Verandering in leiderschap, leiderschap in verandering ... · wisselwerking met leidinggevenden,...

Veranderinginleiderschap,leiderschapinverandering|OnderzoeksrapportageVVT-sector 1


Veranderinginleiderschap,leiderschapinverandering

Uitgevoerddoor:

Inopdrachtvan:


InhoudLessenoverleiderschapenzelforganisatieindezorg.................................................................................................4

Inleiding............................................................................................................................................................................................6

1.Opzetvanhetonderzoek......................................................................................................................................................8

2.Principesenstructuurvanzorgorganisaties............................................................................................................11

2.1Organisatieomschrijving...........................................................................................................................................11

2.1.1Beweging3.0..........................................................................................................................................................11

2.1.2Cedrah.......................................................................................................................................................................12

2.2.3Florence...................................................................................................................................................................13

2.2.4ViVa!Zorggroep....................................................................................................................................................14

3.Werkenineenveranderendesector.............................................................................................................................16

3.1Zinvolleveranderingen..............................................................................................................................................17

3.2Betrokkenheidveranderingenbinnendeorganisatie..................................................................................18

3.3Omgaanmetveranderingenindezorg...............................................................................................................19

4.Samenwerkeninzorgteams.............................................................................................................................................20

4.1Aspectenvanteamwerk.............................................................................................................................................20

4.2Teamwerkindezorg...................................................................................................................................................21

4.3Werkenmettoegenomenautonomie...................................................................................................................22

4.3.1Ervaringeninzelforganiserendeteams..........................................................................................................22

4.3.2Wisselwerkingmetleidinggevende..................................................................................................................25

5.Leidinggevenaanteams.....................................................................................................................................................27

5.1Werkrelatiemetleidinggevende............................................................................................................................27

5.2Ondersteunendofsturendleiderschap...............................................................................................................28

5.3Dienendteamleiderschap..........................................................................................................................................29

5.4Leidinggevendenoverhunleiderschapbijzelforganisatie........................................................................30

6.Leiderschap,zelforganisatieenteamprestaties......................................................................................................32

6.1Leiderschapenzelforganisatie...............................................................................................................................32

6.2Kenmerkenvanhetteam...........................................................................................................................................33

6.3Zelforganisatieenteamprestaties.........................................................................................................................33

7.1Visievanleidinggevendenopleiderschap.........................................................................................................35

7.2Visievanleidinggevendenopzelforganisatie..................................................................................................36

7.3Ervarendilemma’svoorleidinggevenden.........................................................................................................37

7.4Ervaringenenbehoeftenwisselwerkingmethogermanagement..........................................................38

8.Conclusies.................................................................................................................................................................................40

8.1Uitkomstenronddevieronderzoeksthema’s..................................................................................................40

8.2Inzichteninleiderschapenzelforganisatie.......................................................................................................44

8.3Leiderschapbijzelforganisatie...............................................................................................................................48

Onderzoeksteam.........................................................................................................................................................................51


Lessenoverleiderschapenzelforganisatieindezorg


InleidingDeVVTsectorissterkinontwikkeling.Erisdringendebehoefteomsuccesvolintekunnenspelenopdeverderedecentralisatievandeouderenzorg.Hierbijwordteengrotereprofessionelerolenmeerautonomievanmedewerkersverwachtindeleveringvanzorgaancliënten.Zorgmedewerkersinzorgteamsgaanmeerwerkenmetzelforganisatieenkrijgenandererollen.Daarmeeveranderteveneensderoldieleidinggevendenspelenindewisselwerkingtussenmedewerkersenbestuurders.Indezorgsectoriseensterketendensgaandeomnieuweorganisatievormenteontwikkelenmetmeerzelforganisatievoormedewerkersomintespelenopdeverschillendeontwikkelingen.Datlevertvragenopoverderolenpositievanleiderschap.Indezerapportage,opbasisvanhetonderzoekuitgevoerddoordeErasmusUniversiteitRotterdam,wordtingegaanopdezevraagstukkenenwordtdekennisdaarovergedeeldmetdesector.InhetonderzoekdatdankzijsubsidievanhetA&OfondsvoordeVVT-sectortotstandgekomen,staandevolgendevragencentraal:

1. Watheeftdemedewerkernodigombinnendetoegenomenautonomietoteengoedewisselwerkingmetdeleidinggevendetekomen?

2. Welkewijzevansturingisnodigbijtoegenomenautonomie?3. Watbetekentditvoorhetwerkvandeleidinggevende?4. Watheeftopgelijksoortigewijzehetmidden-managementnodigvoorde

wisselwerkingmethethogermanagement?

