom je niet ver, daar is het apollinische voor nodig → de dromer, maar ook degene van het analyserend denken, de ervaring van jezelf als individu in onderscheid van andere mensen. Volgens Nietzsche is dit ook de manier om kunst te maken, de oerdrift moet er zijn (expressie) maar het rangschikken (vorm) heb je nodig om tot een resultaat te komen. Hij zei dan ook dat kunst er voor zorgt dat we iets van de werkelijke wereld mee krijgt, de chaos is de dieptste werkelijkheid, maar de vormgeving is noodzakelijke schijn.

Hier, waar de wil zich in het grootste gevaar bevindt, komt als reddende en genezende toverheks naderbij: de kunst. Zij alleen is in staat deze walging van het ontstellende en absurde bestaan om te buigen naar voorstellingen waarmee te leven valt.

– NietzscheDuits filosoof

Belangrijk is om te onthouden dat chaos iets anders is dan expressie! Chaos gaat over wanorde, verwarring een alles vernietigende extatische roes!

Wanneer we kijken naar filosofen als Nietzsche is het denk ik belangrijk ook het tijdsbeeld in de gaten te houden; een roerige periode in het midden/ einde van de 19e eeuw, waarin vele ontwikkelingen plaatsvonden in de manier van leven (opkomende industrie, arbeiders, twijfel aan religie). Voor een aantal filosofen als Nietzsche, Kierkegaard en Schopenhauer een periode waarin het goede van de wereld niet of nauwelijks zichtbaar meer was, en kunst de weg van esthetica die ons kon leiden tot verlossing of afleiding. Enkel expressie of vorm aanhangen lijkt me ook niet mogelijk in een periode waarin zoveel in een keer complex lijkt te worden.

'things fall apart the center cannot hold'

– YeatsIerse dichter, toneelschrijver, mysticus

'Berusting is Schopenhauers ideaal, en kunst is daar een vorm van'

– Onno ZijlstraNederlands Filosoof

'I've seen enough, that's why I knowGod left this place, long long time ago'

– MilowBelgisch zanger

'De estheticus verzint voor zichzelf een fraai kasteel, maar hij woont in feite in de bouwval van zijn bestaan'

– Onno Zijlstra n.a.v Kierkegaard

5 mimesis

Wanneer je deze scriptie leest en al eerder heb kennisgemaakt met (kunst)filosofie zal het vreemd voorkomen dat de mimesis theorie nu pas, aan het einde van deel 1 komt. Ik doe dit omdat ik merk dat deze theorie altijd blijft hangen bij alle andere theorieën, en alles op deze nabootsing lijkt te leunen. Voor mij persoonlijk lijkt het meer vanuit de tegenstelling expressie-vorm te vertrekken. Toch is het een zeer bekende theorie, vandaar dat ik hem vluchtig door wil spreken.

Mimesis betekend nabootsing of uitbeelding. Plato (427 – 347 v.C.) had een theorie over schoonheid, volgens hem weten we dat er een soort perfectie is, we hebben allemaal een beeld in ons hoofd als we bijvoorbeeld denken aan een perfecte bloem. Dit beeld moet volgens hem ergens vandaan komen. Die perfectie is iets wat in een ideële wereld zou bestaan. Alles wat wij zien is een soort afspiegeling daarvan. Plato had hierbij een idee van een grot. In de grot zou een vuur zijn, daarvoor staan de dingen uit de ideële wereld en daarvoor staan wij en we kijken naar de schaduwen die de “echte” dingen op de muur van de grot maken. Hiernaast is een simpele afbeelding te zien van hoe dat er dan uit zou zien.

N.B. Het officiële verhaal is iets ingewikkelder, dit is de zwaar versimpelde versie. Lees voor meer informatie eens een boek over Plato. Bv “Plato's staat”

Zoals je dus ziet op de tekening, is wat wij mensen zien, al nabootsing van de werkelijkheid. Wat is kunst dan wel niet? Volgens Plato is kunst dus een kopie van een kopie, het derde stadium vanaf de werkelijkheid. Niet echt nuttig, want wat heb je nou aan een kopie, iets wat niet eens meer in de buurt komt van de werkelijkheid? Hierdoor was Plato ook absoluut geen bewonderaar van de meeste kunst, al vond hij wel dat er een aantal uitzonderingen waren. Zo was het wel goed wanneer het waarheidsgetrouw was (gelijkend op “de idee” van de grot) en als het moreel verrijkend was. Juiste proporties en harmonie waren volgens hem erg belangrijk. Hij zag dit terug in de archaïsche kunst van de Grieken en oude Egyptenaren.

Plato vond vooral de tragedies (theaterspellen) die in zijn tijd werden opgevoerd verschrikkelijk. De gruwelijkheden, en fouten van de mens die op toneel uitgevoerd werden zouden leiden tot nabootsing door de kijkers. Daarom was dit volgens hem moreel verwerpelijk. (Aristoteles, 384 – 322 v.C, was het hier overigens niet mee eens, en zei juist dat de mensen van de tragedies konden leren, zodat ze zelf deze fouten niet zouden begaan. Dit terzijde.)

