Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

PRODUCTEN GROENBEHEERFICHE TRACTOREN////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

InhoudINHOUD...........................................................................................................................................1

1. TOEPASSINGSGEBIED.................................................................................................................2

2. OVERWEGINGEN VOORAF.........................................................................................................2

2.1. Is aankopen de meest duurzame optie?...........................................................................................22.2. De juiste tractor voor de juiste taak.................................................................................................2

3. WETTELIJKE BEPALINGEN...........................................................................................................2

4. TECHNISCHE VEREISTEN.............................................................................................................3

4.1. Emissies..........................................................................................................................................34.2. Motor geschikt voor milieuvriendelijke brandstof...........................................................................34.3. Geluidsniveau.................................................................................................................................44.4. Ergonomie en comfort.....................................................................................................................4

5. GUNNINGSCRITERIA..................................................................................................................5

5.1. Verbruik..........................................................................................................................................55.2. Ergonomie en comfort.....................................................................................................................55.3. Emissies en geluid...........................................................................................................................65.4. Levenscycluskost.............................................................................................................................6

6. UITVOERINGSVOORWAARDEN..................................................................................................7

6.1. Trillingen.........................................................................................................................................76.2. Bandenspanning..............................................................................................................................76.3. Gerechapeerde banden...................................................................................................................86.4. Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik..............................................................................86.5. Overname oude tractor...................................................................................................................86.6. Onderhoud en herstelling van de tractor.........................................................................................96.7. Verkeersveiligheid.........................................................................................................................10

7. PRAKTIJKVOORBEELDEN..........................................................................................................10

8. OPMERKINGEN M.B.T. DE FICHE?.............................................................................................10

////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

pagina 1 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

1. ToepassingsgebiedGebruik deze fiche wanneer je duurzame tractoren wil aankopen volgens de procedures voor overheidsopdrachten (levering van producten). Deze fiche vormt een aanvulling op een ‘algemene fiche producten groenbeheer’ en bouwt hierop voort. Gebruik daarom beide productfiches samen.

Tractoren zijn voertuigen gericht op het mechanisch beheer van groen. Hierbij beschouwen we ook de werktuigdragers.

2. Overwegingen vooraf

2.1. Is aankopen de meest duurzame optie?

Zie ‘algemene fiche producten groenbeheer’.

2.2. De juiste tractor voor de juiste taak

Denk na over de taken, de omvang van de taak en de locatie wanneer je het type apparatuur kiest en stem hierover af met de leveranciers en producenten, bv. tijdens een marktverkenning of marktbevraging. Zo kan je o.a. bepalen welk nominaal vermogen (pk) de tractor minstens nodig heeft maar omgekeerd ook ervoor zorgen dat je uiteindelijke aankoop je noden niet te sterk overschrijdt. Je kan er ook voor zorgen dat je met één tractor meerdere taken kan vervullen in plaats van een aparte tractor per taak aan te moeten kopen. Tot slot kan je, door de taken op een rijtje te zetten, ook beter inschatten welke eisen je zeker moet stellen om voor een comfortabel gebruik te zorgen.

3. Wettelijke bepalingenEr bestaat al heel wat wetgeving over de duurzaamheid van tractoren. Deze wetgeving focust vooral op de milieu-impact (emissies) en veiligheid en welzijn op het werk. Het gaat o.a. om: Richtlijn 2005/13/EG van de Commissie van 21 februari 2005 tot wijziging van Richtlijn 2000/25/EG van

het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot de uitstoot van verontreinigende gassen en deeltjes door motoren bestemd voor het aandrijven van landbouw- of bosbouwtrekkers, en tot wijziging van bijlage I bij Richtlijn 2003/37/EG van het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot de typegoedkeuring van landbouw- of bosbouwtrekkers

Richtlijn 2006/42/EG van het Europees Parlement en de Raad van 17 mei 2006 betreffende machines en tot wijziging van Richtlijn 95/16/EG (machinerichtlijn)

Koninklijk besluit van 26 februari 1981 houdende uitvoering van de Richtlijnen van de Europese Gemeenschappen betreffende de goedkeuring van motorvoertuigen en aanhangwagens daarvan, landbouw- of bosbouwtrekkers op wielen, hun bestanddelen alsook hun veiligheidsonderdelen

