16 juni 2014 Domeinmiddag ID-College

Goedemiddag, mijn naam is Rick ter Stege

Als directeur van WGV ZorgZijn Werkt vind ik het een eer en een genoegen om

vanmiddag hier ten behoeve van uw ‘Domeinmiddag gezondheidszorg’ de inleiding te

mogen verzorgen.

WGV ZorgZijn Werkt is een regionale werkgeversvereniging en maakt onderdeel uit

van een landelijke netwerk van 16 regionale werkgeversverbanden.

De vereniging houdt zich bezig met arbeidsmarktvraagstukken, het maken van

analyses, het ontwikkelen van strategie en beleid waarbij .... het zal u niet verbazen

het effect van de veranderde wetgeving speerpunt is.

In Haaglanden, waar zo’n 70.000 mensen werkzaam zijn in zorg en welzijn, is meer

dan helft van de werkgevers bij ons aangesloten.

Ons doel:

te streven naar een evenwichtige en duurzame arbeidsmarkt in zorg- en welzijn

door de vraag- en het arbeidsaanbod nu en op termijn met elkaar in balans te

brengen, zowel qua aantallen als wat betreft de vereiste kwalificaties en

competenties.

6 Sheets de veranderende bevolkingssamenstelling tot....

Wij stellen ons regelmatig de volgende vraag

• “Welke kwalificaties en competenties hebben medewerkers in zorg en welzijn

dadelijk nodig?

• Op welke niveaus en met hoeveel mensen?

• Hoe voorkomen we dat de sector door de bezuinigingen nu kwalitatief goede

medewerkers moet laten gaan ....die we over enkele jaren weer hard nodig

hebben”?

• En....hoe voorkomen we dat gemotiveerde en gediplomeerde jongeren

dadelijk te lang de kant komen te staan?

Maar bovenal…….Hoe gaan we er voor zorgen dat werkgevers, onderwijs en lokale

overheid beter met elkaar gaan samenwerken aan transitieonderwerpen zoals

.............de snel veranderende zorgvraag, de mogelijk fricties op de arbeidsmarkt, de

veranderende opleidingsvraag, stageproblematiek en het groeiend aantal

mobiliteitsvraagstukken.

Dames en heren, mij is gevraagd u tijdens deze inleiding bij te praten over de actuele

veranderingen binnen de gezondheidszorg.

U zou waarschijnlijk gapend in de zaal zitten wanneer ik u het hele spectrum van de

huidige en op handen zijnde veranderingen over alle branches in zorg en welzijn met

u zou delen. En u heeft ook nog een paar workshop te gaan dus heb ik

er voor gekozen een wat sterker het accent te leggen bij de langdurige zorg omdat

deze tak het sterkst wordt beïnvloed door het regeringsbeleid.

Het zal u niet zijn ontgaan dat we door stelselwijzigingen en bezuinigingen, aan de

vooravond staan van de grootste veranderingen in zorg en welzijn van de laatste

decennia. Deze hervormingen zullen alle branches volop raken en……… iedereen

(Werkgevers, Onderwijs, Lokale overheid, Burgers) krijgt hier, linksom of rechtsom,

mee te maken.

Staat u mij toe, om de veranderingen beter te kunnen plaatsten, dat ik dit in een kort

historisch perspectief plaats:

Ooit, in 1968, werd de AWBZ in het leven geroepen. Het was het jaar dat stond voor

grote maatschappijkritische bewegingen, studentendemonstraties, flower power en

vrouwenemancipatie. In 1968 werd voor het eerst door de regering een

'emancipatiebeleid' geformuleerd. Vrouwenbeweging en vrouwengroepen in

vakbonden eisten een gelijk recht op voor vrouwen om betaalde arbeid te verrichten

en toegang te krijgen tot een domein dat tot dan toe bijna exclusief was

voorbehouden aan mannen. Voor uw beeldvorming .......De wet, dat vrouwen

moesten stoppen met werken wanneer ze gingen trouwen werd pas in 1976

afgeschaft. Door de steeds groeiende vraag naar arbeidskrachten, zeker in de zorg

begin jaren 70 was er sprake van een oplopend tekort aan arbeidskrachten, bleven

vrouwen ook ná hun huwelijk vaak nog een tijdje werken.

Het begrip solidariteit werd in die jaren opnieuw uitgevonden. Het was een tijd met

een uitgesproken optimistische kijk op de toekomst.

