KICK-OFF PROGRAMMA LEEGSTAND & HERBESTEMMING

najaar 2012

DE AANLEIDING

Hoofddorp maar ook de rest van Nederland kampt met leegstand terwijl tegelijkertijd nieuw gebouwd wordt. Al-leen al in Nederland staat er voor ongeveer zeven miljoen vierkante meter aan kantoorpanden leeg.1 In Hoofddorp staan 30% van de kantoorpanden leeg. In Beukenhorst, een kantorenpark in Hoofddorp dat kampt met een imago- probleem, geldt dit ook. Een vorm van herbestemming kan dé oplossing zijn. Een terrein met gemengde functies, ge-bruikmakend van de gebouwen die er al zijn. De Beuk Erin is een initiatief van Haarlemmermeerse on-dernemers, werkt aan revitalisering van Beukenhorst. Het is een bottom-up initiatief, innovatief denken in gebruik van bestaande bedrijfsterreinen, betrekken van gebruikers en eigenaren, verbinding als kernwoord, nieuwe beheers- en financieringsmodellen, zelf benoemd ‘’Nationaal Pio-niersgebied voor het nieuwe werken, herbestemming en transformatie naar duurzaamheid’’.2

Najaar 2011 heeft Podium voor Architectuur samen met de DBE een kick-off programma Leegstand en Herbestem-ming gerealiseerd.

Het programma – met de diverse onderdelen:

Om een mindset op gang te brengen, werd het kick-off programma een afwisselend interactief programma opge-bouwd vanuit diverse intelligentieniveaus. De cognitieve lezingen waren telkens gekoppeld met emotionele en fy-sieke ervaringen:• Theaterproject in een leegstaand gebouw in combina-

tie met lezingen over sociale duurzaamheid• Vastgoeddiner met een lezing “Hungry City” met een

discussie rondom voedselproductie en infrastructuur

Het programma Leegstand en Herbestemming kick-off

Om een integrale transitie teweeg te kunnen brengen, heeft dit programma diverse intelligenties als uitgangspunt genomen:• De intelligenties naast het IQ; de sociale-, fysieke- en

emotionele intelligentie, in een holistische aanpak van de denkwijze over leegstand.

INHOUD DIVERSE PROGRAMMAONDERDELEN

Theater als manier van kijken

Theater in een leegstaande garageloods in het centrum van Hoofddorp vormde een concrete activiteit, die zijn ingang heeft ook bij de emotionele, spirituele en fysieke intelligentie i.p.v. alleen verbaal-analytische intelligentie m.b.t. de participanten, maar ook het publiek. De deelnemers waren kinderen uit een plaatselijke basis-school Zwanebloem en jonge theatercursisten van Pier K, die kennis maakten met een fysieke speelstijl - begeleidt door theaterstudenten van de Hogeschool voor de Kun-

De vier intelligentiesDe vier intelligentie niveaus volgens Stephen R. Covey, zoals cognitieve, emotionele, spirituele en fysieke intelligenties functioneerden als in-spiratie voor het programma.3 Een prikkel om ons denken los te maken, stimulerend vanuit diverse invalshoeken. Waar IQ analytisch, rationeel en lineair is, is EQ associatief en vertegenwoordigt de zachtere emotionele kant zoals bewustzijn van het invoelend vermogen. SQ gaat om zinge-ving en vertegenwoordigt verbindend, intuïtief en creatief denken, PQ gaat om fysieke capaci-teit. De holistische ‘kijkwijze’ die rekening houdt met meerdere intelligenties wordt vaak genoemd als één van de belangrijkste voorwaarden voor duurzame ontwikkeling. Volgens Enrique Leff, is de crisis afkomstig van het westerse denken, die alleen vanuit het logische denken handelt.4 Om een verduurzaming teweeg te kunnen brengen is het belangrijk om de problematiek ‘meer-dan-rationeel’ te benaderen.

KICK-0FF PROGRAMMA LEEGSTAND EN HERBESTEMMING NAJAAR 2012 - PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012 2

1 M. Steenhuis, P. Meurs, herbestemming in Nederland - Nieuw gebruik van stad en land, 20112 De Beuk Erin, Brochure De Beuk Erin, 2008.3 Covey Stephen R., The 7 habits of highly effective people, 1989.4 Enrique Leff, een coordinator van Latin American UN-Network for Environmental Education.

sten Utrecht. Het theaterproject bood een ervaring aan de kinderen en jongeren, om persoonlijk in contact te komen met leegstand en herbestemming in hun eigen omgeving. Op deze manier werden ook de ouders aangesproken; als publiek en via de ervaring van de kinderen. Het project bood out of the box denkend een toegevoegde waarde bij leegstaand, creërende herwaardering in de beleving van de diverse stakeholders. Kinderen mochten mede invulling geven aan de scenes, gekaderd in een vorm van diverse opdrachten.

