VERENIGINGVOORJOURNALISTENENPR-FUNCTIONARISSEN ...elpec.info/ei-oud/ei134.pdf · Met name FME...

elpec elektronica pers club

VERENIGING VOOR JOURNALISTEN EN PR-FUNCTIONARISSEN

DECEMBER 2002 Nr: 134

elpecinfo

OFFICIEEL ORGAAN VAN DE ELEKTRONICA PERS CLUB

Elpec Info - december 2002 1

Editie december 2002 - nr. 134ELPECINFO

Uit de inhoud

ColofonElpec-info is het tweemaandelijkse periodiek voorleden van de Elektronica-Persclub onder redactievan Peter Bieger en Frans Witkamp. Bijdragen kuntu sturen aan Peter Bieger, Weegschaalstraat 44,5632 CX Eindhoven, bij voorkeur in MS Word opdiskette. Als u geen foto’s of illustraties gebruikt,kunt u ook e-mailen en de tekst als attachmentbijvoegen. Het e-mailadres van Peter Bieger is:[email protected] en verspreiding: Siemens NederlandNV, Den Haag.

Aluminium Centrum, gastheer voor de ELPEC 2Beurs Aandrijftechniek 2002 4Betrouwbaarheid van digitale systemen 5Intensievere samenwerking Jaarbeurs-ELPEC 6Trillingen? De smart disc trilt gewoon terug 7Elektronigheden (36) 8CeBIT 2003 11TNO Fysisch Elektronisch Laboratorium 12Het Instrument 2002 13Communicatie in de auto 14Vakblad “Aandrijftechniek” 25 jaar 18Een Spijker uit 1904 19ICT Kenniscongres 20Isolatie-diagnose van transformatoren 21De telefoon in de lift 22Is het 50 Hz-net geschikt voor signaaltransport? 25Escher in het Paleis 28Jaarbeurs Utrecht presenteert beurzen 30Het bestuur in één oogopslag 30

Van de voorzitter Noud H.L. van Herk

Bezoek ook onze website:http://elpec.topcities.com

Precies één jaar geleden stond Nederland inde ban van de invoering van de Euro. Eenbetovering door de Euro had zich van onsmeester gemaakt. Frank en vrij, eenommekeer was immers niet mogelijk, tradenwij in het Europese netwerk van het nieuwewaardepapier. De Europeaan Duisenbergwas erin geslaagd alle regeringsleidersdezelfde kant te laten uitkijken. Op zichwas dat al een prestatie, want er zitten veeleigengereide mensen in het team. WijNederlanders hadden er alle vertrouwen in:met de prijzen zou niet veel gebeuren enonze nieuwe Europese munt zou deconcurrentie met de Dollar probleemloosaan kunnen. Een sterker Europa, dat washet doel.De farmaceutische en bancaire industrieënwerkten nauw samen met onze overheidom medicijnen te vinden tegen een nogonbekende ziekte die de kop opstak. Overde diagnose bestond geen verschil vanmening, wel over het toepassen van het

meest geëigende medicijn. De ziekte vanDuisenberg liet zich maar moeilijkbestrijden! Politici en wetenschappers kozensteeds weer andere invalshoeken, terwijl deburgers maar steeds bleven klagen overpijn. Zij zijn er nog niet uit en wij zitten ermee!!De rondetafel gesprekken met de VIPworden voortgezet. Op het moment vanschrijven moet het gesprek nog plaats-vinden. Kleine stapjes is het uitgangspunt.Het bestuur houdt u op de hoogte.Het jaarfeest staat gepland voor donderdag12 december. Wij zijn te gast bij hetAluminium Centrum te Houten. In hetcentrum van het land en dat betekentnatuurlijk een grote opkomst. Hetprogramma is zeer gevarieerd en interessantvoor zowel leden als hun partners. Ik hoopu daar de hand te mogen drukken. Voor hetgeval dat u, onverhoopt, verhinderd bentdan wens ik u gelukkige Kerstdagen en eenvoortreffelijk 2003 toe.

2 Elpec Info - december 2002

Met de ontvangst van dedeelnemers aan dit bijzondereevenement voor de leden van deElektronica Persclub tussen14.30 en 15 uur vangt het pro-gramma aan. In een combinatievan het gebruik van aluminiumvoor de constructie van dit bij-zondere architectonische bouw-werk, in de micro-elektronicaen in kunst en inrichting willenwij voor elk wat wils bieden.Het geheel is aangekleed meteen uitstekende verzorging vande inwendige mens en wordtafgesloten met het traditioneleJaardiner in de unieke ambiancevan verscheidene voorbeeldenvan het gebruik van aluminiumin het dagelijks leven. De toon-aangevende ontwerper van siera-den Jan Matthesius zal zekerzorgen voor een aantrekkelijkeaanvulling op het interessantemiddagprogramma.

Het Aluminium Centrum is eenkoepelorganisatie voor de alu-minium producerende, verwer-kende en toepassende industrieen fungeert als kennis- en infor-matiecentrum. De activiteitenvan het Aluminium Centrumleveren een bijdrage aan deontwikkeling van de aluminium-branche als geheel en richtenzich op stimulering en onder-steuning van individuele bedrij-

Aluminium Centrum, gastheer voor ledenvan de ELPEC

Jan Broeders

Dit jaar zijn de leden van de Elektronica Persclub van harteuitgenodigd om weer deel te nemen aan het traditionele ELPEC’sJaardiner. Wij hebben gezorgd voor een prachtige en unieke locatieen een actief programma. U en uw partner zijn te gast in het gebouwvan het Aluminium Centrum te Houten op 12 december 2002.

ven bij innovaties.Aluminium kent een breed enveelzijdig toepassingsgebied enheeft een plaats verworven innagenoeg alle industriëlesectoren. De toename in hetgebruik van aluminium isgebaseerd op de technische enesthetische kwaliteiten en deduurzaamheid van het materiaal.Aluminium vormt veelal debasis voor productinnovaties. Deesthetische uitstraling is door degrote vormvrijheid en velefinishing-mogelijkheden, waar-onder lakken en anodiseren, zeergevarieerd. Aluminium wordtgekenmerkt door groei en eenhoog ontwikkelingstempo.Als bezoeker van het uniekebouwwerk zult u kennismaken

met een bijzondere enopvallende architectuur. Doordeze unieke keuze in hettoepassen van aluminium heefthet gebouw een verrassendeuitstraling. De architect heeft,geïnspireerd door het Hollandsepopulierenlandschap en hetstreven de lichtheid en sterktevan aluminium te accentueren,het gebouw namelijk op 368aluminium kolommen geplaatst. Het Aluminium Centrum isgevestigd aan de Voorveste 2 te3992 DC Houten (telefoon 030638 55 66).Tot ziens op donderdagmiddag12 december 2002 vanaf 14.30uur in Houten voor een gezelligeafsluiting van het jaar.


Het programma voor het eindejaarsdiner van de ELPECop 12 december 2002:

14.30 - 15.00 uur ontvangst van de gasten15.00 - 16.00 uur kennismaking met het Aluminium Centrum

- techniek, gebouwautomatisering, construc-ties, klimaatbeheersing

- sieraden, kunst en inrichting16.00 - 16.30 uur rondleiding voor alle gasten16.30 - 17.00 uur aluminium in het dagelijks leven

- micro-elektronica, autobranche, vliegtuigen17.00 - 17.30 uur aperitief17.30 - 20.00 uur jaardiner in de expositieruimte met een lopend

buffet.

Uw gastheer is de directeur vanhet Aluminium Centrum, de heering. Paul Bruinsma.In overleg met hem en onzegasten kunnen onderdelen vanhet programma uitlopen ofverschoven worden. Tussen deonderdelen door is er voldoendegelegenheid voor de koffie enthee of een drankje en voor hetuitwisselen van wetenswaardig-heden, vakantieverhalen en plan-nen voor de toekomst. Het bestuurvan de ELPEC heeft gekozenvoor een bedrag van 23 Euro perpersoon als financiële bijdrage.

Vanuit Amsterdam (A2)Bij Ouderijn richting Arnhem (A12,afslagnr. 8), daarna richting Utrecht-Oost, Nieuwegein, Houten (A27), danvoorbijrijden aan de eerste afslagHouten (Utrecht-Oost, Nieuwegein)en richting Breda (A27) aanhouden,afslag Houten (afslagnr. 29) nemen.

Vanuit Den Haag en Rotterdam (A12)Richting Houten (A27), Utrecht-Oost,Nieuwegein, daarna de eerste afslagHouten (Utrecht-Oost, Nieuwegein)voorbijrijden en richting Breda (A27)aanhouden, afslag Houten (afslagnr.29) nemen.

Vanuit Amersfoort (A28) en Arnhem(A12)Richting Breda (A27) aanhouden,afslag Houten (afslagnr. 29) nemen.Na de afslag Houten

Einde afrit links richting HoutenBij 2e stoplicht linksaf de rondweg opEerste links, industrieterrein 'HetRondeel'Eerste links, Voorveste.

Per trein:Het is mogelijk een treintaxi naar hetAluminium Centrum te nemen.Daarnaast kunt u lijn 47 richtingUtrecht nemen. Vanaf halte Bergvesteis het ongeveer 2 á 3 minuten lopennaar de Voorveste.

Routebeschrijving Ieder ELPEC-lid heeft inmiddels de uitnodiging voor deElpec-excursie ontvangen. Heeft deze u niet bereikt enwilt u alsnog deelnemen, meld u zich dan zo spoedigmogelijk bij de penningsmeester (adresgegevens: zielaatste pagina van deze Elpec Info.


Thema’s- Complete uitbesteding vanautomatiseringAnaloog aan de trends in hetbuitenland verlegt het vakgebiedaandrijftechniek zich richtingautomatisering. Steeds meerworden complete productie-processen uitbesteed. Deze vormvan outsourcing werd ook al bijde beurs ESEF gesignaleerd. Voorde bedrijven zijn financiëlevoordelen te behalen, maar tevenswordt het risico geschapen van teweinig interne vakdeskundigheid.Voor het onderwijs (MTO, HTOen TU) kan op deze trend goedworden geanticipeerd met project-onderwijs. Daartoe is eenmultidiciplinaire vak-aanpaknodig en een oog voor maat-schappelijke ontwikkelingen.

- Te weinig technici/ techniekprijsvragen en wedstrijdenMet name FME hamerde op hetkomende probleem van te weinigtechnici, dat maatschappelijk weleens een grotere omvang konkrijgen dan het tekort aanhuisartsen. De Jaarbeurs hadsamen met de FME techniek-wedstrijden voor bedrijven enjonge technici georganiseerd,waarbij awards werden uitgereikt.

Ik vind, dat de pers daarin ook eenmaatschappelijke taak heeft [3].

- Fabricage in “lage lonen landen”/ synchro-servoAsynchrone kooianker-motorenworden vnm. gefabriceerd in“lage-lonen-landen”. De kwali-teit is goed. De motor van detoekomst is m.i. de synchro-servo(=synchrone motor met perma-nente magneten). Hij kan zichverheugen in duidelijk toenemen-de populariteit. Fabricage in “lage-lonen-landen” wordt nog niet ver-standig geacht, zodat de prijs vande synchro-servo relatief hoogblijft ten opzicht van de asyn-chrone kooiankermotor.Ook de lineaire synchrone motortot ca. 100 kWe kon zich op dezebeurs verheugen in een duidelijktoenemende populariteit en ookhij blijft relatief duur om dezelfderedenen.Toerentallen groter dan 3000omw/min zijn met IGBT-invertorsheel goed mogelijk, maar wordenondanks het voordeel van degoedkopere kleinere motor t.o.v.3000 RPM weinig toegepast;alleen bij elektrische tractie komt6000 RPM bij moderneaandrijvingen veel voor.Alle typen elektromotoren waren

ruim vertegenwoordigd op debeurs.

- Waterkoeling van elektromoto-ren en IGBT-PWM-invertorsWaterkoeling is intensiever danluchtkoeling; hotspots komenminder voor. De apparatuur wordtduidelijk kleiner en ook degeluidsproductie is minder. Bijelektrische tractie wordt water-koeling veel toegepast. Op debeurs stonden fraaie voorbeeldenvan watergekoelde motoren eninvertors. Toch heeft luchtkoelingin het algemeen de voorkeur.

- Pulsherhalings-frequenties vanPWM-invertorsVoor laagspanningsmotoren tot700 V blijkt de praktijk wat andersdan op congressen wordt vermelden worden vaak dubbel zo hogepulsherhalingsfrequenties ge -bruikt. Bij 500 kWe wordt 4 kHzregelmatig gebruikt en bij 1000kWe 2 kHz. Dat betekent in hetalgemeen minder problemen metextra verliezen en wisselkoppelsvan elektromotoren en meerproblemen met overspanningentussen invertor en motor.

- Anti-harmonische injectieInmiddels worden IGBT-PWM-invertors tot 1 MVA seriematigaangeboden voor anti-harmoni-schen injectie. Blijkbaar is watmeer ervaring opgedaan met demoeilijke aansturing. Dezemethode kan een oplossing zijnvoor bestaande situaties. Fraaiereresultaten zijn bereikbaar metaandrijvingen met frontend-PWM-invertors.

Henk MijnarendsBeurs Aandrijftechniek 2002

De Jaarbeurs kan terugkijken op een succesvolle en goed bezochte“industriële week” van 1 tot 4 oktober 2002. Gebundeld werden debeurzen: Machevo, Macropak en Aandrijftechniek met als bindingAutomatsering. De Jaarbeurs volgt daarin de trends van SPS [1] enPCIM [2].Beide beurzen gaan vergezeld van grote internationale congressen.De noviteiten, daar vermeld, waren op de beurs Aandrijftechniekmerendeels terug te vinden en werden aangevuld door enkelespecifiek Nederlandse thema’s .