Kunst zou dus volgens Plato puur gericht zijn op nabootsing, en niet meer een de buurt liggen van de werkelijkheid.

– in hoeverre is kunst mimetisch? Is het alleen een afspiegeling van een hogere werkelijkheid? – is je gevoel, dus je innerlijke Realiteit, ook een kopie van iets of is dat wel van je zelf, en werkelijk? – komt een geïdealiseerde vorm dichter bij de werkelijkheid of verwijderd het er ons juist van aangezien we toch niet weten hoe het “echte” eruit ziet?

'het doel van de kunst is niet uiterlijk van dingen weer te geven, maar het innerlijke... Dat is de echte waarheid'

– Aristoteles Grieks filosoof

6 over raven en kraaien

Deze scriptie is opgebouwd vanuit kraaien en raven. Zij symboliseren voor mij de volgers en de zieners → zoeken en vinden.

De raaf is het vinden van dingen, als inzichten, het begrijpen. De kraaien zijn degene die zoeken. Beide zijn interessant, maar hebben elkaar denk ik ook nodig, ik denk dat je als persoon heen en weer blijft gaan tussen deze twee toestanden.

In deel één heb ik geprobeerd een manier van vinden te laten zien. Mensen die denken iets gevonden te hebben, mensen die een beetje als een raaf zijn. Maar wat en hoe, dat weet ik ook niet, daarom is het belangrijk kritisch te blijven kijken, en uitvinden in hoeverre een raaf wel een raaf is... wat ons bij deel twee brengt.

Deel 2Is een raaf wel een raaf?

1 De ridder in de orde van het kleine roze hartje

Een jongen was ridder geslagen in de orde van de cactus. Het was een sterke orde tot men hem verliet, en slechts de cactus achterbleef. Hij vond een hartje. Een speldje met een klein roze hartje, en zei: “ook al verlieten ze mij allemaal, ik heb nu iets veel beters: de wereld heeft mij ridder gemaakt van het kleine roze hartje, wie weet krijg ik ooit nog een groot hart, maar voorlopig heb ik al een kleine. Nu ben ik gelukkig.”

En hij liep verder als ridder in de orde van het kleine roze hartje, beslagen door de wereld zelf.

Dit deel gaat over werkelijkheiden over het leven.

Een mens heeft zijn fantasie om hem voor te bereiden op de werkelijkheid.

– Cees BuddinghDordts dichter

2 vragen van de waarheid.

“Wat is het nou eigenlijk, dat wat ik doe? En wat wil ík er nu juist mee?”

Denk eens aan eerst. Toen je kind was.

“waarom is een banaan krom?”“waarom is de zon er niet als het nacht is? “waarom prikt die bij me ook al ging ik echt per ongeluk op hem staan?”

en toen je kind was en je ouders vroeg: “ waarom-moet-ik-mijn-huiswerk-maken?!”“ waarom-moet-ik-nu-al-naar-bed?!”

eigenlijk ben je als kind dus constant aan het reflecteren, hoe komt het dan dat we later niet veel verder komen dan: 'daarom' 'omdat ik het leuk/ stom vind' 'nou gewoon' ? Die natuurlijke reflectie lijkt ook lastig te zijn om terug te pakken, maar dit komt misschien ook omdat de wil hiervoor vaak ontbreekt. Onze huidige maatschappij lijkt zijn mening op te bouwen uit veel hoogmoed en een beetje theoretische kennis. Nu is dit geen aanval, of zelfs maar kritiek. Enkel een observatie. Wanneer ik naar mijzelf kijk weet ik dat ik een aantal meningen heb die zijn opgebouwd vanuit studie, ervaringen of geloof. Toch spreek ik vaak een mening uit, of vorm ik een mening over iets waarvan ik (Relatief) weinig weet. Die mening is de waarheid, tot anders bewezen. Wanneer ik veel puurder naar het onderwerp zou kijken en mezelf toestemming zou geven om te vragen 'wat word er bedoeld, en wat moet ik ermee?' (het eigenlijke hoe en waarom van Nietzsche) zou ik misschien op veel meer antwoorden komen. Daar is natuurlijk niet altijd tijd en plek voor, en we zijn ook niet echt geoefend in het denken.

Kunst is denk ik een goede manier om het denken te oefenen:Kunst roept namelijk altijd vragen op, de kunst is alleen om deze vragen ook te erkennen en te stellen! Dit gebeurd omdat je ergens naar kijkt wat je niet kent, je moet het nog ontdekken.

Een kunstwerk is eigenlijk een nieuwe wereld waarin jij het kind bent, omdat je er net komt kijken.

3 een vraag

hoe zou het leven zijn als het alleen uit rechte lijnen bestond?

4 de twijfelaar

Descartes zei: “cogito ergo sum” ik denk dus ik ben. Hij twijfelde over alles, wat hem dus tot deze zin bracht. Want hoe weten we of de wereld niet weg is, wanneer we onze ogen sluiten? Of de tijd opeens twee keer zo snel gaat als we slapen? We weten het niet omdat we niet kunnen slapen en kunnen kijken tegelijkertijd. Dus waarom zou niet alles een droom zijn? Anderen kunnen wel iets zeggen, maar zij staan buiten jou, wat betekent dat je ook daarop niet kan vertrouwen. Het enige dat je zeker weet is dat je bestaat want je denkt. De rest is onzeker.