Koninklijk besluit van 12 augustus 1993 betreffende het gebruik van arbeidsmiddelen Koninklijk besluit van 4 mei 1999 betreffende het gebruik van mobiele arbeidsmiddelen Algemeen reglement voor de arbeidsbescherming (ARAB)

pagina 2 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

4. Technische vereisten

4.1. Emissies

De EU legt voor tractoren met een vermogen tussen 56 en 560kW beperkingen op aan de emissies van CO, HC, NOx en roetdeeltjes. Deze bepalingen zijn vastgelegd in de zogeheten FASE-of TIER-norm voor landbouwverkeer die bepaald wordt door Richtlijn 2005/13/EG1. Tegen oktober 2014 moeten alle tractoren die geproduceerd worden voor de Europese markt voldoen aan TIER IV. Voor de verkoop van tractoren is er echter telkens een overgangsperiode voorzien waarbij de tractoren die aan de vorige norm voldeden, nog verkocht mogen worden. Door te eisen dat de tractor die je koopt aan Tier IV voldoet, vermijd je in de overgangsfase dat je tractor hogere emissiewaarden heeft dan voorzien in Tier IV.Een nieuwe verstrenging van de norm, TIER V, wordt tegen 2020 verwacht.

Tabel 1: Overzicht van de TIER-regelgeving voor tractorenVermogen CO HC + NOx Deeltjes DatumFase III A130 < P < 560 3,5 4 0,2 01/01/200675 < P < 130 5 4 0,3 01/01/200737 < P <75 5 4,7 0,4 01/01/200819 < P < 37 5,5 7,5 0,6 01/01/2007Fase III B2

130 < P < 560 3,5 0,19 2 01/01/201175 < P < 130 5 0,19 3,3 01/01/201256 < P <75 5 0,19 3,3 01/01/201237 < P < 56 5 4,7 01/01/2013Fase IV130 < P < 560 0,19 0,4 01/01/201456 < P < 130 0,19 0,4 01/10/2014

De tractor voldoet aan de vereiste van de TIER IV-norm.

Bewijsmiddelen: Technisch dossier dat de norm vermeldt Homologatiedossier van de tractor

4.2. Motor geschikt voor milieuvriendelijke brandstof

De toepassing van alternatieve (schonere) brandstoffen kan de luchtvervuilende emissies van voertuigen verlagen. Een bijkomende vereiste voor de motor kan dan ook betrekking hebben op de geschiktheid voor milieuvriendelijke brandstoffen. Er lopen proefprojecten met tractoren die op 100% biodiesel, methaan of waterstof opereren, maar voorlopig zijn deze nog niet ruim op de markt beschikbaar.

Niet alle motoren zijn geschikt voor 100% biodiesel. Biodiesel die te lang staat zal water opnemen en is daardoor schadelijk, zeker voor de nieuwe motoren uitgerust met hoge druk common-rail (piezo) injectoren. De meeste tractoren werken wel op een mengeling met een beperkt percentage biodiesel. Over het algemeen geven fabrikanten in de bijgeleverde informatiefiche aan tot hoeveel biodiesel er kan bijgemengd worden.

1 Richtlijn 2005/13/EG van de Commissie van 21 februari 2005 tot wijziging van Richtlijn 2000/25/EG van het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot de uitstoot van verontreinigende gassen en deeltjes door motoren bestemd voor het aandrijven van landbouw- of bosbouwtrekkers, en tot wijziging van bijlage I bij Richtlijn 2003/37/EG van het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot de typegoedkeuring van landbouw- of bosbouwtrekkers2 Soms wordt ook gesproken over TIER IV A en TIER IV B. TIER IV A is daarbij dezelfde als Fase III B. De tabel die je hier vindt, volgt de benaming uit de Richtlijn 2005/13/EG. We raden dan ook aan om deze terminologie verder te volgen.

pagina 3 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

Informeer je vooraf goed over het type tractor dat je aankoopt, vooraleer onderstaande formulering in je bestek op te nemen.

De motor van de tractor is geschikt voor gebruik met één of meer van de volgende soorten brandstoffen: [loodvrije benzine met minder dan 1,0 volumeprocent benzeen, gealkyleerde benzine, dieselolie klasse A of brandstof met ≥ 10% biobrandstof]

Bewijsmiddelen: Technisch dossier dat toegelaten brandstoftypes vermeldt – bij brandstof op basis van biobrandstof moet

ook duidelijk het % biobrandstof afgeleid kunnen worden

4.3. Geluidsniveau

Een belangrijk aspect bij tractoren is het geluid, zowel in de cabine (voor de gebruiker) als in de omgeving (voor o.a. buurtbewoners en fauna). Je kan daarom een maximaal geluidsniveau opnemen. Je vindt zowel het geluidsniveau in de cabine als in de omgeving o.a. terug in het homologatiedossier voor de tractor.

