VERENIGINGVOORJOURNALISTENENPR-FUNCTIONARISSEN ...elpec.info/ei-oud/ei135.pdf · ons Koningshuis en...

elpec elektronica pers club

VERENIGING VOOR JOURNALISTEN EN PR-FUNCTIONARISSEN

FEBRUARI 2003 Nr: 135

elpecinfo

OFFICIEEL ORGAAN VAN DE ELEKTRONICA PERS CLUB

Elpec Info - februari 2003 1

Editie februari 2003 - nr. 135ELPECINFO Uit de inhoud

ColofonElpec-info is het tweemaandelijkse periodiek voorleden van de Elektronica-Persclub onder redactievan Peter Bieger en Frans Witkamp. Bijdragen kuntu sturen aan Peter Bieger, Weegschaalstraat 44,5632 CX Eindhoven, bij voorkeur in MS Word opdiskette. Als u geen foto’s of illustraties gebruikt,kunt u ook e-mailen en de tekst als attachmentbijvoegen. Het e-mailadres van Peter Bieger is:[email protected] en verspreiding: Siemens NederlandNV, Den Haag.

ASAM 2Symposium TWA's 3Beursevenementen 4Gebundelde promotie 4In memoriam Ur Herrmann 4Successen door innovaties (Hannover Messe) 5Samenwerking met de TU Delft 6Boeken 6, 18, 20, 21, 23Mijlpalen in de spoorweggeschiedenis 7Intensievere samenwerking met de RAI 11Dynamische eigenschappen van spoorbanen 12Voortbouwen op onze elektrotechnische erfenis 13Elpec verenigingsjaar 2002 14Elpec bewijst haar bestaan 15Vision Gebruikersdag 2002 16Een diagonaalstoommachine uit 1888 17Isolatie van hoge gelijkspanning 19Ontwikkeling Rijkswaterstaat 22Liberalisatie elektriciteitsvoorziening 24Goed beursnieuws (of niet soms?) 25Het bestuur in één oogopslag 25

Van de voorzitter Noud H.L. van Herk

Bezoek ook onze website:http://elpec.topcities.com

Zoals gebruikelijk beginnen wij het nieuwe jaarmet het elkaar toewensen van voorspoed,gezondheid en wijsheid. Uw voorzitter sluitzich gaarne bij deze traditie aan. Het ga u allengoed in 2003!!Uiteraard een terugblik op het jaar 2002, een jaarvol afwisseling. Wij hebben meegeleefd metons Koningshuis en vreugde en droefenisgedeeld. Het prachtige huwelijk van prins WillemAlexander en prinses Maxima (werkelijk eensprookje) en de stijlvolle begrafenis van onzehoog gewaardeerde prins Claus hebben ons diepgeraakt. Nederlanders toonden koningshuis- envaderlandsliefde.Over het economisch en financieel aspect kunnenwij kort zijn. Nederland staat er niet meer zogoed voor. De ontwikkelingen lopen weliswaarniet uit de pas met de andere lidstaten van deEuropese Gemeenschap, maar voldoen toch nietaan onze verwachtingen. Het poldermodel laatons nu even in de steek. De AEX zal de meestemoeite hebben om op een redelijk niveau terechtte komen. Het aloude adagium – als je geschorenwordt moet je stil zitten – was, is en blijft vankracht.

Wij wennen maar langzaam aan de Euro.Menigeen bekruipt het gevoel dat alles duurdergeworden is. Lange tijd hebben zowel deEuropese Centrale Bank als onze eigenNederlandse Bank volgehouden dat wij het bijhet verkeerde eind hadden. Grote rekenmeestershebben het rekensommetje nog enkele kerengemaakt en komen nu schoorvoetend tot deconclusie dat wij het toch bij het rechte eindhebben gehad. Voortschrijdend inzicht noemenze dat!!Het rondetafelgesprek met de VIP is in januari2003 voortgezet. De voor- en nadelen van eenvolledige fusie / samengaan zijn uitvoerig aande orde geweest. De beide besturen hebbennochtans geen definitief standpunt ingenomenen zullen hun leden in de voorjaarsvergaderingenuitvoerig inlichten. In onze jaarvergadering zalhet bestuur haar visie aan de orde stellen. Gezienhet belang van dit agendapunt verwacht ik eengrote opkomst. De secretaris zal tijdig datum enlocatie bekend maken.Uw bestuur neemt de draad weer op. De voorbe-reidingen voor excursies en bedrijfsbezoekenzijn in volle gang. U hoort nader van ons.

2 Elpec Info - februari 2003

De automobiel-industrie vormt eenenorme markt, die nieuwe ontwik-kelingen grondig voorbereidt enuitvoert. Eerder [3] [4] is in ElpecInfo bericht over het CANbus-systeem, dat ook ontwikkeld is voorde automobielindustrie, maaruiteindelijk een veel groter markt-segment bestrijkt.In 1991 was het duidelijk, datelektronische besturing in de autoeen uiterst belangrijke rol zou gaanspelen. Dat leidde toen tot deontwikkeling van de zogehetenelektronische carburateur voorzienvan een aantal additionele rege-lingen, waarvoor een aantal senso-ren nodig waren. Die elektronischecarburateur betekende een zuinigerbrandstofverbruik en veel gunstigerrookgasemissies. Condition-moni-toring bleek tevens goed mogelijk.Een groot deel van deze ontwik-kelingen is overgenomen vooraardgas-Otto-zuigermotoren voorwarmte-kracht-koppeling.Deels gebruikmakend van CANbusis de auto-elektronica uitgebreidmet ABS (=antiblokkersysteem) enEPS (=antislip- en stabiliteits-systeem, dat zowel het gaspedaalals de remmen beïnvloedt).De gebruikte auto-elektronicaleidde in 1991 tot de taal ASAM,ondersteund door de Duitseindustrie (zie fig. 1). In 1999 werdASAM wereldwijd door vrijwelde gehele automobiel-industrieinclusief de toeleveranciers

ASAM is gezien haar grote toepas-singsgebied enerzijds goed uitge-rijpt en anderzijds redelijk in prijsen mogelijk geschikt voor een nogveel uitgebreider toepassingsgebied.

Literatuur1. www.asam.net.2. Grundlagen und Einsatz vonASAM-standards / prof. R. Bartze.a. / Expert Verlag / 2001/ISBN 3-8169-2041-1 / 196 pg. A5/Euro 48,-.3. Elpec Info 131, pg. 24.4. Elpec Info 132, pg. 16.

Association for Standardisation of Automationand Measuring Systems (ASAM)

Overzicht van de mogelijkheden van ASAM.

ondersteund, terwijl net als bijCAN-bus de toepassingen zich overandere toepassings-gebieden zoalsrailtractie, lucht- en scheepvaartuitbreidden (een groot succes voorde Duitse ontwikkelaars).

Henk MijnarendsShorthand-informatie met nieuweontwikkelingen worden vertoondop de website [1]; uitgebreidegedegen technische informatiewordt verstrekt in [2], een zeergoed boek van Expert Verlaggeschreven door een aantaldeskundigen.


Het Ministerie van EconomischeZaken (www.ez.nl) doet viaSenter (www.senter.nl) en deTWA’s (www.technieuws.org)veel om de Nederlandse indu-strie te informeren over mondialetechnische ontwikkelingen,opdat het Nederlandse bedrijfs-leven er haar voordeel mee kandoen. Daartoe zijn technischwetenschappelijke attaché’sgestationeerd in Europa (Berlijn,Parijs, Rome), Azië (Singaporeen Tokio) en de USA(Washington, Silicon Valley).Dit symposium met ca. 120deelnemers had als doel aan dehand van buitenlandse voorbeel-den te laten zien, dat automatise-ring goedkopere en betereproducten oplevert en dat metrapid prototyping snellereproduct-innovatie mogelijk ismet naar verhouding lageontwikkelingskosten.De ondertoon was, dat Nederlandwat meer aandacht aan dit soorttechnieken moet besteden, juistin middelgrote en kleinebedrijven om haar concurrentie-positie te verstevigen.

Rapid prototypingPersoonlijk heb ik via afstudeer-begeleiding met dit onderwerpkennis gemaakt bij DAF en TNO-wegtransport. Van zuiger-motoren worden computer-modellen gemaakt, waarmeeverbrandings-processen, rende-ment, rookgas-emissies en regel-gedrag kunnen worden beoor-deeld. Zo’n model is overigensmaar voor een beperkt werk-

gebied geldig, maar met datmodel worden veel life-proevenuitgespaard, terwijl de onder-zoeker in het algemeen betergeïnformeerd wordt.Behalve van het model van demotor, kan ook een model wordengemaakt van de regelingen,waarmee de complete unit kanworden gesimuleerd.

vooral op metaalbewerking enelektronische producten.Productie-processen kunnenveelal direct van CAD-tekenin-gen worden ingesteld.Volgens kenners doet Nederlandop dit gebied redelijk mee, zij hetdat nog iets meer aandacht ophaar plaats zou zijn.

SlotbeschouwingDe industrie vormt heden ca. 15%van het BNP (=bruto nationaalproduct). Twintig jaar geledenwas dat ca. 30%. Als technicuskrijg je de indruk, dat techniek,hoewel heel essentieel voor onzewelvaart, wat weinig aandachtkrijgt.De technieken, die de TWA’sbeschrijven, zijn in Nederlandop zich wel bekend in iedergeval op onze universiteiten enonderzoeks-instituten, diedaarover hoogwaardig weten-schappelijk werk afleveren. OokFME beseft het belang ervan.Op de beurzen “Aandrijftech-niek” en “Het Instrument” teUtrecht en de Duitse beurs SPS/IPC/Drives van Mesago, alle drienajaar 2002, wordt dezelfdeboodschap overgebracht en wordtveel technische ondersteuninggegeven.Om industrie-automatsering enrapid-prototyping toe te passen,is een veel bredere belangstellingnodig bij onze industrie met namehet MKB, bij FME en bij hethoger en universitair onderwijs.Het zijn essentiële zaken vooronze economie.

Symposium Technisch WetenschappelijkeAttaché’s

Henk Mijnarends

Automatisering in de industrie

Rapid prototyping gaat verder.Een model van de regelingen kande echte motor aansturen en eenechte regelaar kan een motor-model aansturen.Daarmee kan snel een nieuwproduct worden gerealiseerd enkunnen delen grotendeels apartworden ontwikkeld.Op dit symposium was deaandacht speciaal gericht opmetaalbewerking met o.m. lasers,aluminium-legeringen. Rapidprototyping kan ook op veelkleinere en minder gecompli-ceerde producten dan geregeldezuigermotoren worden toegepast.Ook dan kunnen grote economi-sche voordelen worden behaald:goedkopere ontwikkeling, goed-koper product met minder kinder-ziektes.Volgens kenners loopt Duitslandmet rapid prototyping duidelijkop Nederland voor.