Omdezeonderzoeksvragentebeantwoordenisderapportageopgezetin8hoofdstukken.Indezehoofdstukkenwordenverschillendethema’suiteengezet:Thema1:Hoerichtenzorginstellingenhunorganisatiein?Thema2:Hoebelevenzorgmedewerkersenleidinggevendendeveranderingen?Thema3:Hoewerkenmedewerkerssamenindezorgteams?Thema4:Hoezietleiderschaperindezorgorganisatiesuit?Thema5:Welkevormvanleiderschappastbijzelforganisatie?Thema6:Welkeervaringenheefthetmanagementmethuneigenrolbijzelforganisatie?1.OpzetvanhetonderzoekInheteerstehoofdstukgaanweeerstinopdewijzewaaropdeeersteentweedefasevanhetonderzoekzijnopgezet.Verderwordttoegelichtwieaanhetonderzoekhebbenmeegedaanengaanweinophetverloopvanhetonderzoek.2.PrincipesenstructuurvanzorgorganisatiesIndithoofdstukgaanweinopthema1.Hethoofdstuklaatzienwelkekeuzesdevierdeelnemendeorganisatieshebbengemaaktophetgebiedvanzelforganisatieendebesturingdaarvan.Tevenswordendeorganisatieontwikkelingendiehebbenplaatsgevondentussenfase1enfase2beschreven.3.WerkenineenveranderendesectorDithoofdstukgeeftinzichtindebelangrijkekenmerkenvandecontextwaarmeezorgmedewerkersopditmomenttemakenhebben.Wegaandaarbijinopthema2.Deveranderingenindezorgbekijkenwedaarbijoptweemanieren.Deeerstebetreftdevraaghoezinvolmedewerkersenleidinggevendeveranderingvanmeerzelfregievoorcliëntenvinden.


Detweedevraagdieindithoofdstukbehandeldwordtbetreftdevraagwelkematevanbetrokkenheidmedewerkersenleidinggevendehebbenbijdeveranderingendievanuitdeorganisatiewordengeïnitieerdommetmeereigenregievandecliënt(desectorverandering)omtegaan.4.SamenwerkeninzorgteamsIndithoofdstukgaanweinopthema3overhoede“toegenomenautonomie”inteamswordtopgepakt.Indithoofdstukwordtduidelijkinwelkematedeverschillendeteamszelforganiserendzijn.Wekijkennaarverschillendeaspectenvanteamwerkzoalszelforganisatie,doelgerichteentaakgerichtesamenwerkingendesamenwerkingmethetzorgnetwerkronddecliënt.Vervolgensbeantwoordenweindithoofdstukdeeersteonderzoeksvraag“Watheeftdemedewerkernodigombinnendetoegenomenautonomietoteengoedewisselwerkingmetdeleidinggevendetekomen?”5.LeidinggevenaanteamsThema4staatcentraalinhoofdstuk5.Dithoofdstukgeeftinzichtinwatleidinggevendennudoenenhoeleiderschapvormkrijgtindeonderzochteorganisaties.Wegaaninopverschillendeleiderschapsstijlendievolgensmedewerkersenleidinggevendenzelfwordentoegepast,alsmedeopenkelevraagstukkenwaarleidinggevendenbijhetwerkenmetzelforganiserendeteamsmeetemakenhebben.6.Leiderschap,zelforganisatieenteamprestatiesWelkewijzevansturingisnodigbijtoegenomenautonomie?Detweedeonderzoeksvraagbeantwoordenweinhoofdstuk6.Indithoofdstukbeschrijvenwijopbasisvanstatistischeanalyseswelkeleiderschapsstijlenbijdragenaandezelforganisatieinteams.Ditwordtaangevuldmetdatauitdeinterviewswaarinleidinggevendenvertellenoverwelkesturingzijtoepassen.Tevenskijkenwenaarhoeeffectiefzelforganisatieisdoordeverbindingtemakenmetteamprestaties.Ditwordtsamenvattendgepresenteerdinhetonderzoeksmodel.7.LeiderschapendewisselwerkingmethethogermanagementIndithoofdstukwordtthema6behandeld.Daarbijwordtantwoordgegevenopdederdeonderzoeksvraag:‘Watbetekentdetoegenomenautonomievoormedewerkersvoorhetwerkvandeleidinggevende?’.Hierbijwordtdevisievanleidinggevendenopleiderschapenzelforganisatiebehandeld.Daarnaastwordendilemma’swaarleidinggevendeninhundagelijkswerktegenaanlopenbeschreven.Tenslottewordtindithoofdstukantwoordgegevenopdevierdeonderzoeksvraag:‘Watheefthetmidden-managementnodigvoordewisselwerkingmethethogermanagement?’.8.ConclusieInhetslothoofdstukbeantwoordenwedevieronderzoeksvragenopbasisvandegepresenteerderesultaten.Namenshetonderzoeksteamwensikuveelleesplezier.Dr.BenS.KuipersRotterdam,10juni2016