- Tandwielkasten en hydro-aandrijvingenBijna ongemerkt zijn in dezebranche enorme vorderingengeboekt met veel toepassingen inrail- en wegtransport.

SlotbeschouwingDe Jaarbeurs kan terugkijken opeen goed bezochte beurs, waar detechnische trends in het vakgebiedgoed werden weergegeven.Elpec feliciteert de Jaarbeurs methaar succes.

Literatuur[1] – SPS/IPC-Drives – ir. H.Mijnarends/ Elpec Info 131.[2] – PCIM2002 –ir. H.Mijnarends/ Elpec Info 132.[3] – Krijgt de techniek inde perste weinig aandacht? – ir. H.Mijnarends/ Elpec Info 133.

Hoogbouwflats hebben bij eenstoring in de elektriciteitsvoor-ziening ook niet de beschikkingover drinkwater (incl. WC-spoeling) en liften. Daar is heelweinig over gediscussieerd inde media. De industrie is in hetalgemeen nog gevoeliger voorelektriciteitsstoringen.Ook het gebruik van ICT leekaanvankelijk best een dag gemistte kunnen worden. Op ditmoment zijn veel zaken heelgevoelig voor ICT-storingen:- betalingsverkeer;- processturing in de industrie;- treinbegeleiding bij de spoor-

wegen;- email- en internetverbindin-

gen bij zakelijke transacties.

Op dit congres was dit deondertoon. Het aantal storingenvalt heden nog mee, maar wijmoeten ons beter voorbereiden

op ICT-storingen. Het is geenzuiver Nederlands probleem,maar tenminste een Europeesprobleem.

Voorbeelden van storingen- quasi dubbele uitvoering vaneen ICT-verbindingVaak wordt voor belangrijkezaken overeengekomen, datICT-servers en verbindingendubbel wordt uitgevoerd. Datheeft niet zo veel betekenis alsbeide verbindingen verschillen-de bundels van dezelfde kabelzijn.- onvoldoende 50 Hz-voedingICT-servers hebben elektriciteitnodig voor hun ICT-werk envaak dubbel zo veel ook voor dekoeling. Soms is het vertrouwenin het lokale elektriciteits-nutsbedrijf zo groot, dat niet aanreserve-voeding wordt gedacht.Indien dat wel zo is, dan wordt

Betrouwbaarheid van digitale systemenHenk MijnarendsKIVI-Dies dd. 12 september 2002

De betrouwbaarheid van digitale systemen heeft veel weg van dievan de elektriciteits-voorziening in de begintijd. Toen werdelektriciteit als een extra beschouwd, dat best een dag kon wordengemist. Bijna ongemerkt kwam een veelvuldig gebruik van elektriciteittot stand, terwijl de voorziening heel betrouwbaar bleek.

i.h.a. een UPS gekozen voor deserver en een snel startend nood-aggregaat voor de koeling. Dedimensionering van normale enreserve-voeding laat soms tewensen over met name bijuitbreidingen.- menselijke (programmeer-)foutenHeel vaak worden programma’sniet goed uitgetest en niet doormeer personen beoordeeld.- gebrek aan noodproceduresBij uitval van de “normale” ICTzijn er vaak geen noodproce-dures, waardoor storingen nogernstiger overkomen. Eenvoorbeeld hoe het wel moet, ishet seinwezen van de onlangs ingebruik genomen hogesnel-heidslijn Keulen-Frankfurt.Normaal is daar een seinsysteemmet variabele bloklengtes (LZB)in gebruik; bij uitval van ditsysteem wordt teruggevallen opeen seinsysteem met vastbloklengten (daardoor mindertransport-capaciteit). Dat is heelwat beter dan: geen treinverkeergedurende storing en wachtenop reparatie.


MaatregelenDe inleiders stelden analoog deenergie-wet een ICT-wet voormet een eventuele uitbreidingvan de taken van de Opta (geleiddoor prof. Arnbak) Dat leidtongetwijfeld tot verbeteringen,maar is m.i. pas effectief als ookvan de grond komen: onderwijs-projecten, normalisatie enverenigingen van belangen-behartigers.

Ik vind, dat in het gewone hogeren universitair onderwijs en hunnascholingen (PHTO en PATO)het installeren en bouwen vanservers en verbindingen behoortte worden onderwezen. Helaasblijken veel verbruikers, mede

door vak-ondeskundigheid, nugenoegen te nemen met de“garantie” van hun toeleveran-ciers, dat ICT dubbel is uitge-voerd. Navraag en vastleggingvan de technische uitvoeringblijven vaak achterwege.Internationale Normalisatiekan veel hulp bieden.Bij de elektriciteitsvoorzieninghebben organisaties als CIGRE,CIRED, VEMW (voorheenKrachtwerktuigen) veel bete-kend voor de elektriciteits-voorziening. Zij functionerentevens als toets van nieuweontwikkelingen en zij evaluerenbelangrijke storingen. Belan-genorganisaties zouden in deICT ook heel zinvol zijn.

SlotbeschouwingDe ondertoon van het congres:“Wij zijn tot nu toe aan nationaledigitale rampen ontkomen” gaatmij wat ver. Zonder aanvullendemaatregelen zullen wel meerhinderlijke en kostbare storingenoptreden. Het gebruik van ICTneemt nog steeds toe en demaatschappij wordt er steedsafhankelijker van.Professionalisering van ICT-gebruikers, zoals bijvoorbeeldin de elektriciteitsvoorziening,is wel noodzakelijk en heel goedmogelijk. KIVI heeft het actueleprobleem op een aardige manierop dit goed bezochte congresonder de aandacht gebracht.

De Jaarbeurs is een belangrijkelement in de innovatie van dedoor en in Nederland gebruiktetechniek. Op haar beurzen encongressen worden enerzijdsnieuwe vakontwikkelingengetoond en besproken enanderzijds technici er mee incontact gebracht. Om dit goed telaten verlopen, verzet deJaarbeurs jaarlijks veel werk ombelangrijke vakontwikkelingente signaleren. In 2002 is bijvoorbeeld veel aandacht besteedaan automatisering. De Jaar-beurs heeft een kennis-netwerkopgebouwd in binnen- en buiten-land. Ook de vakpers heeft ookeen belangrijke rol bij technischeinnovaties in Nederland en haar

Henk Mijnarends

Intensievere samenwerking Jaarbeurs-ElpecDiscussie over vakontwikkelingen

eigen informatie-bronnen.Het Elpec-bestuur denkt, dat eenjaarlijkse discussie met de Jaar-beurs over vakontwikkelingenrond haar beurzen en congressenvoor beide partijen van grootbelang zal zijn. De Jaarbeurs zalde Elpec-leden binnenkort uitno-digen voor een persconferentiemet aansluitende discussie overhaar beurzen en congressen in2003.

Digitale perskamerDe Jaarbeurs heeft een aardigedigitale perskamer opgebouwdmet vaktechnische informatie eninteressante foto’s. Alle Elpec-leden kunnen nu een paswoordkrijgen voor toelating tot de

digitale perskamer van deJaarbeurs.

Koppeling WebsitesElpec zal in haar website eenkoppeling opnemen met dewebsites van de Jaarbeurs(www.jaarbeursutrecht.nl;www.jaarbeurspers.nl).Elpec dankt de heren W. Weijmansen G.J. Braam van de Jaarbeursvoor hun aandeel in de totstand-koming van de overeenkomst.


De smart disc voelt, regelt enduwt terug: het is een combinatievan een sensor en een actuator,verbonden via een elektronischeregelaar. Het complete schijfjeis ingebouwd in een metalenblok, dat via ‘elastischescharnieren’ - luchtspleten in hetmetaal - kleine bewegingen kanmaken. Holterman kan eenconstructie er actief meedempen. Bijvoorbeeld deophanging van een lens in een‘wafer stepper’’: een kostbaremachine die patronen afbeeldtop een chip-oppervlak. Elkekleine uitschieter of trilling isdaar terug te zien in heteindresultaat. De lens is ruimeen meter hoog en moet patronen

Trillingen? De smart disc trilt gewoon terug

ir. W.R. van der Veen*)

*) WetenschapsvoorlichterUniversiteit Twente, BureauCommunicatie, Enschede.

Trillingen of de kleinste bewegingen kunnen in precisiemachinesgenoeg zijn om het eindproduct te verprutsen. Nog zwaarder maken,die machine, of een nieuwe constructie bedenken? De ‘smart disc’,ontwikkeld aan het Drebbel Instituut van de Universiteit Twente, kanhet probleem op een actieve manier oplossen. Het apparaatje,ingebouwd in een machineframe, meet de verstoring en compenseertmeteen door ‘terug te duwen’. Een machine is zo veel beter gedemptdan met conventionele - passieve - middelen mogelijk is: typisch eenmechatronische oplossing voor het probleem. Ir. Jan Holterman, diede smart disc heeft ontwikkeld, promoveerde op 27 september.

op een miniem vlakje afbeelden.Door miniaturisatie worden deeisen aan deze machines steedshoger. Het schijfje moet heelkleine trillingen van de lenscompenseren: een tiendemicrometer is al teveel.

Zwaarder of slimmerTrillingen kunnen, net als in eenwasmachine, ook passiefworden gedempt, maar dat is inhet voorbeeld van de waferstepper niet genoeg. De lens isop die manier niet helemaaltrillingsvrij op te hangen. Deophanging nog stijver maken,

verzwaren bijvoorbeeld eningenieuze passieve dempersinbouwen, dat zou het devieskunnen zijn. MechatronicusHolterman heeft een andereaanpak: hij profiteert vanregelelektronica om een

constructie te verbeteren. Zo kande afweging worden gemaakt:zoeken we een perfecteconstructie zonder regelaar, ofbesparen we op de mechanicadoor tekortkomingen tecompenseren met slimregelwerk. Die afweging wordtin een ideaal mechatronischontwerp van meet af aangemaakt.Holterman concludeert dat metactieve demping het dynamischgedrag van het machineframeaanzienlijk verbetert. Metpassieve dempers zou dit niethaalbaar zijn. Behalve voor dechipmachines is de smart disc inte zetten in machines diebijvoorbeeld heel nauwkeurigonderdelen moeten plaatsen, enin moderne vormen vanmicroscopie zoals AFM enSTM.Holterman heeft zijn onderzoekgedaan binnen het Cornelis J.Drebbel Instituut voor Mecha-tronica. Dit onderzoeksinstituutis gespecialiseerd in mechatro-nica. Holterman heeft in zijnonderzoek nauw samengewerktmet een leidende producent vanwafer steppers.

De smart disc, een typischvoorbeeld van mechatronica.


Elektronigheden (36) Ad Spijkers

ABBMet de Odin Meter introduceertABB een nieuwe compactekWh-meter. De meter, ontwor-pen voor montage op DIN-railsin verdeelinrichtingen, wordtgekenmerkt door gemakkelijkeinstallatie en eenvoudigegebruiks- en uitleesmogelijk-heden. De meter heeft een duide-lijke markering, stevige aansluit-schroeven en eenvoudig af telezen display. De meter is gecer-tificeerd volgens IEC 61036 enmet name ontworpen voor paneel-bouwers, maar kan ook wordentoegepast in de woningbouw enutiliteit als controlemeter oftussenmeter.Met de MNS Sprint brengt hethuis een modulair laagspan-ningsverdelingssysteem dat vol-ledig gemonteerd wordt gele-verd. De verdeler is uitgevoerdmet patroonlastschakelaars enschroefpatronen als afgaandegroepen en is geoptimaliseerdvoor toepassing in de utiliteits-bouw en de industrie tot 2300 A.De hoofdschakelaar E271 isgecertificeerd voor lifttoepassin-gen. De éénpolige schakelaar isgeschikt als isolatieschakelaarvoor 400 V AC applicaties.Liftinstallaties moeten volgensNEN108 zijn voorzien van eenbeveiliging tegen fasenuitval. De

beveiliging moet er voor zorgendat bij het wegvallen van éénvan de fasen de krachtinstallatiewordt uitgeschakeld.ABB, 010-4078111.

AE SensorsStaiger Mohilo is vooral bekendals fabrikant van koppel- enkrachtopnemers, maar het huismaakt ook een elektrisch aange-dreven spindelpers. De pers-kracht wordt verkregen door eenprecisie-schroefdraadspindel diewordt aangedreven door eenstappenmotor. Hierbij kan despindel nauwkeurig wordengepositioneerd, waarbij via eeningebouwde loadcell de uitein-delijke perskracht kan wordengemeten. Voor de aansturing vandeze en andere persen heeft defabrikant een speciale besturingop de markt gebracht.AE Sensors, Drs. H.C. Edelman,078-6213152.

CNC‘Het klinkt een beetje arrogantwanneer een Quantumsprongwordt aangekondigd’. Verdomd,deze firma presteert het om zoeen persbericht te openen!Hoezo, nieuwsfeit vooraan inhet persbericht? ‘Open Mind methaar nieuwe Hypermill versie 7(!) heeft een software-concept

ontwikkeld die (sukkels!)gebruik maakt van deRapidResult technology die zichperfect aanpast aan de kennisvan de gebruiker.’ Als u binnen-kort leest dat de stad ‘s-Herto-genbosch zijn rioolrechten heeftverhoogd, komt zulks omdat ikmijn groenteschotel niet konbinnenhouden bij dit schrijfsel.En dat was nog maar het begin!Waar ging het nou allemaal om?Gewoon een nieuwe versie vaneen programma voor gecompu-teriseerd frezen.CNC-Consult & Automation,Maarten van Teeffelen, 073-6480166.

