UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2011-2012

VERSLAG VAN DE DIERENARTSENSTAGE

door

Natalie De Schrijver

Stageverslag in het kader van de masterproef

De auteur geeft de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor persoonlijk

gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de

verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie. Het auteursrecht

beperkt zich tot de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en

neergeschreven. De auteur respecteert daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde

studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals tabellen en figuren. De auteur is niet verantwoordelijk voor

de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie geciteerd en beschreven zijn.

VOORWOORD

Aan het eind van deze stageperiode kijk ik tevreden terug. Zowel de stage in de praktijk kleine

huisdieren als de stage bij een dierenarts met als hoofdactiviteit grote huisdieren heeft mij veel

bijgebracht. De praktische toepassingen geven een duidelijkere kijk op de theorie in de cursussen. Op

die manier gaat het achteraf veel vlotter om de theorie te memoriseren. Ik vind het belangrijk om

tijdens de studie al een beeld te krijgen van hoe het er aan toe gaat in een praktijk met voornamelijk

eerstelijns diergeneeskunde en dit zowel bij gezelschapsdieren als bij grote huisdieren. Want

uiteindelijk zal het overgrote deel van de studenten daar ook terecht komen.

In de eerste plaats wil ik de dierenartsen bedanken die steeds een antwoord klaar hadden op de

honderden vragen die ik de voorbije stageperiode gesteld heb. Toch wil ik in het bijzonder de

dierenarts grote huisdieren nog eens apart bedanken omdat ze mij de kans gegeven heeft om

regelmatig te assisteren waardoor ik ook op praktisch gebied veel bijgeleerd heb. Verder wil ik nog de

dierenartsassistenten van de kleine huisdieren praktijk bedanken. Zij hebben me veel bijgeleerd in

verband met de hospitalisatie van de patiënten, de voorbereiding van een operatie en de software die

gebruikt werd om alle gegevens te verwerken. Als laatste wil ik ook nog de eigenaars van de grote en

kleine huisdieren bedanken omdat mijn aanwezigheid tijdens de consultatie nooit een probleem was.

INHOUDSOPGAVE

1. STAGE GEZELSCHAPSDIEREN....................................................................................................... 1

1.1 LOGBOEK GEZELSCHAPSDIEREN ............................................................................................ 1

1.2 CASUÏSTIEK GEZELSCHAPSDIEREN: TOXICITEIT VAN RODENTICIDEN BIJ DE HOND. .................... 7

1.3 ANALYSE STRUCTUUR EN MANAGEMENT PRAKTIJK GEZELSCHAPSDIEREN ................. 10

2. STAGE GROTE HUISDIEREN ......................................................................................................... 12

2.1 LOGBOEK GROTE HUISDIEREN .............................................................................................. 12

2.2 CASUÎSTIEK GROTE HUISDIEREN: OMPHALOFLEBITIS ............................................................. 15

2.3 ANALYSE STRUCTUUR EN MANAGEMENT PRAKTIJK GROTE HUISDIEREN ..................... 17

3. ALGEMENE REFLECTIE ................................................................................................................. 18

1. STAGE GEZELSCHAPSDIEREN 1.1 LOGBOEK GEZELSCHAPSDIEREN Datum Uur Aard consultatie

Opmerkingen

06/07/2010 8u00 Binnen brengen hond voor operatie mammatumor,

Binnen brengen hond voor castratie

Honden zijn nuchter en

worden ’s avonds terug

opgehaald

8u30 Castratie hond

9u30 Operatie hond mammatumor Excisie 2 achterste klier

pakketten + 1 tepel

vooraan (L)

11u15 Booster vaccinatie pup (parvo, hondenziekte) 9 weken

(parvo=kattenziekte)

11u30 Vaginale poliep door hormonale invloed Morgen operatie +

ohysterectomie

11u50 Vaccinatie kat (kattenziekte, niesziekte, leucose)

13u00 Vaccinatie kat (kattenziekte, niesziekte, leucose)

13u15 Vaccinatie pup (hondenziekte, parvo, lepto) 12 weken

(lepto=rattenziekte)

13u30 Vaccinatie kat (kattenziekte, niesziekte, leucose)

14u00 Hond kous opgegeten: palpatie + RX,

Operatie (laparotomie)

16u30 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte)

18u00 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte, kennelhoest) + last van incontinentie

18u30 Vaccinatie kitten (kattenziekte, niesziekte) +

algemeen onderzoek

Kitten komt uit asiel

18u45 Hond: braken, eetlust en T° normaal, palpatie harde

strengen, RX geeft geen uitsluitsel

Tx:

baytril(enrofloxacin),

primperan, cerenia

19u00 Hond: acute allergische reactie, kop enorm

gezwollen, onderhuids kleine zwellingen

Tx: prednisolone

(kortwerkende

cortisone), phenergan

(promethazine)

19u30 Vogel: agapornis, chronisch letsel aan de vleugel

en poot

Tx: baytril, kraag,

terramycine lokaal

2

19u50 Aangereden hond: comateus, bloedingen kop,

nystagmus, neusbloedingen

Kort nadien sterfte

07/07/2010 8u00 Binnenbrengen hond voor operatie vaginale

poliep en ovariohysterectomie

+ binnenbrengen van 2 katten voor sterilisatie

8u30 Recht helpen van hond: braken, geen eetlust, wil

niet meer recht (cachectisch)

Gestegen nier- en

pancreaswaarden

9u00 Operatie hond vaginale poliep en sterilisatie Vaginale poliepen

ontstaan onder

hormonale invloed

Sterilisatie kat (2x)

11u00 Laparotomie: darmtumor met uitzaaiingen naar de

lymfeklieren, euthanasie na overleg met de

eigenaar

T61

13u15 Hond met afgebroken nagel en ungulitis Liv Tx: metacam (NSAID),

antirobe (clindamycine)

13u30 Afhalen hond na laparotomie (kous) Na 10 dagen

hechtingen laten

verwijderen

13u45 Hond otitis externa, muffe geur, swabname voor

microscopisch onderzoek (gisten)

Tx: otomax

(gentamycine)

14u15 Controle hond na operatie radius en ulna fractuur,

nieuw Jones-verband, kraag

15u00 Hond: diarree, koorts Tx: flagyl

(metronidazole),

prednisolone

15u30 Vaccinatie hond(hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte) en overvulling van de anaalklieren

(brokkelige inhoud)

Tx: spoeling van de

anaalklieren

16u00 Controle hond na laparotomie (leiomyoma,

haemangioma, sertoliceltumor): koorts, het niet

goed doen, trachea overgevoelig

Tx: baytril, ketofen

(ketoprofen:NSAID)

16u30 Kat: lusteloos, ziek, erosie op de neustop sinds 2

dagen (squameus cel carcinoma?)

18u00 Gevonden kitten: myasis, niesziekte Tx: verzorging; ogen

proper maken +

terramycine, larven

afdoden

3

18u45 Nestvaccinatie kittens (kattenziekte, niesziekte) +

ophalen van gesteriliseerde kat

19u15 Kat: vermagerd, hoektanden los, koorts,

bloedname (uitslag: ontstekingsbeeld,

nierwaarden licht gestegen, leverwaarden sterk

gestegen)

19u45 Hond: last van incontinentie, RX normaal

08/07/2010 8u00 Konijn verdacht van taxus eten: sterfte

8u15 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte) en kitten (kattenziekte, niesziekte),

aanmaak paspoort

Kitten: 6 weken

8u35 Hond: neusbloeding + wondje aan de neus,

hospitalisatie

Reeds opgenomen met

maagbloeding na

opname rattenvergif

(+bloedtransfusie)

9u00 Hond: otitis externa, swabname en microscopisch

onderzoek (Gr+ coccen en gisten)

Tx: Otomax

9u15 Kat: eosinofiele granulomen, jeuk Tx: moderin

(langwerkende

cortisone)

9u30 Operatie hond perineaalbreuk R + castratie (komt

voor bij niet gecastreerde reuen door een vergrote

prostaat)

Enkel vergroeid

omentum

13u00 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte, kennelhoest)

13u15 Allergische reactie hond: opgezwollen hoofd Tx: rapidexon

(kortwerkende

cortisone)

13u50 Hond met opgezette poot, koorts (abces?) Tx: synulox (baytril,

metacam, marbocyl: bij

artrose)

14u15 Bloedname van donorhond voor bloedtransfusie

14u40 Centrifugatie + testen bloed van donor- en

acceptorhond op coagulatie: OK

Opletten want 2e

bloedtransfusie

15u15 Bloedtransfusie hond met neusbloeding +

opvolging

Hond bloedt al de hele

dag hevig uit de neus

en de CVT is >2sec

15u50 Hond: diarree (reeds 4dagen) Tx: flagyl

4

16u15 Opvolging bloedtransfusie hond: neusbloeding

gestopt

18u00 Vaccinatie hond (H,K,R), beschadiging van de

cornea (fluorescine-test)

Tx: terramycine (Ab

oogzalf)

18u20 Vaccinatie hond (H,K,R) en kat (K,N), kat met

diarree maar niet ernstig (geen slijm, niet

spuitend)

18u40 Controle kat: niet eten, blind, beterschap sinds

toediening metacam, terug eetlust

19u00 Kat: incontinentie, RX: staartwervelfractuur,

euthanasie

T61

19u35 Hernia hond (beginnende vorm)

09/07/2010 8u00 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekten,

rattenziekte, rabiës)

Vaccinatie rabiës 3 jaar

geldig

8u15 Hond: opgezwollen oogleden en 3e ooglid wijst op

bloeding (rattenvergif?), bloedname, hospitalisatie

Tx: prednisolone,

terramycine

8u50 Vaccinatie kat (kattenziekte, niesziekte, leucose),

ontworming

9u00 Binnenbrengen konijn voor tandcontrole en

verzorging,

Binnenbrengen hond voor castratie,

Binnenbrengen hond voor patellaluxatie

9u20 Controle tanden konijn, inkorten

Operatie patellaluxatie

9u50 Castratie hond

18u00 Hond met te weinig traanproductie (schirmer tear

test)

Tx: clindagel

18u25 Patellaluxatie hond graad 3 Operatie maandag

18u50 Allergie kat, jeuk Tx: moderin

19u10 Hond met te weinig traanproductie (schirmer tear

test), otitis externa (bacterieel na microscopisch

OZ)

Tx: terramycine,

ocudrops, canoural

(enrofloxacin)

19u35 Kat: braken, bloedname

Tx: moderin

19u50 Astma kat: controle na kortwerkende cortisone

(voorn: dexametasone)

Tx: moderin

10/07/2010 9u00 Eosiniofiel granuloom kat Tx: lage dosis cortisone

(nog kittens)

9u15 Hechtingen verwijderen hond na castratie

5

9u30 Hond: opgezwollen vulva na abortus; hormonaal

probleem (afwachten)

Teef was gedekt door

haar broer

9u45 Euthanasie hond T61

10u00 Hond: hoesten, overgevoelige trachea Tx: ontstekingsremmer,

hoestremmer

10u15 Hechtingen verwijderen hond na sterilisatie

10u30 Tandaandoening kat (afbreken, uitvallen) FORL:

feline odontoclastic resorptive lesions

Komt terug voor tanden

te trekken

10u45 Allergie, jeuk kat

Tx: moderin

11u00 Controle hond na operatie gescheurde kruisband

+ fractuur meniscus, steunt niet

11u15 Pijnlijke achterpoot hond: niets abnormaal bij

palpatie

11u30 Diarree hond na 2 weken geïmporteerd uit Spanje Tx: flagyl

11u45 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte, kennelhoest) en kat (kattenziekte,

niesziekte, leucose) + ontworming

17/07/2010 9u00 Vaccinatie kat (kattenziekte, niesziekte, leucose)

9u15 Hond doorgestuurd met hartproblemen en zware

hoest, geen bijgeruis te horen maar wel

overgevoeligheid van de keel en trachea

Kan ontsteking zijn of

doorbuigen van

elastische membraan

op de trachea

9u35 Kat: incontinentie, diarree, bij palpatie veel

knobbels te voelen in de buikholte (tumoren)

9u55 Vaccinatie en adresverandering hond, controle

paspoort voor vertrek naar UK

24-48uur voor vertrek

moet ontworming en

ontvlooiing toegediend

worden door de

dierenarts

10u15 Vaccinatie 2 konijnen (myxomatose, VHD),

algemene controle

Vaccinatie 6

maandelijks

10u35 Vaccinatie hond (hondenziekte, kattenziekte,

rattenziekte, rabiës)

10u45 Hond: draadjes verwijderen, controle wonde (kous

opgegeten)

11u00 Otitis externa hond: vaak schudden met het

hoofd, beetje koorts, microscopisch oz (Gr+

coccen, gisten)

Tx: Otomax

6

11u15 Kat afhalen na onderzoek en bloedonderzoek:

hyperthyroïdie

Tx: schildklierremmer

11u25 Hond: opgezwollen en rode oogleden + 3e ooglid,

fluorescine test negatief

Tx: terramycine

11u45 Vaccinatie kat (kattenziekte, niesziekte, leucose)

11u55 Hond: zwak, zakt soms door achterpoten, angstig,

RX: beetje artrose, ouderdom

7

1.2 CASUÏSTIEK GEZELSCHAPSDIEREN: Toxiciteit van rodenticiden bij de hond.

Anamnese en klinisch onderzoek

’s Morgens belde de eigenares van een Cavalier King Charles Spaniël naar de dierenkliniek met de

dringende vraag of ze zo snel mogelijk kon langs komen met haar teef. Sinds gisteren verliest de hond

bloed ter hoogte van de neus. Bij uitvoering van het klinisch onderzoek lijkt het alsof de hond uit haar

neus bloedt maar bij nader onderzoek is er rostraal op de neus een kleine wonde zichtbaar. De

eigenares verklaart dat de hond sinds de avond voordien licht beginnen bloeden is en dat deze

ochtend de hele garage, waar de hond ’s nachts verblijft, vol spatten bloed lag. De hond niest

regelmatig, dit kan verklaard worden door de druppels bloed die in de neus lopen. Bij controle van de

mucosae en de capillaire vullingstijd worden geen afwijkingen vastgesteld. Buiten de vaststelling dat

de hond bloedt en af en toe eens niest zijn er geen afwijkingen gevonden bij het klinisch onderzoek.

Een maand geleden is de hond opgenomen in de kliniek kleine huisdieren van de faculteit

diergeneeskunde in Merelbeke. Er werd een maagbloeding gediagnosticeerd met als oorzaak een

coumarine intoxicatie. Toediening van vitamine K was niet voldoende en de hond heeft uiteindelijk een

bloedtransfusie gekregen. Omdat dit slechts een maand geleden was kan de bloeding ter hoogte van

de neus nog steeds het gevolg zijn van de vergiftiging door rattenvergif.

Verder onderzoek

Er wordt een bloedstaal genomen om de stollingstijden te onderzoeken (PTQuick). Als het resultaat

van de PTQuick normaal is moeten de stollingstijden een aantal dagen later toch nog een tweede

maal gecontroleerd worden omdat de symptomen meestal pas twee tot drie dagen later zichtbaar

worden. Als de PTQuick afwijkend is moet er vitamine K1 toegediend worden. De hond moet streng

opgevolgd worden wegens het risico op bloedingen. In dit geval werd de hond gehospitaliseerd omdat

het bloeden niet kon gestopt worden. Na enkele uren werden bleke mucosae zichtbaar en de

capillaire vullingstijd was gestegen. Normaal zou de hond dan een bloedtransfusie krijgen, maar

omdat deze reeds een transfusie gekregen had tijdens de hospitalisatie in Merelbeke was dit niet zo

evident.

De eerste bloedtransfusie verloopt normaal zonder problemen. Bij incompatibiliteit van de

bloedgroepen kan dit een shock reactie veroorzaken, dit gebeurt pas vanaf de tweede bloedtransfusie

omdat het dier bij de eerste transfusie antistoffen vormt tegen het gekregen bloed. Voor het uitvoeren

van de bloedtransfusie werd eerst een bloeduitstrijkje gemaakt met het bloed van de donor en dat van

de acceptor om te testen of er coagulatie plaatsvindt. Dit was hier niet het geval waardoor de

bloedtransfusie kon doorgaan met een goed resultaat tot gevolg.