Meer weten?

ABCD Asset based community development:

ABCD is een opbouwwerkmethode ontwikkeld door John McKnight.5 Het is een democratische samenwerkingsvorm die uit gaat van de bijdrage van ieder gebruiker ter verbetering van de leef-baarheid van een bepaalde buurt. De gebruikers zijn de coproducenten in de wijk. De ABCD-me-thode representeert het kansdenken: er wordt uit gegaan van de positieve en sterke kanten van de wijken en de kracht van de individuele burgers i.p.v. gebreken benaderen als problemen. De methode wil bouwen aan permanente relaties in een netwerkstructuur, die daardoor beter tegen stootjes van buitenaf kan. De methode heeft so-ciale, culturele en economische doelen. Volgens de ABCD-methode, begint herstel van een wijk bij de diverse gebruikers die het door samen te wer-ken leefbaar maken.

Verbinding gebruikers en bestemming

In haar lezing sprak Nelly Van der Geest over de betekenis van sociale duurzaamheid in relatie tot herbestemming.6 Over de betekenisgeving van de gebouwen voor de men-sen, maar ook andersom: het respect waarmee met een gebouw omgegaan dient te worden. Wat een gebouw ver-dient, wat het gebouw ons aanbiedt. Naar haar idee moet men zich openstellen voor de omge-ving en daarin de balans zien te vinden: wat zijn de ingredi-enten – wat is het beste voor een gebouw, wat is het beste voor de gebruikers. De beleving van de gebruikers dient hier een belangrijke rol, waarin medezeggenschap en co-eigenaarschap van groot belang zijn. De beleving kan ver-sterkt en gestuurd worden a.d.h.v. een kunstproject.

Inclusiviteit

Erwin Wieringa7 vertelde in zijn lezing over de Asset Based Community Development in relatie tot leegstand en herbe-stemming, dit is een opbouwwerkmethode van de Ame-rikaan, John McKnight die zich richt op een bottom-up aanpak. Fundamenteel gaat het om ‘samen doen’ en ‘wij-denken’: inclusiviteit. Bij ABCD gaat het om participatie en het benutten van diversiteit. Problemen worden als kansen gezien: het kansdenken.

DINER IN BEUKENHORST-OOST

Het vastgoeddiner in restaurant DéGé, midden in het kan-torenpark - combineerde het culinair genieten (EQ, PQ) van lokale ingrediënten met een dialoog (IQ) met de deel-nemers en de gespreksleider Paul Bos. Door de tafelschikking kwamen onbekende stakeholders bij elkaar. De chef-kok David Girault vertelde over zijn per-soonlijke belangstelling voor lokaal voedsel, het fundament van het programma. De deelnemers met diverse achtergronden, zoals verze-keraars, architecten, voeding deskundigen, mensen uit de woningcorporaties, beleidsadviseurs, gemeente en pro-vincie wisselden van gedachten over ieders persoonlijke verbinding met het eten. Het voer voor het gesprek was de publicatie Hungry City (2008) van de Britse architect Caro-lyn Steel, over stedenbouw in relatie tot voedselstromen in en om de stad. Hoe geeft het voedsel en productie vorm aan het leven in de stad? Vanuit het perspectief van voedsel en infrastructuur spra-ken de deelnemers over het leegstaand kantorenpark, en de kansen in het gebied. Op welke wijze zouden de steden rond lokale voedselproductie vormgegeven kunnen wor-den? Kunnen de bewoners zelf als coproducenten deel ne-men aan het bouwen van hun eigen voedsel, op weg naar creërende economie, welzijn en verduurzaming? Op deze manier zou er meer verbinding en respect ontstaan voor

KICK-0FF PROGRAMMA LEEGSTAND EN HERBESTEMMING NAJAAR 2012 - PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012 3

5 Verwey-Jonker Instituut: Wijken voor bewoners-Asset-Based Community Development in Nederland, 2002.6 Nelly van der Geest, directeur van het Centrum voor Interculturele Studies aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht 7 Erwin Wieringa, een internationaal consultant en oprichter van Stichting De Toekomst