Degenen die nu bijdragen aan de snel groeiende vergrijzing, zorgden in die tijd voor

een grote verjonging van de naoorlogse Nederlandse bevolking, met veel hang naar

vernieuwing, verbetering vooral, maar ook voor de positie van kwetsbare

medemensen. Er was in die tijd voldoende werk en er ontstond voldoende financiële

draagkracht voor een goed, weliswaar bescheiden vangnet voor iedereen die niet

zonder zorg van buiten kon; ......de AWBZ , .......de wet die vanaf dat moment de

financiering van en het recht op ‘onverzekerbare zorg’ zeker stelde.

Ik sla even 45 jaar over:

We schrijven dan 2013: het jaar waarin een begin is gemaakt met de transitie van de

zorg en de metamorfose van de wet die zich inmiddels in 45 jaar op de golven van de

tijd en alles wat daarin gebeurd is, met veel plakken en noodverbandjes tot een

bureaucratische moloch heeft ontwikkeld en onbetaalbaar dreigt te worden.

De huidige wet biedt teveel veel rechten en geeft weinig ruimte voor eigen kracht en

initiatief van de burger en zijn omgeving.

Dia Hervorming Langdurige zorg

Van €275 miljoen bij aanvang in 1968.......groeide de kosten van de AWBZ jaarlijks

met 4,2% naar € 27,5 miljard in 2012. Dat is maar liefst 100 maal zo veel.

Bij ongewijzigd beleid zouden in 2040 de kosten van de gezondheidszorg kunnen

oplopen tot circa 15 procent van het BNP (BNP= 610 miljard) te weten 91,5 miljard.

Samen met de kosten van ons pensioen en de demografische ontwikkelingen zou dat

zonder twijfel een te grote belasting voor de toekomstige generaties kunnen

betekenen.

Vele rapporten wezen er lange tijd op dat de langdurige zorg financieel onhoudbaar

zou worden. De langdurige zorg werd te groot en groeide te hard en slechts een deel

hiervan (1,2 procentpunt) was te verklaren door vergrijzing. Als de economie zich

heel gunstig ontwikkelt, is deze kostenlast al moeilijk vol te houden, laat staan bij de

zeer beperkte groeiverwachtingen in de komende jaren.

Door de absoluut forse nieuwe maatregelen van het kabinet wordt de groei afgevlakt

in de periode 2014-2017 en blijft de langdurige ondersteuning en zorg beter

houdbaar voor toekomstige generaties.

Maar ook zonder dit “houdbaarheidsargument” is er alle reden om zeer kritisch naar

de langdurige zorg te kijken. De samenleving is sinds de introductie van de AWBZ

aanzienlijk veranderd. Kwaliteit van leven wordt steeds belangrijker, mensen zijn

mondiger geworden, stellen dezelfde eisen aan de zorg als aan andere “diensten” en

willen in toenemende mate zelf hun leven inrichten en zo lang mogelijk zelfstandig

blijven.

Dames en heren het zorgsysteem dat we sinds 1968 hebben gekend heeft zichzelf

langzamerhand vastgedraaid in steeds weer nieuwe regels die steeds weer een

oplossing moesten zijn, (vaak mede ingegeven door de politieke dynamiek), voor

nieuwe ontdekte onvolkomenheden in de zorg en in de regelgeving zelf.

En Tenslotte….. bereikte het adagium ‘Meten = Weten’ ook de zorgsector.

Een overmatige drang naar inzicht, controle en beheersing aan hand van harde cijfers

was het resultaat. Daarmee werd de zorg gereduceerd tot wat gemeten kon worden,

terwijl ……..dat wat telt, juist niet goed meetbaar is, en om andere vormen van

verantwoording vraagt.

En zo raakte de zorg, inclusief haar zorgvragers en zorgverleners, meer en meer

bedolven onder een groeiende bureaucratie waar eigenlijk niemand in het bijzonder

om had gevraagd en die de kwaliteit van de zorg er niet beter op maakte,

integendeel.

Bij het kijken naar en denken over de gezondheidzorg .......(de Langdurige Zorg en de

Maatschappelijke ondersteuning in het bijzonder), heeft het kabinet besloten,

(teneinde dit betaalbaar te kunnen houden en de kwaliteit van leven thuis en in een

instelling te blijven kunnen garanderen), ons zorgstelsel te herstructureren en nieuwe

kernwaarden te definieren.

Dia Welkom in ons verzorgingshuis

Ik noem er u 3: Dia kernwaarden

1. We gaan uit van wat mensen (nog) wel kunnen i.p.v. wat zij niet kunnen. Kwaliteit

van leven staat voorop.

2. Als hulp en ondersteuning nodig is, kijken we ook naar het eigen, sociale netwerk

en organiseren we de zorg dichtbij.