Connex TelecomMet de Miracel van Knürr brengtConnex Telecom een nieuwelektronica- en LAN-cabinet opde markt voor toepassingen metmetrische of 19" componenten.Het cabinet is opgebouwd uitaluminium profielen die onder-ling met elkaar zijn verbondendoor middel van gegotenaluminium hoekelementen. Deprofielen zijn zodanig gevormddat optimaal gebruik kan wordengemaakt van de kastruimte. Tot82% van het vloeroppervlak isbeschikbaar voor inbouwelek-tronica en kabeldoorvoeringen.Connex Telecom, 010-4588525.

FlukeFluke heeft zijn serie instrumen-ten voor de procesindustrieuitgebreid met de 789 Process-Meter. De meter combineerttwee instrumenten die vaakworden gebruikt door proces-technici: een digitale TrueRMS

Via de ons inmiddels bekende correspondentie vroeg ons allereindredacteur of hij op een bijdrage mijnerzijds kon rekenen voordeze Elpec Info. ‘Bekend’ wil zeggen dat hij het eerst vraagt(elektronisch uiteraard), vervolgens moet ik hem weer vragen (ookelektronisch) wanneer de deadline dan is (dat vergeet-ie steevast) enals ik dan (weer elektronisch) antwoord krijg, is het alweer te laat om‘nee’ te zeggen. En dus lever ik op floppy en papier maar weer mijnstukkie aan over alles wat bloeit en gloeit en ons altijd weer boeit.


multimeter en een luskalibrator.De 789 bouwt voort op de func-tionaliteit van de 787 en beschiktnu ook over een 24 V voeding.Hierdoor is geen aparte netvoe-ding nodig wanneer transmittersoff-line worden getest. Een grootdubbel display met verbeterdeachtergrond zorgt voor goedeleesbaarheid.Fluke, Marleen van Dongen,040-2675121.

HPSoms verwaardigt Hewlett-Packard (beter gezegd: diens PR-bureau) het om schrijver dezeseen mailtje te sturen waarin watnieuws wordt aangekondigd.Het gaat om de Compaq EvoMobile Workstation N800w, eenapparaat dat ‘bij uitstek geschiktis voor ingenieurs, architecten,artiesten, videoproducers enandere mobiele gebruikers dieop zoek zijn naar een compacteen lichtgewicht computer methoge prestaties en krachtigegrafische mogelijkheden.’ Het

ding is beschikbaar vanaf eengewicht van 3 kg. Kijk, dat vindik nou een begrijpelijke specifi-catie!Hewlett-Packard, Jeanette deWilde, tel. 030-2833237.

Saia-BurgessOns lid Theo Poulissen heeftzijn medewerkers een flinkepersmap laten schrijven voor debeurs Het Instrument. Nou, daarhaal je Elpec info ook wel mee!Met de Webserver in de PLCPCD2.M170 is het mogelijkdiagnoses te stellen, parametersuit te lezen en te wijzigen. Bedie-ning en bewaking van proces ofmachine gebeurt met de bekendewebbrowsers van Microstof ofNetscape. Webpagina’s in HTML-formaat en de bijbehorendeafbeeldingen of Java-applicaties

kunnen met standaard HTML-editors worden aangemaakt.Maar het blijft niet bij web-pagina’s, PLC’s kunnen tegen-woordig ook SMS-en. Dat doethet ding bij het optreden vanstoringen. De storingsmonteurkan een SMS terugsturen naarhet betreffende station ten tekendat hij de boodschap heeftontvangen. Met DTMF-com-mando’s worden opdrachtennaar de PLC gestuurd. De PLCkan ook direct naar het super-visiepakket bellen, waarbij eenOPC-server zorgt voor decommunicatie tussen Scada-

Storingsmonteurs moeten methun tijd meegaan: de PLC’svan Saia-Burgess kunnenSMS’-en en in sommigegevallen ook e-mailen.

Onder de aanduiding 789ProcessMeter brengt Flukeeen nieuw instrument voor deprocestechnicus op de markt.


De Smart7 van Saia-Burgess is een PLC in creditcard formaatdie geschikt is voor integratie met klantspecifiekebesturingselektronica.

pakket en PLC.Met de CPU-module Smart7brengt Saia-Burgess een PLC increditcard formaat die geschiktis voor integratie met klantspe-cifieke besturingselektronica.Het kaartje bevat veel PLC-functies en is programmeerbaarmet Step 7 van Siemens. Met dekaart wordt de ontwikkelingstijdvoor klantspecifieke oplossin-gen gereduceerd, waardoor eeneindproduct sneller op de markt

kan worden gebracht.Als aanvulling op het bestaanderelaisprogramma introduceerthet bedrijf een nieuwe serie con-trolemeetrelais. Deze bescher-men kostbare apparatuur tegenongecontroleerde storingen vanbuitenaf, zoals spanningspiekenof spanningsval. De robuuste 35mm DIN-rail behuizing en hetuitgangsrelais van 8 A bij 250 VAC is bij alle controle meetrelaisgelijk.

De Tippmatic is een klant-specifieke microschakelaar meteen elektronische timer die in deschakelaar is ingebouwd. Behal-ve de tijdinstelling kan ook debedieningsknop worden ver-vaardigd naar de wensen van deklant.

SiemensSiemens-dochter Recontec heeftvoor de Benelux een overeen-komst gesloten met Norman-Shark uit Hoofddorp. Het gaatom Expert data erasure produc-ten waarbij Recontec hardeschijven van PC’s tot de laatstebit leegmaakt en deze voorzietvan een uniek digitaal certificaat.Hierdoor is de veiligheid ten aan-zien van vertrouwelijke gege-vens voor 100% gegarandeerdbij hergebruik of verkoop vande computer.

YokogawaMet de Stardom heeft Yoko-gawa geen sterallures maar eennieuw op een netwerk gebaseerdbesturingssysteem. Het is be-doeld voor kleinschalige en sterkgedistribueerde procesomgevin-gen waarin hoge eisen wordengesteld aan schaalbaarheid,flexibiliteit, openheid en be-trouwbaarheid. Het nieuwesysteem combineert de krachtvan een DCS (DistributedControl System) met de snelheidvan een PLC (programmablelogic controller). Het sterrendomis opgebouwd rond twee typenautonome veldregelaars, eendata- en HMI-server en Appli-cation Portfolios.Yokogawa Nederland, tel.(030) 6357777.


mede de ontwikkelingen in foto-studio- en projectiesystemen.Nieuw is een tweedaags interna-tionaal treffen van experts vande leidende ICT-bedrijven in dedagen direct voorafgaande aande CeBIT 2003. Tijdens het "ICTWorld Forum" op 10 en 11 maartworden technologische trendsbesproken, beleidseconomischestrategieën bedacht en adviezenvoor deze branche voor dekomende jaren gegeven. Toon-aangevende experts uit de gehelewereld presenteren in voordrach-ten de stand van zaken en gevenhun beelden voor de toekomst.

De branche van de informatie-en telecommunicatietechnologieziet het komende jaar 2003 metsteeds meer optimisme tegemoeten verwacht een nieuwe ople-ving van de vraag naar systemenen producten. In maart vandatzelfde jaar zal de CeBIT, degrootste vakbeurs ter wereldvoor de ICT-branche, naarverwachting van economen eenduidelijk voorbeeld geven. DeCeBIT 2003 wordt gehouden inhet Duitse Hannover van woens-dag 12 tot en met woensdag 19maart 2003.In de voorbereidende fase heb-ben zich reeds meer dan 7100bedrijven uit 59 landen aange-meld voor een stand op de vak-beurs. Om de groeiende conver-gentie van de ICT technologieënde volledige aandacht te gevendie het verdient, heeft de beurs-organisator het expositiepro-gramma van de CeBIT uitge-breid en presenteert nu het gehelespectrum van digitale productenop het gebied van de automati-sering in huis. Het aanbod va-rieert van digitale televisie- envideoapparatuur via audiosyste-

CeBIT 2003 biedt kansen vooreen economische opleving

Jan Broeders

men en audioapparatuur, hi-fien car radio tot aan home securityen besturingssystemen voorautomatisering van gebouwen. Heel sterk treedt de digitalefotografie op de voorgrond enpresenteert zich geconcentreerdin hal 1. Het thematisch paletomvat onder andere digitalefoto- en videocamera's, camcor-ders en speciale camera's, als-

Bezoekers uit ons land kunnenalle zaken vooraf regelen via deNederlandse vertegenwoordi-ging van de CeBIT. Voor meerinformatie kunt u contactopnemen met Victor Koppelaarvan Hannover Consultancy teDordrecht.Hannover Consultancy B.V.kunt u voorts bereiken viawww.hannover-beurs.nl en [email protected].


TNO-FEL bestrijkt de helemeetketen bestaande uit waar-nemen (sensortechnieken), ver-rijken (ontdoen van overbodigesignalen), transporteren (storings-en inbraakvrij houden), her-kennen (gegevens uit de signalenhalen) en handelen (iets regelenof aanpassen aan de veranderdeomstandigheden). Hier zit allesin.Gastheer Jan de Vries vertelt inzijn inleiding dat TNO-FELwerkt van idee naar innovatie,steeds de modernste techniekendaarbij gebruikend. De kwaliteitvan leven, duurzaamheid,enveiligheid staan hoog genoteerd.Dat geldt ook voor onderwijs.Samen met de school van detoekomst uit Den Bosch ontwik-kelt TNO-FEL een elektronischecoach voor leerlingen waarmeede snelsten in de helft van de tijdder stof verwerken.

De combinatie van smart sensors(intelligente sensors) met em-bedded systemen, zeg maar hoogbegaafde sensoren, levert eenaantal interessante toepassingenop met behulp van RADARsystemen en akoestische syste-men. Zo is er een driedimensio-nale grondradar ontwikkeld diebij het slaan van putten de grondin de omgeving controleert op

de aanwezigheid van bommen.Een andere toepassing is hetinspecteren van water- en olie-bronnen en pijpleidingen. Heelbijzonder is het systeem dat ingranaten wordt ingebouwd eneen versnelling van 10.000 gmoet kunnen doorstaan. De termrobuust heeft hier wel eenenorme zeggingskracht.TNO-FEL haalt ruwweg de helftvan zijn inkomsten uit de civielemarkt, de andere helft komt vandefensie of uit overheidssubsi-dies.Voor veel toepassingen wordenphased-array antennes gemaakt(dat zijn richtantennes die nietdraaien, maar elektronisch ge-richt worden) waarvoor ook deIC’s in eigen beheer ontworpenworden. Inmiddels is men aange-land bij de vijfde generatie,steeds kleiner, beter en goedkoper.Deze systemen worden ondermeer toegepast op een nieuwfregat. Een aardige spin-off isdat ze nu ook in het open dakvan een auto te plaatsen zijn.Een heel andere bezigheid is hetontwikkelen van waarnemings-systemen. Een systeem metverscheidene camera’s kan eenobject (auto, persoon) volgen enovergeven aan de volgendecamera. Speciale softwarescheidt de “normale” gedragin-

gen van het object van de ver-dachte. Iemand die ergens wezenmoet, stapt uit zijn auto en looptnaar de deur. Iemand die uit zijnauto stapt en rondslentert, heeftmogelijk boze bedoelingen en isverdacht.In een verdachte situatie wordtde operator gewaarschuwd.Hiermee wordt bereikt dat deoperator zijn aandacht alleenhoeft te geven aan situaties diedat verdienen. Dit is een enormeverbetering ten opzichte van desituatie waarin de operatorvoortdurend veertig beeldscher-men moet controleren en zelfelke vijf minuten veertig keermoet beslissen wat normaal enwat verdacht is.Met een combinatie van meer-dere sensoren kan met meerzekerheid een calamiteit wordenvastgesteld. Als voorbeeld werdeen beginnende brand genoemd.De temperatuur stijgt (thermo-meter), er is rookontwikkeling(rookmelder), er is een typischgeknetter (microfoon). Op grondvan deze drie responsies wordtmet grote zekerheid besloten dater brand is en begint de sprinkler-installatie te werken terwijlondertussen de brandweer wordtgewaarschuwd. Dit soortsystemen is erg robuust. Als éénsensor niet goed werkt zijn deanderen nog steeds goed vooreen tijdige alarmering. Gracefuldegradation heet zoiets.We hebben gesmuld van dezeen nog meer technieken, syste-men, componenten enz.Ter afsluiting brachten we eenkort bezoek aan het museum.

TNO Fysisch Elektronisch LaboratoriumExcursie op 18 september 2002 Ben R. Cleine

Het TNO-FEL zoals het in de wandeling heet, is nog steeds eenbegrip in elektronisch Nederland. Hier worden problemen opgelostmet technieken die tot aan de grenzen van de mogelijkheden gaan.Wat ze doen is door Henk van Es die namens de directie eenafsluitend woord sprak, samengevat in de slogan: “MakingInformation work”. Kernachtiger is het niet uit te drukken. Enigeuitleg is wellicht toch wel op zijn plaats.