Productie-automatiseringOp de beurs: “Het Instrument” innovember 2002 (zie Elpec Info134) op de Jaarbeurs wasdaarover veel te vernemen. Ditsymposium richtte zich weer


Jaarbeurs Utrecht· Overheid & ICT van 8 april

tot en met 10 april· Elektrotechniek van 29

september tot en met 3oktober

· My Office van 7 oktober toten met 9 oktober

· Integrale Veiligheid van 11november tot en met 13november.

Voor meer informatie:www.jem.nl.

RAI Amsterdam· ICT & Networking Event

van 15 april tot en met 17april

· Grafivak van 13 mei tot enmet 17 mei

· Cinema Expo van 23 junitot en met 26 juni

· IBC van 12 september tot enmet 16 september

· EuroStar van 1 december toten met 6 december.

Voor meer informatie:www.rai.nl.

Beursevenementen voor ELPEC-leden Afscheid vanUr Herrmann

In relatie tot de activiteiten en de interesse-gebieden van de ElektronicaPersclub geven wij onze leden en relaties een beeld van debeursprogramma’s 2003 van de Jaarbeurs Utrecht en van de RAIAmsterdam.

“De formule waarmee depromotie voor de producten endienstverleningen van een groepbedrijven is georganiseerd,werkt succesvol”, volgens Janvan der Aa van het bedrijfAadvise Electronics.Sinds 1994 is het bedrijfgespecialiseerd bemiddelaarvoor een groep van bedrijven inde Europese hightech-markt inde industriële elektronica enmechatronica. De aangeslotenbedrijven maken gebruik van deopgebouwde deskundigheidvoor promotie-acties en hetorganiseren van beurzen enevenementen. Een belangrijketroef is het aanbieden van turn-key projecten door de aanwe-zigheid van een diversiteit aan

producten en productiesyste-men. Ook organiseert AadviseElectronics op regelmatige tijdenbijeenkomsten voor de aange-sloten bedrijven voor het uitwis-selen van elkaars ervaringen enbevindingen uit de gezamenlijkemarkten. De leden van onzevereniging zijn regelmatig te gastbij één van de aangeslotenbedrijven en kunnen daardoorop een compacte wijze kennis-maken met de ontwikkelingenin markt.Neem voor meer informatie overde activiteiten van AadviseElectronics contact op met Janvan der Aa (T 0487 562661) ofraadpleeg vooraf de inhoud vande website www.aadvise.nl.Jan Broeders

Gebundelde promotie voor producten endienstverlening

Op 20 november 2002overleed Ur Herrmann op 82jarige leeftijd. Een markantfiguur en een elektronicus vande oude stempel. Zijn vrouwGreet overleed enkele maan-den na haar man. In Eindhovenstonden ze bekend als ‘Moekeen de waard’. Hun huis stondaltijd open voor alle kinderenin de buurt, die niet alleen eenwarme maaltijd kregen, maarbovendien vaak ook nog in dekleren werden gestoken. Uren zijn vrouw zijn hier laterdoor de burgemeester vanEindhoven voor onderschei-den. Ur was van huis uit stuur-man, maar heeft nooit gevarenals gevolg van een vastzittendeknie. Hij ging bij Philips wer-ken, studeerde er ‘radiotech-niek’ en werd lid van de OR.Ur was een Elpec-lid van heteerste uur en vele ex-collega’sen Elpec-vrienden zullen zijnwarmte en onverwoestbaaroptimisme missen.

Aan alle leden !Noteer in uw agenda:15 april 200313.00-14.00 uurAmsterdam - RAIElpecAlgemene LedenvergaderingZie ook pagina 21.


Op het omvangrijke beursterreinvan de Hannover Messe staatvan 7 tot en met 12 april 2003 detoonaangevende vakbeursHannover Messe 2003 geheel inhet teken van de behaaldesuccessen van de industriëleinnovatie. Onder de titel"Milestones in innovation"presenteren de deelnemers aanacht parallelle vooraanstaandewereldbeurzen de bezoekers opde toekomst georiënteerdetechnologische producten,ideeën en systemen voor allegebieden van de industriëleproductie. In totaal worden erop de acht beurzen bijna 7000standhouders uit circa 70 landenverwacht. Speciale vakbeurzenzijn onder andere FactoryAutomation, Micro Technology,Energy, Factory Equipment &Tools en Research & Techno-logy. Ondanks de geringeteruggang in de stijgingen vanonderzoek, ontwikkeling,productiecapaciteit, afzet vanproducten en economischeomvang, geven de organisatorenvan de Hannover Messe 2003een impuls voor een herstel in

de economischeontwikkeling.

Onderzoek enontwikkelingEen bijzondereaandacht is ervoor het nut vaninvesteringen inonderzoek enontwikkeling ende daarmee nu albereikte resultaten. Tijdens devakbeurs Research & Techno-logy staan ruim 600 exposantenklaar met hun projecten enmogelijkheden op het gebied vande innovatieve research.Onder de aanbieders vindt debezoeker talrijke universiteiten,hogescholen en gerenommeerdeinstituten, alsmede groteresearch-instellingen uit 18landen. Getoond worden onderandere de resultaten van onder-zoek uit de nanotechnologie, delucht- en ruimtevaarttechniek,de life sciences, de bionica en dekunstmatige intelligentie.Kennismaking met de resultatenuit fundamenteel onderzoek iseveneens mogelijk.

Jan BroedersSuccessen door innovaties

De vakbeurs Hannover Messe2003 is op werkdagen geopendvan 9 tot 18 uur. Op de laatstedag, zaterdag 12 april 2003, sluitde beurs om 16 uur. Dagkaarten,doorlopende kaarten, decatalogus en beursinformatiezijn vooraf verkrijgbaar bijVictor Koppelaar en zijn teamvan medewerkers van HannoverConsultancy te Dordrecht.Er worden ruim 250.000 bezoe-kers uit binnen- en buitenlandverwacht. In samenwerking metonder andere het Ministerie vanEconomische Zaken zijn er meer-dere gezamenlijke paviljoensingericht. Deze platformen vande Nederlandse industrie zijn tevinden in de hallen 3, 6 en 25.Voor meer informatieHannover ConsultancyBuiten Walevest 153311 AD Dordrechttelefoon 078 632 09 30.


De TU Delft is een grotetechnische universiteit, waarvoor journalisten van technischetijdschriften veel vakinformatieaanwezig is. De TU Delft heefteen aardige websitewww.tudelft.nl.Drs. M. van der Sanden([email protected];TU Delft, Julianalaan 134,postbus 5, 2600 AA Delft, tel015-278 5454) is gaarne bereidaanvullende informatie teverstrekken.Elpec denkt overigens met veelgenoegen terug aan de excursiegeorganiseerd door Dimes in2001.De TU Delft zou gaarne meercontact hebben met journalisten,die in technische tijdschriftenpubliceren. Zij zullen proberenabstracts te verzamelen vanrecent, meestal in het buitenland,gepubliceerde artikelen.Als voorschot: Prof. de Ferreirahoudt op de internationalevermogenselektronicaconferentiePCIM2003 in mei te Neurenbergeen keynote-speech en prof. Smitorganiseert in augustus in Delfteen internationaal symposiumover hoogspannings-ontladings-meting-diagnostiek.

Elpec is ingenomen met eengoede samenwerking met de TUDelft.Henk Mijnarends

Goede en prijsgunstigevakliteratuurIn Duitsland wordt al heel langbeseft, dat vakliteratuur essen-tieel is voor innovatieve inge-nieurs, die nodig zijn voor eengezonde economie. Op ditmoment vallen in ons vakgebiedtwee uitgevers op, die goede,enigszins sober uitgevoerde,boeken uitgeven voor ongeveer30% van de prijs van de duurdereuitgevers in samenwerking metspecialisten van technischeuniversiteiten, hogescholen enhet bedrijfsleven.De Duitse ingenieurs-verenigingVDE (www.VDE.de) geeft viahaar uitgever VDE-Verlag(www.VDE-Verlag.de) op ditmoment veel boeken uit in devakgebieden: elektrotechniek,informatica, automatisering. Ac-tuele technische ontwikkelingenworden regelmatig verwerkt.Expert Verlag (www.Expertverlag.de) ondersteund door deDuitse ingenieursverenigingVDI (www.VDI.de) geefteveneens veel up-to-dategehouden boeken uit over:elektrotechniek in auto’s, ICT,verbrandingsprocessen bij zui-germotoren met bijbehorenderookgas-emissies, mechatronicabij verbrandingsprocessen. Veelvan hun boeken zijn uitgegevennaar aanleiding van symposia.Helaas voor onze modernestudenten: de meeste boeken zijngeschreven in het Duits, slechtseen enkel boek in het Engels.Ik kan iedereen, die zich wilverdiepen in nieuwe vakontwik-kelingen of die zich wil oriënte-ren in bovengenoemde vakge-bieden aanbevelen kennis tenemen van de catalogus vangenoemde uitgevers.Henk Mijnarends

Holografie vooreen nieuwe generatieRuim een halve eeuw na deuitvinding en voortdurendonderhevig aan weinig opti-misme en veel pessimisme, laatde holografie als 3D beeld-techniek inmiddels een wereld-wijde toepassing zien.Hologrammen worden gebruiktals 3D beeldmateriaal in veleindustriële processen, alsbetrouwbare bron van gegevensvoor piloten in vliegtuigen enals 3D opslagmedium inmoderne computers.Akoestische hologrammenverschaffen 3D beelden vanmenselijke organen zonderoperatie en verkregen zondergebruik het gebruik vangevaarlijke straling. Bovendienvormt de techniek van deholografie de basis van velemethoden van niet-destructiefonderzoek en beeldvorming.

Het nieuwe studie- eninformatieboek “Holography forthe millennium” geeft eenuitgebreid beeld van deveelzijdige industriële encommerciële toepassingen vande holografie. De auteursmaakten bij het samenstellen vandit interessante referentieboekook gebruik van bijdragen vaneen aantal deskundigen uit hetveld van het wetenschappelijkonderzoek. De bijdragen zijnhoofdzakelijk ontstaan vanuiteen bundeling en bewerking vanvoordrachten, die gehouden zijntijdens een reeks van zomercon-ferenties in de Amerikaanse stadPeirmont Place.Jan Broeders

BOEKENSamenwerking Elpecmet de TU Delft


Nederland heeft daar veel meete maken, enerzijds door de velespanningsovergangen en ander-zijds is het Nederlandse voe-dingssysteem 1,5 kV DC aanvervanging toe.Een goederentrein van Euro-poort naar Emmerich passeert:25 kV (Europoort), 1,5 kV(Kijfhoek), 25 kV (Betuwelijn),15 kV (Duitsland); vanEuropoort naar Antwerpenworden gepasseerd: 25 kV, 1,5kV, 3 kV (België).Ook de HSL-Zuid wordt met 25kV geëlektrificeerd.Het is al jaren duidelijk, dat detoekomst van elektrische tractieligt bij toerenregelbare draai-stroomaandrijvingen. Het onder-houd is veel minder dan bijgelijkstroommotoren en hetmotorvermogen is veel groterdoor hogere motortoerentallen.Frankrijk heeft met de synchronemotor veel successen geboekten Duitsland heeft de aandrijvingmet asynchrone motoren ont-wikkeld. De laatste versie wordtnu algemeen als het meestgeschikt gezien.Voor die asynchrone machinezijn asymmetrische GTO’sontworpen, die inmiddels ookbij landaandrijvingen veel

gebruikt worden. De GTO heefteen maximale sperspanning van4,5 kV, is moeilijk aan te sturenen maakt bij uitschakelen hogespanningspieken, die met snub-bers moeten worden afgevangen.De uitvinding van de IGBT,aanvankelijk alleen geschiktvoor kleine vermogens, meteenvoudige spanningsaanstu-ring en weinig of geen span-ningspieken bij uitschakelenwerd dan ook verwelkomd.De HP-IGBT met 6,5 kVsperspanning is nu zo betrouw-baar, dat hij in E-loks met

motoren van 1,5 MWe kanworden gebruikt; hij leidt tevenshet afscheid van de GTO in.Nog steeds heeft tractie eenleidende rol bij techniek-ontwikkeling, die bij gewoneindustriële aandrijvingen enprocessen dankbaar gebruiktworden.