Download Leegstand, Tijdelijke bestemming en Theater

het voedsel, waar een eerlijke prijs voor betaald wordt. Dit zou ook een milieu besparend effect voortbrengen van-wege verminderde C02-uitstoot. Om te beginnen zouden de import- en exportroutes van voedsel in kaart gebracht moeten worden. De dialoog resulteerde in verschillende mogelijkheden voor het gebied: een nieuwe voedselhoofdstructuur die een kleinschalige voedselproductie op land en kantoor sti-muleert rondom Haarlemmermeer en Schiphol. Verticale voedseltuinen, daktuinen, en gemeenschapstuinen mid-denin de woonbuurten, en meer gebruik maken van lokale marktplaatsen. De ideeën liepen uiteen: voedsel midden in de samenleving zou de leefbaarheid van een stad(sdeel) vergroten.

ARCHITECTUURLEZINGEN BIJ SANOMA MEDIA

Organische architectuur

Een lezing (IQ) over organische architectuur werd verzorgd door Marius Ballieux8, waarin hij vertelde over de eeuwige strijd van de mens tegen de natuur. De kleine maar ratio-nele mens tegen de almachtige natuur en heelal, waar we in grote mate afhankelijk van zijn. De ratio van de mens en de kracht van de natuur. Niet voor niets bevinden 98% van de steden en dorpen zich aan het water. Duurzaamheid ten opzichte van sociale duurzaamheid; de leefbaarheid zit in de aanwezigheid van elementen van de natuur zoals bomen en water. Maar ook in de imperfectie van bijvoorbeeld oude gebou-wen. Ook sprak Ballieux over meer groen in de binnenruim-tes - een natuurlijke indicator voor een gezond leefklimaat en voor de beleving van de aanwezige natuur. De rationele onderscheiding van functies en inflexibiliteit daarin ver-oorzaakt dat functies met de klok verbonden zijn en dus kunstmatig zijn.

Denk aan parkeerplaatsen die ’s avonds op een bedrijven-terrein leeg staan en overdag overbelast zijn. Marius Bal-lieux benadrukt dat er meer gekeken moet worden naar de omgeving; de natuur bepaalt uiteindelijk de waarde ervan, gezien de economische, sociale en culturele waarde.

Herontwikkeling

Architect Han-Willem Visscher9 presenteerde zijn onder-zoek voor De Binckhorst in Den Haag over de collectieve ontwikkeling en duurzaam hergebruik van ruimte, d.m.v. collectieve interdisciplinaire transformaties van bedrijf-sterreinen tot gemengde bestemmingen. Hierin is het van belang om eindgebruikers te bevragen op de woon- en ge-bruikswensen. De burgers en andere stakeholders worden in het proces betrokken om draagvlak te creëren voor leefbaarheid. Vol-gens de architect bestaat de gemeenschappelijke behoefte niet, alleen de individuele. Men moet dus rekening houden met diverse meningen en smaken, ook wat betreft meer-voudige opdrachtgeverschap met meerdere belangen. De transformaties dienen gefaseerd en met openstaand vizier gerealiseerd te worden, zodat de eindgebruikers langza-merhand kennis kunnen maken met de ideeën, zodat deze uitgeprobeerd kunnen worden.

Bestemmingen dienen zo ontworpen te worden dat zelf-ondersteuning mogelijk wordt gemaakt en de elementen een flexibel karakter hebben, zoals in het vorige voorbeeld van de parkeerplaatsen. Ook de gemêleerdheid en de leeftijden van diverse gebouwen zijn van belang, net als de aanwezigheid van het groen. In essentie gaat het om diversiteit in alle opzichten: door diverse prijscategorieën, doelgroepen en afwisseling van gebruiksmogelijkheden. Door semi-flexibele gebouwen zoals zogenaamde contai-nerwoningen te plaatsen, kunnen de panden ook in de toe-komst naar wens uitgebreid worden. Slimmer ontwerpen, vanuit de vraag, kan een verduurzamende werking hebben.

KICK-0FF PROGRAMMA LEEGSTAND EN HERBESTEMMING NAJAAR 2012 - PODIUM VOOR ARCHITECTUUR - 2012 4

8 Marius Ballieux, een organische architect bij de architecten bureau Organic architects.9 Han-Willem Visscher, architect bij architecten bureau Arvide.

www.organicarchitects.nl

www.arvide.nl