8

Bespreking van de aandoening (etiologie en symptomatologie)

De meeste producten om muizen en ratten te vergiftigen zijn gemaakt op basis van coumarines, dit

zijn anticoagulantia en ze veroorzaken een stollingsstoornis met een verhoogde bloedingsneiging als

gevolg. De coumarines zorgen voor een tekort aan vitamine K1 waardoor de inactieve precursoren

van de stollingsfactoren niet omgezet worden in hun actieve vorm en dus een tekort aan

stollingsfactoren ontstaat.

Klinische symptomen zijn pas twee tot drie dagen later zichtbaar. In eerste instantie zal rattenvergif

braken en diarree veroorzaken. Op elke plaats in het lichaam kunnen bloedingen voorkomen. Dit kan

zichtbaar zijn door braken met bijmenging van bloed, bloed in de mest, bloedend tandvlees,

hematomen of het langdurig bloeden van een kleine wonde. Bloedingen kunnen ook inwendig

voorkomen, waardoor bijvoorbeeld de thorax vol bloed kan lopen of gastro-intestinale bloedingen

ontstaan. Een rattengifvergiftiging kan dus fataal aflopen indien de dierenarts de bloeding niet onder

controle krijgt.

Honden kunnen direct vergiftigd worden door de korrels zelf op te eten of indirect door een rat of een

muis op te eten die vergiftigd werd met rattenvergif.

Een bloeding achter het oog veroorzaakt door een rattenvergif intoxicatie.

Behandeling

Als de eigenaar de dierenarts belt met de klacht dat de hond rattenvergif gegeten heeft zal de

dierenarts de eigenaar adviseren om de hond zelf proberen te doen braken door middel van zout

caudaal op de tong te strooien. Als dat niet lukt kan de dierenarts het braken opwekken door

toediening van apomorphine, het wordt aangeraden om ook actieve kool toe te dienen. Dit bindt aan

de coumarines. Bij een afwijkende PTQuick test wordt vitamine K1 of Konakion (10 x 10mg/1mL)

9

toegediend. Orale overdosering van vitamine K1 is niet mogelijk. Bij ernstige bloedingen wordt een

bloedtransfusie uitgevoerd. Het is zeer belangrijk om na te gaan of de hond reeds een bloedtransfusie

gekregen heeft. Bij deze hond was dit het geval waardoor de compatibiliteit getest werd met het bloed

van de donorhond. De test was negatief, er ontstond geen coagulatie, waardoor de bloedtransfusie

kon doorgaan. Door gebruik te maken van de stollingsfactoren van de donor kon de bloeding gestopt

worden. Na genezing is het belangrijk om na twee dagen opnieuw bloed te nemen voor een PTQuick

test en indien deze normaal is na vier dagen opnieuw.

Bloedafname van de donorhond.

10

1.3 ANALYSE STRUCTUUR EN MANAGEMENT PRAKTIJK GEZELSCHAPSDIEREN

De groepspraktijk is opgebouwd door 3 dierenartsen. Er zijn 3 dierenartsassistenten tewerkgesteld,

waarvan er dagelijks 2 aanwezig zijn. Zij staan in voor het onthaal van de patiënten en contact met het

medisch labo voor bloedonderzoek, assisteren bij operaties en de hospitalisatie van dieren. De

assistenten controleren ook dagelijks de hoeveelheid medicatie in de apotheek voor eventuele

bestellingen te doen. De boekhouding wordt gedaan door de vrouw van één van de dierenartsen, zij

werkt ook al in de kliniek sinds het opstarten van de praktijk. In het begin werkte ze daar ook als

dierenartsassistente, maar nu houdt ze zich enkel nog bezig met de boekhouding. Dagelijks komt er

een vaste kuisvrouw.

De kliniek is uitgerust specifiek voor de behandeling van kleine huisdieren. Elke dierenarts heeft er zijn

eigen consultatieruimte. Bij het binnenkomen is er een onthaal waar de afspraken onmiddellijk

geregistreerd worden en na consultatie ook wordt afgerekend. Er is een voldoende grote wachtruimte

voorzien waar de patiënten en hun eigenaar rustig kunnen wachten zonder te dicht naast elkaar te

zitten. Het is ook de bedoeling dat er grotere groepen kunnen ontvangen worden, zoals jeugdgroepen

van “De grabbelpas” of scholen. Er zijn aparte ruimtes voorzien voor het uitvoeren van operaties,

medische beeldvorming, bloedonderzoek en een apotheek. De operatieruimte is ruim en bevat 2

operatietafels met elk een anesthesietoestel, enkele kasten met het operatiemateriaal en een wasbak.

Er is nog een kleinere ruimte die in verbinding staat met de operatieruimte met een reserve

operatietafel en een autoclaaf. Medische beeldvorming staat via een deur in rechtstreeks contact met

operatie. De 2 hospitalisatieruimtes liggen vlakbij de operatieruimte, hier komen de dieren bij opname

terecht en staan er onder permanent toezicht. De boekhouding wordt gedaan in een kantoor die in

verbinding staat met een keuken en een slaapruimte met badkamer. In het kantoor staat een aparte

computer voor de dierenartsen die kan gebruikt worden om dingen op te zoeken over bepaalde

ziekten of behandelingen en er staan ook nog enkele kasten met wetenschappelijke boeken binnen

bereik. Verder is er een aparte toegang voor aflevering van medicatie en voeding. Achteraan de

kliniek, ter hoogte van de hospitalisatieruimte, is er een uitgang langs waar men in een tuin terecht

komt. Indien het nodig is kunnen de dieren even buiten komen of uitgelaten worden in een rustige

omgeving. In elke consultatieruimte staat er een bureau met computer waar de dierenarts de

gegevens van de patiënt direct kan ingeven. Dit is zichtbaar voor de mensen van het onthaal die direct

kunnen afrekenen en de nodige medicatie meegeven. In de ruimte voor medische beeldvorming

kunnen de radiografische foto’s digitaal bekeken worden. De praktijk werkt met specifieke software

voor een dierenartsenpraktijk. De RX foto’s worden op een aparte computer bekeken, voor de rest

kunnen alle gegevens van de patiënten, met hun verleden, op alle computers bekeken worden. In het

kantoor staat er een aparte computer voor de boekhouding.

11

De 3 dierenartsen stellen zelf een rooster op voor de wachtdienst, per week is 1 dierenarts van wacht.

Elke dierenarts heeft ook zijn vaste dagen van aanwezigheid per week in de praktijk. Er zijn steeds 2

dierenartsen aanwezig, bij drukke momenten kunnen dat er 3 zijn. Ook de vakantiedagen worden

onderling afgesproken.

De 3 dierenartsen zijn aandeelhouders van de kliniek en zijn tevreden over de financiële situatie. Er

werd wel vermeld dat de economische crisis ook in de praktijk voelbaar is, soms zijn er per dag iets

minder afspraken dan een aantal jaar geleden het geval was. Maar het is nog steeds een goed

draaiende praktijk voor eerste- en tweedelijns diergeneeskunde.

Een voordeel van de groepspraktijk is dat de patiënten daar steeds terecht kunnen, er is geen

samenwerking met andere praktijken voor de wachtdienst omdat ze onderling afwisselen. Op die

manier is het mogelijk om een normaal gezinsleven te hebben. Een ander voordeel is dat elke

dierenarts zijn eigen specialiteit heeft. Ze doen alle drie algemene consultaties, maar één doet vooral

de orthopedische gevallen, één heeft het cardiorespiratoir stelsel als specialisatie en de derde

dierenarts bekijkt de dermatologische en gastro-intestinale problemen. Er komt weleens een groep

kinderen over de vloer die door één van de dierenartsen dan begeleid wordt door de kliniek. De

praktijk heeft ook een website waar de kliniek wordt voorgesteld en waar de eigenaars terecht kunnen

voor openingsuren, telefoonnummers en interessante links.

12

2. STAGE GROTE HUISDIEREN 2.1 LOGBOEK GROTE HUISDIEREN

Datum

Uur Aard consultatie Opmerkingen

14/09/2010 13u Merrie (boerenpaard): hoefbevangen na

keizersnede

Tx: fenylbutazone po +

speciaal beslag.

Veulen chippen

17u Avondconsultatie: otitis externa hond Tx: otomax

mastceltumor/ chronische wonde? teen hond

Tx: verband 1 week.

15/09/2010 13u 3 merrie’s: drachtigheidsdiagnose echo

Veulen: gebroken halswervel C3 dwarsuitsteeksel

(RX): zwelling in de hals, brandwonden, pijnlijke

hals, geen zenuwsymptomen.

Tx: verzorging

brandwonden + op stal

houden.

17u30 Avondconsultatie: Duitse herder met

mammatumor

Hond; cryptorch

16/09/2010 16u Springpaard: diffuse zwelling + pijn thv de carpus

(Re) + koorts(mankheidsonderzoek)

Tx: fenylbutazone + Ab

(excenell)

17u30 Consultatie: konijn: tanden knippen

katten: vaccinatie

hond: liesbreuk

hond die perst: liesbreuk

18/09/2010 8u30 Paard: controle mankheid: verbetering

Paard: hoefabces uitsnijden (nog niet rijp),

abnormale stand na bekkenfractuur.

Tx: fenylbutazone

tot 12u Koe: controle uterus prolaps + ret. sec. :

nageboorte afhalen en uterus terugduwen.

Tx : baarmoeder-

tabletten (oxytetra.)

20/09/2010 9u Koe : keizersnede + koe : rectaal oz (dracht)

Shetlandpony: drachtigheidsonderzoek echo + 2

veulens schetsen (opstellen van signalement)

Transabdominale

controle vanaf 3-4 mnd.

Merrie (boerenpaard): hoeven behandelen met

joodtinctuur en opkuisen + doorligwonden

verzorgen.

Hoefbevangen na

keizersnede.

Mankende koe: interdigitale dermatits Tx: Pen-strep.+ finadyne

17u Consultatie: hond mammatumor

kat: abces+ ontwormen Tx: duphamox+cinulox

2 hamsters: bijtwonden

verzorgen.

13

21/09/2010 9u Paard: hoefabces uitsnijden Tx: opkuisen + verband

Paard: tanden vijlen + controle supplementatie

leverprobleem (sedochol)

Gestegen leverenzymes

bij bloedonderzoek.

11u Kat: operatie Salter-harris I fractuur thv de femur Plaatsen van 2 pinnen.

22/09/2010 9u 2 paarden vaccineren + controle chronisch lymfe

oedeem + schimmel

Veulen: abces thv de lymfeklier (griep) Tx: excenell

11u30 Hond: RX van de longen (hartprobleem); reeds

apnee bij sedatie.

Geen castratie mogelijk

(testis tumor).

Zwerfkat: euthanasie wegens blindheid en

tumoren.

2 verschillende oog

kleuren + omgekrulde

oorranden.

23/09/2010 Consultatie: hond perianaalfistel Tx: stomorgyl +

scheriproct

kat euthanasie kattenzieke +

nierinsufficiëntie

hond kennelhoest Tx: cortisone,

clavubactan, lysomusil.

honden vaccinatie

24/09/2010 9u30 Ezel: laminitis (te dik) + “mierennesten”. Tx: fenylbutazone +

rantsoenbeperking.

Shetlandpony: laminitis Tx: fenylbutazone

12u Hond: detartratie + tanden trekken

Hond: wegname squameus cel carcinoom thv de

voorpoot (teen) + nagels knippen.

25/09/2010 9u Merrie (boerenpaard): hoeven droogzetten en

opkuisen

Tx: dmv isobetadine en

joodtinctuur.

Veulen: luizen + 2 shetlandmerrie’s

drachtigheidsdiagnose echo + pony met neusvloei

Tx: Ab (Trimazine) +

Sarnacuran

12u30 Hond: spons opgegeten Tx: apomorfine

Kat: controle na operatie femur fractuur

1/10/2010 13u Paard: sarcoïden + melanomen thv de anus +

grote gewrichtsgallen.

Aankooponderzoek

14u Hond: hyperplasie klier van Meibomius +

detartratie + nagels knippen

Tx: wegname klier

9/10/2010 9u Geit: kreupel (snijwonde klauw) + bijsnijden

klauwen

Tx: ontsmetten +

verbandje

14

8/03/2011 8u30 Paard: transfaunatie (3 dagen: geen effect),

achteraf prednisolone (afbouwend): 2 dagen later

effect.

Jaarlijks diarree tijdens

de winter.

tot 11u 2 merrie’s: drachtigheidsdiagnose rectaal

onderzoek.

(dit jaar nog veulenen)

11u30 Hond: hechten wonden (gevochten) Tx:clavubactin + rimadyl

19/03/2011 18u Paard: op 3 benen + Li-achteraan algemene

zwelling tot in de lies: flebitis

Tx: excenell (3dagen) +

fenylbutazone

23/03/2011 8u30 Schaap: lammering Texel + recto-vaginale scheur Tx: finadyne + neopen

Koe: keizersnede

Paard: neusvloei (folliculaire faryngitis of griep) Tx: excenell

2 Paarden vaccineren

Merrie: hengstig spuiten Tx: dinolytic

tot 17u Paard: granulatieweefsel wegsnijden

17u30 Consultatie: vaccinatie + patellaluxatie Tx: Rimadyl

26/03/2011 9u Paard: hengstig spuiten Tx: Dinolytic

Paard: Installatie drachtigheidssingel

tot 12u Paard: controle hechting

23/04/2011 7u Merrie: baarmoederspoeling + bloedname veulen Ret. sec.

Merrie hengstig spuiten + controle navelbreuk

veulen

tot 10u Veulen: bloedname + controle navelontsteking

tot 12u Paard: wonde thv de borst + opgezet been

(spierwonde en kneuzing sinds 7dagen).

Tx: drain verwijderen +

dagelijks spoelen met

water en hibitane(+

stappen!)

23/10/2010 9u 3 merrie’s rectaal onderzoek + echo

(drachtigheidsdiagnose) + paard tandonderzoek.

tot 12u 2 koeien: rectaal onderzoek

(drachtigheidsdiagnose)

30/10/2010 13u30 Hengst: castratie Domosedan, Dolorex,

anti-tetanus serum,

neopen, fenylbutazone.

16u Hond: reuma Tx: NSAID’s( rimadyl) +

vetrijoint.

4/03/2011 18u Veulens: vaccinatie 2e keer

5/03/2011 10u-

11u

Shetlandpony: baarmoeder spoelen na abortus

rot veulen (dwarsligging met buik naar het

bekken).

T° nemen en kijken naar

inhoud spoeling =

finadyne (2dagen).

15

2.2 CASUÎSTIEK GROTE HUISDIEREN: Omphaloflebitis

Anamnese en klinisch onderzoek

Meestal gaat het om een veulen van 6 tot 14 dagen ouderdom. De eigenaars kunnen met de klacht

komen dat het veulen het niet goed doet en er suf bij loopt. De dierenarts moet in dit geval steeds de

navel palperen. In veel gevallen is het veulen wel nog normaal actief en is er bij palpatie enkel een

zeer pijnlijke, dikke en warme navel voelbaar die soms zelfs kan etteren. Normaal moet de navel na

enkele dagen al sterk in diameter verkleind zijn maar bij ontsteking is er een verdikte navelstreng

voelbaar. Tijdens het klinisch onderzoek kan de dierenarts altijd eens informeren of de eigenaars de

navel ontsmet hebben bij de geboorte en hoe dikwijls dit gebeurd is. Men kan ook navragen hoe hoog

de antistoffentiter was bij controle. Indien dit niet getest werd kan de test nog uitgevoerd worden. Dit

kan gebeuren door middel van een snap foal test of een glutaaraldehyde test. Normaal wordt het

antistof gehalte gecontroleerd tussen 18 en 24 uur na geboorte, maar het kan eventueel ook nog later

gebeuren. Bij een glutaaraldehyde test moet na toevoegen van glutaaraldehyde het serum ten laatste

na 7 minuten gestold zijn, dan heeft het veulen voldoende antistoffen. Indien het veulen in een vuile

stal of op een vuile weide staat kan dit al predisponerend zijn voor ontsteking van de navel bij veulens.

Differentiaal diagnose

- Leknavel of urachus patens:

Er lekt zichtbaar urine uit de navel. Normaal sluit de verbinding tussen de navel en de

urineblaas altijd vóór de geboorte van het veulen. In sommige gevallen gebeurt dit niet en lekt

er urine via de navel. De navel is niet pijnlijk en/of warm bij palpatie. Als behandeling kan de

navel dagelijks in joodtinctuur gedept worden tot deze gesloten is. In combinatie hiermee

wordt gedurende 10 dagen antibiotica (amoxicilline-clavulaanzuur) toegediend. Indien de

verbinding nog niet sluit kan chirurgie overwogen worden. In dat geval wordt de verbinding

met de urineblaas volledig verwijderd, inclusief de blaastop.