“eens droomde ik eens dat ik een vlinder was, en nu weet ik niet meer of ik Chuangtze ben die ooit droomde dat hij een vlinder was, of dat ik een vlinder ben die Chuangtze is”

– Chuangtze Chinees dichter en filosoof

p.s. Descartes was een funderingsdenker. Hij vond dat we alles anders moesten doen, en vertrekken vanuit een universeel fundament. Hij twijfelde zelfs aan zijn mens zijn, maar een ding wist hij wel. Dat hij dacht.

5 roes

Muren

Zonder voorzorg, zonder medelijden, zonder schaamtebouwden ze rondom mij grote hoge muren.

En nu zit ik hier en ben in wanhoop.Aan niets anders denk ik: dit lot verteert mijn geest;

want veel dingen had ik buiten nog te doen.O, toen ze de muren bouwden, hoe kon ik er niet op letten.

Maar ik hoorde nooit rumoer van metselaars of geluid.Onmerkbaar sloten ze mij uit de wereld buiten.

1896K.P. Kavafis

mijn beeldend werk gaat over melancholie, weemoed, sterfelijkheid. Het gedicht van Kafavis past hier erg goed bij:

In het boek 'Vaslav' van Arthur Japin staat een zin die als volgt gaat: “waarom mensen zich buitengesloten voelen als je ze probeert te betrekken bij iets waar je zelf vol van bent”

Dit citaat gaat volgens mij over het zelfde. Wanneer je stukje bij beetje vind wie je bent, of wat je focus is lijkt het moeilijk te zijn om in contact te blijven staan met de wereld. Ik kan me verliezen in een waar waarin de tijd lijkt stil te staan en het werkelijke leven lijkt te verdwijnen in de mist.

mist Ik ben verward Wanneer ik uit de trein stap en mijn boek dichtklap snap ik niks van de wereld om me heen. Het lijkt allemaal vreemd en niet te kloppen. Mensen lopen heen en weer en hebben meer vlekken dan gezichten. De klanken komen me niet bekend voor en de geuren die mijn neus binnendringen lijken niet te passen en zijn misselijkmakend. Plotseling ben ik op het volgende perron, de trein komt aan en ik stap in, een mevrouw met een bollig hoofd wat word benadrukt door de Bob in haar Haar, schenkt me een glimlach. De klapstoel waarop ik zit voelt warm aan; er heeft vast iemand lang op gezeten. De krant(om precies te zijn de trouw) valt om en ligt op de grond. Flarden van gesprekken drijven langs. Er komen twee vrouwen naast mij en de Bob-mevrouw tegenover me zitten. De krant op de grond word vertrappeld, het lijkt wel alsof de vrouw er expres op staat te dansen. Mijn gedachten zijn bij Marcello (*) uit mijn boek. Mijn verwardheid neemt af en hoofdpijn neemt zijn plaats in.

* boek: Marcello en de echte wereld, Fransisco X. Stork

Hoe komt het dat deze waas ervoor lijkt te zorgen voor het verdwijnen uit deze wereld? En hoe weten we of dit juist niet een glimp is uit de echte wereld, van “de idee” van de wereld zoals Plato die suggereerde? Wanneer dit zo zou zijn betekent dat misschien dat we eerst deze toestand moeten bereiken vóór we onszelf kunnen begrijpen, want wanneer we een glimp van de wereld opvangen, vangen we die misschien ook wel op van onszelf. Maar wat is dit dan voor toestand of geestesoog? Misschien nog wel het beste te begrijpen of interpreteren als een/ de roes.

De roes: een toestand die word beschreven als bedwelmend, euforie, extase, wazige toestand zonder meten of wegen1

De roes is erg krachtig, en misschien is de vrijheid die het creëert en drijft tot actie of denken het antwoord op mijn vorige vragen. De natuurlijke roes is iets wat veel mensen zoeken, niet alleen voor inzicht maar ook als bescherming; de roes bied ons de glimp (!) en de watten, zodat pas wanneer de roes ons verlaat we kunnen zien hoe hard het aankomt in deze wereld.

De Natuurlijke roes lijkt niet altijd bereikbaar waardoor de mens bezwijkt, en de roes opwekt door: drank, sigaretten 'liefde' of drugs. Het is een zwakte maar tegelijkertijd ergens een mooi gegeven, wanneer je bedenkt dat de mens alleen maar daar wil zijn waar we denken dat het ons zo dicht mogelijk bij onszelf zal brengen. Het gene wat jammer is is het gebrek aan besef dat niet ieder glas whisky dezelfde roes oproept als de natuurlijke roes – als dit het überhaupt al doet.