Het geluidsniveau een de tractor wordt bepaald door het vermogen, de last, de rijsnelheid en het implement (bv. een versnipperaar). Daarenboven kan het ook nodig zijn om met de omgeving rekening te houden bij het bepalen van een maximaal omgevingsgeluid (bv. voor gebruik rond ziekenhuizen, scholen …). Om die reden is het onmogelijk om één eis over geluid naar voor te schuiven. Een goede marktverkenning of marktbevraging kan hier antwoord bieden. Een andere mogelijkheid is om geluidsarme tractoren hoger te waarderen via de gunningscriteria (zie ‘Gunningscriteria’).

Behalve het geluid dat de tractor produceert, is het ook belangrijk dat de gebruiker zichzelf goed beschermt, bv. door het gebruik van gehoorbescherming en het juist gebruik van de tractor. Opleiding en goede instructies zijn daarom belangrijk (zie ‘Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik’).

4.4. Ergonomie en comfort

Dat de tractor ergonomisch optimaal, gemakkelijk toegankelijk en comfortabel is, is belangrijk voor de bestuurder die er erg veel uren in doorbrengt. De ergonomie en het comfort worden door tal van samenhangende factoren bepaald: de stoel, de binnenafmetingen van de cabine, de verluchting en de luchtfiltering, de stuurbekrachtiging, de positionering van al de elementen (zetel, stuur, bedieningspaneel …) in de cabine en instelbaarheid daarvan …. De toegankelijkheid wordt o.a. bepaald door de trede om een tractor op en af te stappen, waarbij de trap ook niet mag storen tijdens de werkzaamheden.

Hoe een tractor eruit moet zien, is o.a. afhankelijk van de bestuurder, het aantal uren die hij in de tractor doorbrengt en de taken die hij met de tractor moet uitvoeren. Het is dan ook belangrijk dit op voorhand goed in kaart te brengen. Voor de vereisten van de zetel, kunnen we wel enkele minimale eisen meegeven waaraan de zetel best voldoet.

De bestuurderszetel biedt voldoende zit- en werkcomfort voor de gebruiker: Lengte zitvlak: tussen 40 en 44cm Zitvlak lichtjes naar achter hellend (0° - 5°) om naar voor glijden te vermijden De helling van de rugleuning is regelbaar, de zitting is voor-en achterwaarts instelbaar, een eventuele

lumbale steun is instelbaar De tractor is uitgerust met luchtgeveerde zetels die instelbaar zijn op het gewicht van de bestuurder De hoogte van de rugleuning is max. / min. xx cm [kies in functie van de taak die uitgevoerd moet

worden]3

3 Wanneer de bestuurder regelmatig achterom moet kijken voor de werkzaamheden, kies dan een rugleuning die onder de schouderbladen van de (gemiddelde) bestuurder blijft. Kies, als de bestuurder niet regelmatig achterom moet kijken, een rugleuning die tot de schouderbladen van de bestuurder komt. Je kan, om de hoogte te kiezen, rekening houden met officiële cijfergegevens. Volgens de DinBelg 2005 is de P5 van de

pagina 4 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

Bewijsmiddelen: Technisch dossier dat deze informatie over de zetel vermeld Omschrijving van de aangeboden zetel Aangeboden tractor en zetel (bezichtiging)

5. Gunningscriteria

5.1. Verbruik

Naast het type brandstof (zie ‘Motor geschikt voor milieuvriendelijke brandstof’) is ook het verbruik belangrijk. Het verbruik van tractoren is afhankelijk van de motortechnologie, de toepassing waarvoor de tractor gebruikt wordt, de randapparatuur waarmee de tractor gebruikt wordt, bandenspanning … Het effectieve verbruik zal dus altijd afwijken van het theoretische verbruik. Dit theoretische verbruik geeft al wel een idee over het verbruik van de motortechnologie op zich. Daarom is het een mogelijke basis om tractoren te vergelijken op basis van verbruik. Het theoretisch verbruik van de tractor staat o.a. vermeld in het homologatiedossier.

Binnen de EU zijn er verschillende normen die je kan gebruiken om vermogen en verbruik te vergelijken, onder meer ECE-R24, 97/68/EC en ISO 14396 – ECE-R120. Let erop dat je appelen met appelen vergelijkt! Vergelijk geen resultaat ECE-R24 met ECE-R120. Stel bij voorkeur zelf de norm voor op basis van een goede, voorafgaande, marktverkenning of marktbevraging.