Hier leerde ik dat RADAR vanoorsprong een Nederlandse vin-ding is, door een Nederlander,Jhr. Ir. von Weiler, meegenomennaar Engeland en daar verderontwikkeld. Nooit geweten!De interessante middag werdbesloten met een heerlijk buffet.Dat ging er prima in, want het isde mens gezet ondanks hetaanbod van een enorme

Bedrijven die bijzondere medewerking verlenen aan de Elpec zijn:

• Siemens

• Aadvise Electronics

• Getronics Infrastructure Solutions

• Elsevier Bedrijfsinformatie

Onze industrie automatiseertstevig met als resultaat betereproducten, waarvoor minderarbeidsloon nodig is, en die ookgoedkoper te produceren zijn.Om dit te bereiken is een aantaltechnieken nodig, die nog steedsverder ontwikkeld worden:- vermogens-elektronica aan-

drijftechniek;- intelligente sensoren vroeger ook

wel smart sensoren genoemd;- bussystemen;- goede registratie van een produc-

tieproces ook wel tracking en tracinggenoemd.

In Europa hebben de jaarlijksebeurzen van Mesago [2] PCIMen SPS/IPC/Drives de naam opexcellente manier de ontwikke-lingstrends weer te geven. Ik hebop de beurzen : “Aandrijftechniek”(Oktober 2002) en “Het Instru-

Het Instrument 20024-8 November te Jaarbeurs Utrecht

Henk Mijnarends

ment”, beide op de Jaarbeurs,diezelfde ontwikkelingstrendsgoed kunnen volgen. Alles wataan instrumentatie met de beno-digde randapparatuur hedengebruikt wordt, was vertegen-woordigd. De trends werden goedweergegeven door de viermorgen-symposia:- Motion control and vision;- Tracking and tracing in chemie

and pharmacie;- Tracking and tracing in food

and productie;- Tracking and tracing in het

laboratorium.Voor mij opvallend waren:- de vooruitgang met beeldsen-

soren en verwerkende compu-ters, waar onder meer getoondwerd hoe groente, fruit en bloe-men gesorteerd konden worden;

- de vooruitgang in biomedischetechniek met onder meer DNA.

Samengevat: de beurs had enigs-zins het karakter van een beursvoor insiders, maar kon zich goedmeten met buitenlandse beurzen.Elpec complimenteert de vereni-ging “Het Instrument” en “deJaarbeurs”.Zie ook:[1] – www.FHI.nl.[2] – www.mesago.de.

hoeveelheid geestelijk voedseltoch door een vleselijke hongerbezocht te worden. Ook dat wasbij TNO bekend.Al met al een heerlijke dag,waarvoor we onze gastheren eninleiders nogmaals van hartebedanken. Evenals onze vriendCees Franke die weer tekendevoor de organisatie.Hartelijk dank allemaal!Prof. J.L.W.C. von Weiler, M.Sc.

Technisch-wetenschap-pelijke attaché’s van hetministerie van Econo-mische Zaken

EZ treedt met Senter(www.senter.nl) en TWA(www.technieuws.org) op ditmoment wat sterker in depubliciteit. In een aantal wereld-technologie-centra: Berlijn, Pa-rijs, Rome, Washington, SiliconValley, Tokyo, Singapore zijnattaché’s gestationeerd, waarvande e-mailadressen worden ver-meld. Bovendien organiseert hetinstituut TWA symposia, die inprincipe voor de pers gratistoegankelijk zijn. Voor Elpeckan TWA een extra bron vaninteressante informatie zijn.


De gestelde eisen aan decommunicatieDiverse eisen stelt de auto-mobielindustrie aan de commu-nicatie. We zullen hier enkelede revue laten passeren.

BetrouwbaarheidDit is duidelijk de allerbelang-rijkste eis. De veiligheid van deautomobilist mag nooit of tenimmer in gevaar komen bij eenniet adequaat reageren van decommunicatie. Dit betekent, datbepaalde functies misschiendubbel uitgevoerd dienen teworden. Belangrijker nog is, datde functie in ieder geval binneneen vooraf bepaalde tijd dient teworden uitgevoerd (determinis-me). Het allerbelangrijkste in debetrouwbaarheid is echter, datnooit of te nimmer een verstoringin de communicatie mag leidentot het foutief interpreteren vande situatie. Essentieel: als ik alszender de boodschap x op hetnetwerk plaats, dienen alledeelnemers op dit netwerk dezeboodschap ook als x te lezen.

Elke afwijking hiervan dientonmiddellijk geconstateerd teworden en de boodschap dientdan ook bij iedereen genegeerdte worden. De zender zal hetdaarna opnieuw dienen teproberen. Dit is wat we noemeneen consistent gedrag van hetnetwerk.

EenvoudigOp het moment, dat er zeerspeciale eisen gesteld wordenaan de bekabeling en deverbindingen is het zeer moeilijkvoor de gemiddelde monteur hiernog enige werkzaamheden aante verrichten. Daarom moetenwe gebruik kunnen maken vaneenvoudige bedrading en con-nectoren. Verder dient zoveelmogelijk elektronica geïnte-greerd te zijn. We zien nu bijvoorbeeld bij CAN, dat bijnaalleen nog microcontrollers metgeïntegreerde CAN-controllertoegepast worden. Deze micro-controllers worden op de fabriekvoorzien van de juiste firmwarevoor een bepaalde functie en de

elektronicafabrikant kan inprincipe geen fouten meermaken m.b.t. deze component.Alle hardware en software zittenin één chip.

Lage kostenDeze eis lijkt tegenstrijdig metbovengenoemde eisen. Een

Ontvangen: Verstuurd: Ontvangen: Ontvangen: Ontvangen:x x x x x

Communicatie in de auto Kees Zagers

Evenals in de kantoren, fabrieken en industriële machines vindt ookin de hedendaagse automobiel heel wat communicatie plaats tussende verschillende intelligente subsystemen. Daarbij kunnen deverbindingen op diverse manieren tot stand gebracht worden. Hetmerendeel van de verbindingen is op dit moment nog wel gerealiseerdmet koperverbindingen, waarbij een netwerkarchitectuur gebruiktis, die geoptimaliseerd is voor toepassing in deze omgeving. Naastde huidige situatie zullen we hier echter ook een blik in de toekomstwerpen, die misschien toch andere technieken toe zal laten.

Het netwerk in een automobieldient consistent gedrag tevertonen.

CPU CAN

Controller

Data memory

Verdere

I/O

Flash metfirmware

Geïntegreerde elektronica.

complexe netwerkarchitectuuren een ver doorgevoerde inte-gratie op chipniveau voeren dekosten in principe aardig op. Wehebben hierbij gelukkig hetvoordeel, dat het basismateriaalsilicium (zand) erg goedkoop is.De ontwerpkosten, het instellenvan de machines, de prototypes,etc. zijn natuurlijk erg kostbaar,echter afgewogen tegen demiljoenen van deze chips, dietoegepast kunnen worden in deautomobiel vallen deze kostenal gauw in het niet. We zien nubij bepaalde types microcon-


troller, dat de uitvoering metCAN goedkoper is, dan deuitvoering zonder. Dit is puurhet gevolg van de grotere aan-tallen, die hiervan geproduceerdworden.

Communicatieprincipes voorautomobieltoepassingenHet spreekt vanzelf, dat er in deauto, evenals in elke andereomgeving, verschillende soorteninformatie uitgewisseld worden.Ruwweg kunnen we de maniervan communicatie indelen indrie principes.

Data triggered communicatieDit is de basis voor de meestecommunicatie. Traditioneelwerkt dit als volgt: ik wil be-paalde informatie hebben; ik steldus een vraag aan diegene, dieover deze informatie beschikten deze laatste stuurt mij deinformatie. Diegene die vraagtwordt hierbij dan vaak de mastergenoemd en diegene die stuurtde slave. Door maar één masterop het netwerk toe te laten, voor-komen we, dat er ongewenstecommunicatie plaatsvindt, diede hele zaak zou kunnen versto-ren. Dit is de meest eenvoudigenetwerkarchitectuur en veelindustriële netwerken uit debeginperiode werken volgensdeze methode. RS485 is eengoede basis voor de multidropseriële verbinding.Hebben we te maken met ver-scheidene masters op het net-werk, dan moet er een principekomen, waarmee voorkomenkan worden, dat twee deelne-mers tegelijkertijd het netwerkzouden kunnen betreden.Hiervoor zijn twee methodenbeschikbaar, te weten token-toepassing en CSMA. De eerste

methode laat de deelnemersachtereenvolgens over de busbeschikken. Gebeurt dit cyclisch,dan is er sprake van een token-ring architectuur. CSMA staatvoor Carrier Sense, MultipleAccess. De communicatielijnwordt in de gaten gehouden enals deze vrij is, kan een deelne-mer besluiten iets te gaan sturen.Er kunnen natuurlijk meerderetegelijk starten en dan moet eringegrepen worden. Beide kun-nen zich terugtrekken en na eenwillekeurige tijd opnieuw probe-ren (CD: collision detected) ofhet bericht met de hoogste priori-teit gaat door (CA: collisionavoided). In de kantooromge-ving heeft CSMA/CD principede strijd duidelijk gewonnen enis ethernet nu het standaardcomputernetwerk.Bij meerdere masters op hetnetwerk spreekt men in dit gevalmeestal over een client-servermodel qua communicatie. Eenserver (de slave) heeft dan infor-matie beschikbaar en één of meerclients (masters) kunnen dezeinformatie opvragen. Naastmeerdere clients kunnen natuur-lijk ook meerdere servers zichop hetzelfde netwerk bevinden.Het TCP/IP protocol is hieropgebaseerd. Het principe werktzeer efficiënt als er grote hoe-veelheden data op onregelmatigetijden uitgewisseld dienen teworden.

Event triggered communicatieIn de jaren 80 ontstond het ideeom intelligente elektronischecomponenten ook een serieelverbindingspad te geven. Dit wasniet zozeer om onderling datauit te wisselen dan wel om eenstatus kenbaar te maken. Op hetmoment een bepaalde compo-nent een statusverandering krijgt,meldt hij dit direct aan de andereonderdelen op het netwerk, diedaarop eventueel hun actieskunnen starten. Philips heefthiervoor de gestandaardiseerdeI²C bus ontwikkeld.Het was met name dit concept,dat de aandacht van o.a. RobertBosch trok. Dit principe werdovergenomen voor het eersteopen netwerk, dat specifiek voorde automobiel bestemd was, deCANbus. Ook andere automo-bielnetwerken, ontstaan zo halfjaren 80, maakten gebruik vandit principe. Uiteindelijk heefthet open netwerk CAN de strijdgewonnen in deze wereld en alleandere netwerken praktisch uitde auto verbannen. De toegangtot het netwerk is volgens hethierboven genoemde CSMA/CA, waarbij een prioriteits-stelling op berichtniveauvoorkomt, dat er conflictenontstaan op het moment twee ofmeer deelnemers tegelijkertijdhet netwerk op willen.Wat is nu het specifieke aandeze event triggered communi-catie? Eigenlijk heel eenvoudig:er zijn geen masters (clients) ofslaves (servers) meer op hetnetwerk; er voor in de plaatsgekomen zijn producers enconsumers. Een producer stuurteen bericht bij een gebeurtenisof event; de consumers (in feitealle andere deelnemers) ontvan-gen dit en gaan na of dit bericht

Server

Client request

response

Ontvangst-bevestiging

Het principe van data-uitwisseling.


relevante informatie voor henbevat. Zo ja, dan wordt het door-gestuurd naar hun eigen proces-sor, die daarop de gewenstereactie kan geven. Zo nee, danwordt er verder niets meegedaan. Door deze selectie opberichten te configureren inhardware, ontlasten we deprocessoren in de deelnemers,waardoor ze zich kunnen blijvenrichten op hun eigen besturings-taken.In principe kunnen we met eventtriggered communicatie debusbelasting tot een minimumbeperken. Daarbij moeten wenatuurlijk niet vergeten te blijvencontroleren of het netwerk nogin tact is (watchdog functie).Het event triggered communica-tieprincipe is vooral interessantvoor korte besturingsbood-schappen op onregelmatigetijden.

kunnen zijn, dat wij onze autodaadwerkelijk met enkele joy-sticks besturen. Het moge duide-lijk zijn, dat zeker hierbij debetrouwbaarheid van de commu-nicatie essentieel is. Met namehet deterministisch gedrag is vanzeer groot belang. Response-tijden van enkele milliseconden,die tot voor kort acceptabelwaren, worden nu teruggebrachttot microseconden. Belangrijkdaarbij is, dat het bericht in eenbepaald tijdsinterval verstuurdkan worden. De ontvangerskunnen er dan op ingesteldworden, dat zij dit bericht op eenbepaald tijdstip ontvangen.Neem als voorbeeld de driebovengenoemde signalen sturen,remmen en accelereren. Dezemoeten via één netwerk alle driedoorgegeven worden, en wel hetremsignaal elke 0,5 ms, hetstuursignaal elke ms en hetacceleratiesignaal elke 2 ms.Bovendien moet er elke milli-seconde een synchronisatie vanalle deelnemers op het netwerkplaatsvinden. Alle berichtenpassen binnen 100 microsecon-de. Tussendoor kunnen er danberichten komen, die opeventbasis komen. In de tijd ziethet berichtenverkeer dan alsvolgt uit:

Berichten mogen hierbij dusnooit uitlopen. Veronderstel dateen essentieel remberichtverstoord wordt, dan zal erhoogstwaarschijnlijk middelseen bericht op eventbasis, ditkenbaar gemaakt dienen teworden. Zoals hierboven zou ditover dezelfde bus kunnen lopen.Men kan zich natuurlijk ook

voorstellen, dat dit over eenseparate bus gebeurt. Hiermeehebben we enige redundantie inhet systeem ingebouwd.Deze time triggered commu-nicatie wordt op dit moment doorde verschillende automobiel-fabrikanten ontwikkeld en er iszeker nog geen algeheelgeaccepteerde standaard. Naasteen uitbreiding van CAN, hetz.g. TTCAN, bestaan er o.a.consortia voor Flexray en TTP.Een ding kunnen we nu reedsconstateren: het zal nooit zo zijn,dat in de nieuwe auto alle com-municatie over één en hetzelfdenetwerk zal plaatsvinden. Nuzijn er in de meeste auto's almeerdere CAN-netwerken; hetaantal netwerken zal alleen maaruitgebreid worden.