1 Encyclo.nl → roes

Zelf hou heel erg van de roes, want ook ik vind deze confrontatie met het 'zijn' soms een ietwat angstaanjagende maar vooral prettige ervaring. Ik heb deze roes met name wanneer ik schrijf, schilder of aan het drukken ben, om maar een aantal voorbeelden te noemen. Het lastige vind ik het uit de roes komen, en het belanden in de tastbare wereld. Eigenlijk heeft dit wederom veel overeenkomsten met de synthese die ik eerder beschreef over het dionysische en het apollinische. Ik denk dat iedereen zij eigen systeem heeft qua denken en verwerken. Mijn gedachten zijn eigenlijk heel makkelijk weer te geven als de volgende metafoor:

ALS JE KIJKT, ALS JE DROOMT ALS JE WAKKER SCHRIKTDAN ZIE JE MEER. VERWERK JE MEER BESEF JE MEER

synthese

beseffen(kunst)

Je ziet op de vorige bladzijde drie plaatjes met zinnen, deze drie begrippen zijn zoals ik geloof dat ik mijn gedachten orden. Observeren, verwerken en beseffen zijn drie belangrijke begrippen. Door de wereld om me heen 'te verzamelen' bouw ik mijn luchtkastelen op (plaatje 2). Hierin vind ik mijn eigen realiteit/ waarheid. Mijn kijk is vooral gericht op wat visueel is; gesprekken onthoud ik nauwelijks. Woorden, boeken, afbeeldingen wél. Muziek ook, maar dat vormt zich ook als een plaatje in mijn hoofd. Toch heb ik een duidelijke blik, die blik is mijn luchtkasteel. En soms als de wind van de verkeerde richting op blaast kan er zo een toren afbreken, waardoor hij in een zandkasteel veranderd. Maar juist door die afgebroken toren is er een mogelijkheid ontstaan om hem nog groter en beter en steviger te bouwen.

Mijn “theorie” zou je kunnen zien als Nietzsche in combinatie met Kandinsky, waarbij het kijken de innerlijke noodzaak is, het dromen het dionysische en het verwerken het apollinische.

Maar ook zou het aan kunnen sluiten bij Hegel, waar ik het eerder nog niet over gehad heb. Hegel zegt dat er een these (stelling) en een antithese (tegenstelling) zijn, die samen tot een alles overstijgend geheel moeten komen (synthese) .

these antithese

observeren dromen

De estheticus verzint voor zichzelf een fraai kasteel, maar hij woont in feite in de bouwval van zijn bestaan.

– Onno Zijlstran.a.v Kierkegaard's of/of

6 en zij zeide noch “Die stomme konijnen! Vandalen zijn het stomme konijnen vandalen. En die stomme zwarte hebben ook wederom alles verwoest!” En terwijl Suzy eraan dacht hoe ze dit had horen zeggen door de eend over haar vrienden de konijnen en de kraaien maakte zandengelen en liet ze zand door haar vingers glijden en meevoeren door de kalme wind. Het deed haar goed weer hier te zijn. Jammer dat ze maar éven kan blijven, slechts een half uur zonder papa en mama. Want ze voelde zich toch al heel groot, en was ten slotte ook wijzer dan konijn en eend, die vaak alleen maar deden wat ze zelf wilde. Suzy staarde over het water: wat zou er aan de overkant zijn? Ze stond op en zocht naar schelpen. Snel stopte ze een aantal nieuwe schatten in haar zak. Zachtjes gleden ze langs haar hand haar zak ik en landen met een kleine plof. Ze moest nu echt terug, met een zucht liet ze zich een laatste maal in het zand zakken. Haar vriend de kraai draaide boven haar. Ze moest er achteraan, hoger en hoger de duinen in. Bijna bovenaan gekomen struikelde ze, snel omhoog kijken. Kraai was weg, grote wolken waren verschenen. Schatten branden in haar zak terwijl ze terugdacht aan die plek op de hoogste duin.

7 wreck this journal

Als een goede onderzoeker doe ik volop onderzoek. Zo ben ik eens een kijkje gaan nemen naar de boeken van Keri Smith. Keri Smith maakt boeken die ze geen boeken wil noemen. Ze wil laten zien dat je door grenzen doorbreken – waarvan je misschien zelf niet wist dat je ze had – verder kan komen. 'Outside the box' leert denken. Met haar boeken bereik je eigenlijk in een korte periode iets waarmee de gemiddelde academie student in het eerste jaar aardig mee aan het stoeien is. Namelijk: het loslaten van dingen, je gedachten ordenen en alles tekenen en beschrijven waar je aan denkt. Dat je ook de dingen die niet meer bruikbaar zijn kan verscheuren, en verder kan gaan.

7.1 loslaten van betekenissen.

Een hedendaagse filosoof Jeff Smith-Luedke is gewoonweg een geniale man. (vind ik dan). Hij is erg jong, en komt uit Amerika, was getrouwd en presenteert zich als mens. Hij heeft twee boeken geschreven: 'The philosophy of Absurdity' en 'You're stupid'. Wat ik persoonlijk het meest interessant vind zijn zijn filmpjes op YouTube.2 Het filmpje waar ik het over wil hebben is 'beetle in the box' waarin hij de theorie van Wittgenstein over taal uitlegt. Wittgenstein (†1951) heeft het vaak gehad over language games.

