Een reflectie op mijn eindwerkverhandeling:‘Creatief Oplossingsgericht Denken en Werken’.

Peter LefevereNovember 2016________________________________________

Ik heb een heel andere scriptie geschreven dan dat ik aanvankelijk had gepland. Ik wil het graag met een persoonlijk verhaal aan u voorstellen.

Toen ik de Korzybski-opleiding begon, werkte ik in een voorziening voor bijzondere jeugdzorg. Ik leidde er een creatief therapeutische setting en zou hierover een verzameling creatieve methodieken beschrijven als eindwerkverhandeling. Toen de integrale jeugdhulpverlening zijn intrede deed werd ik slachtoffer van een plotse opflakkering van profileringsdrang van een aantal leidinggevenden en werd ik bedankt voor bewezen diensten. Ik werd niet ontslagen, maar een zucht van opluchting weerklonk in de achterklapgangen toen ik de eer aan mezelf hield.

Ik heb hier heel erg onder geleden. Ik vond dat er mij onrecht was aangedaan. Ik had me 25 jaar ten volle ingezet voor deze voorziening, talloze projecten opgestart, financiering gezocht, vrije tijd geschonken, bereid geweest …

Ik kon naadloos aan de slag als docent in het volwassenonderwijs. Cursisten die studeren voor opvoeder/begeleider in de sociale sector. Ofschoon ik overspoeld werd door werk in deze, voor mij nieuwe en onbekende beroepstaak, vond ik ook de energie en de tijd om mijn privépraktijk verder uit te bouwen en mijn grote passie voor theater vorm te laten krijgen door het creëren van monologen.

Ik vroeg me af hoe het kwam dat ik, wat ik ervoer als een groot onrecht, ten goede kon laten keren. Hoe kon ik dat zware gevoel van onrecht omkeren in iets positiefs? Het antwoord werd mij vrij snel duidelijk: ik relativeerde. Niet alleen in woord, ook in daad. Ik had in mijn privécontext heel wat met ziekte te maken gehad, met onvermijdelijk lijden en sterven, met de door beperktheden onbekwaamheid om te werken. Ik kon zien dat in dit licht mijn pijnen verwaarloosbaar waren. Ik kon die pijnen loslaten, aanvaarden … er ontstond ruimte. Deze ruimte kon ik invullen met mijn herwonnen vrijheid in de herkansing om, de talenten die me werden gegeven, groeikansen te bieden. De oplossing voor mijn verdriet was het stellen van nieuwe doelen enerzijds en het aanvaarden dat het pad van het leven niet altijd voor iedereen gewoon rechtdoor loopt.

Ik kreeg daarop de kans om een keuzevak te ontwikkelen in de organisatie waar ik les geef, rond het oplossingsgericht werken. Dit basispakket werd uiteindelijk het eindwerk voor mijn opleiding. Het kreeg de titel: ‘Creatief Oplossingsgericht Denken en Werken’. Het uitgangspunt is dat oplossingsgerichte hulpverleners eerst op een oplossingsgerichte manier moeten denken: zeg maar in een zelfde ‘state of mind’ in het leven moeten kunnen staan, voor ze oplossingsgericht aan het werk gaan.

Mijn uitgangspunten zijn een reflectie geworden over wat nu precies de oorzaak zou kunnen zijn waarom mensen een gebeurtenis als ‘probleem’ ervaren en andere mensen niet. De onvolprezen documentaire reeks: ‘Het voordeel van de twijfel’ van Stefan Van Brabandt gaf me hierbij inspiratie. In een bepaalde episode vraagt hij aan toevallige voorbijgangers of ze de laatste tijd pech of tegenslag meegemaakt hadden. De antwoorden varieerden tussen ‘een lekke fietsband’ en ‘pas ontdekte kanker’…

Mensen spreken heel erg probleemgericht in een samenleving waar sensatie de concurrentie onder mensen voedt. Daarbij is de nood aan constante informatie heel vaak een bron van negativisme en probleemgericht denken.

Afgelopen jaar kenden we een natte lente. Er werd een muggenplaag voorspeld die kon tippen aan de sprinkhaanzwermen die Afrikaanse oogsten aanvallen. Nog voor één mug werd gezien, was er al een probleem gerecreëerd. In werkelijkheid bleken het om een aanvaardbare hoeveelheid muggen te gaan. Niet meer dan anders. Niet meer dan toen muggen als normale zomergasten werden beschouwd. Onze gemediatiseerde ‘swip’-maatschappij is groothandelaar in probleemgerichte, en vaak leugenachtige, zinnebeelden waar perfectie en profilering de weg wijzen naar angst, teleurstelling en eenzame vertwijfeling.

Kunnen we niet beter over onze verlangens spreken? Over die zaken die we heel graag zouden hebben of verwezenlijken? Wanneer verlangens danig groot worden dat men het er soms al eens moeilijk mee heeft, dan spreken we misschien beter van een moeilijkheid. En als moeilijkheden zo groot worden dat het ons functioneren bepaalt en/of beperkt, dan pas is er mogelijk sprake van een probleem. Het zijn drie woorden die ons en onze cliënten voortdurend aan het denken kunnen zetten. Want zelfs al omschrijft een cliënt wat voor hem een probleem is, toch kunnen we misschien zoeken naar wat het onderliggende verlangen is en biedt dit dan weer mogelijke oplossingen. Trouwens als wij als hulpverlener meer over ‘moeilijkheden’ spreken, dan klinkt daarin ook meer mogelijkheden: het is moeilijk, maar niet onoverkomelijk.