- Navelbreuk of hernia umbilicalis:

De navel is niet pijnlijk en er bevindt zich meer losse huid rondom de navel. De breukring is

duidelijk voelbaar bij palpatie. Het is mogelijk om de malse zwelling rond de navel volledig in

de buik te reduceren. De navel zelf is dun, afhankelijk van de leeftijd van het veulen. Indien de

eigenaars de navelstreng zelf hebben proberen doortrekken kan dit een mogelijk gevolg zijn.

Bij een normale geboorte zal de navel doorbreken, zonder hulp, op de plaats die van nature

vernauwd is. De hernia kan zichzelf nog oplossen en indien dit niet gebeurt is chirurgie

noodzakelijk om het probleem te verhelpen.

16

Complicaties

Bij ontsteking van de navel kunnen er complicaties optreden zoals leverabcessen, blaasinfectie en

polyarthritis. Leverabcessen zijn onder andere gekarakteriseerd door een slecht haarkleed. Bij een

urineweginfectie kunnen de veulens algemeen ziek zijn en vertonen polyurie. Polyarthritis komt bijna

niet meer voor maar in dat geval wordt er een punctie van de aangetaste gewrichten gedaan met een

celtelling.

Behandeling

De dierenarts zal de navel opkuisen en ontsmetten met een blauwe spray met antibiotica (cyclo-spray:

tetracycline). Afhankelijk van het karakter van het veulen wordt deze 5 tot 6 dagen geïnjecteerd met

excenell (+/- 10cc) of worden er, voor 10 dagen, antibiotica-tabletten (amoxycilline-clavulaanzuur) mee

gegeven aan de eigenaar. Indien het veulen algemeen ziek is en koorts heeft zal er ook finadyne (3-

4cc) toegediend worden. De eigenaars moeten dagelijks de navel controleren op pijnlijkheid en de

navel ontsmetten met de antibiotica spray. De dierenarts zal steeds de eigenaars aanraden om het

veulen in een zo proper mogelijke omgeving te houden. Meestal wordt aangeraden om het veulen met

de merrie op de weide te zetten, maar er moet rekening gehouden worden de behandeling van de

komende dagen. Na 6 tot 7 dagen zal de dierenarts de navel van het veulen opnieuw komen

controleren, tenzij het veulen algemeen nog niet beter is.

17

2.3 ANALYSE STRUCTUUR EN MANAGEMENT PRAKTIJK GROTE HUISDIEREN

Het is een eenmanspraktijk voor kleine en grote huisdieren. De dierenarts heeft na haar studies eerst

nog een jaar als vrijwillig intern gewerkt op de dienst grote huisdieren in Merelbeke. Daarna heeft zij in

een groepspraktijk gewerkt, afwisselend grote en kleine huisdieren. Tien jaar geleden startte ze haar

praktijk op die gemengd is. In het begin vooral grote huisdieren, maar de laatste jaren is het

patiëntenbestand van kleine huisdieren sterk uitgebreid.

De consultaties voor grote huisdieren gebeuren met de auto en ze beschikt over een draagbaar echo-

en RX toestel. Samen met enkele andere dierenartsen uit de streek, die ook een eenmanspraktijk

hebben, heeft de dierenarts een wachtdienst vooral voor de kleine huisdieren. De grote huisdieren

probeert de ze zoveel mogelijk zelf te consulteren. Er wordt onderling afgesproken welke dierenarts

wanneer van wacht is. Zowel het cliënteel van de kleine huisdieren als dat van de grote huisdieren

kunnen haar bereiken op haar gsm-nummer om een afspraak te maken. Voor de kleine huisdieren zijn

er dagelijks enkele vaste uren vrije consultatie in het kabinet of er kan telefonisch een afspraak

gemaakt worden. Geregeld, en vaak in combinatie met consultatie van grote huisdieren, worden er

ook kleine huisdieren “op ronde” behandeld. Het klantenbestand grote huisdieren bevat vooral

paarden, enkele kleine herkauwers en twee rundveebedrijven met vleesvee. Bij de eigenaars van

paarden zijn er een redelijk aantal die trekpaarden hebben. De dierenarts heeft zich voornamelijk

gespecialiseerd in de verloskunde van paarden.

Naast consultatie van kleine huisdieren worden er nog operaties uitgevoerd in het kabinet. De

dierenarts beschikt over een anesthesietoestel, operatiemateriaal en een autoclaaf voor sterilisatie.

Tijdelijk kunnen er honden of katten gehospitaliseerd worden. Het is een eenmanspraktijk, maar de

dierenarts staat soms wel telefonisch in contact met enkele andere dierenartsen om klinische gevallen

te bespreken.

De administratie wordt door de dierenarts zelf gedaan. Er wordt tijdens de consultatie van kleine

huisdieren gebruik gemaakt van een specifiek diergeneeskundig programma. Alle gegevens van de

patiënten worden per consultatie opgeslagen of aangevuld in de computer. Consultaties van grote

huisdieren met bijhorende medicatie worden genoteerd in een agenda en achteraf verwerkt op

computer.

18

3. ALGEMENE REFLECTIE

Beide stages waren zeer leerrijk. Het toepassen van de theorie in de praktijk maakt het makkelijker om

achteraf alles te memoriseren. Ook de theorie over praktische toepassingen, bijvoorbeeld bepaalde

hechtingen plaatsen of een sterilisatie, worden duidelijk na het zien of het zelf uitvoeren ervan. De

verplichte stages bij gezelschapsdieren en grote huisdieren zijn een belangrijk onderdeel van de

opleiding diergeneeskunde. Het laat de student toe om al een betere kijk te krijgen op de eerstelijns

diergeneeskunde en alles wat er bij komt kijken, zoals boekhouding, omgaan met de patiënten en de

eigenaars, enz.. De stages sporen ook verder aan om nog meerdere weken stage te lopen.

Persoonlijk vind ik het belangrijk om met verschillende dierenartsen mee te lopen, iedereen heeft

namelijk een andere manier van werken. Op die manier is het voor jezelf ook makkelijker om een

beeld te vormen over hoe je later zelf wil werken.

In de dierenkliniek, waar ik mijn stage kleine huisdieren gelopen heb, kwam zowel de eerstelijns als de

tweedelijns diergeneeskunde aan bod. Het was een drukke week waarin zowat van alles aan bod

gekomen is. Ik heb er met verschillende dierenartsen consultaties en operaties kunnen meevolgen.

Dat vond ik persoonlijk, als stagiair, wel een voordeel van de praktijk. Elke dierenarts had een

specialiteit, maar voor de algemene zaken kon de patiënt bij alle drie terecht. Dus het was wel

interessant om de verschillende manier van werken van elke dierenarts op te volgen. Na de

consultatie of tijdens een operatie kreeg ik telkens de kans om uitgebreid vragen te stellen en er werd

steeds een duidelijk antwoord gegeven. Ik vond het wel een nadeel dat ik totaal geen praktische

handelingen heb mogen uitvoeren. Het is te begrijpen dat de patiënt de beste zorgen moet krijgen,

want de eigenaar betaalt er voor, maar zelfs weinig ingrijpende handelingen zoals honden en katten

vaccineren of de operatie voorbereiden werd niet toegestaan. Tijdens mijn stage heb ik veel

theoretische kennis opgedaan, maar praktische vaardigheden heb ik vooral tijdens mijn stage bij grote

huisdieren geleerd.

Dankzij de dierenartsassistenten van de kleine huisdierenpraktijk heb ik ook veel bijgeleerd over het

reilen en zeilen in de praktijk zelf. Door hun jarenlange ervaring was het mogelijk om mij steeds

voldoende uitleg te geven bij verschillende situaties, zoals een hospitalisatie van een hond of een kat

voor een operatie of hospitalisatie van een hond met diarree. Maar ook met uitleg over het

computerprogramma, dat gebruikt werd voor registratie van alle gegevens van de patiënten, wisten ze

mij steeds te boeien. Het is een essentieel onderdeel van de stage om ook een idee te krijgen over

hoe de boekhouding en de administratie, in functie van het bedrijf, tot stand komen. In de loop van de

week hebben ze mij ook uitleg gegeven over de aan- en verkoop van medicatie, het contact met het

labo in verband met de verschillende bloedonderzoeken enzovoort.

De dierenkliniek kleine huisdieren is een ideaal voorbeeld van een groepspraktijk. Er is een goede

samenwerking tussen de dierenartsen en de assistenten waardoor er door de jaren heen een

rendabele eerste en tweedelijns praktijk is opgebouwd. Persoonlijk vind ik de eene dierenarts al meer

19

klantvriendelijk dan de andere, maar ze hebben wel alle drie een efficiënte manier van werken en

zowel de dierenartsen als de assistenten zijn vrij geliefd bij de eigenaars van de patiënten. Verder is

de praktijk op een efficiënte manier ingedeeld. Het onthaal ligt centraal aan de ingang van het gebouw

waardoor de patiënten bij het binnenkomen zich onmiddellijk laten registreren en bij het buitengaan

automatisch gaan afrekenen. Er is een aparte toegang voorzien via de apotheek zodat er niemand

gestoord wordt bij de levering van voeding of medicatie. De kliniek is voorzien van een vrij grote

operatieruimte waar het mogelijk is om twee tot drie operaties tegelijkertijd te laten doorgaan. Deze

staat via een deur in verbinding met de ruimte waar de medische beeldvorming plaatsvindt. Aan de

andere kant van de operatieruimte zijn de kamers gelegen voor de hospitalisatie van de honden en de

katten. Op die manier kan er efficiënt gewerkt worden zonder teveel heen en weer te lopen met dieren

onder anesthesie.

De tweede stage heb ik gelopen bij een dierenarts met als hoofdactiviteit grote huisdieren. ’s Avonds

is er, vier dagen per week, vrije consultatie voor de kleine huisdieren. Bij deze dierenarts heb ik

meerdere weken stage gelopen omdat ik hier de kans kreeg om ook praktische ervaring op te doen en

dit zowel bij kleine als grote huisdieren. De stage was veelzijdig, van slechte klauwen bij geiten, een

keizersnede bij een koe, tot drachtigheidsonderzoek bij paarden. Dat vond ik persoonlijk een voordeel

van de stage bij deze dierenarts, de student krijgt hierdoor een algemeen beeld over een praktijk gote

huisdieren. Tegenwoordig zijn er namelijk al veel dierenartsen die zich focussen op een bepaald

onderdeel, zoals orthopedie bij paarden of een rundveepraktijk. Op die manier kom je als student in

contact met verschillende personen die elk een andere manier hebben van omgaan met hun dieren.

Een boer heeft namelijk andere principes dan een hobbykweker met schapen of de eigenaar van een

hond en kat. Het is belangrijk voor later om met alle personen te leren omgaan. De dierenarts gaf bij

elke handeling steeds voldoende uitleg. Daarnaast werden als voorbeeld, onderweg naar een andere

klant, uitvoerig verschillende consultaties besproken. Na elke consultatie werden steeds de therapie

en mogelijke complicaties uitvoerig besproken. De dierenarts heeft na haar studies één jaar als intern

op de faculteit diergeneeskunde gewerkt. Dit heeft als voordeel dat ze geleerd heeft om alles op een

deskundige manier uit te leggen. Ik heb daarom ook de kans gekregen om praktische vaardigheden te

leren onder haar begeleiding. Dit was het grootste voordeel van deze stage. Praktische technieken,

zoals hechtingen plaatsen of injecties geven, krijg je namelijk enkel onder de knie door het veel uit te

voeren. De dierenarts had tijdens haar consultaties bij de grote huisdieren de neiging om de

betalingen door de eigenaars uit te stellen. Alles werd genoteerd in haar agenda, maar sommige

eigenaars betalen liever per consultatie in plaats van één grote rekening te betalen.

Ik heb op verschillende manieren enorm veel geleerd tijdens de stages. Zowel op het vlak van

diergeneeskunde zelf, als het omgaan met klanten en de administratie van alle gegevens. Zelf heb ik

nog geen duidelijk beeld over de toekomst. Na mijn studies zou ik wel nog graag een jaar als intern

werken in de paardenpraktijk “De Morette”. Maar spijtig genoeg kan je daar niet zelf over beslissen.

Op termijn zou ik in een groepspraktijk willen werken of, na enkele jaren ervaring, zelfstandig een

praktijk beginnen. Aangezien er al veel paardendierenartsen rondrijden in België realiseer ik me wel

20

dat het moeilijk kan worden om een leuke job te vinden. Ik zou het dan ook niet erg vinden om tijdelijk

ergens anders te werken. Hoe meer ervaring, hoe beter. Ik zou wel willen proberen om na mijn studies

nog regelmatig bijscholing te volgen of extra diploma’s te halen, uiteraard in verband met

diergeneeskunde.

Als laatste zou ik nog eens willen vermelden dat de verplichte stages een nuttig onderdeel zijn van de

opleiding diergeneeskunde. Je leert verschillende werkwijzen kennen, met hun voor- en nadelen. Het

opstellen van een logboek is een overzichtelijke weergave van wat je allemaal al gezien hebt. De

studie diergeneeskunde is een zware studie die veel tijd in beslag neemt en waar de meeste onder

ons veel voor moeten opgeven. Daarom vind ik persoonlijk dat het nuttiger zou zijn om een

interessante stage te lopen in plaats van uren achter je bureau aan de stageverslagen te werken.

UNIVERSITEIT GENT

FACULTEIT DIERGENEESKUNDE

Academiejaar 2010-2011

THERMOGRAFIE BIJ PAARDEN

door

Natalie De Schrijver

Promotor: Prof. Dr. Ann Martens Literatuurstudie in het kader

van de masterproef

De auteur en de promotor(en) geven de toelating deze studie als geheel voor consultatie beschikbaar te stellen voor

persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de

verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van gegevens uit deze studie.

Het auteursrecht betreffende de gegevens vermeld in deze studie berust bij de promotor(en). Het auteursrecht beperkt zich tot

de wijze waarop de auteur de problematiek van het onderwerp heeft benaderd en neergeschreven. De auteur respecteert

daarbij het oorspronkelijke auteursrecht van de individueel geciteerde studies en eventueel bijhorende documentatie, zoals

tabellen en figuren.

De auteur en de promotor(en) zijn niet verantwoordelijk voor de behandelingen en eventuele doseringen die in deze studie

geciteerd en beschreven zijn.

VOORWOORD Ik wil van de gelegenheid gebruik maken om enkele personen te bedanken die geholpen hebben bij

de realisatie van deze literatuurstudie. Op de eerste plaats wil ik mijn promotor, Prof. Dr. Ann Martens,

bedanken voor het telkens opnieuw kritisch lezen en snel verbeteren van mijn tekst. Ondanks haar

drukke programma kon ik steeds bij haar terecht voor het nodige advies. Verder wil ik ook nog Dr.

Maarten Oosterlinck bedanken voor het verstrekken van enkele foto’s met bijhorende informatie. Ook

Inge Comeyne, een medestudent en ondertussen een goede vriendin, zou ik willen bedanken voor de

tips bij het opmaken van de lay-out en al de uren die we samen aan onze literatuurstudie gewerkt

hebben. Ten laatste wil ik mijn vriend, Bram Vereertbrugghen, bedanken voor alle steun tijdens deze

zware studie.