De tractor wordt onder meer beoordeeld op brandstofverbruik gemeten volgens [voeg norm in].

Bewijsmiddelen: Technisch dossier dat het theoretisch verbruik vermeldt en de norm volgens dewelke dit gemeten werd Homologatiedossier van de tractor

Andere maatregelen om het verbruik te beperken zijn: Het gebruik van een common-rail injector waarbij brandstof elektronisch wordt ingespoten om precies

tewerk te gaan Het rijgedrag - daarom is een goede opleiding voor de gebruiker belangrijk (zie ‘ Instructies en opleiding

voor duurzaam gebruik’)

5.2. Ergonomie en comfort

Hoger (zie ‘Technische vereisten’) kon je al lezen dat ergonomie en comfort van heel wat factoren afhangen. Je kan voor een gunningscriterium als ergonomie een aantal aandachtspunten meegeven waarop je de tractor zal beoordelen. Om volledige transparantie te garanderen vermijd je best ‘drie puntjes’ die de lijst openlaten voor bijkomende aspecten.

schouderhoogte in zit voor de Belgische populatie 53,8cm. Een realistische waarde waarbij de meerderheid van de bestuurders over de rugleuning zal kunnen kijken en de romp wat kan draaien, zal dus steeds lager liggen dan 53,8cm. De rugleuning is bij voorkeur minstens 36cm hoog.

pagina 5 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

De tractor wordt onder meer beoordeeld op vlak van ergonomie: Zit- en werkcomfort van de bestuurderszetel (extra maatregelen voor comfort, bovenop technische

vereisten) Binnenafmetingen van de cabine Positionering elementen (zetel, stuur, bedieningspaneel …) in de cabine en instelbaarheid daarvan Uitvoering bedieningshendels – herkenbaar, ergonomisch uitgevoerd, gemakkelijk te bedienen Aanwezigheid van maatregelen om besturen gemakkelijker te maken (stuurbekrachtiging …) Zicht vanuit de cabine Toegepaste technieken om trillingen in de cabine te dempen (zie ook ’Trillingen’) Maatregelen m.b.t. het binnenklimaat in de cabine

5.3. Emissies en geluid

De emissies van een tractor zijn beperkt door de TIER-norm (zie ‘Emissies’). Je kan een tractor met lagere emissiewaarden (CO, HC, NOx en roetdeeltjes) hoger waarderen in de gunningscriteria. Zo kan je de producenten / leveranciers die inzetten op innovatie waarderen. Een andere mogelijkheid, wanneer het einde van een TIER in zicht is, om de tractor beter te waarderen wanneer die al aan de hogere TIER-norm voldoet, ook al is die nog niet verplicht. Aangezien de TIER-norm in 2014 pas wijzigde en de maxima voor TIER V nog niet zijn vastgelegd, is dat op dit moment echter niet aan de orde.

Het is ook mogelijk om tractoren hoger te waarderen omdat ze minder geluid produceren dan in de Technische vereisten vermeld staat, of net om het geluidsniveau te waarderen als je hierover geen technische vereiste opnam, bv. omdat je marktonderzoek hierover nog niet voldoende informatie opleverde.De machinerichtlijn4 verplicht de producent om informatie over de geluidsemissie bij de bestuurdersplaats op te nemen in de gebruiksaanwijzing van de tractor. De geluidsemissie wordt uitgedrukt in dBA en moet gemeten worden volgens de bepalingen van de Richtlijn EEG 77/3115.

De tractor wordt onder meer beoordeeld op: Lagere emissies heeft voor CO, NOx, HC en deeltjes heeft dan geëist; Een lager geluidsniveau heeft dan geëist.Naarmate deze waarden lager zijn, wordt de kandidaat hoger gewaardeerd.