Welk netwerk voor welketoepassing?Zoals reeds gezegd zullen er inde toekomstige auto meerderenetwerken parallel gaan functio-neren. De meest tijdskritischefuncties zullen gebaseerd gaanworden op de time-triggeredcommunicatie. Daarnaast zullenandere eisen, zoals betrouwbaar-heid en eenvoud altijd eenbelangrijke rol blijven spelen

Producer

Consumers

Event triggered communicatie.

Time triggered communicatieKunnen we dan met dehierboven genoemde principesalle communicatiebehoeften inde auto aan. Helaas niet. Sindseind jaren 90 wordt er in delaboratoria van de automobiel-fabrikanten druk gewerkt aanproefmodellen met z.g. X-by-Wire principes. Men wil zoveelmogelijk functies, die nu nogmet mechanische overbrengin-gen werken eveneens op elek-tronische wijze gaan verrichten.De X in X-by-Wire kan dan staanvoor 'steer', 'brake', 'accellerate',etc. De toekomst zal dan ook

ook bij deze functies. Hetproducer/consumer principe,eenvoudige bekabeling, geïnte-greerde componenten, etc.zullen bij deze netwerken eenvereiste blijven. De vraag ofethernet of TCP/IP hierbij eenrol zullen spelen, kunnen weheel snel negatief beantwoorden.Ethernet werkt principieel met

sync rem stuur

vrij vrij rem vrij vrij vrij

sync stuur

vrij vrij vrij rem vrij vrij vrij

Periode 1

Periode 2


bron- en bestemmingsadres endus niet volgens het producer/consumer principe, heeft eenbekabelingsarchitectuur vanuiteen sterpunt (de hub of switch)en is vanwege de structuurmoeilijk te integreren in kleinelow-power microcontrollers.CAN zal alleen met de nieuwevariant TTCAN in een aantalvan deze toepassingen kunnenvolstaan. Voor het overige is hetnog afwachten wat de standaardzal worden.De kritische toepassingen quabetrouwbaarheid en ook ingeringere mate deterministischgedrag zal op event triggeredcommunicatiebasis verrichtblijven worden. Hierondervallen vooral de functies van hetmotormanagement. Intelligentesystemen voor ontsteking,brandstoftoevoer, ABS, ASR,etc. worden via dit netwerkverbonden. CAN op hogerebitrate (500 kbit/s - 1 Mbit/s) zalde komende jaren hier de defactostandaard wel blijven. Ethernetzal hier eveneens nooit een rolkunnen spelen, vanwege dereeds bovengenoemde eigen-schappen.Een andere vrij kritische toepas-sing in de auto, die nu reeds inbijna alle modellen door CANverricht wordt, is de besturingvan de verdere elektronica voorverlichting, deurvergrendeling,automatische ramen, etc. DeCANbus, die hiervoor gebruiktwordt, draait op veel lageresnelheid (10 -100 kbit/s). Hetprincipe blijft echter hetzelfde.De laatste jaren is voor dezetoepassing verder LIN (LocalInterconnect Network) ontwik-keld. Dit is eigenlijk een zeereenvoudige sensor/actuator bus,die meestal gekoppeld zal

worden aan de bestaandeCANbus. De communicatiebestaat hierbij alleen uit kortestuursignalen en ethernet speelthierbij ook in de toekomst geenenkele rol.Ten onrechte wordt nog wel eensgemeend, dat andere netwerk-architecturen uit de PC wereld,zoals USB of Firewire, hier eenrol kunnen spelen. Hoewel ditmisschien functioneel zoukunnen, blijkt in de praktijk datde automobielindustrie hierduidelijk voor de eigen speci-fieke bussen kiest. De aantallenknooppunten zijn natuurlijk danook nog beduidend hoger dan inde PC-wereld.Tenslotte zijn er in de modernewagen natuurlijk ook niet echtkritische communicatietaken.Audio, video, navigatieappara-tuur en in de toekomst misschienwel een eigen computer voorelke passagier. Communicatienaar buiten via GPS (voor navi-gatie) en GSM moet intern in deauto verder geleid kunnen wor-den. Dit betreft communicatievan grotere datapakketten endaarin past de TCP/IP architec-tuur. Werkplekken in de autodirect gekoppeld aan kantoorzijn natuurlijk momenteel tech-nisch reeds haalbaar. Een lokaalnetwerk op basis van TCP/IP enethernet is dan ook een kleinestap.De volgende vraag is dan natuur-lijk in hoeverre deze netwerkenop koperbasis zullen blijven. Opdit moment lijken goedkopedraadloze toepassingen in dezeomgeving nog uit de boze. Metname EMC invloeden kunnenfunest zijn voor andere kritischetoepassingen. Optische verbin-dingen blijken in de praktijk teduur en te kwetsbaar te zijn. Dus

voorlopig lijkt het koper nogniet uit de auto verbannen tezijn.

Vergelijking tot deindustrie?Ook in de industrie kennen wenatuurlijk situaties, waarbij eenevent- of time triggered commu-nicatie beter tot zijn recht komt,dan een data triggered commu-nicatie. Denk hierbij vooral aanbesturingssystemen voor machi-nes. Zeer veel machinebouwershebben inmiddels ook bij voor-beeld CAN gekozen als commu-nicatiemedium in de machine.Als de machine dan data uit moetwisselen met andere apparatuurdan kan dit natuurlijk wel opethernet TCP/IP weer gebaseerdzijn.Ook klimaatregelingen in deagrarische sector of in gebouwenmaken steeds vaker gebruik vanevent triggered communicatie.Het is onbegonnen werk dezefunctionaliteit te combinerenmet de verdere datacommuni-catie. Ook in deze sectoren geldtdus, dat er meerdere netwerkennaast elkaar dienen te functio-neren, zoals ook in de auto hetgeval is.Hoe zit het dan met de timetriggered communicatie? Metname in de machinebesturingen,waar motion control een belan-grijk issue is, geldt dat steedsmeer bewegingen verder gesyn-chroniseerd moeten worden.Hoewel de meeste servoregelin-gen en besturingen voor stappen-motoren reeds met CAN uitge-voerd zijn, komen we hier voorcomplexe regelingen ook reedsandere concepten tegen, zoalsSercos en Firewire. Het is teverwachten, dat hier met dekomst van TTCAN, de combi-


natie van event- en time triggeredcommunicatie, voor een zeeracceptabele prijs, een doorslag-gevende rol kan gaan spelen.

Waarom dan toch geenevent- en time triggeredprotocollen op ethernet?De snelheid van ethernet wordtsteeds hoger, verschillendeconsortia zijn bezig protocollenvoor verdere standaardisatie tebedenken, dus waarom dan ookniet eenvoudig event- en time-triggered communicatie inge-bouwd?Heel eenvoudig eigenlijk: deessentie voor event- en time-triggered communicatie ligt nietop snelheid van communicatie,maar meer op de manier vancommunicatie. Een kort berichten alle deelnemers zijn geïn-

formeerd over een statusveran-dering of een alarm. Daarvoormoeten alle deelnemers ditbericht parallel ontvangen, dusover een bussysteem, waarop zealle meeluisteren. Dus niet viaeen switch, die de berichten opeen bepaalde manier doorsluist.Als er continue gesynchroni-seerde informatie beschikbaarmoet zijn op vaste tijdstippen(time triggered), dan wordt hethelemaal moeilijk dit metethernet, via een switch, terealiseren. Dus niet doen.

ConclusieZowel voor de automobielindu-strie, als voor verdere industriëlebesturingen, is ethernet een goednetwerk waar het gaat om data-overdracht. Zodra er communi-catie op event-basis of in de tijd

gesynchroniseerd moet plaats-vinden, komen er andere net-werkarchitecturen in aanmer-king.Het is goed vergelijkbaar metcommunicatie tussen mensenonderling. Deze geschiedt ookniet altijd met mond en oor. Alser gevaar dreigt, dan is hetwaarschijnlijker efficiënter omiemand met de hand weg tetrekken, dan om te zeggen: "Kijkuit, daar komt een aut ….".Communicatie zal dan dus ookin de toekomst niet meerhiërarchisch verlopen, maar welvia parallelle media. Door deauto zullen ethernet, CAN ennieuwe time-triggered netwer-ken naast elkaar liggen voor deverschillende vormen vancommunicatie.

Ongeveer 25 jaar geleden is de“moderne” aandrijftechniekgeboren. Toen werden vrijwelalleen tractie, kranen en walsengeregeld met in huidige ogenslechte performance. Rond dietijd werden DC-motorenaangestuurd door thyristor-bruggen of choppers, voldoendebetrouwbaar voor grootschaligetoepassing.Heden wordt tenminste 50% vande aandrijvingen in de industrie(vnm. pompen en ventilatoren)toeren-geregeld met asynchronemachines aangestuurd doorIGBT-PWM-invertors. De ver-wachting is een forse toename

Henk MijnarendsVakblad “Aandrijftechniek” 25 jaarAfscheid van ing. W. Wijnands

van het aantal toerengeregeldeaandrijvingen en de overgangvan asynchrone motor naar desynchroservo binnen 10 jaar.25 jaar geleden werden stuur-schakelingen met elektromagne-tische relais nog veel gebruikt.Op dit moment vindt de over-gang van de “conventionele”computer-ondersteunde mecha-tronica plaats naar A.I. (kunst-matige intelligentie). Behalve bijelektrische aandrijvingen zijnook grote vorderingen geboektmet hydro-aandrijvingen. De op-richters van het blad “Aandrijf-techniek” hadden 25 jaar geledeneen vooruitziende blik. Tevens

kozen zij kort na de oprichtingeen goede eindredakteur ing. W.Wijnands, die de naam van hetblad hoog gehouden heeft zowelin de techniek als wel in deoplaag (over de gehele perioderuim 5000).De geslaagde beurs Aandrijf-techniek in de Jaarbeurs teUtrecht was op 2 oktober 2002het decor van een terugblik op25 jaar Aandrijftechniek en 25jaar ing. W. Wijnands, dieinmiddels met VUT is.Elpec feliciteert zowel deuitgever als wel ing. W.Wijnands met het succes van deafgelopen 25 jaar.


Peter Bieger

Techniek van toen

Een Spijker uit 1904

In het jaar 1904 waren er inEuropa meer dan honderd auto-mobielfabrikanten, waaronderook het Amsterdamse bedrijfSpijker. In de loop van zijnbestaan maakte deze fabriekruim 3000 automobielenwaarvan er nog slechts weinigeover zijn. Spijker was de eerstedie een zescilinderautomobielbouwde (in 1906).De auto op de foto is een SpijkerTonneau uit 1904: een van debekendste Spijker-typen, niet inhet minst door zijn optreden inde Amerikaanse speelfilm“Genevieve”. De wagen heefteen viercilindermotor met eeninhoud van bijna vier liter eneen vermogen van maximaal 18pk bij een toerental van 1500omwentelingen per minuut. Demaximale snelheid bedroeg 60kilometer per uur en de prijs in1904 was niet mis: 6250 gulden.

Daarvoor kreeg men dan weleen goeddeels met de handgebouwde wagen met lederen

bekleding, koperen benzinetank,dubbele nokkenas en een drie-versnellingsbak plus achterruit-versnelling. Een bijzonderheidwas dat het koppelingspedaalook als rempedaal werktewanneer men dat geheel intrapte.

Het Instrument 2002 was voorde niet technisch gespecia-liseerde bezoeker een bijnachaotische overstelping vanvooral elektronische hoogstand-jes. Eén was er echter in Hal 12die er met kop en schoudersbovenuit stak. Dat was jonge,mooie Linda die met eensensuele hese stem en op benenvan twee meter, afgestudeerdestudenten naar de stand van haaropdrachtgever verwees. Voortswas de gastvrijheid van Jan vander Aa van Advise Electronics

Jaap Roozen

Goed beursnieuws (of niet soms?)

aan de geïnviteerde Elpec/VIP-leden overweldigend. Afgezienvan zijn zeer interessante actover het ontstaan en succesvolverloop van zijn zaak was deverzorging van het aperitief-buffet subliem.

handkar boordevol met verseappels. Hieruit kon eenieder naarhartelust graaien. Typerenddaaraan was dat er niet één appelbij was met een ‘beurs’ plekje,wat toch maar weer goed‘beurs’-nieuws is te noemen; ofniet soms?

Opvallend voor “HetInstrument” was ook weer hetappeltje voor de dorst. Deze keergepresenteerd in een onont-koombare, direct na de ingangopgestelde, ouderwetse bakfiets/


Senter heeft weer laten zien methoeveel succes de overheid hetbedrijfsleven kan stimuleren enverbanden kan leggen tussenbedrijfsleven, de goed vertegen-woordigde onderzoeksinstituten(zoals Dimes, waar Elpec ditjaar op bezoek is geweest) enhet goed vertegenwoordigdeuniversitair onderwijs, feitelijkdezelfde formule als het BMFT(Bundes-Ministerium fuerForschung und Technik inDuitsland).ICT is een heel breed vakgebied.Het afgelopen jaar was de ICTvoor de consumentenmarkt inde mineur, maar de professioneleICT is nog steeds een heel vitaalvakgebied, dat nog steedsuitgebreidere toepassing vindt.