2 Te vinden onder de naam Azrienoch

Je ziet een tekening, waarop staat 'jouw doosje' en 'mijn doosje'. Hoe Smith-Luedke het uitlegt is dat hij zegt; we hebben allebei een doosje (zoals hiervoor te zien) in de doosjes zit iets namelijk een beetle of terwijl kever in het Nederlands. We hebben allebei geaccepteerd dat wat in ons doosje zit een kever is. Nou zit er alleen in jouw doosje een aansteker en in het mijne een sigaret:

als je op deze manier naar dit voorbeeld kijkt zal je waarschijnlijk denken 'wat een onzin, je gaat er toch niet zo maar vanuit dat die kever hetzelfde is in de doosjes?' juist! Dat is ook het hele punt, we kunnen dit doortrekken naar alles, waarom denken we bijvoorbeeld dat het woord 'hond' voor jou en mij hetzelfde betekend? Ik denk aan een Chihuahua en jij misschien aan een St. Bernhard! En dan is hond nog een heel concreet woord. Denk eens aan woorden als nostalgie, filosofie, ethiek, normen enzovoorts. In hoeverre kun je er dus vanuit gaan dat er mensen zijn die je begrijpen? Dat ik niet de enige ben die met oranje blauw bedoelt? Ben ik eenzaam? Want als ik niet, maar niemand anders ook, kan weten of we elkaar begrijpen maakt het opnieuw dat wij onze eigen wereld creëren, want ik ben de enige die weer wat ik bedoel. En jij de enige die dat weet voor jou.

Ik wil nu schrijven over hoe kunst hier de oplossing bied. Dat kunst de taal is die men niet uit hoeft te spreken, dat het de brug is tussen jou en mij, want wij hoeven niet te spreken wanneer we een kunstwerk gadeslaan. (zoals ik eerder in een essay wel het betuigd) … maar ik weet het simpelweg niet.

Ik wil het graag geloven, omdat ik wel vind dat taal niet toereikend is. Het is een basis waar we niet zonder kunnen, maar waar we wel wankel op staan.

8

dingen waar je van droomt moet je dus niet te lang latenliggen, dacht ik nog.Ze blijken niet goedhoudbaar

9 Amor fati – de liefde voor het noodlot

Het was een prachtige namiddag ik maart. Het was het hele jaar nog niet echt lekker geweest, maar ondanks de ijzige kou vocht de zon zo hard dat het te doen was om door het park te lopen. Samen met Mirella liep ik van bankje naar bankje om de verglijdende zon (het liep tegen vieren) voor te blijven. Ons gesprek ging over dromen, schrijvers en kunstenaars en we tuurden uit over de brede stroom die dwars door het park loopt. Er zaten veel vogels, misschien wel honderd. Ik bedenk me dat ik brood heb in mijn tas, pak twee sneetjes en ren naar de waterkant. De zon staat laag, ik kijk er recht tegenin terwijl ik stukjes brood in de lucht gooi, kracht zettend met mijn hele lichaam. Meeuwen vangen het op in de licht, en op dit moment wanneer alles zo lijkt te zijn als het zou moeten, overspoelt een vlaag van geluk me en maakt me nog hoger gooien en volmaakt samenspel met de meeuwen.

De liefde voor het leven vind ik vaak een vreemde beleving. Het komt op de meest onverwachte momenten. Niet dat ik de andere tijd in zak en as zit, maar dan kabbelt het allemaal maar rustig verder. Het zijn de hoogte punten die ons bestaan zo bijzonder maken. Maar... de diepe dalen die ons allemaal treffen zijn misschien nog wel het echte zout van het bestaan.

Neem de oude Grieken: ook toen was het al zo dat er veel epidemieën waren, oorlogen, armoede. De Grieken ervoeren dit niet als iets verschrikkelijks, maar leken het te omarmen. Aan dit verschijnsel is een naam gegeven:

amor fati – Liefde voor het noodlot. Liefde voor wat onvermijdelijk is.

Spinoza schreef:

“We beschikken niet over de absolute macht om dingen buiten ons aan te passen aan onze behoeften. Niettemin moeten we kalm de dingen ondergaan die ons overkomen en die ingaan tegen ons voordeel; als we ons er van bewust zijn dat we onze plicht hebben gedaan en dat de macht waarover wij beschikken niet zover gaat dat wij die dingen hadden kunnen vermijden, en dat we een deel zijn van de Natuur, aan wier ordening wij zijn onderworpen. Als wij dat duidelijk en onderscheiden begrijpen, dan zal dát deel van ons dat begrijpen wordt genoemd en dat het beste deel van ons is, daarmee totaal tevredengesteld zijn en het zal streven te volharden in deze voldoening"

en Nietzsche zei:

"Ik wil immer meer leren, om het noodzakelijke van de dingen als het schone te zien: - zo zal ik een van hen zijn die de dingen mooi maken. Amor fati: dat is van nu af aan mijn liefde! Ik wil geen oorlog tegen het lelijke voeren. Ik wil niet beschuldigen, ik weet niet eens de aanklagers verwijten maken. Weg kijken is mijn enige ontkenning! En, alles in alles en grote; wil ik eens slechts een ja-zegger zijn."

we kunnen dus zeggen: Liefde voor het leven zoals het is. Acceptatie.

10 vogels

11 de bloem

Teken hier een bloem. Je mag de hele bladzijde gebruiken, je mag alle materialen gebruiken. Stiften of krijt of potlood of verf of ecoline.