Bewijsmiddelen Technisch dossier of gebruikershandleiding dat de emissies en het geluidsniveau [binnen de cabine –

gemeten volgens EEG 77/311 / in de omgeving] vermeldt Homologatiedossier van de tractor

5.4. Levenscycluskost

Deze tekst bespreekt al hoe je het verbruik en onderhoud in je bestek kan verwerken. Je kan ook een gunningscriterium ‘levenscycluskost’ naast de prijs als tweede het (prijs)gunningscriterium opnemen. Daarvoor kan je bv. een beroep doen op de Lifetime Cost Calculator van de Europese Commissie 6. De Europese Commissie ontwikkelde dit instrument in het kader van de Schone voertuigenrichtlijn 7. Je kan de Lifetime Cost Calculator gebruiken om de brandstofkost, de uitstoot van CO2 en van schadelijke stoffen gedurende de gehele levensduur van het voertuig te monetariseren. Deze kost kan dan vervolgens bij de aankoopprijs worden opgeteld om tot de totale levenscycluskost van de tractoren te komen.

4 http://www.machinerichtlijn.eu/home/5 Richtlijn 77/311/EEG van de Raad van 29 maart 1977 betreffende de onderlinge aanpassing van de wetgevingen der Lid-Staten inzake het geluidsniveau op oorhoogte van bestuurders van landbouw-of bosbouwtrekkers op wielen6 http://www.cleanvehicle.eu/?id=4277 Richtlijn 2009/33/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2009 inzake de bevordering van schone en energiezuinige wegvoertuigen. De Europese Commissie bundelde alle informatie over de Schone voertuigenrichtlijn en de levenscycluskost van voertuigen op http://www.cleanvehicle.eu/.

pagina 6 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

6. Uitvoeringsvoorwaarden

6.1. Trillingen

De trillingen die tractoren veroorzaken, houden risico’s in voor de gezondheid van de personen die ermee moeten werken, zeker wanneer ze langere tijd met de tractor moeten werken. Het voornaamste gevolg van deze lichaamstrillingen zijn rugklachten.

De Belgische wetgeving8 legt minimumvoorschriften op over trillingen. Dit gebeurt om werknemers te beschermen tegen de risico’s van mechanische trillingen. Voor de tractoren zijn grens- en actiewaarden voor lichaamstrillingen van belang. De grenswaarden mogen in geen geval overschreden worden. Als de actiewaarde overschreden wordt, moet de werkgever een risicoanalyse uitvoeren en de nodige maatregelen nemen (art. 14). De werknemers zijn in dat geval ook onderworpen aan gezondheidstoezicht.De waarden moeten berekend worden voor een standaardreferentieperiode van 8 uur per dag en zijn: Grenswaarde: 1,15 m/s² Richtwaarde: 0,5 m/s²

Je vindt de informatie over de trillingsniveaus van de tractor in de gebruiksaanwijzing. De trillingsniveaus worden uitgedrukt in een gecorrigeerde gewogen trillingacceleratie (m/s²) en moet gemeten worden volgens de bepalingen van de Richtlijn 78/764/EEG9. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een lichte en een zware bestuurder. Vaak vind je ook informatie over verschillende stoelmodellen terug in één handleiding.

Tabel 2: Voorbeeld van vermelding trillingsniveau uit gebruikershandleiding

Stoelmodel / typeTrilling m/s² (ft/s²) op

testmassaLichte bestuurder Zware bestuurder

Stoelmodel 1 1,12 (3,67 ft/s²) 0,73 (2,40 ft/s²)Stoelmodel 2 1,12 (3,67 ft/s²) 0,73 (2,40 ft/s²)

De trillingsfrequentie is afhankelijk is van het gebruik van de tractor (zowel taak als tijdsduur van het gebruik door 1 persoon). Daardoor is het onmogelijk om deze waarden zo aan een producent / leverancier op te leggen. Het is aan de werkgever om te bewaken dat de grenswaarden niet overschreden worden. Eventueel kan je in je bestek wel grenswaarden opleggen, maar dan moet je ook een scenario meegeven zodat de waarde berekend kan worden, bv. het aantal uren per dag dat één werknemer de tractor maximaal zal besturen.

Je kan in je bestek ook polsen naar maatregelen die, in functie van de situatie, genomen zijn om trillingen voor de gebruiker te beperken. Dat kan gaan over aangepaste banden (afhankelijk van ondergrond), de ophanging van de motor of de cabine, de zetel. De trillingen die er in de praktijk zijn, hangen echter ook van de gebruiker af. Zijn rijstijl (o.a. snelheid), de instelling die hij kiest voor de zetel … bepalen dit mee. Opleiding en goede instructies zijn daarom belangrijk (zie ‘Noodzakelijke instructies voor duurzaam gebruik’).