Thema’sOm bij onderzoek in eenvakgebied iets te bereiken, is inieder geval het volgende nodig:- voldoende geld en middelen- voldoende vertrouwen van de

gebruiker in het nieuwemiddel.

Een aardig voorbeeld was onder-zoek naar verkeersbegeleiding.Het ministerie van Verkeer enWaterstaat ziet veel in uitbouwvan de signalering op auto-wegen. De ervaring met de

ICT-Kenniscongres 20024 en 5 september Congresgebouw Den Haag

snelheidssignalering zijn heelpositief (duidelijk minderongelukken) en zij kijken metvertrouwen naar uitbouw overadviesroutes. Het onderzoek ismoeilijk: er zijn te weinig senso-ren en het gedrag van automobi-listen is niet zo eenvoudig voor-spelbaar.Eenzelfde programma voor despoorwegen is veel eenvoudiger.Sensoren zijn royaal aanwezigen het weggedrag van machi-nisten is goed voorspelbaar.Alleen: bij de spoorwegen is nietiedereen geneigd om met zo’nprogramma te werken.- Multidisciplinaire aanpak. De

ICT-deskundige moet ookveel weten van het vakgebied,waarin hij ICT gaat toepassen.Hij moet samenwerken meteen vakspecialist, die veel vanICT weet.

Een aardig voorbeeld is de nugrootschalig geïntroduceerdeversnellingsbak voor zwarevrachtauto’s. Deze hebbenmeestal 16 versnellingen en zijnveelal ook gekoppeld aan eenretarder, waarmee rem-energiein warmte wordt omgezet en de“conventionele” remmen sterkworden gespaard (een levens-duur van 500.000 km zondervervanging van remblokken isdan regel). Het samenwerkings-

Henk Mijnarends

verband tussen remspecialist enICT-deskundige heeft geleid toteen nieuw type versnellingsbak,waarbij synchromeshes niet meernodig zijn. Het eindresultaat is,dat de vrachtauto zuiniger is (5tot 10%) en de chauffeur veelminder snel vermoeid raakt.

De keuze, die de onderzoeks-instituten gemaakt hebben, neigtenerzijds meer naar de dien-stensector dan naar de “conven-tionele” techniek en anderzijdsnaar projecten, waarbij naarverhouding veel ICT-kennis enwat minder kennis van een andervakgebied nodig is. De thema’svan het congres waren: digitaalerfgoed (ICT in dienst vanarchieven en musea), elektro-nisch samenwerken (samen-werken op afstand van bijvoor-beeld decentrale kantoren ofthuiswerkers), multimodaleinteractie (samenwerking metandere vakgebieden), geldmaken met ICT-kennis(programma’s om financieelbeheer te vereenvoudigen enwanbeheer op te sporen), veilig-heid en privacy (intelligentesystemen), ICT in gezondheids-zorg, verkeer en vervoer.

SlotbeschouwingNogmaals een compliment aanSenter, die een congres met beursheeft gecreëerd, waar de meesteNederlandse ICT-instituten enICT-beoefenende universiteitenbijeen gebracht zijn; tevens heelwaardevol voor iemand, die zichover dit vakgebied wil informeren.Bij vergelijkbare Duitse con-

In september 2001 heeft Senter met veel succes het ICT-Kenniscongresmet beurs georganiseerd [2] met als hoofddoel het Nederlandsebedrijfsleven krachtig te ondersteunen bij ICT-toepassingen, zowelcompleet nieuwe producten als wel verbetering van bestaandeproducten. Ook het congres en de beurs van 2002 waren zeer demoeite waard; er werden zelfs meer bezoekers geregistreerd dan in2001.


gressen zouden de “Fachhoch-schulen” royaal vertegenwoor-digd zijn. De Nederlandse HTS-en waren niet vertegenwoordigd.Dat lijkt mij een suggestie vooreen volgende keer. Tevens zoueen volgende keer de gespeciali-seerde mechatronica, met een

sterk multidisciplinair karaktermijns inziens meer aandachtverdienen.Bijna elk product of dienst is opdit moment van ICT voorzien.Senter heeft een aardige bijdragegeleverd om die ICT up-to-datete houden.

Literatuur[1] – www.ict-kenniscongres.nl;www.senter.nl[2] – Elpec Info 129

Op dit moment behoort devakgroep hoogspanningstech-niek van de TU Delft mondiaaltot de beste research institutenop het gebied van hoogspan-ningsisolatie-diagnose. Hunbijdrage inzake kabel-isolatiekreeg grote waardering op deCIRED2001 [2].Een volgende stap was depromotie van dr S . Meijer overisolatie-diagnose van geslotenUHV-schakelmateriaal, waarTennet veel belangstelling voorhad [3] en in oktober 2002volgde de promotie op isolatie-onderzoek aan vermogenstrans-formatoren. Vermogenstrafo'szijn onmisbaar in de elektrici-teitsvoorziening en vormen on-geveer 10% van de investering.

Isolatie-diagnoseTrafo's gebruiken vnm alsisolatie- en koelmiddel de zg

trafo-olie. Controle van deze oliewas tot nu eigenlijk het enigeisolatie-diagnosemiddel. In deloop der tijden zijn olie-controleswel veel verfijnder geworden.De vakgroep hoogspannings-techniek van de TU Delft heeftinmiddels naam gemaakt methoogfrequente (1-20 MHz)deelontladingsmetingen aankabels en schakelinstallaties.

isolatie-papier-kwaliteit tebepalen de RVM (=recoveryvoltage measurements).Nederland kan trots zijn op denieuw ontwikkelde isolatie-diagnose van trafo's en Elpecfeliciteert dr Bolhuis met zijnpromotie.

Literatuur1. Applicability of recoveryvoltage and on-line partialdischarge measurements forcondition assesment of highvoltage power transformers -proefschrift van dr J P vanBolhuis op de TU Delft metpromotor prof dr J J Smit.2. Cired 2001, een gerenom-meerde 2-jaarlijkse Europeseconferentie over elektriciteits-netten/ ir H Mijnarends/ ElpecInfo 128.3. Diagnose van deelontladingen/ir H Mijnarends/ Elpec Info 129.

Isolatie-diagnose van transformatorenPromotie op de TU Delft van dr J P van Bolhuis dd 16 oktober 2002

Henk MijnarendsMet de promotie van dr Bolhuisis goed gereedschap gemaaktvoor on-line-deel-ontladingsme-tingen (PD=partial discharge-measurements) aan transforma-toren, die heel wat ingewikkeldervan opbouw zijn dan kabels ofschakelinstallaties. Toch kan deplaats van de ontlading redelijknauwkeurig worden aangege-ven. Bovendien is een methodeontwikkeld om off-line de

Kopij voor het volgende nummer dient u vóór15 januari in te sturen aan Peter Bieger,

Weegschaalstraat 44, 5632 CX Eindhoven;zie ook de colofon.


U zult zich misschien mijnartikelen over KPN in dit bladherinneren. Die gingen overnummermelders die het tele-foonbedrijf maar niet wildetoelaten, en over het kraakpro-gramma Foongrep waarmee jeniet alleen een telefoonnummerbij een naam, maar ook naam enadres bij een telefoonnummerkon vinden. Dat was voor mijvan belang omdat ik met hettelefoonnummer 123456 inEindhoven nogal wat last hadvan hijgers, zwijgers, bedreigersen andere onverlaten. Die wildeik graag terugbellen. Dat zou danals volgt moeten gaan: ik las hetnummer af van mijn nummermel-der, zocht met Foongrep de bijbe-horende naam en het adres op enbelde terug. Zonder mijn naam tenoemen zei ik dan: “Spreek ikmet de Vries?”. “Ja”. “Nieuwstraat13?”. “Ja”. “Waarom valt u mijlastig?”.De onverlaat realiseerde zich danplots dat hij van mij alleen mijnmooie telefoonnummer wist, endat ik wist hoe hij heette, waar hijwoonde en wat zijn telefoon-

De telefoon in de lift

De titel van dit artikel betekent niet dat de telefoon een oplevingbeleeft. Het gaat om de letterlijke betekenis van een telefoon in eenlift. Wat valt daar nu over te schrijven? Lees verder en verbijster u.

nummer was. Die viel mij nooitmeer lastig.

Jammer was alleen dat ik jarenvoor deze faciliteit heb moetenvechten en dat ik deze zelfverde-digingstactiek pas kon gebruikenkort voordat wij uit Eindhovenvertrokken.

De liftNovember 2001 verhuisden wijnaar een appartement in Gronin-gen (leuk voor buitenlanders:Geutskens, Grutto, Groningen).Omdat ik graag een vingertje inde pap heb en de meeste mede-bewoners niet stonden te springenom een bestuursfunctie, werd iksecretaris-penningmeester van deVereniging van Eigenaren. Enwas ik dus rechtstreeks betrok-ken bij het komische drama datzich, onbewust nog, rond delifttelefoon ontwikkelde.

Want ons apparte-mentengebouwheeft een lift. Ende voorschriftenschrijven voordat in zo’n lift eenwerkende telefoonmoet zijn. Wij wonen in hettweede van drie identieke woon-kazernes en van de eerste wistenwe dat de lifttelefoon bij de ople-vering niet werkte. Daarom mochtde lift niet worden gebruikt alwerkte hij goed. Dat gaf nogal watproblemen met de verhuizingen.

Dat zou ons niet gebeuren. Bij de

oplevering deed niet alleen de lifthet, ook de lifttelefoon, zodat wijzonder vertraging aan het verhui-zen konden slaan.

De rekeningMet zo’n lifttelefoon kun je maaréén ding doen: de servicedienstvan de liftleverancier bellen alsje tussen twee etages bent blijvenhangen. Het enige uitwendigebedieningsorgaan is een goud-kleurige drukknop. Je kunt nietzelf een nummer kiezen, maar deelektronica van de lift is zogeprogrammeerd dat de lifteenmaal per dag de servicedienstbelt, waarschijnlijk om tecontroleren of de lifttelefoon hetnog doet. Overigens heeft dit geenenkele zin, zoals uit het vervolgvan dit verhaal blijkt.

Het spreekt vanzelf dat wij heteerste gebouw in Nederlandwaren met een lift en een telefoon.Daardoor had KPN kennelijk eenprobleem. Waar moest de reke-ning naar toe? Ze stuurden hem

Rob Geutskens


naar de opzichter, ene Maring,zonder specificatie van waar hetom ging. Maring wist niet wat hijmet de nota aan moest en legdehem terzijde.

De tweede nota ging weer naarMaring, maar nu op het adresGrutto 1. Omdat mijn medebe-woonster er niet voor voelderekeningen voor een onbekendeheer te betalen, stuurde zij deacceptgiro keurig terug naarKPN. Na nog een blind ver-stuurde aanmaning sloot KPN delifttelefoon af wegens wanbeta-ling. Onbetaalde rekeningen kande geprivatiseerde monopolistzich niet meer veroorloven.

Wij merkten natuurlijk niets vanhet feit dat de lifttelefoon het nietmeer deed. De liftleverancier ookniet, ondanks de dagelijksecontrole. Niemand was opgeslo-ten geraakt en had op de goud-kleurige knop gedrukt. Toevalligkwam een liftmonteur achter defeiten. Toen mochten we de lifteigenlijk niet meer gebruiken.Maar soms moet je wel eensdingen doen die niet mogen.

Een nieuwe telefoonWat doe je in zo’n geval? Je beltKPN. Die is uitsluitend nog tebereiken via 0800-nummers, endan weet je nooit waar je terechtkomt. Al bellende heb ik eencomplete rondgang gemaaktlangs alle 0800-nummers dieKPN kent. Steeds weer werd ikdoorverwezen naar weer eenander nummer; of ik werddoorverbonden, want vriendelijken behulpzaam waren ze wel.Soms kwam ik terecht ophetzelfde 0800-nummer dat ik inde aanvang had gebeld. Uitein-delijk kreeg ik een dame aan de

telefoon die me vertelde dat detelefoon was afgesloten wegenswanbetaling. En dat het nietmogelijk was het oude nummerte herstellen. Er moest een nieuweaanvraag komen, en de snelstemethode was op het postkantoorde oude rekeningen te betalen enbij de Primafoon een nieuwnummer aan te vragen.

WethouderssocialismeWie de stad Groningen kent sindsde uitvinders van het wethou-derssocialisme, Max van denBerg en Jacques Wallage, daareen verkeerscirculatieplan heb-ben uitgevoerd, weet dat het indeze stad onmogelijk is met deauto even een paar zaken teregelen. Dus ben ik begonnenmet te zoeken naar een plaatswaar een postkantoor en eenPrimafoon bij elkaar in de buurtwaren, èn waar ik mijn auto konparkeren. Dat bleek het winkel-centrum Paddepoel te zijn.

Daar ben ik naartoe gegaan, meteen kopie van de onbetaalderekeningen die ik inmiddels vanKPN had gekregen. Eerst naarhet postkantoor. Het kostte watmoeite om het doel van mijnmissie uit te leggen, maar uitein-delijk kreeg ik, nadat ik de achter-stallige nota’s privé had betaald,een betalingsbewijs.

De volgende stap was de Prima-foon-winkel, met het betalings-bewijs paraat. “Ik wil graag eennieuwe telefoonaansluiting vooronze lift”, zei ik. “Is dat een zake-lijke of een particuliere aanslui-ting?”, vroeg de vriendelijkejonge vrouw die mij hielp. “Ikdenk zakelijk”, zei ik, want zoietshad ik wel eens opgevangen. Numoet je voor zakelijke aansluitin-

gen eigenlijk bij het BusinessCentre van KPN zijn, maar zijdacht dat ze me toch wel konhelpen en nam plaats achter decomputer.