Tractie-voedingssystemenRond 1900 is de elektrischestadstram geïntroduceerd met600/750 V DC voedingsspan-ning, geleverd door roterendeomvormers.Omstreeks 1920 is de start vande elektrificatie van hoofdspoor-banen begonnen. De keus wastoen een relatief goedkoop voe-dingssysteem met 15 kV 16,7Hz en kwetsbare wisselstroom-seriemotoren in de lok of eenduurder voedingssysteem met1,5 kV of 3 kV DC gevoed uit

De introductie van de 4-systeem-locomotieven DB 189 en SNCF 447

Mijlpalen in de spoorweg-geschiedenisen in de vermogens-elektronica

Henk MijnarendsElektrificatie van spoorwegen is een groot goed met als voordelen:zuiniger primair brandstof-gebruik, grotere motorvermogens pertrein, milieuvriendelijkheid door afwezigheid van rook. Helaas zijnin Europa voor hoofdspoorbanen vier spanningssystemengeïntroduceerd: 1,5 kV DC, 3 kV DC, 15 kV 16,7 Hz 1-fase en 25 kV50 Hz 1-fase. Dat betekende vroeger E-lok-wisselen bij elkespanningsovergang en het betekende ook een extra moeilijkheid omover te gaan naar het goedkoopste voedingssysteem 25 kV.

1. Foto DB 189.


kwikdampgelijkrichters enrobuuste gelijkstroom-seriemo-toren op de lok, aangestuurd metschakelbare weerstanden.Omstreeks 1950 was een gelijk-richter op de lok economischmogelijk en werd 25 kV 50 Hzingevoerd.Rond 1920 gold als een grootvermogen per trein op vlakkebanen 1 MWe, in berggebieden2 MWe; heden zijn die getallen12 MWe en 18 MWe. Desupersnelle treinen Thalys(Amsterdam-Parijs) en ICE3

(Amsterdam-Keulen) hebbeneen maximaal vermogen per stelvan 9 MWe; twee stellen kunnengekoppeld rijden.

De stroom door de bovenleidingis bij 12 MWe bij de voedings-spanningen:

Helaas heeft niet elk land inEuropa hetzelfde beveiligings-systeem. Het nieuwe Europesebeveiligings-systeem ETCS laatop zich wachten, zodat eensysteemlok in het algemeen voormeer seinsystemen geschiktmoet zijn, een extra kostenpost.

Hoofdstroom-schema vaneen meersysteemlok metasynchrone motorenHet hoofdstroomschema (fig 3)bestaat uit een gelijkstroomrail.

Vanuit deze rail worden 3-fasen-IGBT-PWM-invertors aange-sloten, die de tractiemotorenvoeden.De gelijkstroomrail zelf wordtgevoed uit het DC-tractienet 1,5of 3 kV of uit een 2-fasen-IGBT-

2. Foto SNCF 437.

3. Hoofdstroomschema per draaistel.

- 1,5 kV 3 kV 15 kV 25 kV (RT) 25 kV (AT)- 8 kA 4 kA 800 A 480 A 240 A

PWM-invertor gevoed uit dehoofdtrafo op de lok. Bij beideloks is zowel recuperatie als welremmen op weerstandenmogelijk, waarbij zowel bijtrekken als wel bij remmen eengoede slipregeling is ingebouwd.De 2-fasen-PWM-invertorwordt bij weerstand-remmengebruikt als belastingschopper.De IGBT heeft als extravoordelen boven de GTO, nietgenoemd in 1.0, een hogereimpuls-herhalings-frequentie, indit geval 1 kHz (bij kleinerevermogens vaak 5 kHz) i.p.v.


250 Hz. Dat betekent snellereregeling, minder extra verliezenvan de motor en minder wissel-koppels. Dat wil zeggen dat deaandrijving een wat betereperformance krijgt.Bij de DB 189 en de SNCF 447is kennelijk gewoekerd met demaximale stroom- en spannings-belastbaarheid van de IGBT.Gekozen is voor een combinatieper motor van een 2-fase-invertor gevoed door de trafo-wikkeling gevolgd door een 3-fasen-invertor gekoppeld aan demotor (4 gelijke systemen).De SNCF-lok heeft onder allespanningen een vermogen van4,2 MWe, de DB 189 heeft bij1,5 kV met de motoren indriehoek geschakeld ook eenvermogen van 4,2 MWe, bij deandere voedingsspanningen metde motoren in ster geschakeld 6MWe.De DB189 heeft voor elke motor1 secundaire wikkeling aan dehoofdtrafo (totaal 4 stuks). Deimpuls-herhalingsfrequentie perinvertor voor elk motor-circuitvan 1 kHz, kan voor hetvoedende net vertakt worden tot

4 kHz. Desondanks zijn bij deDB189 filters (de trafo maaktdaar een deel vanuit) ingebouwdteneinde seinsystemen zo minmogelijk te beïnvloeden.In het hoofdstroom-schema isde 3 kV DC-spanning de moei-lijkste, omdat daarbij halfgelei-ders met 6,5 kV sperspanningnodig zijn.Vanwege de sperspanning van4,5 kV kon met GTO’s ofgebruik worden gemaakt van dezg. 3-level-PWM-invertor met3-fasen-motor (o.m. toegepastdoor Siemens voor Spanje), ofvan twee serie geschakelde 2-level-invertors met een 6-fasen-motor (toegepast door ABBMilaan voor Italië) .Met de 6,5 kV IGBT kanvolstaan worden met deeenvoudige 2-level-PWM-invertor (half zoveelhalfgeleiders en eenvoudigeraansturing). De ervaring mettractie opgedaan komt ten goedeaan andere grote aandrijvingenzoals windmolens.Siemens en Alstom gebruikenvoorshand nog maximale motor-toerentallen van 4500 omw/min.

Bij de ICE3, ook met IGBT-invertors met 6,5 kV-sperspanning uitgerust, wordt6000 omw/min toegepast. 9000omw/min is binnenkort teverwachten.

De uitvoering van de DB 189,gebouwd door SiemensDe DB 189 is een goederenlokmet maximum snelheid van 140km/h (tramophanging) eigen-dom van DB Railion, gelieerdaan NS Railion. Hij zal overenige tijd ook in Nederlandrijden.Siemens heeft al ruime ervaringmet succesvolle 4-assige 6 MWedraaistroomloks voor met nameDB en OeBB. De DB 189 is eenvoortzetting van de goederenlokDB 152, geschikt voor 15 kV ende universeel-2-systeem (15 kVen 25 kV)-lok 1116 met maxsnelheid 220 km/h voor van deOeBB. Ondanks de geschiktheidvoor 4 spanningen is de DB 189niet zwaarder dan de andere tweeloks en wel 86 ton, een knappe

4. Trekkracht-snelheids-karakteristiek van DB 189.


prestatie. De DB 189 kan ookmet de duurdere draaistellen vande 1116 worden uitgerust en isdan geschikt voor 220 km/h.Inmiddels zijn drie exemplarengebouwd, die nu uitgebreidgetest worden. De serieproductiebegint in mei 2003.

Enkele bijzonderheden vande DB 189De lok is uitgerust met zoge-heten huisloze motoren. Hetblikpakket wordt ingeklemdtussen twee kopschilden, die metstrippen zijn verbonden: in hetalgemeen 1 strip per pool. Aandie strippen wordt de buitenzijde

van het statorblikpakket gelast.De motor wordt daardoor lichteren kwetsbaarder.Vier wikkelingen voor tractie-motorvoeding op de hoofdtrafois niet zo eenvoudig ten aanzienvan kortsluitkrachten. Hetprobleem is opgelost door eentwee-benige kern te kiezen. Opelke beenhelft is een hoog-(buitenzijde) en laagspannings-(binnenzijde)-wikkeling gelegd.Feitelijk zijn vier trafo’sgebouwd. Bij een kortsluitingvan één laagspanningswikkelingvoert de tegenover liggendehoogspannings-wikkeling ookkortsluitstroom. Zodoende is de

trafo kortsluitvast.

De uitvoering van de SNCF447 gebouwd door AlstomDe 447 is ook een goederenlokmet een maximale snelheid van140 km/h en uitgevoerd metIGBT-invertors. Vergelijkbarepersonenlok-versies zijn ookontworpen.Alstom heeft voordien een lokmet synchrone motorengebouwd : Sybic (=synchroon-bicourant) met uitstekendetractie-eigenschappen en een ietsonvriendelijker netgedrag.Ongeveer drie jaar geleden is

Een 2-level-PWM-invertor heeftvoor aansturing van deasynchrone motor slechts zesdoofbare vermogens-halfgelei-ders (GTO of IGBT) nodig enstuurt de motor aan uit twee DC-spanningsniveaus, bijv. 0 en1500 V DC (fig. 1).Helaas kunnen noch GTO’snoch IGBT’s in serie wordengeschakeld. Dat wil zeggen, alsde sperspanning van de GTO ofde IGBT te klein is, is eenzogeheten 3-level-invertornodig, waarbij de motor wordtaangestuurd uit drie spannings-niveaus bijv. 0, 1500 en 3000 VDC (zie fig. 2).Daartoe zijn 12 doofbarevermogens-halfgeleiders (GTOof IGBT) nodig en zes diodesvoor fixatie van de halvespanning. De motorstroomwordt bij hetzelfde pulstalminder gerimpeld met als gevolgminder wisselkoppels en minderextra verliezen (zie fig. 3).Henk Mijnarends

Waarom en wanneer 2- en 3-level-PWM-invertors?

1. Spannings- en stroom-vormen 2-level-PWM-invertor.Van boven naar onder:- stuurcircuit 2-level-invertor

wens-sinus doorsnijdt reeksdriehoeken;

- klemspanning van deasynchrone motor;

- gerimpelde motorstroom.