8 Koninklijk besluit van 7 juli 2005 betreffende de bescherming van de gezondheid en de veiligheid van de werknemers tegen de risico’s van mechanische trillingen op het werk (B.S. 14.7.2005)9 Richtlijn 78/764/EEG van de Raad van 25 juli 1978 inzake de onderlinge aanpassing van de wetgevingen van de Lid- Staten betreffende de bestuurderszitplaats op landbouw- of bosbouwtrekkers op wielen

pagina 7 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

6.2. Bandenspanning

De bandenspanning is belangrijk voor de milieu-impact van de tractor: Bij gebruik off road leidt een te hoge bandenspanning tot overmatige bodemverdichting en spoorvorming

(in vochtige omstandigheden). Dat leidt op zijn beurt tot slechtere wortelgroei van de gewassen, beperkte ontwikkeling van micro-organismen en meer stilstaand water.

Bij gebruik op de weg leidt een te lage bandenspanning tot significant meer brandstofverbruik.De juiste bandenspanning is, behalve van de ondergrond, ook afhankelijk van de afmetingen van de band, de maximale snelheid en de toepassing.

Afhankelijk van het gebruik kan het dan interessant zijn eisen op te nemen over bandenspanning bij levering en onderhoud. Dat kan je bv. als volgt in je bestek opnemen:

De bandenspanning is bij levering [… bar].De bandenspanning wordt bij elke onderhoudsbeurt gecontroleerd en terug op [… bar] gebracht. [Indien er een onderhoudscontract is inbegrepen in de opdracht]

Nog belangrijker is het dat de gebruiker voldoende op de hoogte is van de juiste bandenspanning per situatie en deze zelf kan regelen (zie ‘Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik’).Er bestaan systemen om de bandendruk te regelen vanuit de tractor zodat de gebruiker de bandenspanning gemakkelijk kan aanpassen wanneer hij bv. van het veld komt en over de weg verder moet. In België wordt dit systeem echter nog niet veel gebruikt. Het loont de moeite om de evoluties hierrond op te volgen via de marktbevraging of marktverkenning.

6.3. Gerechapeerde banden

In theorie zou je kunnen stellen dat je bij de vervanging van tractorbanden (bv. in het kader van een onderhoudscontract) kan kiezen voor gerechapeerde banden. Gerechapeerde banden zijn eerder gebruikte banden waarvan het loopvlak vernieuwd is. De sector sloot op 11 juni 2010 een ‘Milieubeleidsovereenkomst betreffende de aanvaardingsplicht voor afvalbanden’10 af met het Vlaamse Gewest. De sector kwam daarin o.a. overeen dat het totale percentage hergebruik door de sorteerder, loopvlakvernieuwing en recyclage van de ingezamelde banden minstens 55 % bedraagt. Het Vlaamse Gewest engageerde zich op haar beurt om een voorbeeldfunctie te vervullen bij de aankoop van diensten, werken en producten door in overheidsopdrachten oog te hebben voor een ethisch en duurzaam aankoopbeheer.

In het kader van deze milieubeleidsovereenkomst liet Recytyre, in opdracht van de Vlaamse overheid, een onderzoek uitvoeren naar de naar de sector van de loopvlakvernieuwing.11 De resultaten van deze studie werden in 2014 gepubliceerd. Uit de studie bleek dat gerechapeerde banden vooral voor vrachtwagens goed zijn ingeburgerd. Voor tractoren is dit nog niet het geval.Uit de studie blijkt dat het aandeel gerechapeerde banden in de landbouwsector daalt. De banden worden zwaar belast tijdens hun gebruik. Daardoor daalt het aantal karkassen dat nog geschikt is om van een nieuw loopvlak te worden voorzien.

Om deze redenen wordt momenteel geen criterium over gerechapeerde banden voor tractoren geformuleerd. Bij een actualisatie van deze fiche zal de situatie opnieuw onderzocht worden.

6.4. Instructies en opleiding voor duurzaam gebruik

De duurzaamheid van een tractor wordt in belangrijke mate mee bepaald door zijn verbruik. Dit werd hoger al regelmatig aangestipt. Door instructies of opleiding te vragen voor de gebruikers, kan je ervoor zorgen dat zij

10 http://www.ovam.be/sites/default/files/ovmb101221_MBO_aanvaardingsplicht_afvalbanden.pdf11 http://blog.recytyre.be/nl/posts/2014/may/27/loopvlakvernieuwing-tourismebanden/

pagina 8 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

goed op de hoogte zijn over het meest duurzame en veilige gebruik van de tractor. Wanneer je instructies of opleiding vraagt, kan je best al aangeven welke informatie zeker aan bod moet komen.