INHOUDSOPGAVE

SAMENVATTING .................................................................................................................................... 1

1. INLEIDING ........................................................................................................................................... 2

2. LITERATUURSTUDIE ......................................................................................................................... 3

2.1 THERMOGRAFISCHE APPARATUUR ........................................................................................ 3

2.2 ALGEMENE PRINCIPES .............................................................................................................. 5

2.3 THERMOGRAFISCH PATROON BIJ HET PAARD ...................................................................... 6

2.3.1 Algemeenheden ..................................................................................................................... 6

2.3.2 Thermografisch patroon van enkele aandoeningen bij het paard ......................................... 9 2.3.2.1 De voet .......................................................................................................................................... 9 2.3.2.2 Gewrichtsaandoeningen .............................................................................................................. 10 2.3.2.3 Aandoeningen van de lange beenderen ...................................................................................... 11 2.3.2.4 Peesaandoeningen ..................................................................................................................... 12 2.3.2.5 Proximale insertiedesmopathie van de interosseus .................................................................... 13 2.3.2.6 Spierletsels .................................................................................................................................. 14 2.3.2.7 De rug.......................................................................................................................................... 15

2.3.3 Andere toepassingen van thermografie bij paarden ............................................................ 17 2.3.3.1 Beoordelen van het effect van een perineurale anesthesie op de thermografische beelden van de

distale voorbenen bij het normale paard. ................................................................................................ 17 2.3.3.2 Beoordeling van de dracht bij een hoog-drachtige merrie met behulp van digitale infrarood

thermografie. ........................................................................................................................................... 21 2.3.3.3 De mogelijkheden van thermografie bij het diagnosticeren van seizoensgebonden dermatitis of

zomereczeem bij paarden. ...................................................................................................................... 22 2.3.3.4 Vroegtijdige detectie van drukplaatsen bij het gebruik van een gips ter hoogte van het distale

lidmaat. .................................................................................................................................................... 23 2.3.3.5 Het gebruik van thermografie voor detectie van palmaire digitale neurectomie. ......................... 25

2.4 DE RELATIE TUSSEN THERMOGRAFIE EN ANDERE BEELDVORMENDE TECHNIEKEN. .. 27

2.5 CONCLUSIE................................................................................................................................ 28

3. LITERATUURLIJST ........................................................................................................................... 29

BIJLAGE ................................................................................................................................................ 31

SAMENVATTING Thermografie is een niet-invasieve techniek die de temperatuur van de huid meet en omzet naar een

visueel patroon van kleurverschil. De techniek kan opgedeeld worden in een “contact” methode en

een “niet-contact” methode. Verder kan de “niet-contact” methode opgedeeld worden in een gekoelde

en een ongekoelde techniek. Tegenwoordig krijgt de ongekoelde infrarood camera, die geen contact

maakt met het paard, de voorkeur. Daarenboven wordt in de diergeneeskunde meestal “real-time”

thermografie toegepast waarbij hetzij bewegende of bevroren beelden gegenereerd worden. Bij

aankoop van een infrarode thermografische camera moet rekening gehouden worden met de

specifieke instellingen die eigen zijn aan het gebruiksdoel van de camera (in de bijlage worden enkele

infrarood camera’s voor diergeneeskundig gebruik voorgesteld). Verder moet een thermografische

evaluatie grondig voorbereid zijn om vals positieve beelden te voorkomen. Ook tijdens het onderzoek

moet rekening gehouden worden met verschillende invloeden uit de omgeving.

Thermografie kan toegepast worden voor evaluatie van de verschillende anatomische onderdelen van

het lichaam van het paard. Eerst wordt een beschrijving gegeven van het normale thermografische

patroon van het paard. Daarna worden de pathologische beelden besproken van onder andere de

ondervoet, de pezen, de spieren, de rug enzovoort. Belangrijke aandoeningen zoals laminitis en een

proximale insertiedesmopathie van de interosseus worden uitgebreid toegelicht. De laatste jaren wordt

thermografie ook meer gebruikt in het kader van wetenschappelijk onderzoek. Er werd onderzocht of

thermografie kan gebruikt worden voor de detectie van drukwonden bij het gebruik van een gips, voor

drachtigheidsdiagnose, voor detectie van injectieplaatsen van anesthetica ter hoogte van de distale

ledematen, voor detectie van een palmaire digitale neurectomie en om een onderscheid te maken

tussen paarden die wel of niet gevoelig zijn aan zomereczeem.

Tenslotte wordt thermografie ook vergeleken met andere beeldvormende technieken waarvan gebruik

gemaakt wordt in de diergeneeskunde.

2

1. INLEIDING Thermografie geeft een grafische reflectie over de oppervlakte temperatuur van de verschillende

anatomische regio’s. Het is een niet-invasieve techniek die de vrijgestelde warmte meet (Yanmaz L.

E., Okumus Z. and Dogan E., 2007) en omzet naar een visueel patroon van kleurverschil (Eddy A. L.,

Van Hoogmoed L. M. and Snyder J. R., 2001). Thermografische beeldvorming is één van de meest

efficiënte manieren om de verdeling van de temperatuur over het lichaam te meten en bilateraal te

vergelijken. De variatie in temperatuur is te wijten aan veranderingen in de doorbloeding van het

onderliggend weefsel. Het lichaam is thermisch zeer symmetrisch waardoor subtiele veranderingen in

temperatuur snel opgemerkt worden. De abnormale temperatuursverschillen kunnen op die manier

gerelateerd worden aan onderliggende afwijkingen of abnormaliteiten (Bowers S., Gandy S.,

Anderson B., Ryan P., Willard S., 2009).

Hippocrates werd beschreven als de eerste fysicus die “thermografie” toepaste. Hij smeerde modder

uit over het lichaam van een patiënt en observeerde de snelheid waarmee de modder opdroogde. Hij

besloot dat de plaats die het eerst opdroogde ook de problematische regio voorstelde. Op die manier

werd voor het eerst een vorm van thermografie toegepast. In 1928 te Frankfurt werd door Professor

Czerny het eerste thermografische beeld van een mens becommentarieerd (Berz R., Sauer H., 2007).

In 1950 werden elektronische infrarood sensoren voor het eerst gebruikt voor militaire doeleinden en

daarna toegepast in de humane geneeskunde (Yanmaz L. E., Okumus Z. and Dogan E., 2007). In

Duitsland (1952) werd voor het eerst infrarood thermografie gebruikt voor medische doeleinden. De

fysicus Reeh ontwikkelde samen met de arts Schwamm een infrarood detector bolometer voor het

uitvoeren van sequentiële thermische metingen van gedefineerde regio’s op het menselijke lichaam

(Berz R., Sauer H., 2007). In 1966 werd thermografie geïntroduceerd in de diergeneeskunde waar het

sindsdien ook bij paarden wordt toegepast (Yanmaz L. E., Okumus Z. and Dogan E., 2007).

3

2. LITERATUURSTUDIE

2.1 THERMOGRAFISCHE APPARATUUR

Thermografie kan men opdelen in een “contact” en “niet-contact” methode. Bij “contact” thermografie

worden vloeibare kristallen in een vervormbare basis gehanteerd. Om deze techniek toe te passen

voor medische doeleinden is er een aanpassing gebeurd. De vloeibare kristallen liggen ingebed in een

basis van latex. Deze basis wordt dan verwerkt in een flexibele en duurzame plaat zodat deze

gemakkelijk kan gebruikt worden bij verschillende huidtypes en –contouren. De kristallen veranderen

van vorm en kleur naargelang de temperatuur waarmee ze in contact komen. Ze reflecteren daarom

een specifieke kleur als ze in direct contact komen met huid van een welbepaalde temperatuur. De

specifieke kleur van een kristal stelt een bepaalde temperatuur voor (Turner, 1991) en het geheel

wordt weergegeven als een gekleurde thermografische figuur (Yanmaz et al., 2007). Er kunnen echter

vals positieve thermografische resultaten voorkomen omdat de temperatuur van de huid kan

beïnvloed worden door het rechtstreeks contact met de latex basis (Turner, 1991; Yanmaz, 2007). Als

de temperatuur tussen de flexibele plaat en de huid sterk verschilt zal er bij contact, door geleiding van

de warmte, een onjuiste temperatuur afgelezen worden. Ook de manier van toepassing is van belang:

indien de latex basis hard wordt aangedrukt op bijvoorbeeld een tuberkel, kan dit ook een vals

positieve “hot spot” veroorzaken (Turner, 1989). Wegens deze talrijke problemen wordt de techniek

bijgevolg minder toegepast in de (dier)geneeskunde (Turner, 2001).

“Niet-contact” thermografie geniet tegenwoordig de voorkeur. Er bestaat een gekoelde en ongekoelde

technologie. De gekoelde apparatuur meet de temperatuur door gebruik te maken van een detector

van infrarode straling. De detector moet afgekoeld worden omdat er interferentie zou kunnen ontstaan

door de warmte geproduceerd door de camera (Turner, 2001). De detectoren bevatten het

temperatuur-gevoelige barium strontium titanaat (BST) (Eddy et al., 2001). Om systematisch een

volledig gezichtsveld te meten wordt een serie van spiegels gebruikt (Turner, 2001). Wanneer er in het

BST een temperatuursverandering voorkomt wordt er een elektrisch signaal gegenereerd (Eddy et al.,

2001). De camera staat in verbinding met een kathodestraalbuis en de intensiteit van de

waargenomen straling is gelinkt aan een elektronisch signaal. Dit signaal vormt een beeld van het

voorwerp door middel van verschillende grijze tinten die weergegeven worden op de

kathodestraalbuis. De grijsschaal is dus proportioneel met de stralingsintensiteit. Het zwart-witte beeld

kan omgezet worden in een gekleurd thermogram door het gebruik van microchips (Turner, 2001).

Thermografische camera’s worden niet beïnvloed door de intensiteit of de hoeveelheid licht die

voorkomt bij de opnames. Dit is ook sterk verbeterd sinds gewerkt wordt met een spectrum van brede

golven (7-14µm), wat minder beïnvloed wordt door zonlicht in vergelijking met het spectrum van korte

golven (Eddy et al., 2001). Het is een nadeel dat er een computer moet aangesloten worden op de

camera, waardoor de apparatuur moeilijker te transporteren is. De infrarode straling wordt bij de niet-

4

gekoelde techniek gericht en gemeten via een aantal detectoren, er wordt gebruik gemaakt van een

type “focal plane array” (Turner, 2001).

Bij de aankoop van een thermografische infrarode camera moeten er enkele mogelijkheden

overwogen worden. Een spectraal bereik van 8 tot 14 µm is ideaal voor medische toepassing omdat

de huidemissie daar optimaal is. Op deze afstand is er ook weinig contaminatie van de omgeving.

Omdat “real-time” thermografie alle problemen in verband met beweging van het beeld wegwerkt

geniet deze techniek de voorkeur boven de “still” thermografie. De beoordeling verloopt op die manier

beter omdat er onmiddellijk veranderingen kunnen waargenomen worden en de beeldvorming veel

sneller tot stand komt. Gekoelde camera’s kunnen een verschil in temperatuur waarnemen tot op

0.01°C. De sensitiviteit ligt hierbij hoger dan deze van de ongekoelde camera’s, die maar tot een

verschil van 0.1°C kunnen detecteren. Voor medische thermografie is het echter voldoende om

slechts een verschil van 0.3°C waar te nemen (Turner, 2001). Het thermografisch patroon geeft door

middel van verschillende kleuren het verschil in temperatuur weer. Wit of rood stelt een warmere zone

voor en blauw of zwart staat voor een koudere regio (Eddy et al., 2001). Ook de draagbaarheid en de

duurzaamheid zijn van groot belang. Bij gebruik in de diergeneeskunde is het belangrijk dat het toestel

zonder veel problemen te transporteren is. Bij gebruik van gekoelde camera’s betekent dit meestal

een extra kost. De ongekoelde camera’s bevatten geen dynamische onderdelen en zijn daardoor

draagbaar en duurzaam bij gebruik in de praktijk (Turner, 2001). Een ideaal systeem om paarden te

evalueren zou een drietal onderdelen moeten bevatten: De lens van de camera moet een hoek

hebben van 20°- 30°, de mogelijkheid zou moeten bestaan om de camera op een statief 1.5 tot 2

meter boven de rug van het paard te plaatsen en de temperatuurschaal zou verstelbaar moeten zijn

tot op 0.5-0.6°C nauwkeurig (Eddy et al., 2001). In aansluiting op al deze argumenten geeft Turner

(2001) de voorkeur aan de niet-gekoelde camera’s (fig. 1) (Turner,

2001).

Bij aankoop van een thermografische infrarode camera is het ook

belangrijk om te informeren naar de resolutie van de detectoren. Hoe

meer pixels, hoe hoger de resolutie, hoe beter de kwaliteit van het

beeld zal zijn. Om nauwkeurige en herhaalbare resultaten te

produceren is het noodzakelijk dat er zich op de camera een input

bevindt voor de emissiviteit en een input voor de gereflecteerde

temperatuur. Als derde aandachtspunt is het essentieel dat de

eigenaar van de camera de batterij zelf kan vervangen. Verder moet

de camera de thermografische beelden automatisch omzetten naar

een JPEG formaat, op die manier is er geen extra software nodig. Er

is echter wel software nodig om de beelden te analyseren en een

bijhorend verslag op te stellen. Het moet mogelijk zijn om deze

software regelmatig te updaten. Tenslotte is het aan te raden om te

beschikken over een breed temperatuursinterval (FLIR, 2010).

Fig. 1: FLIR E60bx Veterinary

thermal imaging camera. Dit is een

niet-gekoelde, draagbare camera

met “touch screen” waarvan men de

batterij zelf kan vervangen. (zie

BIJLAGE) (uit infobrochure FLIR,

2010).

5

2.2 ALGEMENE PRINCIPES

De warmte, geproduceerd door het lichaam, wordt continu uitgezonden via straling, convectie,

verdamping of conductie. De temperatuur gemeten ter hoogte van de huid is bijgevolg steeds een

onderschatting van de werkelijke lichaamstemperatuur. De temperatuur in het lichaam meet ongeveer

5°C meer. De huid ontvangt haar warmte van de lokale bloedcirculatie en het metabolisme van de

weefsels. Verschillen in temperatuur van de huid worden bijgevolg veroorzaakt door veranderingen in

lokale doorbloeding aangezien het metabolisme van de weefsels constant blijft. Daarbij zijn de venen

warmer dan de arteries omdat ze metabolisch actieve zones draineren. Oppervlakkig gelegen venen

geven dus meer warmte af aan de huid dan oppervlakkige arteries. Dit geeft een evenredig verband

tussen de veneuze drainage van hoog metabolische regio’s en de warmte die wordt afgegeven aan de

huid (Turner, 2001).

Het thermografisch patroon van een bepaalde zone wordt voorspeld aan de hand van de doorbloeding

en de omlijning van die zone (Turner et al., 1986). Onderliggende spieren zullen bij activiteit de

temperatuur doen stijgen (Turner, 2001).

Bij inflammatie ten gevolge van weefselbeschadiging treedt er een stijging van de temperatuur op

door de verhoogde bloedcirculatie (Turner et al., 1986). Deze “hot spot” ligt meestal vlak boven het

beschadigde weefsel (Stromberg, 1973; Stromberg, 1974; Lamminen en Meurman, 1980; Purohit en

McCoy, 1980; Purohit et al., 1980; Vaden et al., 1980; Bowman et al., 1983; Turner et al., 1983;

Turner et al., 1986; Hall et al., 1987; Turner, 1989). Echter, bij sommige vormen van

weefselbeschadiging kan er door verminderde bloedvoorziening ook een daling van de temperatuur

voorkomen. Dit wordt bvb. waargenomen bij zwelling, thrombose van een vene of een infarct van het

weefsel (Turner et al., 1986; Turner 1989). Rond deze zone met een lagere temperatuur ligt een

warmere regio door shunt-vorming van bloedvaten (Turner, 2001).

Bij productie van thermografische beelden dienen 4 factoren nauwkeurig gecontroleerd te worden.

Ten eerste moet beweging van het paard zoveel mogelijk vermeden worden, tenzij men gebruik maakt

van “real-time thermography”. Sedatie door toediening van anesthetica wordt ten stelligste afgeraden

omdat deze medicatie een invloed heeft op de perifere bloedcirculatie en het cardiovasculair systeem.

Bijgevolg kunnen er foutieve thermografische patronen ontstaan (Turner, 2001). Ten tweede dient de

vreemde stralingsenergie gecontroleerd te worden (fig. 2). Thermografische opnames moeten

genomen worden in afwezigheid van direct zonlicht (Turner et al., 1986) en bij voorkeur in een

verduisterde omgeving. 20°C of 68°F wordt aangenomen als ideale omgevingstemperatuur, maar

zolang het paard niet zweet mag de temperatuur variëren. Bij een temperatuur die lager ligt dan 30°C

(86°F) zorgen straling en verdamping voor het verlies aan warmte, terwijl zweten bij deze temperatuur

nog niet voorkomt. Bij zeer lage omgevingstemperaturen kan er vasoconstrictie ter hoogte van de

onderbenen vastgesteld worden, die een verandering van de thermografische patronen teweeg

6

brengt. Vasodilatatie kan gestimuleerd worden door het paard in beweging te brengen vóór opname.

Ten derde wordt tocht het best voorkomen, een constante luchtpassage is ideaal. Vóór het afnemen

van thermografische opnames is het aan te raden het paard 10-20 minuten te laten acclimatiseren

aan de omgeving (Turner, 2001). Ten slotte moet vreemd materiaal ter hoogte van het huidoppervlak

zoveel mogelijk vermeden worden omdat dit aanleiding geeft tot een afwijkend thermografisch beeld.