2. Het primair schema van een3-level-invertor.

3. Spannings- en stroom-vormen 3-level-PWM-invertorVan boven naar onder:- Stuurcircuit 3-level-PWM-

invertor wenssinusdoorsnijdt reeksdriehoeken;Grote driehoek voorbovenniveau;Middelgrote driehoek voorklassieke 2-level-invertor;Kleine driehoek voor hetonderniveau.

- klemspanning asynchronemotor.

- gerimpelde motorstroom.

⇒⇒⇒⇒⇒ Lees verder volgende pagina


Alstom gestart met loks metasynchrone motoren en GTO-invertors: Astride (asynchroon-tricourant) die ook in België rijdt.Na aanvankelijk veel kinder-ziektes is de Astride nu eenbruikbare lok, maar nog niet zouitgerijpt als de Siemens- enBombardier-loks.Gebouwd zijn kleine proefseries437 en 437.5 met 2-level-IGBT-invertors. Hun gewicht is voor-alsnog 92 ton.De 437 is geschikt voor 1,5 kV,3 kV en 25 kV (Frankrijk/ België,Italië en Nederland); de 437.5 isgeschikt voor 1,5 kV, 15 kV en25 kV (Frankrijk/ Duitsland enOostenrijk). De 4-systeem-lok447 is technisch niet moeilijker,maar nog zwaarder.Alstom verwacht in 2003 haartesten met succes te hebbenafgerond, waarna de serie-productie kan beginnen.

SlotbeschouwingDraaistroomloks zijn inmiddelsaardig gestandaardiseerd. Datheeft een gunstig uitwerking opde prijs, die voor de beschrevenloks, geadapteerd voor 1 sein-systeem, volgens persberichtenrond Euro 2,5 miljoen ligt;ongeveer de helft van het bedrag,dat 10 jaar geleden werdverwacht.De droom van een E-lok geschiktvoor geheel Europa wordt enigs-zins verstoord door de verschil-lende seinsystemen, die de prijsvan de lok flink kunnen verho-gen. Het Europese seinsysteemETSC, waarin veel geïnvesteerdis door alle EU-landen, isvoorlopig niet voldoende uitge-rijpt. Sommigen denken, dat hetsysteem veranderd moet worden.Voor vermogens-elektronici enautomatiserings-deskundigenzijn deze loks topproducten van

technologie met een grote spin-off naar andere elektrischeaandrijvingen, monitorings- enbussystemen in fabrieksinstal-laties. De ervaringen bij E-loksopgedaan komen al jaren tengoede aan veel andere aandrij-vingen.Het lijkt enigszins op de produc-tie van auto’s; de ervaringenopgedaan bij race-auto’s komende personen-auto van alle dagzeer ten goede.

Literatuur1. 6 MWe Euro lok – ir. H.Mijnarends – Elpec Info 127.2. PCIM 2001 – ir. H. Mijnarends– Elpec Info 128.3. DTC – ir. H. Mijnarends –A&B april en mei 2001.4. De voortgaande inburgeringvan de vermogens-elka-aandrijftechniek- ir. H.Mijnarends-Elpec Info 130.

De RAI is een belangrijkelement in de innovatie van dedoor en in Nederland gebruiktetechniek. Elpec is verheugd naeen intensievere samenwerkingmet de Jaarbeurs, ook een inten-sievere samenwerking met deRAI te kunnen melden. Op debeurzen en congressen van deRAI worden enerzijds nieuwevakontwikkelingen getoond enbesproken en anderzijds techniciin contact gebracht. Om dit goedte laten verlopen, verzet de RAIjaarlijks veel werk om belang-rijke vakontwikkelingen te sig-naleren. In 2002 besteedde deRAI veel aandacht aan verkeer

(Intertraffic). De RAI heeft eenkennisnetwerk opgebouwd inbinnen- en buitenland. De RAIheeft twee websites:www.rai.nl enwww.raivision.nl.

Ook de vakpers heeft ook eenbelangrijke rol bij technischeinnovaties in Nederland en haareigen informatie-bronnen.De Rai zal voor ons op de beursen het congres: “Internet wor-king event / Urbanplanning” van15-17 april 2002 een perscon-ferentie organiseren, waar tevensgesproken wordt over alle ICT-beurzen van de RAI in 2003.

Digitale perskamerDe RAI heeft een aantal aardige,niet-gekoppelde, digitale pers-kamers opgebouwd met vak-technische informatie en interes-sante foto’s. Alle Elpec-ledenkunnen nu een paswoord krijgenvoor toelating tot de verschillen-de digitale perskamers van deRAI/ RAIVISION.

Koppeling WebsitesElpec zal in haar website eenkoppeling opnemen met dewebsites van de RAI:www.rai.nl enwww.raivision.nl.Elpec dankt dhr. J. Wildenbergvan de RAI voor hun aandeel inde totstandkoming van deintensievere samenwerking.Henk Mijnarends

Intensievere samenwerking RAI-ElpecDiscussie over vakontwikkelingen


De faculteit Civiele Techniekop de TU Delft is al jaren heelactief op het gebied van spoor-wegen. Prof. Esveld organiseertjaarlijks met Rail-Tech Europe[3] een internationaal congres inNederland, dat in het algemeendoor ruim 100 deelnemers,waarvan ongeveer de helft uithet buitenland, wordt bezocht.[2] begint met een fraai plaatjevan een bij 290 km/h ontspoordeEurostar (hoge snelheidstrein diedoor de Kanaaltunnel rijdt) nabijArras (=Atrecht) ten gevolge vanslechte spooreigenschappen (indit geval nog met dwarsliggersen ballastbed). Gelukkig zijndaarbij geen persoonlijke onge-vallen gebeurd, maar het belangvan een goede spoorbaan isdaarbij wel aangetoond. Dedefinitie goede spoorbaan isoverigens minder eenvoudig.

Dynamische eigenschappen van spoorbanen

Henk Mijnarends

Promoties op de TU Delft dd. 3 en 16 december 2002

betekent helaas deels tegen-strijdige constructie-eisen. Zoalste verwachten is het soort spoormet de bevestiging van de railsvan groot belang. Daarbij is teonderscheiden: spoor metdwarsliggers in een ballastbed,slab track (een betonbedding,maar de rails daarop bevestigd),en ingebed “straat”-spoor. Hetresultaat van dit onderzoekbestaat uit constructie-aanwij-zingen voor nieuwbouw en beterinzicht in benodigd onderhoud.

Eigenschappen van hoge-snelheidsspoorbanen [2]Vanzelfsprekend worden aanhoge-snelheidsspoorbanenhogere eisen gesteld dan aanspoorbanen voor lagere snelheid.De 3D-modellen zijn nodig ommeer te weten van de ondergrond(frequentieafhankelijke eigen-schappen zoals stijfheid endemping), die meestal bestaatuit meerdere lagen.Ook hier is spoorconstructie vangroot belang. Dwarsliggers enballastbed worden steeds mindertoegepast ten gunste van slab-track.Als laatste heeft dr. Vostroukhovook gekeken naar spoorstaaftril-lingen, gemeten bij de locomo-tief, bij ontsporing van eenwagen van een lange goederen-trein met een schatting van deafstand tot de loc.Het resultaat is net als bij devorige promovendus een beter

inzicht in de constructie en hetonderhoud van de spoorbaan.Ook heeft hij een aardigebijdrage geleverd aan trillings-onderzoek bij rijdende treinen,waarbij ontsporingen tijdig wor-den gedetecteerd en bij voorkeurkunnen worden voorkomen. DeRail-Tech congressen hebben aleerder van dit soort onderzoekmelding gemaakt.

TenslotteVoor Nederlanders is het eengenoegen te weten, dat de TUDelft inzake kennis van spoor-banen mondiaal goed bekendstaat.Voor Elpec-leden is het interes-sant hoe essentieel trillings-analyses in andere vakgebiedenzijn. [2] is een in Rusland opge-leide elektrotechnische inge-nieur. De trillings-analyse omontsporingen te voorkomen,maakt uitgebreid gebruik vanAI (kunstmatige intelligentie).Proficiat: prof. Esveld, dr. DeMan en dr. Vostroukhov.

Literatuur1. Dynatrack, a survey ofdynamic properties and theirquality, dr. A. P. de Man.2. Three-dimensional DynamicModels of a Railway Track forHigh-speed Trans,dr. A. V. Vostroukhov.3. www.railtech.nl.

Eigenschappen van niet-hoge-snelheids-spoorbanen [1]Het proefschrift van dr. De Manis tot stand gekomen metondersteuning van de Neder-landse spoorwegbedrijven: NS-Railinfrabeheer, GVB, HTM enRET. Hij richtte zich op destijfheid en het trillingsgedragin het frequentiegebied van40-1500 Hz. Daarbij moet nietalleen gekeken worden naar deeigenschappen van het spoorvoor de railvoertuigen, maar ooknaar de geluidsproductie. Dat


In de begintijd van deelektriciteitsvoorziening had dewereld aanvankelijk weinigbegrip van de keuring vanelektrotechnische materialenmet als gevolg veel ongelukken.De meest voorkomende oorza-ken waren onvoldoende isolatie,waarbij ook gelet moest wordenop een goede veldverdeling enonvoldoende kortsluitvastheid.Wijlen prof. van Staveren wasde stuwende kracht achter hetonafhankelijke keuringsinstituutKema te Arnhem. Daar werd ’swerelds eerste kortsluitlabgesticht, dat nog steeds een grotewereldfaam heeft, al bestaaninmiddels meer grote kortsluit-labs in andere landen. De Kemaheeft overigens ook een grootgoed geoutilleerd hoogspan-ningslab.

De Kema is een belangrijkestimulans geweest voor onzeindustrie en voor die van omrin-gende landen. Tevens heeft deKema een belangrijke bijdragegeleverd aan de betrouwbaar-heid van de elektriciteitsvoor-ziening. Voor Nederland was enis de Kema tevens een stimulansvoor studies in het klassiekesterkstroomvak.

Op 12 november 2002 vond deTU Delft de zeldzamegebeurtenis plaats van tweepromoties in het vermogens-schakelaarvak bij dezelfdepromotor prof. van der Sluis. Inde promotie-commissie zatenenkele Nederlanders met inter-nationale vak-onderscheidin-gen.

Een vermogens-schakelaar moetin staat zijn stromen in- en uit teschakelen gebruikmakend vande natuurlijke nuldoorgang vande wisselstroom. Als de stroomvoor de nuldoorgang wordtgebroken, heeft dat als gevolg(hoge) overspanningen. Denkaan de formule ½ L i² = ½ C u².Met name vacuüm-schakelaarshebben bij inschakelen eeneigenschap, die veel lijkt opdenderen van contacten bijelektro-mechanische relais,choppen genaamd, waarbij ookgevaarlijke en hoogfrequente(tot ca. 1 MHz) overspanningenkunnen voorkomen.De netconfiguratie met capaci-teiten, zelfinducties en weer-standen heeft grote invloed ophet schakelverschijnsel.Vroeger moest elke modificatiein net- en schakelaarconditiesapart worden beproefd. Met dekomst van modelvorming is inde gehele techniek (bijv. ook hetgedrag van zuigermotoren) de“life”-beproeving verminderd,omdat aan de hand van eenbeperkt aantal proeven hetgedrag van het apparaat ookvoorspeld kon worden. Diemodelvorming doet uitsprakenover de constructie van schake-laars, over de gewenste netconfi-guraties en met name bijvacuümschakelaars ook over hetgebruik van overspannings-afleiders.