11.1 de bloem

Er was eens een jongetje. Het jongetje kon de meest prachtige bloemen tekenen. Hij deed dit met heel zijn hart en zo vaak als hij maar kon. Hij maakte de mooiste bloemen die er maar bestonden, of nog beter zelfs, die niet bestonden! Toen ging het jongetje naar school. Hij liet aan de juf zien hoe mooi hij bloemen kon tekenen. Maar de juf zei: “wat heb je nu getekend? Dat is toch geen bloem? Nee, bloemen tekenen we zo:”

“Een steeltje, daarop een rondje

met blaadjes eromheen.”

“vervolgens nog een blaadje eraan, met een nerf in het midden”

en dus tekende hij een bloem. Maar hij dacht, bah wat stom. Dit lukt helemaal niet, en het lijkt ook helemaal niet op mijn mooie bloemen. Laat maar. En het jongetje groeide op en tekende nooit meer bloemen. – of iets anders. 3

In de inleiding van deel 1 schrijf ik ook over de ckv lessen. Waarin ik tot mijn spijt hetzelfde heb gedaan ben ik bang. Waarom schijnen de algemene regels van hoe iets getekend moet worden tot de stof die een kind moet beheersen helemaal niet nuttig maar eerder schadelijk te zijn? In strijd met soms je eigen gevoel (mijn aversie tegen de methode, en daardoor tot mijzelf omdat ik het heb uitgevoerd) of soms ongemerkt als een goedbedoelde juf die een kind iets wil leren.

Hoe zag jou bloem er eigenlijk uit? Weet jij nog hoe je een bloem moet tekenen of heeft de wereld om je heen je zo overtuigd van hoe een bloem eruit ziet dat je het eigenlijk ook helemaal niet meer weet?

3 Verhaal van mijn moeder. Vind oorsprong in het gedicht “the little boy” Helen Buckley

toen ik een jaar of zes was, zag ik op een keer een prachtige plaat in een boek over het oerwoud, dat ware verhalen heette. Het stelde een boa constrictor voor, die een wild dier aan het verslinden was. In het boek stond: 'de boa constrictor slikt zijn prooi door zonder te kauwen. Daarna kan hij zich niet meer verroeren en verteert die al slapende, zes maanden lang' Ik heb toen veel nagedacht over avonturen in de rimboe en ik slaagde erin zelf met een kleurpotlood mijn eerste tekening te maken. Tekening nummer één. Die was zó:

Ik liet mijn meesterwerk aan de grote mensen zien en vroeg of ze er bang voor waren. Zij antwoordden: 'Wie zou er nu bang zijn voor een hoed?' Mijn tekening stelde geen hoed voor, maar een boa constrictor die bezig is een olifant te verteren.

Toen heb ik het binnenste van de boa getekend, zodat de grote mensen het zouden begrijpen. Die moeten altijd bij alles uitleg hebben. Mijn tekening nummer twee was zó:

Toen hebben de grote mensen me aangeraden mij niet meer met tekeningen van open of dichte boa's te bemoeien, maar liever aan aardrijkskunde, geschiedenis, rekenen en taal te doen. Zo kwam het dat ik op zesjarige leeftijd een schitterende schildersloopbaan liet varen.

De kleine prins – Antoine de Saint-Exupéry

12.1

zeg 100 keer hardop het woord “gillen”

12 kijken

we kijken allemaal, de hele dag, behalve 's nachts wanneer we slapen, en dan nog kijken we naar onze dromen. Is kijken nog bijzonder? En wat is het verschil tussen kijken en zien?

kijk de; m 1 inzicht 2 de ogen gebruiken

zien zag, h gezien 1 het gezichtsvermogen hebben 2 waarnemen met het oog

dus: kijken, dat is het gebruiken van je ogen, zien dat is het waarnemen. Er is een groot verschil tussen kunnen kijken en waarnemen. Waarnemen betekent dat je je gewaar wordt van wat je ziet, dat je bewust en met aandacht de prikkels opneemt die je zintuigen (in dit geval de ogen) doorkrijgen. Zien zorgt ervoor dat je je kan verwonderen, en voorbij de algemeenheid treed.

Mijn ervaring is bijna hetzelfde als wanneer je een woord heel vaak zegt: het wordt vreemd en lijkt een verzameling klanken zonder functie te zijn. Ik hoop dat je dit net ook hebt ervaren, want dat maakt het voor mij nu een stuk makkelijker om uit te leggen. Wanneer opeens besef opduikt van wat je eigenlijk zegt kan het opeens heel bizar worden. Hetzelfde geld voor het zien. Wanneer je naar iets kijkt, het voor je ogen lijkt te veranderen. Zo hou ik ervan om te kijken naar de gezichten van vrienden en familie. Ik denk ze te kunnen reproduceren in mijn hoofd, ik denk elke rimpel wel te weten. Wanneer ik dan weer eens uitgebreid ga kijken veranderd het gezicht drastisch. Jammer is wel dat het meestal maar één keer per persoon werkt, dus dan moet je weer een nieuw slachtoffer vinden.