Artefacten worden veroorzaakt door vreemd materiaal zoals debris, littekenweefsel, haren, smeersel

of bepaalde omhulsels zoals bandages (Turner et al., 1986). Om dit te voorkomen dient er voor

gezorgd te worden dat het vreemd materiaal reeds 2 uur voor afname wordt verwijderd door de huid

grondig te reinigen en bandages en dergelijke te verwijderen. De vacht dient steeds geëvalueerd te

worden op zijn haarlengte. Om verkeerde thermografische patronen te voorkomen is het haar best zo

kort en uniform mogelijk (Turner, 2001).

Fig. 2: Indien iemand voor slechts enkele minuten zijn hand op het paard legt krijg je een afwijkend thermografisch beeld

(Foto’s: http://www.paarden-thermografie.nl/Artefacten.html).

2.3 THERMOGRAFISCH PATROON BIJ HET PAARD

2.3.1 Algemeenheden

Gebaseerd op deze feiten kan men enkele vaststellingen doen in verband met het thermografisch

patroon bij het paard. Er bevindt zich een warmere zone in het midden op de rug (Purohit en McCoy,

1980; Turner et al., 1986) (fig.5), de borst, tussen de achterbenen en langs de ventrale middenlijn op

de buik (Turner, 2001). De rugspieren, beiderzijds symmetrisch langs de warmere lijn, vertonen een

temperatuursverschil van ongeveer 0.5°-1°C. Het hoofd en de distale ledematen hebben algemeen

gezien ook een lagere temperatuur (Colles en Pusey, 2003) (fig.3). Ter hoogte van het proximale deel

van de ledematen verloopt het patroon volgens het verloop van de hoofdvenen, met de vena

cephalica vooraan en de vena saphena achteraan. De regio’s van de dorsale carpus of de tarsus, de

dorsale kogel en het kootbeen, zijn bij een dorsale opname koeler omdat er subcutaan geen

belangrijke bloedvaten voorkomen. Ter hoogte van het distale lidmaat is de warmste zone gelegen

7

nabij de arterioveneuze plexus van de kroonrand (fig.4). Bij een palmaire of plantaire opname ligt er

een warmere zone tussen de hoefballen die de middenlijn van de hiel volgt. De pezen vertonen hier

een koeler beeld. Tussen het pijpbeen en de buigpezen komt er opnieuw een warmere zone voor die

het verloop van de mediale palmaire vene in het voorbeen of de metatarsale vene in het achterbeen

volgt (Turner, 2001).

Van de verdachte regio moeten minimum 2 opnames gemaakt worden, loodrecht op elkaar. Bij

onderzoek van de ledematen van een paard zijn er 4 opnames nodig per lidmaat (dorsaal,

palmair/plantair, mediaal en lateraal) (Turner et al., 1986). Zo wordt nagegaan of een hot spot

consequent voorkomt op dezelfde plaats (Turner, 2001).

In de diergeneeskunde zijn er verschillende toepassingen van thermografie bij het paard. Vooreerst

kan het gebruikt worden als hulp bij het klinisch onderzoek en het stellen van een diagnose.

Thermografische camera’s zijn immers tot 10 keer meer gevoelig dan de hand voor het detecteren van

temperatuursverschillen. Hierdoor wordt het makkelijker om asymmetrie vast te stellen en verdachte

anatomische gebieden af te bakenen. Als er een verschil tussen 2 anatomisch symmetrische regio’s

vastgesteld wordt van meer dan 1°C kan dit een indicatie zijn voor een inflammatoire reactie. Zowel

een stijging als een daling in temperatuur zijn belangrijk bij evaluatie. De thermografische patronen

kunnen de aandacht trekken naar een bepaald zone waar men verder onderzoek kan op doen d.m.v.

medische beeldvorming, zoals echografie of radiografie om de uiteindelijke diagnose te stellen. Deze

informatie kan zorgvuldig gebruikt worden bij het stellen van de diagnose. Daarnaast kan men

thermografie ook gebruiken voor de nauwkeurige opvolging van paarden in een trainingsschema. De

paarden worden wekelijks gescreend waarbij thermografische veranderingen reeds 2 weken vóór de

klinische veranderingen gedetecteerd worden. Zo kan de subklinische problematiek vroegtijdig

aangepakt worden waardoor er snel een aanpassing in het trainingsschema kan worden doorgevoerd

om kwetsuren te vermijden (Turner, 2001). Een ander en recent voorbeeld van deze laatste

toepassing is het vroegtijdig detecteren van drukwonden bij gipsen d.m.v. thermografie (Levet et al.,

2009).

8

Fig.3: Laterale en craniale thermografische opname van de spieren van het voor- en achterbeen (zwarte lijn) en de

metacarpus/ metatarsus (witte lijn) bij een klinisch normaal paard. Op het thermografisch patroon zijn de relatieve temperaturen

voorgesteld in plaats van de absolute temperaturen (de kleurvariatie wordt bepaald door de sensitiviteit van de camera) Het

kleurspectrum kan voor elke studie verschillend zijn. De “real-time” oppervlaktetemperaturen worden door de camera ook

numeriek opgeslagen waardoor de waarden voor elke studie bekend zijn (uit Simon et al., 2006).

Fig.4: De kroonrand van de normale hoef (uit

Yanmaz et al., 2007).

Fig.5: Dorsale thermografische opname van de

gluteusregio bij het normale paard (Tunley en Henson, 2004).

9

2.3.2 Thermografisch patroon van enkele aandoeningen bij het paard

2.3.2.1 De voet

Thermografie wordt gebruikt als hulp bij het stellen van een diagnose of de evaluatie van problemen

ter hoogte van de hoef (Stromberg, 1974; Purohit en McCoy, 1980; Turner et al., 1986). Enkele

voorbeelden zijn; laminitis of hoefbevangenheid (fig.7), palmaire pijn aan de voet, abcessen (fig.6),

keratomen of een plaatselijke vermeerdering van de hoorn en andere inflammatoire processen.

Thermografie helpt bij het lokaliseren van de probleemzone, het vaststellen van de graad van

ontsteking en het opstellen van een behandelingsschema. Een thermografische evaluatie kan

uitgevoerd worden indien het klinisch en radiografisch onderzoek niet beslissend zijn. Men kan echter

geen definitieve diagnose stellen enkel op basis van de thermografische beelden (Turner, 2001).

De vier hoeven worden steeds van dorsaal naar palmair/plantair gescreend en contralateraal

vergeleken. Een temperatuurverschil tussen de hoeven van meer dan 1°C kan als significant

beschouwd worden. Lokale inflammatoire aandoeningen van de hoef, zoals abcessen, kneuzingen of

fracturen zijn gekenmerkt door lokale “hot spots” die na arbeid nog meer tot uiting komen.

Inflammatie ter hoogte van de kroonrand kan moeilijk zijn om vast te stellen omdat dit reeds de

warmste regio van het onderbeen is (Purohit en McCoy, 1980). In bepaalde gevallen kunnen de 4

hoeven in het inflammatoir proces betrokken zijn en dan kan de temperatuur van de hoeven

vergeleken worden met de temperatuur van het gebied tussen de hoefballen. Een temperatuurverschil

tussen elk van de vier voeten van meer dan 1°C is significant (Turner, 2001).

Verandering van het thermografisch patroon van de hoefwand kan een indicatie zijn voor laminitis

(fig.7). Dit is gekarakteriseerd door een ontsteking van de lamellen in de hoefwand. De kroonrand is

doorgaans 1 tot 2°C warmer dan de andere structuren van de hoef en naarmate de hoef deze hogere

temperatuur meer gaat benaderen is er een indicatie voor een inflammatoir proces. Thermografie kan

voordelig zijn voor de opvolging van de herstellende hoef, maar ook voor de opvolging van de

contralaterale hoef, omdat er namelijk contralaterale laminitis kan optreden ten gevolge van elke

aandoening die erge claudicatie veroorzaakt. De ontsteking in de contralaterale voet kan al

vastgesteld worden nog voor er mankheid optreedt. Zo kan er vroegtijdig een preventieve therapie

ingesteld worden (Turner, 2001).

Bij thermografische evaluatie van een paard met het “palmar foot pain syndrome” (Turner et al., 1983)

werd er een gereduceerde bloedcirculatie aan de palmaire/plantaire zijde van de hoef vastgesteld. De

“hot spots”, zichtbaar op het thermografische beeld, worden geassocieerd met hoef onbalans. Hierbij

worden de steunende krachten niet evenredig verdeeld over het volledige draagvlak van de hoef.

Thermografie kan gebruikt worden voor de beoordeling van de doorbloeding van het palmaire of

plantaire deel van de hoef. De voet wordt geëvalueerd vóór en na de arbeid. Bij het paard is een

temperatuursverhoging van de hoef van 0.5°C na arbeid volkomen normaal. Bij 50 % van de paarden

10

met het “palmar foot pain syndrome” wordt deze temperatuursstijging in het caudale deel van de hoef

niet vastgesteld, wat te wijten is aan de lage doorbloeding (Turner, 2001).

Fig.6: Een hoefabces ter hoogte van het rechter lidmaat Fig.7: Bilaterale acute laminitis (Foto’s: M. Oosterlinck).

(Foto’s: Maarten Oosterlinck).

2.3.2.2 Gewrichtsaandoeningen

Een normaal gewricht heeft een lagere temperatuur dan de omliggende structuren. Het

spronggewricht vormt hierop een uitzondering daar er mediaal een verticale hot spot voorkomt

veroorzaakt door de vena saphena. De gewrichten worden het best thermografisch geëvalueerd via

een dorsale opname (Stromberg, 1974; Vaden et al., 1980). Bij inflammatie van een gewricht toont het

thermografisch beeld een ovaalvormige zone met een gestegen temperatuur die horizontaal naar

lateraal en mediaal verspreidt. De distale gewrichten vormen een uitzondering op de regel, het

thermisch patroon is daar circulair bij ontsteking (fig.8). De temperatuur ligt hoger ter hoogte van de

aanhechting van het gewrichtskapsel in tegenstelling tot het centrum van het gewricht dat relatief koel

is. Dit kan gerelateerd zijn aan de hogere druk die het gewricht ondervindt door de zwelling waardoor

secundair een vermindering van de doorbloeding ontstaat. Het verschil in temperatuur van het

gewricht is afhankelijk van meerdere factoren waardoor er geen correct verband kan gelegd worden

tussen de temperatuursstijging en de mate van beschadiging van het gewricht. Hoe chronischer het

probleem is, hoe lager de temperatuursstijging zal zijn. Andere invloeden zijn oa. de graad van

synoviale degeneratie, de ergheid van kraakbeenschade en de aan- of afwezigheid van

osteochondrale fragmenten. Het is echter nog niet bekend in welke mate deze verschillende factoren

de temperatuur van het gewricht bepalen. Bij inflammatie van een gewricht verandert het thermisch

patroon reeds 2 weken vóór er klinische symptomen van manken optreden (Vaden et al., 1980). Op

die manier kan thermografie gebruikt worden als een hulp bij de training van paarden. De

trainingsschema’s kunnen vroegtijdig worden aangepast bij het detecteren van een lokale inflammatie

om zo het gewricht te ontlasten en zware blessures te voorkomen (Turner, 2001).

11

Fig.8: Een duidelijk verhoogde huidtemperatuur ter hoogte van

het ontstoken kogelgewricht (Eddy et al., 2001).

2.3.2.3 Aandoeningen van de lange beenderen

Om de temperatuur van de huid te beïnvloeden moeten de lange beenderen hiermee in nauw contact

liggen (fig.9). Thermografie is als gevolg van weinig belang bij het stellen van een diagnose in verband

met aandoeningen van de lange beenderen omdat enkel de temperatuur van de huid geëvalueerd

wordt. Beenderen die bedekt zijn door een zware spierlaag kunnen thermografisch niet correct

geëvalueerd worden. Enkel bij de beoordeling van dorsale problemen ter hoogte van de metacarpus

of stress fracturen van de radius of de tibia kan thermografie van toepassing zijn (Turner, 2001).

Thermografie is een waardevolle hulp voor het opsporen van abnormaliteiten ter hoogte van de

metacarpi bij volbloeden. Er worden afwijkingen gevonden bij maximaal 60% van de 2-jarige paarden

die in training zijn (Lance, 2004).

Aandoeningen van de dorsale metacarpus of “bucked shin complex” kunnen ingedeeld worden in 3

categorieën. Bij de eerste categorie kan pijn vastgesteld worden bij palpatie van de metacarpus, maar

er zijn geen pathologische afwijkingen zichtbaar bij radiografie. Categorie 2 vertoont pijn bij palpatie

van de metacarpus en er is een subperiostale callus te zien op de radiografische opnames. Categorie

3 is gekarakteriseerd door pijn bij palpatie van de metacarpus en een radiografisch zichtbare stress

fractuur. Thermografie helpt bij differentiatie van categorie 2 en 3 omdat deze de eerste 2 tot 3 weken

radiografisch niet te onderscheiden zijn. Het detecteren van een stress fractuur, via radiografie, is dan

nog niet mogelijk. Ter hoogte van de dorsale diafyse van de metacarpus komen bij categorie 1 en 2

“hot spots” voor die 1 tot 2°C warmer zijn dan de omliggende structuren. Dit in tegenstelling tot de

derde categorie waar, bij een dorso-palmaire opname, de “hot spots” eerder lateraal of mediaal

zichtbaar zijn en gerelateerd zijn aan een stress fractuur. Deze categorie 3 “hot spots” zijn ook 2 tot

3°C warmer dan de omliggende structuren (Stromberg, 1974). Door toepassing van thermografie kan

er een voorlopige en vroegtijdige diagnose gesteld worden waardoor een gepaste therapie vroeger

kan toegepast worden (Turner, 2001).

12

Fig.9: Een schiefel ter hoogte van het griffelbeen (metacarpus)

(Foto’s: Maarten Oosterlinck).

2.3.2.4 Peesaandoeningen

Bij beoordeling van de normale buigpezen tonen de thermografische beelden een bilateraal

symmetrisch patroon dat bestaat uit elliptisch isothermische zones (Stromberg, 1973). De laagste

temperatuur is gelokaliseerd ter hoogte van het palmaire deel van de pezen terwijl perifeer nabij de

carpus en de kogel de temperatuur ongeveer 1°C hoger ligt (Turner, 2001).

Bij een acute tendinitis kan met thermografie een “hot spot” ter hoogte van het peesletsel

gedetecteerd worden (Stromberg, 1973) (fig.10). Deze “hot spot” is reeds 2 weken vóór de klinische

symptomen zichtbaar. Op die manier kunnen opnieuw vroegtijdig aanpassingen aan het

trainingsprotocol doorgevoerd worden om verdere beschadiging van de pezen te voorkomen (Turner,

2001).

In vergelijking met een normale pees blijft de temperatuur van de helende pees verhoogd maar het

thermisch patroon wordt wel uniformer (Stromberg, 1973). De temperatuursveranderingen van de

pees, tijdens de heling, zijn niet correct gecorreleerd met de structurele reorganisatie van de matrix,

die geëvalueerd wordt door echografie. Tijdens de heling wordt een hogere temperatuur van de pees

waargenomen als gevolg van neovascularisatie (Turner, 2001). Dit in tegenstelling tot de huid die over

het peeslittekenweefsel ligt die een daling in temperatuur ondervindt (Hall et al., 1987). Thermografie

kan gebruikt worden om proximaal van het peesletsel zones te detecteren die onderhevig zijn aan

mechanische stress, nog vóór de klinische symptomen optreden. Het bestaand letsel kan namelijk

verergeren door mechanische stress die proximaal van de kwetsuur inwerkt. Aan de hand van de

thermografische beelden kan beslist worden of er een desmotomie moet uitgevoerd worden (Turner,

2001).

13

Fig.10: Letsels ter hoogte van de buigpezen

veroorzaken een temperatuursstijging

op het thermografisch beeld (Eddy et al., 2001).