Onneembare programma’s“Naam van het bedrijf?”, vroegde vriendelijke jonge vrouw.“VvE Bentinckstaete” zei ik.“Adres?”. “De lift heeft geenadres”, zei ik, “maar u kunt mijnprivé-adres wel invullen.” Zetikte “Grutto 13” in. “U heeft aleen telefoonaansluiting, met viernummers nog wel” zei de vrien-delijke jonge vrouw. “Maar dienieuwe aansluiting moet niet inmijn huis komen, maar in de lift”zei ik.

Tot zover geen probleem. Maartoen: “wat is het aansluitnummerbij de Kamer van Koophandel?”,vroeg zij. “Verenigingen van Eige-naren hebben geen aansluitnum-mer”, antwoordde ik naar waar-heid. Daarmee was de zakelijkeaansluiting van de baan, want alsje geen aansluitnummer invoert,kun je niet verder met het ‘zakelij-ke’ programma. “Maak er dan maareen particuliere aansluiting van”,probeerde ik. “Die is niet duurder”.

Zo gezegd, zo gedaan. “Naam?”,vroeg de vriendelijke jongevrouw nadat zij het ‘particuliere’programma had opgeroepen.


“VvE Bentinckstaete”, antwoord-de ik. “Adres?”. Wat is het adresvan een lift? Ik besloot mijn privé-adres maar weer op te geven.“Geboortedatum?”, vroeg zij. Weereen ander probleem. Wat is degeboortedatum van een Verenigingvan Eigenaren? Als je naar waar-heid 15 oktober 2001 opgeeft,wordt de aanvraag geweigerd,want een kind van een jaar oud isniet handelingbekwaam en kangeen telefoon aanvragen. Ikprobeerde het nog met mijn eigengeboortedatum, 11 juni 1936,maar dat kon ook niet. Het enigeresultaat was dat de vriendelijkejonge vrouw constateerde dat ikop de dag af 30 jaar ouder wasdan zij. “Dan zijn wij Tweelin-gen”, merkte ik dubbelzinnig op.Dat neemt niet weg dat ten tweedemale het programma niet verderwilde. Zonder geboortedatumgeen telefoon.

Kortom: zowel het aanvragen vaneen zakelijke als van een particu-liere aansluiting liep vast op hetprogramma. Ten einde raad wistmijn vriendelijke jonge twee-lingzusje een archaïsch papierenformulier op te duiken waaropwij alle noodzakelijke gegevenskonden invullen. Daarop zettezij met grote letters in een vak datdaarvoor niet was bedoeld:“Betreft een liftaansluiting”.

FinaleOok dit formulier heeft tot nietsgeleid. Misschien is KPN nietmeer toegerust voor het verwer-ken van papieren formulieren.Misschien ook omdat de nota’snaar PandGarant moesten, dieals beheerder van onze vereni-ging optreedt, en er dus nog eenheel ander adres op het formulierstond.

Gelukkig had onze voorzitter alsex-KPN-medewerker nog rela-ties bij zijn oude werkgever, dieervoor hebben gezorgd dat detelefoon in de lift weer werdaangesloten. We wisten alleenhet nummer niet. Nu hoef je datmisschien niet te weten, maar ikwílde het weten. Daar ben ik alsvolgt achtergekomen. In detechnische ruimte heb ik eentelefoontoestel aangesloten op hetpunt waar de KPN-aansluitingbinnenkomt. Met dat toestel hebik mijn eigen nummer gebeld.Dat werd niet opgenomen omdatik me op dat moment in de techni-sche ruimte bevond. Vervolgensben ik naar mijn appartementgegaan om op de nummermelderhet nummer af te lezen. Eindgoed, al goed?

Wonen in een liftVroeger had je de PTT. Behalvehet bezorgen van post en hetversturen van telegrammen, ver-zorgde het overheidsbedrijf hettelefoonverkeer. Een telefoon-nummer was een telefoonnum-mer. Maar sinds de privatiseringis er niet alleen een strikte schei-ding tussen de P en de T, maar ooktussen particuliere en zakelijkeklanten. De hemel weet waarom.Er zijn dus ook twee instantieswaar je in beginsel met je proble-men terecht kunt: de Primafoonvoor particulieren en het Busi-ness Centre voor bedrijven. Optwijfelgevallen, zoals een tele-foon in een lift, is niet gerekend.

Even bellen om een probleem opte lossen is er ook niet bij. Wantde Primafoon, noch het BusinessCentre hebben telefoon. Bakkersdie hun eigen brood niet vreten.Diezelfde tweeslachtigheid tus-sen zakelijk en privé speelde mij

parten bij mijn eigen telefoon-aansluiting. Ik wilde een zakelij-ke telefoonaansluiting voor mijnbedrijfje Cordes Copy BV, maareen particuliere ‘extra vermelding’onder de naam Geutskens. Datkan kennelijk niet vanwege diestrikte scheiding tussen zakelijken privé. Maar gelukkig heeftKPN dit probleem op elegante eninventieve wijze opgelost. Ik stanu toch als persoon in de jongstetelefoongids: Geutskens R, Grut-to 13/LIFT, 528 15 96.Ik was dus genoodzaakt in de liftte gaan wonen voor wie mij wildebellen en het nummer uit de gidshaalde. Ik heb ontdekt dat je datnummer wel kunt bellen, maardat dat niet tot een verbindingleidt. Dus ben ik maar weer inmijn appartement getrokken metde rustige gedachte dat niemandmij telefonisch kan lastigvallenals hij niet toevallig mijn echtetelefoonnummer kent.KPN deinst er overigens nietvoor terug zijn warrige adressen-bestand te gelde te maken. Perslot van rekening tellen allebeetjes mee om het gevallenvolksaandeel weer een beetje opde been te helpen. Zo kon hetgebeuren dat ik nu post vanonverdachte organisaties krijg,zoals het Gronings Landschap,geadresseerd aan, jawel,Geutskens R, Grutto 13/LIFT.


In de praktijk moet de 50 Hz-netbeheerder nauw betrokkenblijven bij signaaltransport viahet 50 Hz-net. Hij kent alleen deschakeltoestand van het 50 Hz-net en alleen met zijn mede-werking kan signaal-apparatuurin het MS- en LS-net geplaatstworden.

TF-systemenIn de jaren vijftig is in Nederlandop grote schaal toonfrequent(TF) geïntroduceerd met alsbelangrijkste leveranciers inNederland: Landys en Gyr (nuonderdeel van Siemens) enZellweger (toen onderdeel vanAEG). In Duitsland zijn Sie-mens, ABB en Alstom ook gaanleveren.Efficiënte energietarieven ken-nen voor huishoudens hoog- enlaag-kWh-tariefuren en voor deindustrie extra: hoog- en laag-kW-uren, die zo mogelijk flexi-bel instelbaar zijn, afhankelijkvan de netbelasting. Een verge-lijkbaar probleem deed zich voormet de openbare verlichting (ov).Daar wordt, indien mogelijk, in-en uitgeschakeld afhankelijk vanzons-ondergang en –opkomst,rekening houdend met de bewol-king.Voor de tarieven was destijdsniet meer beschikbaar dan

mechanische uurwerken meteventueel gangreserve (om teanticiperen op netuitval) en eenz.g. astronomische aanpassing(=automatische aanpassing vande stand van de zon).Met een zogeheten TF-signaal(Nederland past veel 492 Hz toe)kon met een pulstreintje flexibelzowel tarieven als ov aange-stuurd worden en verviel het zeerkostbare onderhoud van groteaantallen van diverse typenklokken.

had een ruimte nodig van ca.10x4x4m. De afmetingen zijnbij de huidige statische zendersnauwelijks kleiner.TF bleek uiterst betrouwbaar enwordt nog steeds op grote schaalgebruikt. Voorlopig lijkt dat niette veranderen. Het is zogeheteneenzijdig verkeer: van eencentraal punt bij het nutsbedrijfnaar de verbruiker, niet van deverbruiker naar het centrale puntVeel minder bekend is de toepas-sing van signaaloverdracht viaeen fasedraad in UHV-nettenin berggebieden. Als in zo’ngebied met veel moeite hoogspan-ningsmasten waren geplaatst,bestond nog geen signaalverbin-ding voor de elektriciteitsvoor-ziening.De ouderwetse telegraafmastwas te kwetsbaar en signaal-kabels konden meestal nietworden gelegd. In een fasedraadwerd dan aan beide stations-zijden een smoorspoel geplaatst.Voor 50 Hz had zo’n spoelweinig impedantie, voor eensignaal van enkele kHz-en wel.Door middel van een spannings-trafo kon dan een signaal wordengeïnjecteerd en opgevangen (2-zijdig verkeer). Dit systeemwordt nog steeds gebruikt. Hetis echter heden mogelijk in debliksemdraden glasvezels tevlechten. Die toepassing isgoedkoper en biedt veel meermogelijkheden. Ook in debliksemdraden van het Neder-landse UHV-net zijn meestalglasvezelkabels gevlochten.Tenslotte wordt nog steeds eenformeel verboden techniekgebruikt: de zg babyfoon.

Henk Mijnarends

Is het 50 Hz-net geschikt voor signaaltransport?

Het 50 Hz-net wordt al ruim 50 jaar gebruikt voor signaal-transport.Op dit moment wordt met als drijvende kracht in Duitsland: RWEmet medewerking van de industrie en in Nederland door Nuonbekeken of met name internet via het 50 Hz-net zinvol is. Vroeger wasde beheerder van het 50 Hz-net alleen gerechtigd tot signaaltransportover dat net, mits hij de toenmalige PTT geen concurrentie aandeedvolgens de z.g. T en T-wet. Met de huidige liberalisatie bestaan meermogelijkheden. Daartoe zijn ook wat technisch richtlijnen verschenen.

Het betrof toen TF-ontvangersbij de verbruikers met passieveelementen voor het filter (noggeen transistor- of IC-versterkersvoor een fraai filter) en een testarten synchroonklokje voordecodering van de signalen (noggeen elektronische tellers). Alsminimum TF-niveau werd i.h.a.1% van de netspanning aange-houden (in de praktijk meestalveel hoger). Momenteel wordenelektronische ontvangers ver-kocht. (Voor filtercurven zie [1]).De zenders bestonden aanvan-kelijk uit roterende machines,die wederom passieve netfiltersaanstuurden. Te Delft werd meteen zending ca. 1 MVA-vermogen 492 Hz in het 50 Hz-net gestuurd. Zo’n installatie


Nieuwe mogelijkhedenGlasvezel-aders in hetaardscherm van XLPE-kabelsBij kunststof-sterkstroom-kabels (in het algemeen XLPE-kabels) kunnen op eeneenvoudige manier glasvezel-aders in het aardscherm vanXLPE-kabels worden gevloch-ten. Aanvankelijk werd ditgebruikt om de kabeltempera-tuur te meten. Dat is een enormevooruitgang. Vroeger kon feite-lijk alleen maar gegist wordennaar de werkelijke adertempe-ratuur. De methode is in Neder-land ongeveer 5 jaar geledenvoor het eerst toegepast bij eenXLPE-150 kV-kabel nabij Delft.Vanzelfsprekend kunnen dieglasvezels voor meer doeleindenworden gebruikt. Voor energie-bedrijven is dit: beveiligings-signalering (o.a. langsdifferen-tiaal-beveiliging [2]) en monito-ring. Ook ten behoeve van voorde energiebedrijven geheelbedrijfsvreemde activiteitenzoals internet is deze methodezeer goed bruikbaar.

Twee-zijdige signaalverbindingover de “sterkstroomadres”zoals internetRWE, Nuon en Efen bestedenveel aandacht aan tweezijdigesignaaloverdracht zoals internetvia de sterkstroom-adres van het50 Hz-net [3] , [4]. Daarbij wordtgedacht aan enerzijds nietopenbare signaal-overdrachtzoals het koppelen van eengebouw-beheerssysteem aan eencentraal punt in een stad enanderzijds aan internet metemail-verbindingen.We weten, dat voor zulksignaaltransport afsluiten vansignaalverbindingen met dekarakteristieke kabelimpedantie

zeer wenselijk is. Gebeurt datniet, dan worden de signalengereflecteerd en deels afgezo-gen. Fout-corrigerende codeszijn inmiddels een belangrijkhulpmiddel. Bedenk echter wel,dat in mijn studietijd een 56 k-modem aangesloten op eentelefoonlijn, nu veel gebruikt bijPC-aankoppeling voor internet,als een onbruikbare oplossingwerd beschouwd. De resultatenvan de tot nu genomen proeven

zijn anderzijds de benodigdeselectieve versterkers. Overi-gens is bij toepassing van dezetechniek een goede samenwer-king tussen 50 Hz- en signaal-technici nodig en een zorgvul-dige bewaking van de kwaliteitvan de signaal-overdracht.

SlotbeschouwingDe nieuwe signaal-overdracht-mogelijkheden in het 50 Hz-netzijn heel interessant, maar opzich gecompliceerder dan designaal-overdracht over hettelefoonnet.Ik verwacht in de toekomst hetvolgende:- handhaving van de bestaande

TF-systemen;- vergaande uitbreiding van de

glasvezel-communicatie vanglasvezel ingevlochten inaarddraden van bovenlijnenen ingevlochten in aardscher-men van sterkstroom-XLPE-kabels;

- een beperkte signaal-commu-nicatie inclusief internet via50 Hz-netten, waar apartesignaalverbindingen te duurzijn.