Statement:

Kunstenaars zijn mensen die zien. Dat is wat zij hebben geleerd door de jaren heen. Het doel van kunstenaars is anderen te laten zien.

Check:

– Kijk jij, of zie je de wereld?– Laat jij je verbazen door de dingen om je heen? – Heb je de film Le fabuleux destin d'Amélie Poulain gezien?

Zien:

Zij die lezen weten veel, zij die kijken weten soms nog meer.

– Alexander Dumas, Frans Schrijver

Wanneer je erop uittrekt om te gaan schilderen probeer dan alles wat je voor je ziet te vergeten; een boom, een huis, een veld, of wat dan ook. Denk alleen: hier is een blok blauw, daar een rechthoek roze, daar een streep geel, en schilder het precies zoals het er voor jou uitziet, de exacte kleur en vorm

– Claude Monet, Impressionistisch Schilder

Ons kijken is onvrijblijvend, en daarom werken we met kijktaboes. Globaal kijken mag: naar brandend vuur, een aquarium met visjes, een menigte. Hachelijk is het kijken naar levende individuen, tenzij het gaat om lieden die daartoe uitnodigen: performers of gekken.

– Duco van Weerlee, Nederlands schrijver

13

plots tussen voering vond ze nog een schat glimmend transparant

knikker glanzend glas kleuren blauw groen magie van het verleden schijnsel

Deel 3: Raven en andere soorten kraaien

Allereerst wil ik in dit deel uitleg geven over de raven. In deel 1 heb ik al beschreven dat kraaien voor het zoeken staan en raven voor het vinden. Zo kun je dus ook de titels van de verschillende delen lezen:

Over het definiëren van een kraaiOver het definiëren van 'vinden'

is een raaf wel een raaf? Is wat je vind wel de werkelijkheid?

Over raven en andere soorten kraaienover bevindingen en hoe je ermee omgaat

Met deze scriptie heb ik mijn gedachten moeten ordenen om ze toegankelijk te maken voor een ander, zo heb ik ze ook geordend voor mezelf, dit heb ik gedaan in de twee voorgaande delen.

In deel één heb je gelezen over verschillende kunst filosofische theorieën. Hierbij heb ik vragen gesteld. Ben je er voor jezelf uitgekomen? Welke theorie sprak je het meeste aan?

Expressie waarbij gevoel boven alles gaat? Of toch het formalisme waarbij vorm de belangrijkste rol speelt, en waar ook verwijzingen naar voorwerpen of gevoelens uit den boze zijn, maar waar je juist wel een soort religieuze ervaring bij kunst hoort te krijgen? Of leek een beetje van beide je juist wel wat? Misschien vond jij juist Plato's theorie over de ideeën wereld wel het meeste kloppen.

In deel twee heb ik een kijkje gegeven in mijn belevingswereld en fascinaties. Ik heb verteld hoe ik de waarheid zie, en hoe ik de waarheid vind en zoek. Het vinden en zoeken is erg belangrijk omdat je als mens zijnde denk ik nooit klaar bent, je blijft leren en ontdekken. Dit betekent niet dat je alles wat je wel hebt gevonden achter je moet laten. Maar de ene keer kun je leren en de andere keer kun je delen en weer een andere keer kun je van gedachten veranderen. De stukjes gingen er vooral over dat we onszelf te weinig toelaten om ergens goed over na te denken, of naar te kijken, en dat we dat eigenlijk ook wel best vinden. Ik denk dat het goed zou zijn als we meer ons best zouden doen om beter te zien en te begrijpen en dat kan niet alleen door taal.

Oorspronkelijk wilde ik een boek schrijven voor kinderen. Toen besefte ik dat zij eigenlijk wel weten waar het om gaat. Kinderen hebben dit helemaal niet nodig.

Deze scriptie is geschreven voor alle grote mensen die zijn vergeten dat ze kinderen zijn. Daarom staan er ook zoveel foto's en afbeeldingen in deze scriptie. Zoals ik al eerder betoog denk ik dat taal niet afdoende is om ons werkelijk uit te drukken. Ik hoop dat door de songteksten, gedichten, afbeeldingen en foto's bijna iedere lezer op een bepaald moment gegrepen is.

Kunstenaars zijn mensen die zien. Dat is wat zij hebben geleerd door de jaren heen. Het doel van kunstenaars is anderen te laten zien.

– Iris ReehorstNederlands Kunstenares

Vragen

Hier nogmaals alle vragen achter elkaar uit deel 1, om ze nogmaals door te lezen en misschien over te denken.

– Draait kunst volgens jou om expressie? – is het belangrijk te weten met wel gevoel een kunstenaar zijn werk heeft gemaakt? – is het gevoel wat een kunstenaar in zijn werk legt belangrijker dan techniek? – moet een kunstwerk überhaupt uitgevoerd worden?

– Ben je het er mee eens dat kunst alleen om de vorm zelf gaat, en niets dan dat? (dus ook geen verwijzingen, wanneer je een geschilderd huis ziet dat je niet aan een huis denkt maar alleen aan wat je ziet?) – Is de significante vorm iets dat volgens

jou bestaat, of niet meer is dan een smoesje om iets een 'kunstwerk' te mogen noemen? – Is het denk je mogelijk al je “bagage” van kennis en ervaring opzij te zetten? – voel je je meer verbonden met de expressie theorie of het formalisme?