2.3.2.5 Proximale insertiedesmopathie van de interosseus

Een beschadiging van een ligament heeft een thermografisch patroon dat sterk gelijkt op dat van het

peesletsel (fig.11). De “hot spots” liggen boven het letsel behalve bij sommige gevallen van proximale

insertiedesmopathie van de interosseus. Aangezien verwacht wordt dat de inflammatie en de pijn

palmair gelegen zijn is het verrassend dat bij een dorsale opname de “hot spot” soms proximaal op de

metacarpus gelokaliseerd is. Dit is voornamelijk van toepassing bij de interosseus. Er kan een

verband gelegd worden tussen de gevoeligheid en de inflammatie van het desbetreffende ligament,

maar deze theorie wordt door sommigen nog in vraag gesteld. Op een thermografische opname kan

beoordeeld worden of de ontstane desmitis gerelateerd is aan een metacarpale callus of “splint”

(Turner, 2001).

Fig.11: Insertiedesmopathie/ desmitis van de

interosseus (Foto’s: Maarten Oosterlinck).

14

2.3.2.6 Spierletsels

De beoordeling van spierletsels is quasi de grootste klinische toepassing van thermografie (Turner,

1989). Door een stijging van serum spierenzymen kan er een vermoeden zijn van letsels aan de

spieren, maar op basis van het bloedonderzoek alleen kan niet geconcludeerd worden welke spieren

beschadigd zijn. Met behulp van thermografie kan een inflammatoire zone geassocieerd worden met

een bepaalde spier of spiergroep (fig.12). Ten tweede kan atrofie aangetoond worden, nog voor de

klinische symptomen tot uiting komen (Turner, 2001).

Het thermografisch patroon toont de ontsteking van de spier als een “hot spot” ter hoogte van huid die

direct boven de aangetaste spier gelegen is (Turner, 1989). Een spierletsel kan echter ook als een

“cold spot” gezien worden wanneer er verminderde doorbloeding van de spier is als gevolg van

zwelling en oedeem. Bij thermografische evaluatie moeten de linker- en rechterzijde steeds

vergeleken worden. Tussen gepaarde normale spieren mag quasi geen verschil zijn. Indien er toch

een verschil (“hot spot” of “cold spot”) wordt opgemerkt kan dit gerelateerd zijn aan een spierletsel

(Turner, 2001).

Spierverrekking, de meest voorkomende oorzaak van inflammatie van de spieren, kan naar analogie

met de humane geneeskunde ingedeeld worden in drie graden (Turner, 1989). Spierverrekkingen ter

hoogte van de voorhand zijn algemeen nog niet gedocumenteerd. “Croup” en “caudal thigh”

myopathieën omvatten de spierverrekkingen ter hoogte van de achterhand. Onder de “croup”

myopathieën verstaat men verrekkingen van de musculus longissimus, de aanhechting van de

musculus gluteus medius op sacro-iliacaal niveau, het corpus van de musculus gluteus medius en de

insertie van de gluteus spieren ter hoogte van de trochanter major op de femur. Letsels van de

musculus biceps femoris, semitendinosus en de semimembranosus spieren worden gegroepeerd

onder de “caudal thigh” myopathieën. Letsels van de semitendinosus spier treden meestal op ter

hoogte van de verbinding tussen de spier en pees. Dit in tegenstelling tot de letsels van de musculus

biceps femoris en de semimembranosus spieren, die voornamelijk ter hoogte van het corpus

gelokaliseerd zijn (Turner, 2001).

Fig.12: Bij een paard met myositis is er een verhoogd thermografisch patroon zichtbaar

ter hoogte van het mediale en laterale aspect van de gluteusregio (Eddy et al., 2001).

15

2.3.2.7 De rug

Met thermografie kan een algemene screening van de rug worden uitgevoerd bij het rechtstaande

paard. Deze techniek is zeer gemakkelijk uit te voeren, en dit in tegenstelling tot radiografie die bij het

paard omwille van de massa spieren in praktijk niet altijd makkelijk te realiseren is (zware apparatuur

noodzakelijk). Om die reden zijn fracturen, luxaties en subluxaties van de wervelkolom vaak

ondergediagnosticeerd of wordt de diagnose pas veel later gesteld. Op basis van de thermografische

opnames kan beslist worden of een radiografie aan te bevelen is. De letsels doen zich voor als een

“cold spot”, een “hot spot” of “root signatures” (zie verder) (Turner, 2001).

Bij thermografische evaluatie van de cervicale wervels worden er opnames genomen van de linker- en

rechter zijde. Bij de beoordeling van de thoracale, lumbale en sacrale wervels wordt gekeken van

bovenuit (“top line view”). De letsels komen namelijk meestal voor langs de middenlijn. “Cold spots”

worden niet geassocieerd met chronische letsels, maar eerder met acute letsels. De aanwezige

zwelling kan verantwoordelijk zijn voor de gebrekkige bloedvoorzieninig van de autonome zenuwen.

Anderzijds verschijnen “Root signatures”, theoretisch, bij irritatie van lokale sympathische zenuwen.

Dit zijn lineaire zones met verhoogde temperatuur die het verloop van de zenuwen vanuit het

ruggenmerg volgen. Bij het syndroom van Horner wordt de sympathische zijstreng hier volledig bij

betrokken, waardoor er een gehele zijkant met verhoogde temperatuur zichtbaar is (Purohit et al.,

1980).

Bij de interpretatie van thermografische opnames van de nek en de rug kan een

temperatuursverandering van meer dan 1°C wijzen op sympathische dystonie. Bij evaluatie moeten de

klinische symptomen en het doel waarvoor het paard gebruikt wordt mee in acht genomen worden.

Het is hoogst waarschijnlijk dat er wel meer paarden frequent last hebben van lichte rugpijn of stijfheid,

maar dit is daarom niet altijd van significant belang (Colles en Pusey, 2003).

Stijfheid van de gewrichten op niveau van de wervelkolom komt het meest voor ter hoogte van het

meest craniale deel van de hals, met veranderingen aan het atlanto-occipitaal en atlanto-axiaal

gewricht. Bij thermografische evaluatie is er een koudere band zichtbaar die vanuit het caput occipitale

vertrekt en recht naar beneden loopt. Naargelang de tijd vordert wordt de band nauwer. Bij letsels ter

hoogte van het middenste en het caudale deel van de hals komt er een “cold spot” voor die de

aangetaste zone bedekt. Een letsel ter hoogte van de cervico-thoracale zone wordt gekarakteriseerd

door een koude band die verticaal over de rug naar ventraal uitloopt op niveau van de schouders.

Deze “cold band” wordt meestal vergezeld van een temperatuursdaling over de gehele thoracale

regio en de achterhand (fig.13, rechts). Een lagere temperatuur van de achterhand die ontstaat op

niveau van de 12e thoracale wervel wijst op een letsel op dat niveau van de wervelkolom (fig.13, links).

Een andere significante verandering van klinisch belang is een onderbreking van de normale dorsale

middenlijn op de rug of een temperatuursdaling langs beide zijden van deze lijn. Dit kan wijzen op een

verandering van sympathische activiteit in de bepaalde regio. Thermografisch kan er ter hoogte van

16

de distale ledematen, bij een omgevingstemperatuur lager dan 15°C, een fysiologische daling van de

temperatuur gemeten worden die 5°-6°C lager ligt dan de temperatuur van het abdomen. Bij zware

letsels ter hoogte van de hals of het abdomen kan de temperatuur van de distale ledematen de

temperatuur van de omgeving aannemen (Colles en Pusey, 2003).

Thermografische beoordeling van een sacroiliacale subluxatie toont een focale “cold spot” tussen de

beide tuber sacralia. Het thermografisch patroon kan gecorreleerd worden met de echografische

bevindingen van de verandering aan het sacro-iliacaal ligament (Turner, 2001).

Bij evaluatie van paarden met chronische rugpijn geeft thermografie meestal geen bijkomende

informatie. Er is een gebrek aan sensitiviteit en specificiteit. Het kan wel nuttig zijn om acute

oppervlakkige spierletsels te onderkennen of om aan een eigenaar duidelijk te maken wat de invloed

is van een slecht passend zadel of een slechte rijstijl van de ruiter (Colles en Pusey, 2003).

Fig.13: Lateraal aanzicht van de thoracolumbale regio van 2 paarden. Links: Er is een temperatuursdaling van de achterhand te

zien die ontstaat ter hoogte van de 12e thoracale wervel. Dit wijst op een letsel op dat niveau van de wervelkolom. Rechts: Een

letsel ter hoogte van de cervicothoracale regio wordt gekarakteriseerd door een “cold band” die verticaal over de rug naar

ventraal uitloopt, deze wordt meestal vergezeld van een temperatuursdaling over de gehele thoracale regio en de achterhand

(Colles en Pusey, 2003).

17

2.3.3 Andere toepassingen van thermografie bij paarden

Naast de hogervermelde klinische toepassingen van thermografie bij het paard die vaak in praktijk

worden uitgevoerd maar waarover er weinig gecontroleerde studies gebeurd zijn, wordt thermografie

ook meer en meer gebruikt bij wetenschappelijk onderzoek. Hieronder worden enkele specifieke

voorbeelden hiervan gegeven.

2.3.3.1 Beoordelen van het effect van een perineurale anesthesie op de thermografische beelden van

de distale voorbenen bij het normale paard.

De druk om te winnen in de paardensport is groot. Het kan zelfs zo ver gaan dat er illegale procedures

toegepast worden om de prestaties van de paarden te verbeteren. Bij sportpaarden die op hoog

niveau getraind worden kunnen blessures een onderbreking of het einde van hun carrière betekenen.

De meest voorkomende letsels zijn gelokaliseerd ter hoogte van de hoef, het spronggewricht en de

rug en worden behandeld door middel van een lokale infiltratie met anti-inflammatoire en pijnstillende

middelen tot chirurgie zoals een palmaire digitale neurectomie. Detectie van een palmaire digitale

neurectomie wordt verder in het hoofdstuk besproken.

In het verleden werd thermografie reeds toegepast voor detectie van illegale procedures bij show

paarden bijvoorbeeld het aanbrengen van irriterende stoffen ter hoogte van het perineum om een

hogere staartelevatie te verkrijgen. Het topicaal aanbrengen of subdermale injectie van irriterende

stoffen dorsaal op de koot werd recent gedetecteerd met behulp van thermografische opnames, net

zoals de hypersensibilisatie die ontstaat bij gebruik van metaal-bevattende bandages (Van Hoogmoed

en Snyder, 2002).

Het doel van deze studie (Holmes et al., 2003) was om de effecten op de thermografische beelden te

onderzoeken van perineurale anesthesie ter hoogte van de distale voorbenen bij het normale paard.

Na acclimatisatie aan de omgeving werden thermografische opnames gemaakt, met intervallen van 0,

5, 10, 15, 30 en 45 minuten, van 6 klinisch normale paarden na een lokale anesthesie met

mepivacaïne hydrochloride of een fosfaat gebufferde zoutoplossing.

In vergelijking met de perineurale controle injectie van een fosfaat gebufferde zoutoplossing (3mL)

wordt bij een perineurale injectie van mepivacaïne HCl (3mL) geen significante afwijking vastgesteld

van de gemiddelde effectieve oppervlaktetemperatuur van het lidmaat (fig. 14-15) (Holmes et al.,

2003).

18

Fig.15: Infrarood thermografische opnames van het distale deel van de normale voorbenen, gemaakt op verschillende

tijdsintervallen na een perineurale injectie van mepivacaïne HCl. Time 0 = opname op het moment van injectie van mepivacaïne

HCl, time 15 = 15 minuten na injectie van mepivacaïne HCl, time 45 = 45 minuten na injectie van mepivacaïne HCl (uit Holmes

et al., 2003).

Denoix (1994) en Waldsmith (1992) beweren dat een lokale anesthesie van het voorbeen, abaxiaal ter

hoogte van de sesambeenderen, een stijging van de huidtemperatuur veroorzaakt. In tegenstelling tot

het onderzoek van Holmes et al. werden door Denoix en Waldsmith manke paarden geëvalueerd.

Bovendien werden er geen thermografische opnames gemaakt vóór het toepassen van de lokale

anesthesie waardoor niet kan geconcludeerd worden dat de temperatuursstijging na lokale anesthesie

afkomstig was van de injectie van het anestheticum. De mogelijke verklaring hiervoor is dat de

temperatuursstijging te wijten is aan een lokale inflammatie die reeds aanwezig was ter hoogte van de

voorbenen.

De verschillende anesthetica die gebruikt worden bij een lokale anesthesie hebben een variabele

invloed op de lokale doorbloeding. In vergelijking met lidocaïne HCl wordt er bij gebruik van

mepivacaïne HCl minder vasodilatatie vastgesteld. Dit verklaart waarom mepivacaïne HCl langer

werkzaam is dan lidocaïne HCl. Dit kan een mogelijke verklaring zijn waarom bij thermografische

Fig. 14: De gemiddelde effectieve oppervlaktetemperatuur van het lidmaat (°C) als resultaat van behandeling. LA = linker

voorbeen na injectie met een anestheticum, RA = rechter voorbeen na injectie met een anestheticum, LS = linker

voorbeen na controle injectie met een fosfaat gebufferde zoutoplossing, RS = rechter voorbeen na controle injectie met

een fosfaat gebufferde zoutoplossing. Bij injecties van een anestheticum en een fosfaat gebufferde zoutoplossing ter

hoogte van de abaxiale zijde van de sesambeenderen van de voorbenen zijn, bij klinisch normale paarden, geen

significante verschillen vastgesteld (uit Holmes et al., 2003).

19

evaluatie geen effect zichtbaar was van een lokale anesthesie met mepivacaïne HCl. Een andere

verklaring voor de resultaten van het onderzoek kan zijn dat er geen temperatuurverschil optreedt

omdat bij toepassing van een lokale anesthesie de type C vezels verdoofd worden. Dit heeft als

gevolg dat er een daling optreedt van de sensibiliteit en zo ook van de pijn waardoor de temperatuur

in de buurt van de injectie net zal dalen in plaats van te stijgen. Dit kan verklaren waarom er bij het

uitvoeren van een lokale anesthesie ter hoogte van de distale voorbenen een temperatuursdaling van

de huid optreedt. (Holmes et al., 2003).

In een andere studie (Van Hoogmoed en Snyder, 2002) werd onderzocht of thermografie kan gebruikt

worden voor de detectie van injecties van anesthetica zoals sarapine, bupivacaïne 0.75% en

ammonium chloride 10%.

In een gecontroleerde studie (Van Hoogmoed en Snyder, 2002) werd ter hoogte van de rug en de

lumbale regio sarapine geïnjecteerd. Dit is een waterige oplossing van plantaardige zouten

(Sarraceniaceae planten) die gebruikt wordt in de humane geneeskunde ter behandeling van

verscheidene aandoeningen die geassocieerd werden met neuritis of “zenuwpijn”. Op de

thermografische beelden is gedurende 2 dagen een temperatuursstijging zichtbaar die geassocieerd

kan worden met de injectieplaatsen. 60 Minuten na injectie is het temperatuurverschil maximaal.

Na injectie van 0.75% bupivacaïne in de nabijheid van de laterale en mediale palmaire

digitaalzenuwen, als perineurale anesthesie van het lidmaat, blijft het temperatuurverschil slechts tot

120 minuten na injectie zichtbaar ter hoogte van het dorsale en laterale aspect van het lidmaat.

Lateraal was het verschil echter duidelijker waarneembaar dan dorsaal (Van Hoogmoed en Snyder,

2002).

Ammonium chloride is een tijdelijk, neurolytisch middel dat gebruikt werd ter preventie van

urineweginfecties. De temperatuursstijging na injectie van 10% ammonium chloride in de nabijheid

van de palmaire digitaalzenuwen is tot 8 dagen post-injectie waar te nemen op de thermografische

beelden. Het temperatuurverschil is maximaal 90 minuten na injectie. Op het thermografisch patroon

dat genomen werd vanuit lateraal aanzicht is de “hot spot” vroeger op te merken dan deze vanuit

dorsaal aanzicht (Van Hoogmoed en Snyder, 2002).

Bij 6 paarden werd het effect van een perineurale “block” van de nervus tibialis met 8 ml anestheticum

onderzocht. 30 Minuten na de perineurale “block” van de nervus tibialis is het temperatuurverschil,

tussen de behandelde en de controlelidmaten, het best waar te nemen op het thermografisch beeld

vanuit lateraal aanzicht en dit zowel proximaal als distaal (fig.16). Het temperatuurverschil is minder

duidelijk vanuit plantair aanzicht. Op dag 2 na de perineurale “block” is nog steeds duidelijk zichtbaar

dat het thermografisch patroon van het behandelde been plantair een hogere temperatuur weergeeft.

De anesthesie heeft zelfs meer effect op het plantarodistale deel van het behandelde lidmaat dan

20

proximaal. Lateraal is er echter geen verschil meer waar te nemen in de temperatuur van beide

lidmaten (Van Hoogmoed en Snyder, 2002).