1. 10 cq. 20 kV doorvoerisolatorvoor signaal-injectie en signaal-detectie. Inwendig is eenhoogspanningssmeltveiligheidin serie geschakeld met een 2 nF-condensator. Tevens is eenselectieve versterker aangekop-peld.

2. Laagspanningszekeringgelijksoortig opgebouwd alsfig. 1.met internet via het 50 Hz-net

zijn veelbelovend en zo bruik-baar, dat enerzijds regelgevingis gemaakt [5] , [6] en anderzijdsindustrie-producten wordengeleverd [4].Die industrie-producten zijnenerzijds apparaten om signalenin hoog- (zie fig. 1) en laag-spannings-net (zie fig. 2) teinjecteren en te ontvangen enom geopende sterkstroomkabel-verbindingen te overbruggen en


Literatuur1. De voortgaande inburgeringvan de vermogens-elektronica-aandrijftechniek- ir. H.Mijnarends/ Elpec Info 1302. Optische meetwaardebus,fantastisch hulpmiddel bijstationsautomatisering- ir. H.

Mijnarends/ Elpec Info 1333. Datenaustausch im EVU-Netzvia PLC-Power Line Communi-cation- dipl. Ing. M. Hesse(Efen)en dipl. Ing. B. Megerle(Efen) / ETZ 17/20024. www.efen.de.5. Das Bundesministerium für

Wirtschaft und Technologie gibtbekannt: Frequenznutzung inund längs von Leitern. RegTP-Ambtsblatt 4(2001) Nr. 12 vom27 Juni 2001 S1875.6. www.bmi.de.

Lichtwellenleiter-TechnikD. Eberlein, Chr. Kutza, Chr.Manzke, J-Labs, W. Glaser.Expert Verlag 2002, ISBN 3-8169-2152-3, 327 pg A5, Euro48

Expert Verlag heeft een traditiemet zeer goede, niet te dure,boeken, geschreven door ver-scheidene universitaire deskun-digen (vaak afkomstig van deTechnische Akademie Esslin-gen), die een compleet vakge-bied omvatten.Glasvezeltechniek wordt op ditmoment zeer veel toegepast metsterk stijgende tendens. Detoepassing is relatief eenvoudigin hoogspannings-schakelsta-tions en bij toerenregelbaredraaistroomaandrijvingen metvermogenselektronica. De popu-lariteit bij deze toepassing berustmede op het eenvoudig beheer-sen van EMC-problemen. Veelcomplexer is de toepassing vanglasvezeltechniek bij hoogfre-quente signaaloverdracht.Omdat zoveel technici en op-drachtgevers zich met glasvezel-techniek bezighouden in bedrij-ven met bescheiden ervaring indit vakgebied, hebben deschrijvers met succes gepoogd

een compleet goed leesbaarstandaard-werk te schrijven overde technieken die nu toegepastworden, maar ook met devaktendensen van de toekomst.Ik heb destijds op de TU Delftheel wat over signaal-overdrachtover signaalkabels met Cu-geleiders geleerd en dat ooktoegepast voor modernesystemen bij elektriciteitsbedrij-ven en CAI. Bijna alle daargeleerde begrippen, komen bijglasvezelverbindingen in enigs-zins gemodificeerde vorm ookvoor.Het boek gaat uitgebreid in opde keuring en keuze van kabelsmet frequentiekarakteristieken,demping en correctieversterkers.Vanzelfsprekend worden ook demethoden van signaalinjectie enontvangst besproken. In plaatsvan reflectie wordt het begrip“terugstrooiing” gehanteerd.Iets meer praktische zaken alsconnectors krijgen ook ruimaandacht.De tendensen voor de toekomstzijn gericht op de gedeeltelijkeovergang van glasvezel naarkunststofvezel en op meersignaaloverdracht door middelvan tijdmultiplexe systemen enDWDM (=Dense WavelengthDivision Multiplex).Vanzelfsprekend is een uitge-breide literatuurlijst toegevoegd.

BOEKENSamengevatGlasvezeltechnieken zijn veelcomplexer dan velen denken.Dit goed leesbare boek metzowel oog voor de praktijk alsvoor de theorie, is aan te bevelenvoor ieder, die met dit vak temaken heeft. De gebodeninformatie kan veel technischeproblemen bij de lezer.

Ir. H. Mijnarends

Het Duitse tijdschrift ETZ 18/2002 maakte haar lezersopmerkzaam op de Interbus ClubDuitsland, Oostenrijk enZwitserland. Op de HannoverMesse 2002 is de samenwerkingtussen verschillende automati-serings-systemen gebruikma-kend van bus-systemen tot standgekomen. Op de beurs metcongres SPS/IPC/Drives teNeurenberg in November 2002(zie www.mesago.de) zal hetsamenwerkingsverband gepre-senteerd worden. De informatie-websites www.interbusclub.deen www.automation-forum.debevatten veel interessante vak-informatie; ook het blad Auto-mation Forum kan gedownloadworden. Interbus zou wel eenseen belangrijke organisatiekunnen worden.

Henk Mijnarends

Automatiseringsspecialistenbundelen zich


Een groot deel van de kunst-werken en gebruiksvoorwerpen,ontworpen en gemaakt door deberoemde Nederlandse graficusMaurits Cornelis Escher, heefteen vaste plek gekregen in hetvoormalige paleis van koninginEmma aan de Lange Voorhoutin Den Haag. De oorspronkelijkeinrichting van het museum HetPaleis heeft een flinke aanpas-sing ondergaan om de collectiein haar volledigheid te kunnentonen. Toch is daarbij het karak-ter van het statige gebouw enhaar architectonische inrichtingonaangetast gebleven.Het getoonde werk komt ondermeer uit de vaste en internatio-naal gewaardeerde collectie vanhet Gemeentemuseum DenHaag. De bijna volledige collec-tie van Escher bestaat uit hout-drukken en hout gravures, etsen,mezzotinten en litho’s. Tijdensdeze eerste tentoonstelling zijnnatuurlijk de belangrijksteprenten zoals Dag en Nacht,Klimmen en Dalen, Belvédèreen de verschillende Metamor-phoses en Zelfportretten te zien.Het geheel wordt regelmatig aan-gevuld met stukken uit persoon-

lijke documenten zoals brievenen foto’s uit het leven van M.C.Escher.Bij de presentaties wordt grotewaarde gehecht aan de ont-sluiting van Eschers werk doorelektronische media. Door hetgebruik van de meest modernepresentatietechnieken wordt eenvirtual-reality-opstelling ge-maakt waarbij een groep van 30bezoekers als het ware een reisdoor en in het werk van Escher

Jan BroedersEscher in Het Paleis

foto

´s E

sche

r: C

ordo

n A

rt B

V,

Baa

rn


kunnen maken. Ook hebben debedenkers en samenstellers vandeze voor ons land uniekepresentatie rondom het leven enwerk van één kunstenaar in hetauthentieke gebouw te Den Haaggezorgd voor aanvullendeopstellingen op het gebied vanoptische illusies en optischefenomenen en verwisselingen.In de directe omgeving van hetnieuwe en vergrote restaurant iseen ruimte voor kindereningericht met een interieur opbasis van het werk van Escher.De muren, het plafond en devloer vormen een eigen werelddie dichtbij Eschers prenten ligt.In het souterrain komencomputers met spelletjesrondom het werk van Escher testaan.De gehele presentatie van hettelkens weer boeiende werk vanwiskundige en graficus MauritsC. Escher (1898-1972) is ver-deeld over vier verdiepingen vanhet museum. Er is tevens gele-genheid voor het organiseren vanspeciale exposities, congressenen bijeenkomsten voor scholen,

bedrijven en organisaties.Maurits Cornelis Escher werdop 17 juni 1898 in het Princes-sehof te Leeuwarden geboren.Zijn geboortehuis is thans inge-richt als een keramiekmuseum.Hij kwam uit een gefortuneerdefamilie. Zowel van vaders, alsvan moederszijde waren er veelhoge bestuursambtenaren in zijndirecte omgeving, de vader vanzijn moeder was namelijk Minis-ter van Financiën. In eersteinstantie volgde Escher aan deSchool voor Bouwkunde en Sie-

rende Kunsten voorbereidendelessen om architect te worden.Maar hij koos voor de kunst enwilde grafisch kunstenaarworden. Zowel schilder RichardRoland Holst, als ook zijnleermeester Samuel Jesserun deMesquita stimuleerden hemvoor het volgen van eenkunstzinnige opleiding. Zijnvader was eerst tegen dit idee,maar gaf vervolgens vrij sneltoe. Escher kon zich altijd koes-teren in de steun van zijn familiedie zijn artistieke kwaliteitenwaardeerde.Escher specialiseerde zich in hetvervaardigen van houtsneden.Hij werkte al in linoleum voorhij op de Haarlemse schoolkwam en later maakte hij litho'sen mezzotinten, een specialeetstechniek. Tijdens zijn velebuitenlandse reizen tekende hijveel landschappen en raakte inhet Alhambra te Granada onderde indruk van de Moorse kunst.Met name de ingenieuzetekeningen op de tegeltableausmaakten een diepe indruk ophem. In zijn latere kunstwerkenis veel van deze ervaring terug tevinden. Voor veel bezoekers iser telkens sprake van een her-nieuwde kennismaking met deprenten van Escher en de herin-nering aan de wiskundeboekenvan de middelbare school. Hetmuseum is geopend van dinsdagtot en met zondag van 11 tot 17uur.Escher in Het Paleis, LangeVoorhout 74, 2514 EH DenHaag, www.gemeentemuseum.nl,www.escherinhetpaleis.nl,[email protected],T 070 4277730.


Het bestuur in één oogopslag

* Noud van Herk, voorzitter, Burg. Houtkoperweg 1, 4033 BJ Lienden, telefoon 0344 601786,fax 0344 603943, E-mail [email protected]

* Jan Broeders, secretaris, Warenarburg 44, 2907 CL Capelle a/d IJssel, telefoon 010 4517993,E-mail [email protected]

* Rob Geutskens, penningmeester/vice-voorzitter, Grutto 13, 9728 XJ Groningen,telefoon 050 5281075, fax: 050 5281076, E-mail [email protected]

* Frans Witkamp, lid (redactie EI), Hoefweg 110, 2665 CG Bleiswijk, telefoon 010 5216677,fax 010 5222500, E-mail [email protected] en/of [email protected]

* Peter Bieger, lid (redactie EI), Weegschaalstraat 44, 5632 CX Eindhoven, telefoon 040 2413664,fax 040 2927721, E-mail [email protected]

* Cees Franke, lid, Cremerstraat 27, 2274 HG Voorburg, telefoon 070 386 9345, E-mail [email protected]* Henk Mijnarends, lid, Leeuwerikplantsoen 25, 2636 ET Schipluiden, telefoon 015-3808814,

E-mail [email protected]

Techniek Bedrijven 2002Op 22 november 2002 vindt degrootste technische bedrijven-beurs van nederland plaats. Meteen deelname van ruim zeventigbedrijven en instellingen is ereen interessant aanbod voororiënterende studenten op dearbeidsmarkt.

Jaarbeurs Utrecht presenteert een interessantaanbod aan doelbeurzen

Jan Broeders

geopend van 10 tot 17 uur. Vooraanvullende informatie:www.techniekbedrijven.nl. HCC dagen 2002Dit jaar worden de traditioneelzeer goed bezochte HCC-dagenvan de Hobby Computer Clubop 22 tot en met 24 november2002 georganiseerd door degrootste vereniging van compu-tergebruikers ter wereld. Allesop het gebied van ahrdware,software, suppliers en computer-boeken kunnen bezoekersbeoordelen. Er vinden boven-dien vele demonstraties plaats.De beurs is dagelijks geopendvan 10 tot 17 uur. Voor aanvul-lende informatie:www.hcc.nl. Nationale HBO CarrièredagTot slot maken wij melding vande Nationale HBO Carrièredag2002 op 29 november a.s. Voor

de derde keer wordt deze infor-matieve dag georganiseerd in deJaarbeurs Utrecht in samen-werking met Nobiles Media. DeCarrièredag is bedoeld om stu-denten te laten oriënteren op dearbeidsmarkt en een groot aan-bod van verschillende werkgeverste ontmoeten. De bezoeker vandit carrière-evenement is delaatstejaars en net afgestudeerdeHBO’er in alle richtingengelieerd aan economie, technieken ICT. Het direct aansprekenvan de HBO’er blijkt zowel voorde student als voor het bedrijfeen succesvolle formule te zijn.Daarnaast worden een aantalinteressante workshops enactiviteiten georganiseerd. Decarrièredag is toegankelijk van10 tot 16.30 uur. Voor meerinformatie:www.carrieredag.nl.

De beurs wordt georganiseerddoor en voor studenten en richtzich in het bijzonder op hetverbeteren van de integratietussen vergevorderde techniek-studenten en bedrijven.Medewerkers van de bedrijvenen instellingen presenteren zichdoor stands, casestudies enbedrijfspresentaties. Op dezewijze maken studenten kennismet de mogelijkheden op dearbeidsmarkt. De manifestatiein één van de hallen van hetbeurscomplex is doorlopend

VERENIGINGVOORJOURNALISTENENPR-FUNCTIONARISSEN ...elpec.info/ei-oud/ei134.pdf · Met name FME...

Documents

Transcript of VERENIGINGVOORJOURNALISTENENPR-FUNCTIONARISSEN ...elpec.info/ei-oud/ei134.pdf · Met name FME...