Als schakelmedia voor modernevermogens-schakelaars wordentegenwoordig gebruikt tot ca.50 kV: vacuüm en voor spannin-gen groter dan ca 50 kV: SF6 (bij

Henk Mijnarends

Voortbouwen op onze elektrotechnische erfenis

nieuw ontwikkelde schakelaarsbij voorkeur een mengsel van80% N2 en 20% SF6).Vacuümschakelaars waren aan-vankelijk berucht om hun over-spanningen bij het schakelen vansmoorspoelen. SF6 schakelaarsworden v.n.m. gebruikt om grotekortsluitstromen vaak tot 60 kAte schakelen.

Eerst promoveerde op 12november de heer M. Popov opschakelverschijnselen en dem-ping van overspanningen bijvacuümschakelaars voor midden-spanning en vervolgens, dhr. P.Schavemaker op digitale model-vorming van ultra-hoogspan-nings-SF6-schakelaars. Bij beidepromoties werd veel computer-simulatie ontwikkeld.Door deze promoties wordenvermogens-schakelaars op denduur beter van kwaliteit enveiliger in functioneren.Ook het hoogspanningslab opde TU Delft krijgt hedenmondiaal grote waardering voorhaar diagnostische ontladings-metingen, waarop inmiddels eenaantal promoties is gevolgd ennog volgen zal. Eind augustus2003 organiseert dit lab te Delfteen internationale conferentie ophaar vakgebied.Hoewel bovenstaande heelspecialistisch sterkstroomwerkis, kunnen wij als Nederlanderstrots op die prestaties zijn. Hetzou verstandig zijn meeraandacht te besteden aan hetomzetten van die kennis inNederlandse industriële produc-ten.


Statutaire naamElektronica Persclub ELPECStatutaire zetelAmsterdamOprichting23 november 1973Inschrijving KvK Amsterdam-HaarlemV 530238Documenten & PublicatiesStatuten vastgesteld op 12 januari 1996Huishoudelijk Reglement vastgesteld op 31 mei 1996Ledenlijst 2001 gepubliceerd op 18 december 2000Vermeldingen van ElpecPyttersen’s Nederlandse AlmanakPolytechnisch Tijdschrift Almanak 1998Handboek van de Nederlandse Pers en PubliciteitElpec Infonr. 130 maart 2002nr. 131 mei 2002nr. 132 juli 2002nr. 133 oktober 2002nr. 134 december 2002Evenementen 2002Bedrijfsbezoek Intulogic, Breukelen 12 maart 2002Bedrijfsbezoek 3T, Enschede 17 aprilBedrijfsbezoek Agilent, Amstelveen 14 mei 2002Bedrijfsbezoek* Iparix Communications, Amsterdam 19 juni 2002Bedrijfsbezoek* FEL-TNO, Den Haag 18 september 2002Te gast bij Aadvise Electronics* ’t Instrument, Utrecht 4 november 2002ELPEC’s Jaardiner Aluminium Centrum, Houten 12 december 2002* tezamen met VIPSamenstelling van het bestuur in het verenigingsjaar 2002 (tenminste 5 personen)Noud van Herk (voorzitter), Jan Broeders (secretaris), Rob Geutskens (penningmeester) en de ledenFrans Witkamp, Peter Bieger, Cees Franke en Henk MijnarendsSamenstelling van de kascommissie (tenminste 2 personen)Cees van Heykoop (voorzitter), Wim van de Weel (lid) en Jan van den Broek (reservelid)Samenstelling van de ballotagecommissie (3 personen)Ernst Leefsma (voorzitter), Richard Bezemer (lid) en Ad Spijkers (lid)Vergaderingen 2002 (tenminste 5 per jaar + 1 jaarvergadering)229e bestuursvergadering 12 maart 2002, Breukelen34e Algemene Ledenvergadering 14 mei 2002, Amstelveen230e bestuursvergadering 18 september 2002, Den Haag231e bestuursvergadering 4 november 2002, UtrechtContributie in 2002 € 38Aantal leden 74 (per 31-12-2002)

ELPEC Elektronica Pers Club Verenigingsjaar 2002


In het verenigingsjaar 2002 heefthet bestuur van de ElektronicaPersclub weer gezorgd voor eeninteressant en een omvangrijkprogramma van evenementen.Het eerste bedrijfsbezoek vondplaats bij Intulogic te Breukelen.De deelnemers werden in ruimemate geïnformeerd over de standvan de ontwikkelingen in deCAN-technologie. Dankzij deuitleg over de theoretische achter-gronden en de demonstratie vande technische mogelijkhedendoor Kees Zagers konden dedeelnemers tevreden de middagafsluiten. Het tweede bedrijfsbe-zoek vond plaats bij het bedrijf3T te Enschede. De medewerkersvan dit bedrijf werken voortdu-rend aan de ontwikkeling vanvele elektronische producten, diehet leven aangenamer maken. Hetbedrijf is in het bijzondergespecialiseerd in het leveren vanoplossingen van complexeapplicaties, die op basis van hetgebruik van micro-elektronica,embedded software, PC-software,sensoren en systeemtechnologiegerealiseerd worden. Veel extrabelangstelling van de deelnemerswas er voor de elektrische fietsen het PC-toetsenbord voor hetgebruik door blinde personen.Ook nu weer een succes voor deorganisatoren van dit bedrijfsbe-zoek. Onze Algemene Ledenver-gadering vond plaats bij hetbedrijf Agilent te Amstelveen.Gastheer Ruud Kurk zorgde vooreen uitstekend programmarondom onze 34e algemeneledenvergadering en het bedrijfs-bezoek. Het bedrijf Agilent Tech-nologies is ontstaan vanuit

Hewlett-Packard en leverthoofdzakelijk hoogwaardigemeet- en analyse-apparatuur. DeALV werd afgesloten met eenapplaus voor alle leden, die doorhun specifieke inspanningen hettelkens weer mogelijk maaktenom met veel plezier leuke dingente doen voor de vereniging.Dankzij het vertrouwen van deaanwezige leden in het werk vande actieve bestuursleden encommissieleden werd iedereenweer voor een jaar aan het werkgezet. Het vierde bedrijfsbezoekwerd in samenwerking met deleden van de VIP georganiseerdbij Iparex Communications teAmsterdam. Dit bedrijf werkt metsucces als onafhankelijk operatorop het gebied van internettoe-gang, breedbandverbindingen enapplicatiehosting.Met het vijfde bedrijfsbezoek lietELPEC aan gastheer Wim Smithvan TNO-FEL te Den Haag ziendat er veel belangstelling bestaatvoor de activiteiten van ditwereldbekende onderzoeksinsti-tuut. Door een samenwerkingtussen de leden van ELPEC enVIP kon TNO voor een zeer groottechnisch publiek een aantrekke-lijk programma neerzetten. Doorde grote opkomst en de velevragen liep het programma flinkuit. Dankzij het bezoek aan hetgoed ingerichte museum Waals-dorp werd er nog volop informatieuitgewisseld over de inhoud vande voordrachten. Het geheel werdop een voortreffelijke manier meteen heerlijke dinér afgesloten.Het zesde evenement van onzevereniging vond plaats op debedrijvenstand van Aadvise

Electronics tijdens de altijd voorons vakgebied interessantevakbeurs 't Instrument te Utrecht.Op uitnodiging van Jan van derAa kwamen de leden van ELPECen VIP bijeen om op eenontspannen wijze kennis temaken met de diversiteit aanproducten en bedrijven of ombestaande relaties te verstevigen.Met het gezellige en zeerleerzame programma bij hetAluminiumcentrum te Houtensloot ELPEC voor haar leden hetprogramma van evenementen af.Dankzij de inspanningen vanPaul Bruinsma (directeur van hetAluminiumcentrum) en zijn teamvan medewerkers en debijzondere inspanningen vansieraden kunstenaar JanMatthesius kijkt het bestuur mettrots terug op een zeer geslaagdtraditioneel eindejaarsdinér meteen interessant programma voorde leden en de partners. Het verenigingsorgaan Elpec Infoverscheen vijf maal. Hoe lastighet is om een tijdschrift samen testellen met een voor de lezersinteressante inhoud wordt telkensweer ondervonden door PeterBieger en Frans Witkamp. Zijmochten gelukkig weer rekenenop de medewerking van eenaantal enthousiaste vaste engelegenheids-auteurs. Ook debijzondere inspanningen vanmedewerkers van SiemensNederland staan telkens weerborg voor een voortreffelijkeverzorging van Elpec Info.Zonder de medewerking van ditbedrijf en de inspanningen vanGetronics Infrastructure Solu-

ELPEC bewijst haar bestaan


Om elektriciteitsnetten goed tekunnen beheren zijn tenminsteeen loadflow en een kortsluit-berekening nodig. De loadflowgeeft onder verschillende be-drijfscondities de spannings-huishouding en de belasting vannetelementen (voornamelijkkabels) aan. De kortsluitbere-kening laat zien welke stromenbij onverhoopte kortsluitingenoptreden. Beide bepalen de tech-nische dimensionering van eenelektriciteitsnet in hoge mate.

succes in Nederland en wordt nuook goed verkocht in het buiten-land.

Vision anno 2002Phase to Phase heeft de zaakenergiek opgepakt en allereersthet programma Vision geschiktgemaakt voor industriële elek-triciteitsnetten, voornamelijkdoor te werken aan de karakte-ristieken van verbruiksappara-tuur. Vision is nu tevens eenWindows programma, geschiktvoor vrijwel alle moderne pc's.De nieuwste versie is Vision 5.2.De jaarlijkse gebruikersdag metca. 100 deelnemers informeerdede gebruikers over nieuwetechnische ontwikkelingen.Het is duidelijk dat men, om eennet te beheren, steeds meerbekend moet zijn van op dat netaangesloten apparatuur. WKK'sen asynchrone motoren zijnallang geïmplementeerd. Watnieuwer is de implementatie vanvermogenselektronische aan-drijvingen, windmolens en PV-zonne-energie.

Henk Mijnarends

Vision Gebruikersdag 2002, een Nederlands sterkstroomsucces

Deze gebruikersdag stond in hetteken van netbelastingsprofielen,belastbaarheid van kabels,berekening van uitvalkansen, enfoutplaatslocatie tijdens hetoptreden van de kortsluitstroom,waardoor het oplossen vanstoringen en de reparatie vanstoringen sneller kan verlopen.Nieuw en nog niet afgerond is deimplementatie van netbevei-liging. Andere uitbreidingen, dieop stapel staan, zijn harmoni-schen, dynamische netbereke-ningen en het berekenen vantransiënte overspanningen.