(a)

(b) Fig. 16: a) 30 Minuten na injectie in de nabijheid van de n. tibialis is er proximaal van de sprong een temperatuursstijging

zichtbaar die daarna uitbreidt naar distaal. b) 90 Minuten na injectie ter hoogte van de n. tibialis is er een duidelijker

thermografisch patroon van het behandelde lidmaat zichtbaar. Het linker achterbeen geeft meer witte en rode kleuren weer, wat

wijst op een hogere temperatuur (Uit Van Hoogmoed en Snyder, 2002).

Als laatste wordt de infiltratie met Sarapine ter hoogte van de musculus interosseus geëvalueerd met

behulp van thermografie. 90 Minuten na injectie is er palmair een temperatuursstijging zichtbaar die

ook waar te nemen is 120 minuten en 1 dag na injectie. Lateraal is een gelijkaardig thermografisch

patroon waarneembaar met opnieuw een temperatuursstijging 90 minuten na injectie die significant

zichtbaar blijft tot 2 dagen na injectie ter hoogte van de interosseus spier (Van Hoogmoed en Snyder,

2002).

21

2.3.3.2 Beoordeling van de dracht bij een hoogdrachtige merrie met behulp van digitale infrarood

thermografie.

Het doel van deze studie was om te onderzoeken of met behulp van thermografie een verschil in

huidtemperatuur kon waargenomen worden tussen drachtige en niet-drachtige merries. Er werd

onderzocht of thermografie als “niet- contact” methode kan gebruikt worden bij drachtigheidsdiagnose.

Met behulp van digitale infrarood thermografie werden drachtige en niet-drachtige merries

geëvalueerd. Er werden thermografische opnames gemaakt ter hoogte van de linker en de rechter

flank om een verschil in huidtemperatuur aan te tonen. Naast de temperatuur ter hoogte van de linker

en de rechter flank werd ook de temperatuur t.h.v. de schoft vergeleken met verschillende

omgevingstemperaturen. De temperatuur t.h.v. de schoft wordt gebruikt als een controle plaats op de

huid van het paard (Bowers et al., 2009) (fig.17).

De gemiddelde flanktemperatuur bij drachtige merries is hoger dan deze bij niet-drachtige merries en

merries die reeds geveulend hebben. Als de omgevingstemperatuur lager is dan 19°C is het verschil

in flanktemperatuur bij de drachtige en niet-drachtige merries zelfs nog groter. Op de thermografische

beelden is te zien dat het kleurenpatroon van de drachtige merries asymmetrischer is dan het

kleurenpatroon van de niet-drachtige merries (fig. 18) (Bowers et al., 2009).

De temperatuur van de flank en de

temperatuur ter hoogte van de schoft zijn

positief gecorreleerd met elkaar en met de

omgevingstemperatuur. Dit kon vastgesteld

worden bij drachtige merries, niet-drachtige

merries en merries die reeds geveulend

hadden. De rectale temperatuur kan echter niet

gecorreleerd worden met de thermografische

metingen. Bovendien is er geen verschil tussen

de rectale temperatuur van drachtige merries,

niet-drachtige merries en merries die reeds

geveulend hebben. Er zijn ook geen verschillen

waargenomen tussen de linker en de rechter

flank (Bowers et al., 2009).

Fig. 17: Digitale infrarood thermografische metingen,

inclusief de linker en de rechter flank en de temperatuur

t.h.v. de schoft, werden wekelijks verkregen en dit 5 weken

pre-partum en 3 weken post-partum (uit Bowers et al.,

2009).

22

Fig. 18: Thermografische opnames van een drachtige en niet-drachtige merrie. De hogere temperatuur bij de drachtige merrie

wordt aangetoond door de witte en rode schaduwen ter hoogte van de flank. (uit Bowers et al., 2009).

Zoals voordien al vermeld werd bestaat er een positieve correlatie tussen de temperatuur van de flank

en deze ter hoogte van de schoft, maar er bestaat geen verschil tussen de temperatuur ter hoogte van

de schoft bij drachtige en deze bij niet-drachtige merries. Bij evaluatie van de flanktemperatuur van de

merries voor en na het veulenen wordt er een gelijkaardig thermografisch patroon aangetoond. Het

verschil tussen beide patronen is groter als de omgevingstemperatuur zich onder de 19°C bevindt

(Bowers et al., 2009).

Het temperatuurverschil ter hoogte van de flank tussen drachtige en niet-drachtige dieren kan te wijten

zijn aan gegeneraliseerde invloeden op de lokale doorbloeding, de ontwikkeling van weefsels,

metabolische en hormonale veranderingen of andere veranderingen tijdens de dracht die gerelateerd

zijn aan de placenta en de foetus. Tijdens de dracht worden nieuwe bloedvaten gevormd als gevolg

van de weefselontwikkeling waardoor extra warmte vrijgesteld wordt. In vergelijking met het volwassen

dier is er bij de foetus een hogere stofwisseling in verhouding met het gewicht van de weefsels.

Bovendien ligt de temperatuur van de foetus 0.3 tot 0.5 °C hoger dan deze van het moederdier omdat

er via de placenta en de uterus warmte getransporteerd wordt naar de foetus. Drachtigheidsdiagnose

met behulp van thermografie kan ook in relatie staan met thermografische anomalieën die te wijten

zijn aan een verandering in de fysiologie (Bowers et al., 2003).

2.3.3.3 De mogelijkheden van thermografie bij het diagnosticeren van seizoensgebonden dermatitis of

zomereczeem bij paarden.

Zomereczeem bij paarden is een “summer seasonal recurrent dermatitis” die veroorzaakt wordt door

een zekere Culicoides species. Er werd bewijs geleverd dat de gevoeligheid voor de aandoening

erfelijk is waardoor het aantal gevoelige paarden kan teruggedrongen worden door te vermijden om

23

met deze paarden nog te kweken. Door het vroegtijdig stellen van een diagnose kan de aankoop van

gevoelige paarden vermeden worden.

Tijdens de zomer ( juni, juli en september) werd met behulp van thermografie geconstateerd dat de

gepredisponeerde zone, bij 6 aangetaste merries en 2 niet-aangetaste maar gevoelige merries,

duidelijk warmer is dan deze bij de 3 ongevoelige merries. Bij evaluatie van een gevoelig paard,

zonder klinische tekenen van zomereczeem, is er ter hoogte van de manen, de dorsale middenlijn op

de rug en nabij de staartbasis een warmere zone zichtbaar. Dit patroon is echter niet zichtbaar bij de

ongevoelige paarden. Ook tijdens de winter ( februari en maart ) kunnen de gevoelige paarden

onderscheiden worden van de paarden die niet gevoelig zijn aan Culicoides imicola op basis van de

warmere zones ter hoogte van de gepredisponeerde gebieden op het lichaam. Bij de ongevoelige

paarden zijn er enkel atypische “hot spots” zichtbaar (Braverman, 1989).

2.3.3.4 Vroegtijdige detectie van drukplaatsen bij het gebruik van een gips ter hoogte van het distale

lidmaat.

Een gips ter hoogte van het distale lidmaat die de teen omvat en aangebracht wordt tot net onder de

carpus of de tarsus is een correcte vorm van externe fixatie en dit zowel voor beenderige letsels als

letsels van zachte weefsels. Deze manier van fixatie wordt regelmatig toegepast als aanvulling bij een

inwendige fixatie van fracturen, ter bescherming van implantaten tijdens de recovery, gedurende de

periode na operatie, als extra steun bij peesletsels, voor immobilisatie van primair helende wonden die

onder hoge spanning staan en om de secundaire wondheling ter hoogte van het distale lidmaat te

versnellen. Het optreden van drukwonden is één van de meest voorkomende complicaties bij het

gebruik van een gips ter hoogte van het distale lidmaat. Voornamelijk het dorsoproximale aspect van

de metacarpus of metatarsus en het palmair of plantair aspect van de kogel zijn hierbij betrokken. Het

doel van deze studie was om na te gaan of de thermografische veranderingen aan het oppervlak van

het gips gecorreleerd kunnen worden aan de graad van drukwonden die onder het gips aanwezig zijn.

24

Fig. 20 : A) Een thermografisch beeld van het palmaire aspect van een distaal lidmaat

onder een gipsverband. T1 = het koudste punt van het gips (19.7°C), T2 = palmair

aspect van de kogel (25.6°C). Het temperatuurverschil tussen T1 en T2 bedraagt

5.9°C en dit is indicatief voor een diepe drukwonde. B) Een diepe drukwonde, bij

hetzelfde paard, na verwijderen van het gipsverband (uit Levet et al., 2009).

Een oppervlakkige drukwonde wordt gekarakteriseerd door het verlies van haar en oppervlakkige

roodheid. Bij diepe dermale wonden zijn er diepe erosies van de huid zichtbaar zonder penetratie.

Daarnaast kan men ook nog “full thickness” drukwonden hebben met penetratie van de huid. De mate

van druknecrose is positief gecorreleerd met de lokale stijging van de temperatuur (Fig. 19-20). In

deze studie werd vastgesteld dat een temperatuurverschil ter hoogte van het gips van 3.8°C indicatief

is voor een oppervlakkige drukwonde en een verschil van 5.9°C is indicatief voor een diepe

drukwonde. Thermografie kan bijgevolg gebruikt worden voor de evaluatie en de directe opvolging van

een lidmaat dat voor een langere periode onder een gipsverband zit. Op die manier kunnen ernstige

complicaties, met een langdurige wondverzorging of zelfs euthanasie als gevolg, vermeden worden.

Met behulp van thermografie kan het meest optimale tijdstip bepaald worden wanneer het

Fig. 19: A) Een thermografisch beeld van het dorsale aspect van een distaal

lidmaat onder een gipsverband. T1 = het koelste punt van het gips (21.8°C),

T2= dorsoproximaal punt op de metatarsus (25.6°C). Het temperatuur-

verschil tussen beide punten bedraagt 3.8°C, dit is indicatief voor

oppervlakkige druknecrose. B) Een oppervlakkige drukwonde, bij hetzelfde

paard, na verwijderen van het gips (uit Levet et al., 2009).

25

gipsverband best verwijderd wordt. Uiteraard moet er bij het maken van thermografische opnames

rekening gehouden worden met de contaminatie van het gipsverband door bijvoorbeeld etter uit de

wonde of externe contaminatie (Levet et al., 2009).

2.3.3.5 Het gebruik van thermografie voor detectie van palmaire digitale neurectomie.

Het doel van deze studie was om na te gaan of thermografie kan gebruikt worden voor de detectie van

palmaire digitale neurectomie.

Na palmaire digitale neurectomie kan op dag 5, met behulp van thermografie vanuit dorsaal aanzicht,

een warmer lidmaat opgemerkt worden. Het gaat hier over het lidmaat waar de neurectomie op

uitgevoerd werd. Vanaf dag 6 tot en met dag 8 is er geen significante temperatuursstijging waar te

nemen. Dit verandert opnieuw van dag 9 tot dag 12. Op lateraal aanzicht was het temperatuurverschil

zichtbaar van dag 5 tot dag 10, op dag 13 en dag 20 (fig. 21-22). Neurectomie veroorzaakt echter

geen significant persisterend temperatuurverschil ter hoogte van het behandeld lidmaat (Van

Hoogmoed en Snyder, 2002).

Fig.21: Een thermografische opname van het

dorsaal aspect van de voorvoeten 9 dagen na een

unilaterale neurectomie (mediaal en lateraal).

Rechts wordt de voet voorgesteld waar een

neurectomie op uitgevoerd werd en links staat een

voet afgebeeld die een “sham” operatie onderging.

In vergelijking met de linker voet is op het

thermografisch patroon van de rechter voet,

dorsolateraal, een grotere zone zichtbaar met

hogere temperatuur ( Uit Van Hoogmoed en

Snyder, 2002).

26

Fig. 22: (a) Voorvoet na “sham” operatie Voorvoet na neurectomie

(palmair aanzicht, D9) (palmair aanzicht, D9)

(b) Links: Voorvoet na “sham” operatie. Rechts: voorvoet na neurectomie.

(dorsaal aanzicht, D20)

(c) Voorvoet na “sham” operatie (lateraal aanzicht, D20) Voorvoet na neurectomie (lateraal aanzicht, D20) Fig. 22: a) 9 Dagen na neurectomie is op palmair aanzicht de voet significant warmer dan de controle voet. b) 20 Dagen na

neurectomie kan er op het dorsaal en lateraal aanzicht geen significant temperatuurverschil meer opgemerkt worden

(Uit Van Hoogmoed en Snyder, 2002).

27

2.4 DE RELATIE TUSSEN THERMOGRAFIE EN ANDERE BEELDVORMENDE TECHNIEKEN.

Elke beeldvormende techniek verleent specifieke informatie en elke techniek heeft ook specifieke

beperkingen. Ze geven een meerwaarde aan het klinisch onderzoek, maar kunnen deze niet

vervangen.

Thermografie en scintigrafie zeggen iets over de circulatie van de weefsels en ze geven zowel

informatie over de lokalisatie van het letsel, als over de vitaliteit van de weefsels. De specifieke

oorzaak van het letsel moet bepaald worden door een andere techniek, die de anatomische structuur

van de weefsels weergeeft.

Weefselcontrasten, met in het bijzonder de veranderingen ter hoogte van het bot, worden geëvalueerd

door radiografie. Een belangrijk nadeel van deze techniek is dat botveranderingen, uitgezonderd van

een fractuur, pas duidelijk radiografisch zichtbaar worden na 10 tot 14 dagen (Stromberg, 1974).

Daarnaast kunnen botveranderingen reeds zeer lang aanwezig zijn en op het ogenblik van het

onderzoek geen klinisch belang meer hebben. In dat geval kan thermografie gebruikt worden om het

onderscheid te maken. Thermografische patronen geven een beeld van de aanwezige inflammaties,

indien deze zones in relatie staan met de veranderingen ter hoogte van het bot kan er een mogelijke

oorzaak van de kreupelheid aangewezen worden. Inflammatie impliceert namelijk meestal pijn

(Purohit en McCoy, 1980; Turner et al., 1986).

Thermografie en echografie vullen elkaar aan. Echografie evalueert de morfologie van het letsel en

kan een beeld geven over het verloop van de heling. Thermografie lokaliseert het letsel en geeft een

idee over het stadium van de inflammatie (Turner et al., 1986).

Scintigrafie en thermografie zijn ook complementair. Scintigrafie wordt gebruikt voor de evaluatie van,

voor de radiografie verborgen, botlesies (Ueltschi, 1977). Bovenliggende weke delen worden beter in

beeld gebracht door gebruik te maken van thermografie (Turner et al., 1986).

28

2.5 CONCLUSIE

Met behulp van thermografie kunnen de contralaterale verschillen in huidtemperatuur duidelijk

vastgelegd worden op beeld. Zo kan een thermografische opname een verdachte zone zichtbaar

maken die een hogere of lagere temperatuur weergeeft dan een “normaal” thermografisch patroon. Dit

gebied en de onderliggende structuren kunnen daarna verder onderzocht worden met andere

beeldvormende technieken zoals echografie of radiografie. Op basis van thermografie alleen kan er

dus geen definitieve diagnose gesteld worden omdat er enkel een meting van de

oppervlaktetemperatuur gebeurt en er geen informatie bekend is over de onderliggende structuren.

Het kan wel nuttig zijn voor het vroegtijdig opsporen van probleemzones die ontstaan tijdens

intensieve trainingen. Bij het waarnemen van een “hot spot” kan de training van het paard aangepast

worden om verdere overbelasting te voorkomen. Tijdens de revalidatie kan door middel van

thermografische evaluatie de probleemzone nauwkeurig opgevolgd worden. Verder moet er nog

rekening gehouden worden met tal van omgevingsinvloeden die een verschil in huidtemperatuur

kunnen veroorzaken. Aan een correcte thermografische evaluatie gaat bijgevolg veel voorbereiding

vooraf.

De laatste jaren wordt thermografie meer en meer gebruikt in het kader van wetenschappelijk

onderzoek. Een voorbeeld is het onderzoek over detectie van drukwonden bij het gebruik van een

gips met behulp van thermografie of het opsporen van injectieplaatsen van anesthetica. Anderzijds is

er nog te weinig onderzoek gedaan over het gebruik van thermografie voor het onderzoeken van de

specifieke anatomische onderdelen van het lichaam. In de meeste diergeneeskundige praktijken wordt

thermografie bijgevolg niet frequent gebruikt omdat op basis van deze techniek alleen geen diagnose

kan gesteld worden.