3. Voor wie – ook met steun van de omgeving – niet (meer) zelfredzaam kan zijn, is er

altijd zorg die passend is.

De transitie is niet alleen een verschuiving van de verantwoordelijkheid van Rijk naar

gemeenten, maar ook een transitie van een verzorgingsmaatschappij naar een

samenleving waar inwoners zelf de regie krijgen en, waar nodig, daarin worden

ondersteund

Naast deze forse herstructurering is door het kabinet, in april 2013 (Het Zorgakkoord)

besloten om ook bezuinigen door te voeren in de zorg. Alleen al op het basispakket

wil het kabinet 1,5 miljard gaan besparen en de complete operatie moet 3,5 miljard

opleveren.

Opvallend nieuws dat onlangs verscheen is dat in 2013 juist sprake was van de

“Laagste groei van zorguitgaven in de afgelopen vijftien jaar”. Gaven we in 2012 nog

4 procent meer uit aan zorg dan in het jaar ervoor, ......2013 luidt met een toename

van ‘slechts’ 1,6 procent, wellicht een trendbreuk in.

De hervormingsoperatie van de langdurige zorg komt er simpelweg op neer dat de

Algemene Wet bijzondere Ziektekosten (AWBZ) fors wordt uitgekleed. Of, misschien

beter geformuleerd: wordt opgesplist.

Er is hiervoor een systeem met drie pijlers bedacht, dat o.m. tot doel heeft de

kwaliteit van de zorg te verbeteren en de kosten te laten dalen.

Dia AWBZ

1. De AWBZ (per 2015 WLZ Wet Langdurige Zorg) wordt specifiek beperkt tot

zorginstellingen (verpleeg- en verzorgingshuizen en instellingen voor geestelijk-

of lichamelijk gehandicapten)

2. De medische zorg, waaronder bijvoorbeeld thuisverpleging door de

wijkverpleging, komt onder de paraplu van de Zorgverzekeringswet en wordt

in die zin de verantwoordelijkheid van de zorgverzekeraars.

3. Andere zorg die mensen nodig hebben om langer zelfstandig te kunnen wonen,

zoals thuiszorg, wordt overgeheveld naar de gemeenten. De nieuwe Wmo 2015

is echt gericht op zo lang mogelijk deelneming in de samenleving.

Bij de transities in de gezondheidszorg gaat eigenlijk om de thema’s basiszorg en

specialistische zorg en het scheiden van wonen en zorg.

Onder de basiszorg valt de gezondheidszorg in of dicht bij huis, met de cliënt als

mederegisseur, ondersteund door mantelzorg en een professionele zorgverlener.

Mensen met een zorgbehoefte blijven steeds langer zelfstandig wonen. Dit is zowel

het gevolg van overheidsbeleid, als de wens van de cliënt/patiënt. Zelf kiezen waar je

woont, zelf de regie houden over je eigen leven is

immers prettiger en het stimuleert de zelfredzaamheid.

Dia Zorgcentrum Escamp individuele aanpak ouderen

Voor de eerste lijn (huisarts, doktersassistente,

wijkverpleegkundige en maatschappelijk-en sociaal werker) is de centrale rol

weggelegd op het vlak van preventie, signalering, behandeling, verwijzing en

organisatie van de gezondheidszorg.

De eenvoudiger vormen van ziekenhuiszorg zullen in de nabije toekomst meer en

meer in de huisartsenpraktijk of in een wijkgezondheidscentrum gaan plaatsvinden.

Om de stijgende zorgbehoefte buiten de instellingen op te vangen, wordt een

wetgevend kader ontwikkeld dat thuisverpleging mogelijk maakt. De wetgeving regelt

zowel de ‘wijkinfrastructuur’ van de zorg, als de transitie van de bekostiging van de

zorg.

De bekostiging verschuift van de centrale overheid naar een combinatie van

gemeente, zorgverzekering en de patiënt zelf.

De specialistische zorg omvat de intramurale zorg (zware langdurige zorg binnen de

instellingen) en specialistische behandeling. Deze zorg wordt gecentreerd bij minder

buurt-of regio gebonden instellingen en gereguleerd door de Wet Langdurige zorg.

Deze wet wordt naar verwachting nog in 2014 door het parlement goedgekeurd.

Vooruitlopend op de verschuiving van langdurige zorg naar de gemeenten, zijn er al

in 2013 15.000 minder indicaties afgegeven die recht geven op intramurale zorg.