De tractoren worden geleverd met duidelijke instructies over een zuinig rijden, juiste werkmethode, de juiste ergonomische instellingen, bandenspanning, veilig werken en onderhoud.

En / of

De opdrachtnemer zal minstens gedurende een halve werkdag een personeelsopleiding verzorgen. Daarbij gaat o.a. aandacht naar zuinig rijden, juiste werkmethode, de juiste ergonomische instellingen, bandenspanning, veilig werken en onderhoud. Deze opleiding zal gegeven worden bij levering met de in werking gestelde machine. De opdrachtnemer bezorgt de deelnemers aan de opleiding ook een opleidingssyllabus of een duidelijke gebruikershandleiding die de informatie bevat.

6.5. Overname oude tractor

Door te eisen dat de oude tractor teruggenomen wordt door de leverancier, zet je een eerste stap om de afvalkost van je opdracht in de prijs te verwerken en sensibiliseer je ook de opdrachtnemer hierover. Dit heeft enkel zin als er een garantie bestaat dat de oude tractor op een duurzame manier hergebruikt of verwerkt wordt. Dat kan je als volgt in het bestek verwoorden:

Bij de levering van de tractor wordt de oude tractor [vermeld type, bouwjaar, werkuren, staat] overgenomen in de staat zoals de tractor zich bevindt. De over te nemen tractor kan bezichtigd worden na afspraak [vermeld contactgegevens, adres, uren voor bezichtiging]. De opdrachtnemer garandeert dat hij de overgenomen tractor ofwel worden hergebruikt, ofwel aanbiedt aan een vergunde verwerker.

6.6. Onderhoud en herstelling van de tractor

Om de levensduur van de tractor te verlengen, kan je criteria opleggen over de garantietermijn. Bepaal daarvoor op voorhand welke garantieperiode je wil.

De aanbestedende overheid kan, gedurende de waarborgtermijn van [xx] jaar, van de opdrachtnemer eisen dat hij kosteloos de tractor / onderdelen binnen de gestelde termijnen vervangt wanneer ze gebreken vertonen die geen veilig gebruik toelaten.

Als je overheidsopdracht ook onderhoud en reparaties omvat, kan je ook een clausule opnemen die vraagt naar periodiek, goed uitgevoerd en duurzaam onderhoud. Eventueel kan je de voorgestelde clausule ook meer open laten en de inschrijvers laten aangeven hoe vaak de aangeboden tractor een onderhoudsbeurt nodig heeft.

De opdrachtnemer onderhoudt de tractor volgens een frequentie van [x maal per jaar - invullen naargelang frequentie gebruik]. De opdrachtnemer gebruikt bij het onderhoud ofwel biologisch afbreekbare smeermiddelen (voor 2 takt motoren) of geregenereerde smeermiddelen (voor 4 takt motoren) ofwel smeermiddelen op basis van hernieuwbare grondstoffen gebruikt worden. Biologisch afbreekbare smeer -middelen worden gezien als smeermiddelen die voldoen aan criterium 4 uit het Besluit van de Commissie van 24 juni 2011 tot vaststelling van de milieucriteria voor de toekenning van de EU-milieukeur aan smeermiddelen. Smeermiddelen op basis van hernieuwbare grondstoffen worden gezien als smeermiddelen die voldoen aan criterium 5 van dit besluit.

Hierbij worden milieuvriendelijke smeermiddelen gebruikt voor zover van toepassing. Het afval dat ontstaat bij het uitvoeren van het onderhoud (bv. afgedankt olie) wordt door de opdrachtnemer ingezameld met het oog op een correcte verwerking.

pagina 9 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

Bewijsmiddelen:De opdrachtnemer moet een verklaring voor naleving voorleggen. De opdrachtgevende overheid kan de verklaring van naleving controleren door de nodige technische gegevens over de gebruikte smeermiddelen op te vragen bij de opdrachtnemer. Smeermiddelen met een EU Ecolabel, Österreichische Umweltzeichen of Blaue Engel worden geacht te voldoen.