29

3. LITERATUURLIJST

1. Berz R., Sauer H. (2007). The Medical Use of Infrared-Thermography History and Recent

Applications. Thermografie-Kolloquium, Vortrag 04.

2. Bowers S., Gandy S., Anderson B., Ryan P., Willard S. (2009). Assessment of pregnancy in

the late-gestation mare using digital infrared thermography. Theriogenology, 72; 372-377.

3. Bowman K. F., Purohit R. C., Ganjam U. K., et al. (1983). Thermographic evaluation of

corticosteroid efficacy in amphotericin B induced arthritis in ponies. American Journal of

Veterinary Research, 44:51.

4. Braverman Y. (1989). Potential of infra-red thermography for the detection of summer

seasonal recurrent dermatitis (sweet itch) in horses. Veterinary Record, 125; 372-374.

5. Colles C., Pusey A. G. (2003). Osteopathic Treatement of the Axial Skeleton. In: Ross M. W.

and Dyson S. J. (Editors) Diagnosis and management of lameness in the horse, Elsevier

science, USA (Missouri, St. Louis), 820-825.

6. Eddy A. L., Van Hoogmoed L. M. and Snyder J. R. (2001). The role of thermography in the

management of Equine Lameness. The veterinary journal 162, 172-181.

7. Genovese R. L., Rantanen N. W., Hauser M. L., et al. (1985). Clinical application of diagnostic

ultrasound to the equine limb. Proc. Am. Assoc. Equine Practice, 30:701.

8. Hall J., Bramlage L. R., Kantrowitz B. M., et al. (1987). Correlation between contact

thermography and ultrasonography in the evaluation of experimentally-induced superficial

flexor tendinitis. Proc. Am. Assoc. Equine Practice, 32:429.

9. Holmes L. C., Gaughan E. M., Gorondy D. A., Hogge S., Spire M. F. (2003). The effect of

perineural anesthesia on infrared thermographic images of the forelimb digits of normal

horses. Canadian Veterinary Journal, Volume 44, May.

10. Infobrochure FLIR (2010).

11. Lamminen A., Meurman K. (1980). Contact thermography in stress fractures. Acta

Thermographica, 5:89.

12. Lance H. B. II (2004). Metacarpus/metatarsus. In: Hinchcliff K. W., Kaneps A. J., Geor R. J.

(Editors) Equine Sports medicine and surgery, Elsevier, Philadelphia, 170-176.

13. Levet T., Martens A., Devisscher L., Duchateau L., Bogaert L., Vlaminck L. (2009). Distal limb

cast sores in horses : Risk factors and early detection using thermography. Equine Veterinary

Journal, 41.

14. Palmer S. E. (1981). Use of the portable infrared thermometer as a means of measuring limb

surface temperature in the horse. American Journal of Veterinary Research, 42:105.

15. Purohit R.C., McCoy M. D. (1980). Thermography in the diagnosis of inflammatory processes

in the horse. Americam Journal of Veterinary Research, 41:1167.

16. Purohit R.C., McCoy M. D., Bergfeld W.A. (1980). Thermographic diagnosis of Horner’s

syndrome in the horse. American Journal of Veterinary Research, 41:1180.

30

17. Stromberg B. (1973). Morphologic, thermographic and 133Xe clearance studies on normal

and diseased superficial digital flexor tendons in race horses. Equine Veterinary Journal,

5:156.

18. Stromberg B. (1974). The use of thermography in equine orthopedics. Journal of Veterinary

Radiol. Ultrasound, 15:94.

19. Tunley B. V., Henson F. M. D. (2004). Reliability and repeatability of thermographic image of

the thoracolumbar region in the horse. Equine Veterinary Journal 36 (4), 306-312.

20. Turner T. A. (1989). Hindlimb muscle strain as a cause of lameness in horses. Proc. Am.

Assoc. Equine Practice, 34:281.

21. Turner T. A. (1991). Thermography as an Aid to the Clinical Lameness Evaluation. Veterinary

clinics of North America: Equine Practice, vol. 7, number 2, august 1991.

22. Turner T. A. (2001). Diagnostic Thermography. Veterinary clinics of North America: Equine

Practice, vol. 17, number 1, april 2001, 95-113.

23. Turner T. A., Fessler J.F., Lamp M., et al. (1983). Thermographic evaluation of podotrochlosis

in horses. American Journal of Veterinary Research, 44:535.

24. Turner T. A., Purohit R.C., Fessler J.F. (1986). Thermography: A review in equine medicine.

Compend. Contin. Educ. Pract. Vet., 8:855.

25. Ueltschi G. (1977). Bone and joint imaging with 99mTc-labeled phosphates as a new

diagnostic aid in veterinary orthopedics. J. Am. Vet. Radiol. Soc., 18:80.

26. Vaden M. F., Purohit R. C., McCoy M. D., et al. (1980). Thermography: A technique for

subclinical diagnosis of osteoarthritis. American Journal of Veterinary Research, 41:1175.

27. Van Hoogmoed L. M., Snyder J. R. (2002). Use of Infrared Thermography to Detect Injections

and Palmar Digital Neurectomy in Horses. The Veterinary Journal, 164, 129-141.

28. Yanmaz L. E., Okumus Z. and Dogan E. (2007). Instrumentation of Thermography and

Applications in Horses. Journal of animal and veterinary advances 6(7), 858-862.

31

BIJLAGE

FLIR FLIR T620/T640 Veterinary Thermal Imaging Camera

The FLIR T600 Series is a cutting-edge Veterinary Thermal Imaging camera with the latest generation of uncooled microbolometer with a resolution of 640x480 pixels and better than 40mK thermal sensitivity. The T600 Series offers an outstanding solution for the professional veterinary thermographer. It is capable of capturing static and dynamic thermographic images at up to 30 times per second. The camera carries features useful for the veterinary thermographer, including wifi to wirelessly transmit images to smart phone or tablet PC, a big multi function touch screen, a tiltable IR unit and Picture in Picture image fusion. For competitive prices and help and advice on choosing the most suitable veterinary thermal imaging camera, contact us today.

• Better than 40 mK thermal sensitivity • IR resolution 640 x 480 pixels • Digital camera, 5.0 Mp with LED lights • Temperature range -40 °C to +2000 °C

• Upto 8x digital zoom • Periodic Storage • Wifi for easy image transfer • Instant Reports

Features of the FLIR T600 Series Veterinary Thermal Imaging Camera

• High Resolution IR Images — 640 x 480 pixels infrared resolution, NETD 40 mK • Digital Camera — 5.0 Megapixels with provides crisp images in all conditions • Wide Temperature Range — Measures from -40 °C to +2000 °C targeting veterinary and building applications • Zoom — Up to 8x continuous digital zoom for capturing small details

• Thumbnail Image Gallery — Allows quick search of stored images • Wifi - Wirelessly transfer images to a smart phone or tablet PC. • Instant Reports — Automatic generation of PDF report direct in camera • Copy to USB — Upload images and measurement findings to USB stick

32

• Picture in Picture (PiP) — Displays resizable IR image super-imposed over a digital image • Thermal Fusion — Merging visual and infrared images, allows for easier identification and interpretation of infrared images • Sketch Annotations — Include a sketch with the IR image of the animal, just draw it on the touch screen • ± 2% Accuracy — Reliable temperature measurement

• Li-Ion Rechargable Battery — Replaceable battery lasts > 2.5 hours of continuous use • Standard SD Card — Stores radiometric JPEG images • Includes — SD Memory Card, Li-Ion rechargeable battery with 100-260V AC adaptor/charger, calibration certificate, FLIR Tools, Bluetooth Headset, USB cable, HDMI cable, tripod adaptor, camera lens cap and hard transport case

FLIR B425 Veterinary Thermal Imaging Camera

The FLIR B-Series’ top of the line model, the B425 offers an outstanding solution for the professional veterinary thermographer. It's the only camera in the B-Series capable of capturing static and dynamic thermographic images at up to 30 times per second. The camera carries features useful for the veterinary thermographer, including a multi function touch screen, 120o lens rotation and Picture in Picture image fusion. For competitive prices and help and advice on choosing the most suitable veterinary thermal imaging camera, contact us today.

33

• Better than 50 mK thermal sensitivity • IR resolution 320 x 240 pixels • Digital camera, 3.1 Mp with LED lights • Temperature range -20 °C to +350 °C

• 8x digital zoom • Periodic Storage • Panorama support • Instant Reports

Features of the FLIR B425 Veterinary Thermal Imaging Camera

• High Resolution IR Images — 320 x 240 pixels infrared resolution, NETD 50 mK • Digital Camera — 3.1 Megapixels with built-in LED lights provides sharp images regardless of lighting conditions • Wide Temperature Range — Measures from -20 °C to +350 °C targeting veterinary and building applications • Zoom — 8x continuous digital zoom for capturing small details • Picture in Picture (PiP) — Displays resizable IR image super-imposed over a digital image • Thermal Fusion — Merging visual and infrared images, allows for easier identification and interpretation of infrared images • Annotations — Add text & sketch comments and image markers via touch screen. Record voice comments via Bluetooth wireless headset • ± 2% Accuracy — Reliable temperature measurement

• Thumbnail Image Gallery — Allows quick search of stored images • Periodic Storage — Store images automatically at preset intervals • Instant Reports — Create instant report directly in camera, easily copy report to USB • Copy to USB — Upload images and measurement findings to USB stick • Li-Ion Rechargable Battery — Replaceable battery lasts > 4 hours of continuous use • Interchangeable Optics — Standard 25° lens and optional 15°, 45° and 90° lenses • Standard SD Card — Stores more than 1000 radiometric JPEG images • Includes — SD Memory Card, Li-Ion rechargeable battery with 100-260V AC adaptor/charger, 2-bay battery charger, QuickReport software, USB Mini-B cable, video cable, sun shield, stylus pen & headset, camera lens cap, and transport case

34

FLIR B365 Veterinary Thermal Imaging Camera

The mid-range FLIR B365 is a feature-rich camera for the professional veterinary thermographer. The B365 includes many useful features such as Picture in Picture, 4x Digital Zoom, 120o lens rotation, Thermal Fusion, Instant Reports, and much more. Contact us for advice on choosing the right camera for your veterinary thermal imaging needs and for our very competitive prices.

• Better than 50 mK thermal sensitivity • IR resolution 320 x 240 pixels • Digital camera, 3.1 Mp with LED lights • Temperature range -20 °C to +120 °C

• 4x digital zoom • Thermal Fusion • Interchangeable Optics • Instant Reports

Multifunction 3.5" Touch

Screen Picture in Picture (PiP)

Image Fusion 120o Lens Rotation

35

Features of the FLIR B365 Veterinary Thermal Imaging Camera

• High Resolution IR Images — 320 x 240 pixels infrared resolution, NETD 50 mK • Digital Camera — 3.1 Megapixels with built-in LED lights provides sharp images regardless of lighting conditions • Wide Temperature Range — Measures from -20 °C to +120 °C targeting veterinary applications • Zoom — 4x continuous digital zoom for capturing small details • Picture in Picture (PiP) — Displays resizable IR image super-imposed over a digital image • Thermal Fusion — Merging visual and infrared images, allows for easier identification and interpretation of infrared images • Annotations — Add text & sketch comments and image markers via touch screen. Record voice comments via Bluetooth wireless headset • ± 2% Accuracy — Reliable temperature measurement

• Thumbnail Image Gallery — Allows quick search of stored images • Instant Reports — Create instant report directly in camera, easily copy report to USB • Copy to USB — Upload images and measurement findings to USB stick • Li-Ion Rechargable Battery — Replaceable battery lasts > 4 hours of continuous use • Interchangeable Optics — Standard 25° lens and optional 15°, 45° and 90° lenses • Standard SD Card — Stores more than 1000 radiometric JPEG images • Includes — SD Memory Card, Li-Ion rechargeable battery with 100-260V AC adaptor/charger, 2-bay battery charger, QuickReport software, USB Mini-B cable, video cable, sun shield, stylus pen & headset, camera lens cap, and transport case

FLIR B335 Veterinary Thermal Imaging Camera

The FLIR B335 is a mid-range digital infrared thermal imaging camera ideally suited for the veterinary field; being capable of producing images suitable for the detection of seats of injury and monitoring recovery. The B335 includes many useful features such as Picture in Picture, 2x Digital Zoom, 120o lens rotation, Thermal Fusion and much more.

36

With extensive knowledge and hands on experience in the veterinary thermal imaging field, we can offer advice on choosing the most appropriate camera to meed your thermal imaging requirements. Contact us for advice and very competitive prices.

• Better than 50 mK thermal sensitivity • IR resolution 320 x 240 pixels • Digital camera, 3.1 Mp with LED lights • Temperature range -20 °C to +120 °C

• 2x digital zoom • Thermal Fusion • Interchangeable Optics

Multifunction 3.5" Touch

Screen Picture in Picture (PiP)

Image Fusion 120 o Lens Rotation

Features of the FLIR B335 Veterinary Thermal Imaging Camera

• High Resolution IR Images — 320 x 240 pixels infrared resolution, NETD 50 mK • Digital Camera — 3.1 Megapixels with built-in LED lights provides sharp images regardless of lighting conditions • Wide Temperature Range — Measures from -20 °C to +120 °C targeting veterinary applications • Zoom — 2x continuous digital zoom for capturing small details • Picture in Picture (PiP) — Displays resizable IR image super-imposedover a digital image

• ± 2% Accuracy — Reliable temperature measurement • Thumbnail Image Gallery — Allows quick search of stored images • Copy to USB — Upload images and measurement findings to USB stick • Li-Ion Rechargable Battery — Replaceable battery lasts > 4 hours of continuous use • Interchangeable Optics — Standard 25° lens and optional 15°, 45° and 90° lenses • Standard SD Card — Stores morethan 1000 radiometric JPEG images

37

• Thermal Fusion — Merging visual and infrared images, allows for easier identification and interpretation of infrared images • Annotations — Add text & sketch comments and image markers via touch screen. Record voice comments via Bluetooth wireless headset

• Includes — SD Memory Card, Li-Ion rechargeable battery with 100-260V AC adaptor/charger, 2-bay battery charger, QuickReport software, USB Mini-B cable, video cable, sun shield, stylus pen & headset, camera lens cap, and transport case

FLIR E60bx Veterinary Thermal Imaging Camera

The FLIR E60bx is a small and lightweight animal and equine thermography camera offering outstanding performance and sensitivity for an extremely competitive price. The camera carries features useful for the veterinary thermographer, including a multi function LCD touch screen, 4x continous zoom and Picture in Picture image fusion. With extensive knowledge and hands on experience in the veterinary thermal imaging field, we can offer advice on choosing the most appropriate camera to meed your thermal imaging requirements. Contact us for advice on choosing the best thermography camera and very competitive prices.

38

• Better than 45 mK thermal sensitivity • IR resolution 320 x 240 pixels • Temperature range -20 °C to +120 °C

• 4x digital zoom • 3.1Mp Digital camera • Lightweight

Features of the FLIR E60bx Veterinary Thermal Imaging Camera

• High Resolution IR Images — 320 x 240 pixels infrared resolution, NETD 45 mK • Digital Camera — 3.1 Megapixels with built-in LED lights provides sharp images regardless of lighting conditions • Wide Temperature Range — Measures from -20 °C to +120 °C targeting veterinary applications • Zoom — 4x continuous digital zoom for capturing small details • Picture in Picture (PiP) — Displays resizable IR image super-imposed over a digital image • Thermal Fusion — Merging visual and infrared images, allows for easier identification and interpretation of infrared images • Annotations — Add text & sketch comments and image markers via touch screen. Record voice comments via Bluetooth wireless headset • ± 2% Accuracy — Reliable temperature measurement

• Thumbnail Image Gallery — Allows quick search of stored images • Periodic Storage — Store images automatically at preset intervals • Instant Reports — Create instant report directly in camera, easily copy report to USB • Copy to USB — Upload images and measurement findings to USB stick • Li-Ion Rechargable Battery — Replaceable battery lasts > 4 hours of continuous use • Standard SD Card — Stores more than 1000 radiometric JPEG images • Includes — SD Memory Card, Li-Ion rechargeable battery with 100-260V AC adaptor/charger, 2-bay battery charger, QuickReport software, USB Mini-B cable, video cable, hand strap, camera lens cap, and transport case

(FLIR, 2010).