SlotbeschouwingPhase to Phase voorziet heelduidelijk in een marktbehoefte,past haar programma’s tijdig aanen ontwikkelt zich tot eentechnische vraagbaak van haarverbruikers. Vision zet de suc-cesvolle Nederlandse sterk-stroomtraditie voort en Phase toPhase is daardoor een voorbeeldvoor andere softwareonderne-mingen.Proficiat Phase to Phase.

tions, Aadvise Electronics enElsevier Bedrijfsinformatie zou-den meerdere activiteiten geheelniet tot stand komen. Het bestuurvergaderde in het verenigingsjaarin een wisselende samenstellingslechts drie maal over het wel enwee van de vereniging. Met ledenvan het bestuur van de VerenigingIndustrie Pers werd van gedach-ten gewisseld over de toekomsten mogelijkheden van samenwer-king. Diverse modellen enmogelijkheden werden daarbij

besproken en standpunten enmeningen uitgewisseld. Hetbestuur van ELPEC zal haargedachten en meningsvormingvoorleggen aan de leden in eenalgemene ledenvergadering.In het verenigingsjaar hebben wijhelaas afscheid moeten nemenvan enkele dierbare leden. Hetledenbestand van ELPEC isondanks het droevige verlies vandeze leden door de komst vannieuwe leden op niveau gebleven.Door de samenwerkingen met

enkele beursinstituten en univer-siteiten is onze verenging in staatom haar leden een ruime variëteitin het programma van bedrijfs-bezoeken en het organiseren vanevenementen aan te bieden. Hetbestuur spreekt daarom de wensuit om meer leden te mogenontmoeten tijdens de evenemen-ten in het jaar dat de vereniging30 jaar zal bestaan.

Jan Broederssecretaris

Om een net efficiënt te kunnendimensioneren zijn veel bereke-ningen nodig, waartoe een com-puterprogramma heel zinvol is.De eerste programma’s warenminder gebruiksvriendelijk,zodat destijds Kema zelf beslootzo’n programma te schrijven:Vision, geïntroduceerd in 1991.Zie Elpec Info 127 pg. 12. Kemaheeft in 2000 dat programmageprivatiseerd aan Phase to Phase(www.phasetophase.nl). Visionwas vanaf de introductie een groot


Peter Bieger

Techniek van toen

In 1888 bouwde de ArnhemscheScheepsbouwmaatschappij haareerste stoommachine. De machi-ne was geheel ontworpen engebouwd op de afmetingen vanhet schip waar hij voor bestemdwas: de betrekkelijk kleine“Westerbouwing”, ingerichtvoor personenvervoer op degrote rivieren. Vandaar de V-vorm die volledig correspon-deerde met de V-vorm van hetachterschip van de “Wester-bouwing”. De machine werdnamelijk tegen de binnenkantvan de scheepshuid gemonteerd,

vlak bij de spiegel. Deze beves-tiging had als groot voordeel datzo de minste ruimte werdingenomen: een voordeel datvooral in kleinere schepen zwaarwoog.Het gaat hier om een triple-expansie-diagonaal-stoomma-chine met drie cilinders van

Een diagonaal-stoommachine uit 1888

ongelijke boring, namelijk 21,6,37,5 en 50,8 cm en een slag van35,6 cm. De werkdruk bedroeg10 atmosfeer, het maximalevermogen 120 pk bij 180omwentelingen per minuut.De machine was besteld door des toombo tenonde rnemingConcordia in Arnhem. De“Westerbouwing” werd later aaneen Duitse reder doorverkochten heeft jarenlang trouw dienstgedaan op de Rijn. Toen hetschip gesloopt werd, kocht deArnhemsche Scheepvaart-maatschappij haar eerste

stoommachineterug, zodat ditp r o n k s t u kbehouden konblijven alsaandenken aanv e r v l o g e ntijden.


De theorie van de holografieHet nieuwe studieboek ennaslagwerk “Basics of Holo-graphy” van de auteur enwetenschapper P. Hariharangeeft een gedetailleerd beeld vanhet principe van de holografieen het vervaardigen vanverschillende typen hologram-men. Door zijn achtergrond alsonderzoeker behandelt de auteurde grondbeginselen van dedriedimensionale techniek, deholografie, op basis vannatuurkundige en wiskundigebewijzen.Het eerste hoofdstuk van hetcompacte studieboek behandelthet principe van de holografieen het vervaardigen van de meesteenvoudige hologrammenvolgens het in-line- en off-axis-principe. Daarna is het recon-strueren van deze opgenomenhologrammen uitgebreid bewe-zen en in beeld gebracht. Elkhoofdstuk bevat een lijst metaanvullende literatuur en wordtafgesloten met een aantal vragenen antwoorden om de leerstof teverdiepen. Vervolgens geeft deauteur een beeld van despecifieke eigenschappen vanvolume- en multiplexhologram-men.In het gedeelte over de toe tepassen lichtbronnen staatvanzelfsprekend de laserlicht-bron centraal. Een afbeeldingvan het portret van DennisGabor, de uitvinder van deholografie, geeft de mogelijkhe-den van de holografie aan.Natuurlijk is er aandacht voorhet te gebruiken fotogevoeligemateriaal, het gebruik vanfotoresist en fotopolymeren. Het

boek geeftinformatieover de ver-schi l lendetypen holo-grammen ende verschil-lende wijzenvan weerga-ve van het opgenomen drie-dimensionale beeld.De kennis van de auteur over hetgebruik van de computer bij hetmaken van de zogenoemdecomputer-gegenereerde holo-grammen levert veel theore-tische en praktische leerstof op.Ook geeft hij een beeld van hetgebruik van holografische scan-ners, de bekende holografischeoptische elementen als het head-up display en het gebruik vanhet hologram voor de opslag vangegevens. Beschreven zijn deprincipes van het holografischstereogram en de 3D film.Aandacht is er voor het meer-kleuren reflectie en het regen-boog-hologram, het reprodu-ceren van hologrammen, hetmaken van computerhologram-men en de aspecten van detoepassingen van de hologra-fische interferometrie. De auteursluit af met de behandeling vanhet gebruik van elektronischetechnieken bij de holografischeinterferometrie. De inhoud vandit rijk geïllustreerde leerboekis geschikt voor het gebruik bijhet HBO en voor universitairestudies op het gebied van deoptica, beeldtechniek enmateriaal-onderzoek.ISBN 0 521 00200 1“Basics of Holography”, P.Hariharan, Cambridge Univer-sity Press, 2002, 161 pagina’s,£ 19.95.Jan Broeders

Het Doppler-effectIn 1842 beschreef de Oosten-rijkse natuurkundige AndreasChristian Doppler een bijzonderverschijnsel van een eigenontdekking, hetgeen bekend isgeworden als het Doppler-effect.In zijn publicatie beschrijft hijhet bestaan van een relatie tussende snelheid van een ster die opons afkomt en de snelheid vandezelfde ster die zich van onsverwijdert. Het relatieve verschilin de vast te stellen snelhedenwordt het Doppler-effectgenoemd. In een situatie van dedagelijkse praktijk neemt dewaarnemer met specifiekemeetapparatuur een anderefrequentie van een ontvangenelektromagnetische golf waardan de frequentie van dezeelektromagnetische golf oor-spronkelijk uitgezonden door debron. Snelheidsmetingen metradarapparatuur werken even-eens op het verschijnsel van hetDoppler-effect.Christian Doppler werd geborenin 1803 in het OostenrijkseSalzburg. In 1822 startte hij zijnstudie in de mathematica aanhet Weense PolytechnischInstituut. Later breidde hij zijnstudie uit met de vakkenmechanica en astronomie aande Universiteit van Wenen. Naeen baan als boekhouder kreeghij een positie als leraar aan eentechnische school in Praag.Gedurende vele jaren hadDoppler een slechte gezondheid.Hij verhuisde naar Venetiëvanwege het warmere klimaaten hoopte daarmee weer op eenherstel van zijn ziekte.Het mocht echter niet baten enin 1853 overleed ChristianDoppler in het ItaliaanseVenetië.

BOEKEN


Hoge gelijkspanning wordt door“sterkstromers” toegedacht aanHVDC (energie-transport onderhoge gelijkspanning zoals degedachte verbinding Nederland-Noorwegen), de voedings-spanningen voor elektrischetractie 1,5 en 3 kV DC. Eentussengebied is het gelijkstroom-

gevoelig voor dit fenomeen:- Invloed van glasvezel- of

koolstofvezel-vullingen inbijv. plastic of giethars wordtsterk onderschat;

- Grensvlakken tussen tweediëlektrica kunnen ook debron zijn van ladingsinjectie.Zo kan zelfs het grensvlaktussen olie en een kunststofverraderlijk zijn. Met metaal-lagen tegen een diëlektricumaangedrukt, kunnen soms be-langrijke verbeteringen wor-den bereikt.

Beide verschijnselen zijn met

de hoogfrequente ontladings-meet-methodes, door dr. Beyerontwikkeld, goed te meten. Ookheeft hij het effect van tempera-tuursverandering bekeken.Typisch voor een ruimteladingtussen twee grensvlakken is fi-guur 1. De ruimteladingen wor-den groter na verloop van tijd enmet toenemende temperatuur.Typisch voor deelontladingen ineen 75 kV DC-condensator isfiguur 2. Met enige ervaring kande kwaliteit van een condensatorbeoordeeld worden.

Isolatie van hoge gelijkspanning

Henk Mijnarends

Het hoogspanningslab van de TU Delft vindt op mondiaal niveausteeds meer erkenning vanwege haar deelontladings-onderzoek.Inmiddels zijn toonaangevende bijdragen over kabels geleverd aanCIRED2001 [2] en proefschriften verschenen op het gebied vanschakelinstallaties [3] en transformatoren [4], specifiek voorspecialisten in de elektriciteitsvoorziening.

tussenlid bij invertors vantoerenregelbare draaistroom-aandrijvingen. Vrijwel vooriedere elektrotechnicus vanbelang is de hoge gelijkspanningbij beelden röntgenbuizen.Hoge gelijkspanning is veelmoeilijker beheersbaar dan hogewisselspanning en desondanksveel onbekender.

Hoge gelijkspanningHet proefschrift is sterk aan tebevelen voor ieder, die met dematerie te maken heeft en laatzien, dat de werkelijke veld-sterkte in een diëlektricum somseen veelvoud is van de metconventionele methoden bere-kende waarde. Daardoor komthet vaak voor, dat de levensduurvan het diëlektricum ook bedui-dend korter is dan verwacht.De oorzaak is het injecteren vanladingsdragers in de isolatie.Twee veel toegepaste oplossin-gen voor gelijkspanningsisolatiein de praktijk blijken bijzonder

1. Getoond wordt hetruimteladingsprofiel van eengelaagd diëlektricumbestaande uit twee plasticswelke door een olie laaggescheiden zijn.