Belangrijke informatie over het gebruik van milieuvriendelijke olie voor het onderhoud van tractorenVoor smeerolie is het gebruik van biodegradeerbare oliën in normale omstandigheden geen probleem. Het gebruik van o.a. biodegradeerbare motorolie ligt minder voor de hand. Biodegradeerbare motorolie is op de markt verkrijgbaar en wordt zonder problemen gecommercialiseerd. In tegenstelling tot brandstoffen wordt motorolie niet verbruikt maar blijft het quasi in een gesloten circuit in de motor. Sommige producenten hebben hun vragen bij het nut ervan, aangezien de olie normaal niet in de natuur terecht komt (gesloten systeem) en tijdens het verbruik gecontamineerd wordt waardoor de olie niet meer afbreekbaar is. Omdat de toepassing van biodegradeerbare motorolie nog te nieuw is en het nut onduidelijk, werd hierover geen criterium geformuleerd.

Uit de gesprekken met de stakeholders n.a.v. de totstandkoming van deze fiche, onthielden we deze aandachtspunten over bioafbreekbare oliën en smeermiddelen= Bij zwaardere motoren (Tier IV) is gebruik van bioafbreekbare motorolie minder aangewezen omdat

temperatuur in de motor hoog oploopt en biodegradeerbare oliën bij hogere temperaturen minder geschikt zijn.

Tijdens het gebruik wordt de olie gecontamineerd met roet, verbrandingsresten, onverbrande brandstof … Daarom wordt de olie bij gebruik snel als ‘gevaarlijk’ omschreven en is ze dus niet meer biodegradeerbaar. Om de contaminatie te voorkomen kunnen additieven aan de olie toegevoegd worden, maar deze additieven zijn niet verkrijgbaar in biodegradeerbare vorm.

Voor smeerolie wordt het gebruik van biodegradeerbare oliën algemeen wel aangeraden.

6.7. Verkeersveiligheid

Zowel voor de bestuurder van de tractor als voor de andere weggebruikers is het belangrijk dat de tractoren voorzien zijn van een goede signalisatie. De signalisatie op een wegvoertuig moet voldoen aan de wettelijke bepalingen die omschreven staan in het Koninklijk besluit van 2 juni 2010 betreffende het wegverkeer van uitzonderlijke voertuigen en zijn wijzigingen. ABS12, Agoria, Boerenbond, Fedagrim, FWA13 en Landbouw-Service werkten samen een handleiding uit die deze wetgeving op een eenvoudige manier vertaalt voor aankopers en gebruikers (zie www.veiliglandbouwverkeer.be).

Zorg ervoor dat de tractor geleverd wordt met de juiste signalisatie. Zoniet moet je zelf zorgen dat de geleverde tractoren van de juiste signalisatie voorzien worden.

De tractoren en machines moeten afgeleverd worden voorzien van signalisatie zoals bepaald door het KB van 2 juni 2010 betreffende het wegverkeer van uitzonderlijke overtuigen en zijn wijzigingen.

12 Algemeen Boerensyndicaat13 Fédération Wallonne de l'agriculture

pagina 10 van 11

Producten groenbeheer – Fiche tractoren (versie 29/01/2015)

7. Praktijkvoorbeelden Het ANB hanteert al duurzaamheidscriteria bij de aankoop van tractoren. In hun bestek vragen ze onder

meer de overname van de oude tractor door de leverancier van nieuwe tractor. Natuurpunt bezit meer dan 90 tractoren. Zij hebben bij de aankoop o.a. aandacht voor een lage

bandenspanning om bodemschade zo veel mogelijk te vermijden. Het leasen van personenvoertuigen is al ingeburgerd bij de overheid. Dit zou vertaald kunnen worden

naar tractoren. Bij leasing word je geen eigenaar maar maak je gebruik van de tractor tegen een vooraf afgesproken tarief en voor een bepaalde tijd. Onderhoud en reparaties worden ook door de leverancier van de tractor verzorgd. Op een lerend netwerk duurzame overheidsopdrachten over tractoren dat de BBL op 9 oktober 2014 organiseerde i.s.m. met het IOK, werd bij de deelnemers gepolst naar leasing voor tractoren. Geen van de deelnemers had de methode al toegepast. Op datum van de publicatie van deze fiches, ontdekten we geen besturen die al een tractor geleased hadden.

8. Opmerkingen m.b.t. de fiche?Het is voor de Vlaamse overheid belangrijk dat deze fiche gebruikersvriendelijk is voor alle aankopers. Hoe meer aankopers hun ervaringen m.b.t. het gebruik van (de criteria uit) deze fiche delen, hoe beter we de fiche kunnen maken. Aarzel dus niet om je opmerkingen door te geven.

Departement Leefmilieu, Natuur en EnergieTeam Interne MilieuzorgE-mail: imz@lne.vlaanderen.beTel.: 02 553 80 17

pagina 11 van 11