– in hoeverre is kunst mimetisch? Is het alleen een afspiegeling van een hogere werkelijkheid? – is je gevoel, dus je innerlijke Realiteit, ook een kopie van iets of is dat wel van je zelf, en werkelijk? – komt een geïdealiseerde vorm dichter bij de werkelijkheid of verwijderd het er ons juist van aangezien we toch niet weten hoe het “echte” eruit ziet?

's Winters willen we de lenteen in de lente liefst de zomeren als het wemelt in de heggen zeggen wij: Laat de winter komenen daarna is er niets meer goed: het voorjaar komt er niet meer aan. wij weten niet dat in ons woedt verlangen om maar dood te gaan

Jan Eijkelboom 1926 – 2008

Er zijn in de wereld een aantal dingen, die in mate waarin zij spontaan onze aandacht boeien, kunnen wedijveren met de meest sensationele gebeurtenissen. Een brandend vuur, een slapend kind, een draaiend wiel, rollende golven, stromend water, vallende sneeuwklokken regendruppels op een raam zuigen onweerstaanbaar onze blik naar zich toe, en houden die zo lang vast dat wij de tijd vergeten. Het zijn bewegingen die een voorbijganger tot stilstaan uitnodigen en hem voor een ogenblik buiten de stroom van geschiedenis plaatsen. Zij nemen ons helemaal in beslag zonder hoegenaamd sensationeel te zijn.'

Cornelis Verhoeven1928 – 2001

“ook als we dromen, denken we dat wat we mee maken echt gebeurd, is er wel een verschil tussen de waarneming die we doen als we wakker zijn en die wanneer we dromen? Als ik er goed over nadenk vind ik in wezen geen enkele eigenschap die de wakkere toestand van de droom onderscheidt. Hoe kun je nu zeker weten dat niet je hele leven een droom is?”

Descartes 1596 – 1650

Bronvermelding van Illustraties en songtekstenafbeelding 1: (formalisme) portret Tolstoj afbeelding 2: Plato's grot, illustrator onbekend afbeelding 3: The Volomandra Kouros, Nationaal museum Atheneafbeelding 4: eigen foto, songtekst “If moon was Cookie” het koekiemonster, Sesamstraat afbeelding 5: eigen foto (bij “de twijfelaar”)afbeelding 6: Kasteel Waardenburg , eigen tekening, zandkasteel van onbekende maker afbeelding 7 t/m 9: eigen fotoafbeelding 10: eigen foto Basiliek San Marco Venetië, songtekst “Ik hou van mij” Harrie Jekkersafbeelding 11: Foto 9/11 onbekend, eigen foto, tatoeage onbekend afbeelding 12: eigen fotoafbeelding 13 en 14: 'open en dichte boa constrictor' Antoine de Saint-Exupéry afbeelding 15: eigen foto afbeelding 16: eigen werk afbeelding 17: eigen werk en songtekst “smile” Charley Chaplin/ Nat King Coleafbeelding 18: grafsteen kant + graftekst afbeelding 19: Portret Jan Eijkelboom en gedicht 'het wiel' afbeelding 20: Herdenkingsplaat Jeff Buckley (Zanger) afbeelding 21: portret Cornelis Verhoeven en tekst uit “lopen langs het water” afbeelding 22: Portret Descartes en citaat.

Bronnenvermelding:

Bartels en Rossum, van M (2007) Filosoferen met kinderen; Leidraad voor de basisschool, uitgeverij Agiel

Braembussche, van den A.A. (2007) Denken over kunst, Uitgeverij Coutinho

de Saint-Exupéry, A (2010) De kleine prins, uitgeverij Donker

Gaarder, J. (2010) De wereld van Sofie, uitgeverij Houtekiet

Leeuwen, van J (2008) Een halve hond heel denken, uitgeverij Querido

Martens, E. (2000) Spelen met denken, uitgeverij Lemniscaat

Touber, T. (2009) Spoedcursus Verlichting, uitgeverij Bruna Utrecht

Zijlstra, O (2009) Wat doet die rode vlek daar linksboven? Uitgeverij Terra

Woord van dankBij een scriptie hoort volgens mij geen woord van dank. Toch doe ik het. Dank aan mijn ouders die me eindeloos hebben moeten aanhoren, net als mijn lieve huisgenoten die uren moesten luisteren naar verbeteringen en onbegrijpelijke hersenspinsels over vogels. Ninya die mijn scriptie op spelfouten heeft nagekeken, en Liselotte die me koffie heeft leren drinken. Petra die ik altijd kon bellen voor een peptalk. Maar ook de invloeden van klasgenoten en andere vrienden. Natuurlijk ook dank aan Anouk Mulders mijn begeleidster die me heeft overtuigd door te gaan al durfde ik haar niets te laten lezen.

afstudeer scriptie Iris Susanne Reehorstgeboren 19 juni 1989 te Dordrecht

Bachelor of Fine art, design and Education 2007 – 2011Hogeschool voor de Kunsten Utrecht