Ik kon ook mijn fascinatie voor het Boeddhisme integreren in mijn werk. Toen Prins Siddharta nog niet zijn Boeddha-staat had verworven werd hij, onder de bescherming van zijn vader, afgesloten van de wereld buiten hun paleis. Enkel door een toeval komt de prins wél even buiten de muren en maakt hij kennis met ziekte, ouderdom, sterven, pijn … al de zaken waar hij ver werd van afgehouden. Zijn zoektocht naar het verklaren van al dit lijden maakte hem tot de Boeddha: de ontwaakte.

Zijn wij niet allen prinsesjes en prinsjes? Levend in een bubbel van probleemloosheid en als konijnen gevangen voor lichtgevende schermen die voortdurend refereren naar een perfect, gezond, origineel leven. Boeddha omschreef zijn vier edele waarheden, waarvan de eerste: ‘het leven is lijden’. ‘Het lijden bestaat’. Hoe wij omgaan met dit lijden bepaalt onze probleemervaring. Dit laatste kan ons inspireren in onze taalkeuze tussen verlangen, moeilijkheid of probleem. Het ‘lijden’ bepaalt wat mensen taxeren als een probleem.

Filosofische strekkingen zoals deze van Aristoteles en Nietzsche zien dit lijden dan weer als zingevend. Van Brabandt schrijft in zijn boek: ‘ongeluk kan voordelen met zich

meebrengen, het scherpt de geest, vergroot de veerkracht en vindingrijkheid, en heel soms kan een mislukking onverwacht uitdraaien op een zegen’.

Vanuit dit kijken naar lijden en tegenslag liet ik mij verder inspireren door het NLP: het Neuro Linguïstisch Programmeren. In zijn essentieelste essentie verklaart het NLP dat ‘de werkelijkheid’ allerindividueelst is, en louter vorm krijgt door de zintuiglijke beleving ervan. We zijn wie we zijn, omdat we: horen, aanraken, zien, smaken en ruiken. Informatie die ons, met zenuwen doorweven, lichaam voedt en uiteindelijk onze werkelijkheid vormt. Trouwens, het woord: Boeddha, zou afkomstig zijn uit het Sankriet. ‘Budh’ zou betekenen: ‘gewaarworden’…

Vanuit dit zintuigelijk beleven wordt taal aangeboden die de werkelijkheid steeds breder omschrijft. Het zintuiglijke kan de oplossingsgerichte vraagtechniek zeker dienen. Telkens als we vragen hoe was het? Hoe zou het zijn? Wat zie je daar? Wat hoor je daar? Wat voel je daar?

De stap van deze zintuiglijkheid naar creativiteit en creatieve methodieken lijkt mij een logische stap. Creativiteit spreekt hersendelen aan die in onze samenleving nog te vaak worden versuft. Het aanspreken van deze delen door activiteit en creativiteit opent energiebronnen in het oplossingsgerichte werken.

Verder stond ik stil bij het subjectieve van het waarnemen. Het waarnemen van de werkelijkheid neemt soms een loopje met ons zoals bewezen bij optische illusies en de gekende ‘onzichtbare Gorilla test’. Ook daar zie ik oplossingsgerichte toegangspoorten. Als mensen met dergelijke creatieve speelsheid kunnen toegeven dat ze door hun zintuigen worden bedrogen, dan leren ze misschien de werkelijkheid relativeren naar ‘een’ of ‘hun’ werkelijkheid.

Vanuit al deze verrassende invalshoeken verwerkte ik in mijn werk de basisideeën van het oplossingsgericht werken zoals wij die allemaal kennen vanuit onze opleiding. Ik heb het daar onder meer over ‘Het acht stappenplan’, waarbij ik bij de eerste stap: ‘contact maken’ een aantal pleidooien houd. Eén ervan is het ‘Pleidooi voor nederigheid’.

Het is een pleidooi om als hulpverlener het ‘ook niet weten’ te durven uiten. Hoe zouden wij als, therapeuten/hulpverleners pretenderen dat we aan onze cliënten de oorzaak van hun problemen kunnen verklaren. Samen niet weten is een geweldige ontmoetingskans en een goede wegwijzer richting oplossingsbronnen in ons.

Tijdens het afgelopen EBTA-congres hier in Brugge werd ik geïnspireerd (en aangemoedigd) om deze ideeën verder te laten groeien. Ik wil mij dan ook graag verder verdiepen in de filosofie van het lijden. Concreet zal ik dit doen onder de vorm van een interview met Lama Zeupa, de in België residerende Boeddhistisch leraar van het Tibetaans Instituut te Huy. Wij hebben een afspraak volgend voorjaar. Ik wil het met hem verder hebben over lijden en problemen en tot dialoog komen over wat het Boeddhisme voor het oplossingsgericht gedachtengoed kan betekenen.