ρ [C/m3]

Solid Oil

Al

El1

U-


SlotbeschouwingIsolatie van hoge gelijkspanningis gespecialiseerd werk, dat nietonderschat mag worden. Isola-tiefouten kunnen heel kostbaarblijken. Het is te betreuren, datniet eerder meer aandacht isbesteed aan de isolatieconstruc-ties bij hoge gelijkspanning. Hetproefschrift geeft veel interes-sante aanwijzingen over isolatie-constructies. Tevens is een goedemethode ontwikkeld om ontla-dingen bij hoge gelijkspanningte meten.Het zou zinvol zijn, als dezeontladings-metingen bij hogegelijkspanning snel gecommer-cialiseerd zouden worden. De

2. Gemeten ontladings-verdelingen in een 75 kVonbeschadigde condensator,75 kV beschadigde conden-sator en een model defect‘holte in vaste isolatie incontact met een elektrode’.

metingen zijn op zich niet zokostbaar. Uitval van gelijkspan-nings-apparatuur in bedrijf zousterk verminderen en isolatie-constructies zouden veel een-voudiger kunnen wordenverbeterd.In de zeventiger jaren betekendede ontladingsmeting van giet-harsconstructies bij AC-hoog-spanningsschakelinstallaties

ook een enorme verbetering.Hoge gelijkspanning zou metgoede ontladingsmetingen veelbedrijfszekerder kunnenworden.Proficiat dr. Beyer.

Literatuur1. Space charge and partialdischarge phenomena in HVDCDevices – promotie dd. 10december 2002 op de TUD vandr. J. Beyer.2. CIRED2001 – ir. H. Mijn-arends - Elpec Info 128 pg. 19.3. Promotie dr. S. Meijer – ElpecInfo 129 – pg. 14.4. Promotie dr. J. van Bolhuis –Elpec Info 134 – pg. 21.

Klassieke optica in de praktijkIn het nieuwe Engelstaligestudieboek “Classical Optics andits Applications” voor hetonderwijs in de optica, geeftauteur Masud Mansuripur eenbeeld van de meest belangrijkstepraktische ontwikkelingen entoepassingen in de klassiekeoptica. Door zowel de theore-

tische benadering van de toege-paste grondbeginselen in diverseoptische meettechnieken, als doorde gedetailleerde en educatievebeschrijvingen van vele moderneoptische onderzoekstechniekenen -methoden geldt dit boektevens als een uitstekendereferentiebron voor medewerkersin de optische industrie.Ook wetenschappers, onderzoe-kers en technici, die werkzaam-heden verrichten in het werkveldvan de klassieke optica vinden in

dit boek voldoende aankno-pingspunten en inspiraties voorverder onderzoek en uitvoerenvan verbeteringen aan bestaandeoptische onderzoeks- en meet-apparatuur. Dankzij zijn bijzon-dere staat van dienst als onderzoe-ker in het vakgebied van deklassieke optica is het de auteurgelukt om in 37 hoofdstukken ineen compacte vorm en in heldertaalgebruik de belangrijksteonderwerpen te beschrijven.Jan Broeders

BOEKEN


De wetenschap van debeeldtechniekenDe grondbeginselen van allebekende beeldtechnieken zijn inhet Engelstalige boek “TheScience of Imaging” op eenduidelijke, instructieve eninteressante wijze behandelddoor Graham Saxby.In twintig hoofdstukken behan-delt hij alle principes en ontwik-kelingen van de huidige bekendebeeldtechnieken.De auteur start zijn overzichte-lijke benadering van de lastigeonderwerpen met de behande-ling van het verschijnsel licht ende visuele perceptie en illusies.Uitgebreid wordt de fotocameramet de bijbehorende lens, hetoptische systeem en het fotoge-voelige proces behandeld. Ookwordt daarbij de overgang vanhet enkele beeld, via de normalefilm naar de hoge snelheids-opnamen via speciale apparatuurin woord en beeld gebracht. Hetgebruik van een functioneleformule of vergelijking pastgeheel in het kader van dit zeerleerzame boek. De auteur geeftvoorts een beeld van het gebruikvan fotogevoelige materialen ende bijzondere eigenschappenervan om correcties toe te passenin de afdrukken.Direct na dit gedeelte vindt delezer een behandeling van dedigitale technieken voor het vast-leggen en bewerken van beelden.In de hoofdstukken Televisie enVideo komen alle aspecten vandeze beeldtechnieken aan de orde.Hij sluit dit interessante leer- eninformatieboek af met de behan-deling van de principes van holo-grafie, anaglyfen, stereoscopie en

Bedrijven die bijzondere medewerking verlenen aan de Elpec zijn:

• Siemens

• Aadvise Electronics

• Getronics Infrastructure Solutions

• Elsevier Bedrijfsinformatie

BOEKENde snelle opmars van delenticulair-3D-beeldtechnieken.Ook is er aandacht voor depanorama-opname-techniek enhet zogenaamde fish-eye-principe en het toepassen vande radioactieve, ultravioletteen fluorescentie fotografievoor onder andere medischeen wetenschappelijke opna-men. Aan het gebruik vande endoscopie, ultrasonestraling en de thermografievoor het maken vanopnamen is eveneensaandacht besteed. In een compactaanhangsel gaat de auteur nogkort in op een aantal theoretischebenaderingen van enkeleonderwerpen.

Het boek eindigt met eentrefwoordenlijst en bevat eenhologram met een fraai 3D-beeld,een anaglyfenbril en eenlenticulairlens. Dankzij deafbeeldingen in de kleurenkaternkrijgt de lezer een praktisch beeldvan de huidige mogelijkhedenvan het toepassen van 3Dbeeldtechnieken.Door de wijze van benadering ende uiterst informatieve behande-

ling van debelangrijkste onderwerpen uit debeeld- en informatietechniek vanhet dagelijks leven is dit boekzeker geschikt voor het gebruikals studiemateriaal voormiddelbare en hogere opleidin-gen op het gebied van de beeld-communicatie en als referentie-bron en naslagwerk voor geïnte-resseerden in beeldtechnieken.ISBN 0 7503 0734 X“The Science of Imaging”,Graham Saxby, Institute ofPhysics Publishing, 2002, 260pagina’s, • 39.Jan Broeders

Algemene LedenVergaderingDe Elpec houdt zijn 35ste Algemene LedenVergadering op15 april 2003 in de RAI te Amsterdam. Noteer deze datumalvast in uw agenda! Tijd: 13.00-14.00 uur.De ALV maakte deel uit van een totaalprogramma in hetkader van de vakbeurs ICT & Internetworking Event.Dat programma start om 11.00 uur en duurt tot 14.45 uur.De uitnodiging voor deze bijeenkomst volgt binnenkort.


De TU Delft besteedt intoenemende mate aandacht aande geschiedenis van de technieken van de organisatie, die eenbepaalde techniek uitvoerde. InElpec Info 126, pg, 17-21 is naaraanleiding van een andere promo-tie aandacht besteed aan deontwikkelingen van de Neder-landse PTT tot 1980. Met ontwik-kelingen uit het verleden isenerzijds vaak het heden beter tebegrijpen en anderzijds zijn zijleermeesters voor de uitvoe-ringen van technische ontwikke-lingen van nu. Het is zeer belang-rijk, dat ook jonge ingenieurs ietsvan de geschiedenis van detechniek weten.

RijkswaterstaatAanvankelijk werd waterbeheer,van vitaal belang voor heelNederland, uitgevoerd doorlocale overheden. Die waren nietaltijd voldoende deskundig enbovendien werden waterwerkensteeds meer provincie-overschrij-dend. Rijkswaterstaat groeidefors in genoemde periode.De eerste grote werken in debeschreven periode waren hetNoordzee-kanaal en de NieuweWaterweg. De watersnoodrampvan 1916 betekende voorRijkswaterstaat een belangrijke

uitbreiding van taken, waarvande Zuiderzee-werken het meestbekend zijn. Dr. Lely hadoverigens in 1891 al zijn eersteplan gemaakt.De parallel met de elektriciteits-voorziening is groot. Rijkswater-staat en de elektriciteitsvoorzie-ning ondervinden, terecht, beidegrote publieke belangstelling.Besluiten over door Rijkswater-staat uit te voeren grote werken

king. Rijkswaterstaat heeft beidegenoemde werken geïnitieerdmet wat wij nu noemen eenspeciale project-organisatie.Opmerkelijk is, dat de technischeen uitvoerende kwaliteit vanRijkswaterstaat eigenlijk nooit terdiscussie is gesteld. Nederlandrealiseerde zich heel goed, datwaterstaatkundige tekortkomin-gen te danken waren aan onvol-doende beschikbare financiëlemiddelen.

SamengevatDit boek geeft een goed inzicht,hoe de overheids-organisatieRijkswaterstaat in overleg methet parlement haar vaak inge-wikkelde en steeds toenemendetaken uitvoerde. Voor de lezer ishet een interessant boek, dat aante bevelen is voor iedereen, die temaken heeft met grote nuts-organisaties in het algemeen enoverheidsorganisaties in hetbijzonder. Ook de foto’s zijn fraai.Ouderen zullen veel herkennen;voor jongeren kan het boek eeneye-opener zijn.

Tevens als boek verkrijgbaar bijde uitgeverij Europese biblio-theek onder NL 90 288 1537 6;223 pgs A3; prijs • 31,50.

Ontwikkeling van organisatie en personeel vande Rijkswaterstaat 1848-1930

Promotie van dr. E. Berkers op 25 november 2002 aan de TU Delft

Henk Mijnarendsworden vrijwel altijd genomendoor gekozen volksvertegen-woordigers, meestal de 2e en 1ekamer.Bij de elektriciteitsvoorzieningis de besluitvorming iets inge-wikkelder, maar de gemeente-lijke, de provinciale en delandelijke volksvertegenwoordi-ging komt er meestal aan te pas.In dit boek springen twee zeergrote werken in het oog:- de aanleg van het landelijk

spoorwegnet;- de Zuiderzee-werken met als

hoogtepunt de Afsluitdijk.

Voor beide was technische eneconomische durf evenals team-geest nodig. De grote werkenmoesten gedragen worden doorde meerderheid van onze bevol-

Kopij voor het volgende nummer dient u vóór15 maart in te sturen aan Peter Bieger,

Weegschaalstraat 44, 5632 CX Eindhoven;zie ook de colofon.