Het goede nieuws is dat alle veranderingen, de versmalling van het aanbod in de

instellingen, in combinatie met de verhoogde eigen bijdrage, ook diverse kansen

biedt. Zowel voor nieuwe toetreders in de markt........privat labels..... als voor de

bestaande aanbieders van langdurige zorg. De digitalisering van de zorg kan in de

toekomst een belangrijke bijdrage gaan leveren aan de zelfredzaamheid, het

efficiënter laten verlopen van zorgprocessen en het reduceren van kosten.

Voor aanbieders van private woon-zorg initiatieven is er sprake van een groeimarkt in

het middensegment. Een groeimarkt zowel voor de lichte, als voor de zware zorg.

Het zal u duidelijk zijn dat de bezuinigingen en stelselwijzigingen voor de sector zorg-

en welzijn de komende jaren een enorme opgave en uitdaging zijn.

Met minder mensen en minder middelen andere (veranderende) kwalitatieve zorg

leveren... heeft niet te onderschatten gevolgen voor de werknemers, en toekomstig

medewerkers, in zorg en welzijn.

De zorg, nu in onze regio nog met een werkgelegenheidsaandeel van 16 %, is de

komende jaren even geen banenmotor meer. Moet u zich voorstellen....in 2009

melden we nog een verwacht tekort van 450.000 zorgprofessionals. Sinds eind 2012

waait de wind echter uit een andere hoek. Ruim 3500 mensen in onze regio dreigen

de komende jaren hun baan in de zorg te verliezen en 6000 medewerkers in de

langdurige zorg zullen moeten gaan extramuraliseren.

Gelukkig is de grote uitzondering hierin de eerste lijn.

De Engelsen zeggen dan: There is an Oliphant in the room

2 dia’s

Met de transities verandert ook de rol en de taak van de professionele zorgverlener.

In de basiszorg zullen zij zelfstandiger moeten kunnen opereren en over een

diepgaandere kennis en (sociale) vaardigheden moeten beschikken. Jongeren moeten

meer en meer worden opgeleid voor een brede loopbaan in plaats van een functie.

2 DIA betekenis onderwijs?

Want houd u vast......In de snel veranderende zorg moeten alle toekomstig

professionals in de basiszorg, naast openstaan voor technologische ontwikkelingen,

beschikken over diagnostische, communicatieve, organisatorische, coachende en

coördinerende competenties. Zorgprofessionals moeten kennis hebben van de

sociale kaart, in staat zijn om vraagsturing te bevorderen en de vraag naar zorg te

dempen door een preventieve aanpak.

Ze zullen efficiënt moeten kunnen schakelen tussen de nulde, eerste en tweede lijn

en kunnen samenwerken met de welzijnsmedewerkers in de buurt.

De toekomstig zorgmedewerker heeft vaak meerdere werkgevers, werkt op

meerdere locaties, combineert niet zelden werk met vrijwilligerswerk of mantelzorg,

heeft flexibele werktijden en werkt tot op hoge leeftijd door.

2 Dia’s zorgmedewerker preventie

De intramurale, langdurige zorg zal alleen nog toegankelijk zijn voor patiënten met

meervoudige, complexe problematiek. Ook hier worden de eisen aan de professional

vergroot. Hetzelfde geldt voor de geconcentreerde specialistische zorg: kortere

behandeling- en opnameduur en meer verantwoordelijkheid voor de transfer vanuit

de kliniek naar de eerste lijn of de langdurige zorg.

Dia Bent u er nog?

Het moge duidelijk zijn: Stilzitten is geen optie. Gericht arbeidsmarkt- en

onderwijsbeleid wel.

Naast een lichte daling verwachten we grote verschuivingen in de werkgelegenheid

met een sterk veranderende beroepskolom richting 2017.

Gerichte doorstroom en scholing zijn daarom belangrijke arbeidstrategieën.

3 Dia’s arbeidsmarkt

Niet vrijblijvende regionale afstemming tussen onderwijs en werkgevers uit de sector

zorg en welzijn is hiervoor meer dan noodzakelijk.

Dia wijkgericht werken

Wijkgericht werken, dichter bij de mensen thuis zal steeds omvangrijker worden en

vraagt dus ook om een andere werkwijze. Er zullen door de gezamenlijke partijen,

door de verantwoordelijke bestuurders en managers (werkgevers, onderwijs en

overheid), op alle fronten nieuwe ideeën moeten worden geformuleerd. Nieuwe

paden moeten worden betreden om te voorkomen dat zorgorganisaties nu ervaren

medewerkers moeten laten gaan die over 2 jaar weer nodig zijn en nieuwkomers op

de arbeidsmarkt geen of onvoldoende kansen krijgen.