Holografische interferometrieNa een inleiding maakt de lezerkennis met de baanbrekendebijdragen voor de ontwikkelingvan het vakgebied door onderandere de werkzaamheden eninspanningen van de weten-schappers Ernst Abbe, AugustinJean Fresnel, Joseph Fourier,Joseph von Fraunhofer enGustav Robert Kirchhoff.Bekende begrippen als Fourieroptica, Gaussiaanse stralengang,Stokes parameters, het Faradayeffect en het magneto-optischKerr-effect geven een zeerleerzaam beeld van deze veelalprincipiële grondbeginselen uitde klassieke optica.De lezer vindt voorts de opbouwvan de Fabry-Pérot en deMichelson interferometer, debehandeling van hetomkeereffect in de klassiekelineaire optica en diffractie-tralies. Het studieboek vervolgtmet de behandeling van onderandere de uitvinding van de fase-contrast microscoop (door FritzZernike in 1935), de werkingvan de polarisatie microscoopen de historie over de VanLeeuwenhoek microscoop. Deauteur sluit af met de modernetechniek van de fotolithografieen geeft een compact en inte-ressant beeld van de holografieen de holografische interfero-metrie. De ontdekking van deholografie door Dennis Gaborin 1947 heeft zeker bijgedragenaan het gebruik van de klassiekeoptica in moderne optische meet-en fabricagetechnieken.ISBN 0 521 80499 X“Classical Optics and its Applic-ations”, Masud Mansuripur,Cambridge University Press,2002, 502 pagina’s, £ 29,95.Jan Broeders

BOEKEN

“Maar de stekker hou ik zelf!”Toen ik dit boek onder ogenkreeg en de eerste regels las,overviel mij al direct een gevoelvan herkenning. De auteurbeleeft, samen met zijn vriend,al pionierend in de na-oorlogsedagen van de radiotechniek,allerlei spannende avonturen.De eerste schreden op het padvan het onbekende, steedsweer nieuwe dingen ontdek-kend. En natuurlijk ook vaakdoor schade en schande wijzerwordend. De eerste perikelenrond het bouwen en reparerenvan radio-ontvangers: vanaf dekristalontvanger tot en metrechtuit- en superheterodyne-ontvangers. Het opknappen vandefecte luidsprekers, het aanleg-gen van antennes en ga zo maardoor.Het duo deed voortdurend inAmsterdamse leefomgeving devreemdste ervaringen op. Vooralvoor de ouderen onder ons (wiezijn dat?) komen bijna vergetenonderdelen weer tot leven. Her-kent u ze nog, de populaireelektronenbuizen van de perioderond de tweede wereldoorlog:de A415, de ECH3, de EL6? Debekende spoelenblokken vanGeloso, met afstemcondensatoren -schaal, alsmede de Ronettekristalelementen. Ze herlevenweer.Er werd in die tijd veel ontdekt.Dingen die thans al weer zogewoon zijn geworden datniemand zich realiseert dat aldie zaken “slechts” een halveeeuw geleden zijn geïntrodu-ceerd: het begrip WW (Werke-lijkheids Weergave, later ver-

drongen door hifi), de (zwartwit)televisie, het elektronisch orgel,de transistor. De eerste geïnte-greerde schakeling (meer dan 1transistor op een plak silicium)moet nog worden uitgevonden.Auteur Wim van Bussel weet ophumoristische wijze zijn beleve-nissen uit die tijd nog goed voorde geest te halen. Het is een waargenot om alle anekdotes te lezen.Ook voor de jongere generatievalt het zeker aan te raden ditboek ter hand te nemen. Het magwellicht wat nostalgisch over-komen, maar de verhalen gevenprecies de sfeer van die tijd juistweer. Weinig geld en schaarsteaan materialen waren normaal.Speciaal voor Elpec-leden heeftde uitgever (Bureau BelperCommunicatie), tevens lid vande Elpec, een aantrekkelijk aan-bod: voor slechts • 20,- inclusiefverzendkosten kunt u in het bezitkomen van dit fraaie boekwer.Dan beschikt u over meer dan420 pagina’s leesgenot. Doendus: neem contact op met DirkScheper, Batterijlaan 39, 1402SM Bussum, Tel. +(0)356424831, e-mail: [email protected] Witkamp


In het kader van de EU-politiekwordt in Nederland de elektri-citeitsvoorziening gelibera-liseerd. Nederland loopt daarbijin Europa niet achteraan.Internationaal wordt over deliberalisatie van de elektriciteits-voorziening heftig gediscus-sieerd mede naar aanleiding vangrote storingen in Californië.Dit proefschrift onderzoekt eenaantal aspecten van de libera-lisatie.

Belangrijke conclusiesvan het proefschriftVoor de liberalisatie was deelektriciteitsvoorziening inNederland een overheidszaak.De leveringszekerheid was vanhoog niveau. Voor bedrijvenvormden de energie-prijzen eenbescheiden deel, meestal ca. 5%,van hun omzet. De energie-prijzen waren niet altijd optimaalen niet altijd toegespitst op deaard van de vraag.De overheid greep niet altijd inals een bepaald energie-bedrijfopvallend duur leek te zijn. Deliberalisatie ging ervan uit, datde bedrijven zorgvuldiger hunkosten bekeken en zich meerzouden richten naar de aard vanhun verbruikers. Toezicht wordtgehouden door een zg. regulator:DTE, vallend onder het Minis-terie van Economische Zaken (EZ).

De resultaten tot nu zijn, datinderdaad door sommigeverbruikers opvallende energie-prijs-voordelen behaald zijn endat de kosten bij elektriciteits-bedrijven beter gecontroleerdworden. Te grote uitval wordtdoor FTE beboet.De zorg inzake de liberalisatieligt in investeringen voor de

Persoonlijke meningElektriciteitsvoorziening gaatgepaard met grote investeringen,lange bouwtijden (conventio-nele centrales tenminste 6 jaar)en lange afschrijftermijnen.Nederland freewheelt momen-teel op de aanwezige netreservesen maakt gebruik van de geringeverbruiksgroei.Investeerders in centrales enelektriciteitsnetten zullen huninvesteringen tenminste willenterugverdienen en liefst metenige winst. Je zou kunnen over-wegen een vorm van het vroege-re elektriciteitsplan weer in tevoeren en garanties voor hetterugverdienen van investerin-gen door de overheid.

SlotbeschouwingDr. Kuit heeft een aardigoverzicht gegeven over dehuidige situatie inzake deliberalisatie, die aanleiding geefttot ondersteuning van DTE. Devolksvertegenwoordiging moetalert blijven en tijdig maatre-gelen nemen indien de elektrici-teitsvoorziening onvoldoendemocht blijken.Proficiat dr. Kuit.Kuit, Martijn, Strategic behaviorand regulatory styles in theNetherlands energy industry,Eburon, Delft, 2002. ISBN 905166 931 3.

Promotie van dr. M. Kuit op 25 november 2002 aan de TU Delft

Henk Mijnarends

Strategic behavior and regulatory stylesin the Netherlands energy industry

toekomst. Zowel elektriciteits-producenten alswel elektrici-teitstransporteurs en distribu-teurs hebben belang bij eenbeperkte schaarste, want daar-door stijgt hun verdienste. Dewijze, waarop DTE kan opere-ren, is van zeer groot belang.Als DTE volledige vrijheid vanhandelen zou hebben, blijft hetnog de vraag, of zij tijdigvoldoende investeringen kunnenafdwingen. Helaas concludeertdr. Kuit, dat DTE af en toeteruggefloten wordt door deminister van EZ.Zijn conclusie is, dat grotealertheid van de maatschappijinzake de elektriciteitsvoor-ziening en het werk van DTEessentieel is. Hij is er bovendienniet zeker van, dat volledigeliberalisering op den duurverstandig is. Het proefschriftbevat veel interessante infor-matie.


Het bestuur in één oogopslag* Noud van Herk, voorzitter, Burg. Houtkoperweg 1, 4033 BJ Lienden, telefoon 0344 601786,

fax 0344 603943, E-mail [email protected]* Jan Broeders, secretaris, Warenarburg 44, 2907 CL Capelle a/d IJssel, telefoon 010 4517993,

E-mail [email protected]* Rob Geutskens, penningmeester/vice-voorzitter, Grutto 13, 9728 XJ Groningen,

telefoon 050 5281075, fax: 050 5281076, E-mail [email protected]* Frans Witkamp, lid (redactie EI), Hoefweg 110, 2665 CG Bleiswijk, telefoon 010 5216677,

fax 010 5222500, E-mail [email protected] en/of [email protected]* Peter Bieger, lid (redactie EI), Weegschaalstraat 44, 5632 CX Eindhoven, telefoon 040 2413664,

fax 040 2927721, E-mail [email protected]* Cees Franke, lid, Cremerstraat 27, 2274 HG Voorburg, telefoon 070 386 9345, E-mail [email protected]* Henk Mijnarends, lid, Leeuwerikplantsoen 25, 2636 ET Schipluiden, telefoon 015-3808814,

E-mail [email protected]

Jaap Roozen

Goed beursnieuws (of niet soms?)

Dat de miljonairsbeurs in hetnajaar 2002 te Amsterdam inhet bezoekersterminal aan de IJ-haven veel publiciteit heeftgetrokken, is natuurlijk bekend.Het trok ondanks mijn niettoereikende financiële situatiewel erg mijn nieuwsgierigheid.Wat ik niet wist, was dat hetalleen toegankelijk was voorgenodigden. Dat werd mij pasduidelijk toen de voor de inganggeposteerde bodyguards ommijn uitnodiging vroegen. Mijnperskaart was hen onbekend, duswerd ik door een van hen naar debalie begeleid om daar na eniggesteggel een entreekaart inontvangst te mogen nemen.De beurs bleek niet groot, maarwel klein! Geen perskamer, geenpersmap en geen catalogus.Eenieder moest maar op zijneigen houtje aan zijn trekkenkomen als persman.Rondwandelend bleken mij de

stands met natuurlijk alleen duremerken als Rolls Royce, Bentley,Bang & Olufsen en veel sieradenen parfums minder interessantdan het publiek. Vooral hetvrouwelijke deel straaldevoornamelijk uit de vrouw vaneen miljonair te zijn met hetdaarbij behorende vanuit dehoogte kijkende schrijden met

daarvan. Tot iedereen plotselingwakker schrok want het “beeld”sprong van zijn voetstuk enwandelde weg!!Na nog een praatje te hebbengemaakt met de standhouder vande meubelfabriek Gesher &Kemper waar mijn grootvaderals krullenjongen van 15 jaarzijn carriere begon, hield ik hetverder wel voor gezien. O ja, dieging op advies van zijn vaderdestijds met vijf gulden naarAmsterdam om het daar te gaanmaken, want dat was de stad vande Handel. Toen hij in de jarendertig overleed, woonde hij ineen eigen herenhuis op deStadhouderskade, had een automet chauffeur en drie meubel-pakhuizen op de Prinsengracht.De belastingdienst sloeg hemaan voor een jaarinkomen vanƒ 400.000. En dat in die tijd!Toen had je dus ook al goedbeursnieuws (of niet soms?).

half luikende ogen. De herenechter onderscheidden zich induidelijk twee soorten: de oudezelfverzekerde echte – en de watjongere nog om status vechtendegeldmagnaten. Dat iedereengewoon mens was, bleek toenwe met zijn allen om eenlevensgroot “zilveren” beeld vaneen goed geklede man met hogehoed stonden te kijken, die opeen groot voetstuk stond. Hetwas te zien dat menigeen stilstond bij de symbolische waarde

VERENIGINGVOORJOURNALISTENENPR-FUNCTIONARISSEN ...elpec.info/ei-oud/ei135.pdf · ons Koningshuis en...

Documents

Transcript of VERENIGINGVOORJOURNALISTENENPR-FUNCTIONARISSEN ...elpec.info/ei-oud/ei135.pdf · ons Koningshuis en...