1.OpzetvanhetonderzoekHoeishetonderzoekopgezet?Hetonderzoekrichtzichopdeveranderingenvoormedewerkers,leidinggevendenenorganisatiesindeVerpleging-VerzorgingenThuiszorgSector(VVT-Sector),waarbijdenadrukligtopdethuiszorg.Inheteerstedeelvanhetonderzoeklagdefocusopdetoenemendezelforganisatievoorzorgprofessionalsopdewerkvloerenderolvandeleidinggevendendaarin.Hierbijstaandevragencentraalwelkesturingsaanpakkenleidinggevendengebruikenindesectorevenalswelkeleiderschapsstijleneffectiefzijnbijzelforganisatie.Inhettweededeelvanhetonderzoeklagdefocusopleiderschapinverandering.Hierbijstondendevragencentraalwatmedewerkersnodighebbeninhunwisselwerkingmetleidinggevenden,maarookwatleidinggevendenopgelijksoortigewijzenodighebbenvoordeinteractiemethethogermanagementindeorganisaties.

Inmaartenapril2015iscontactgelegdmetverschillendezorginstellingen,waarnaBeweging3.0,Cedrah,ViVa!ZorggroepenFlorencebeslotenomaanditonderzoekdeeltenemen.Hiernazijnerintakegesprekkengevoerdopdirectie-enofmanagementniveauominzichttekrijgenindeorganisatie-inrichtingvandedeelnemendeorganisatieseneenselectietemakenvandeteonderzoekenteams.Vervolgensisindeeerstefasevanhetonderzoektotenmetmediojuligewerktaanhetverzamelenvanteamgegevens(waarondere-mailadressenvandebetrokkenmedewerkersenleidinggevenden)enhetverzendenvandevragenlijsten.Opbasisvandeliteratuurenonzeeerdereonderzoekennaardeveranderenderolvanprofessionals,highperformanceteamsenleiderschapzijnergevalideerdevragenlijstenontwikkeldomdeverschillendeconceptenvoorditonderzoektemeten.Vanafjulizijnerinterviewsgehoudenmetleidinggevendeneninseptemberenoktoberhebbenfocusgroepenmetmedewerkersplaatsgevonden.Hettweededeelvanhetonderzoekiseindfebruari2016vanstartgegaan.Dedeelnemendeteamsenleidinggevendenhebbennogmaalseenvragenlijstontvangen.Opbasisvanfeedbackuitheteerstedeelvanhetonderzoekisdevragenlijstverdergeoptimaliseerd.Daarnaasthebbenerinmaart,aprilenmei2016,opnieuwinterviewsenfocusgroepenmetderespondentenplaatsgevonden.

Wiehebbeneraanhetonderzoekmeegedaan?Injunienjuliiseenvragenlijstuitgezetonderuitvoerendezorgteamsenhunleidinggevenden.Ditzijndezorgteamsdieuitvoerendezorgtakenvoorcliëntenverlenen.IndezefasededenCedrah,ViVa!ZorggroepenBeweging3.0mee.InovereenstemmingmetFlorenceisdekeuzegemaaktominseptember2015testartenmethetonderzoek,aangezienerindezomerperiodeeentegrotewerklastwerdervarenonderteamsenleidinggevenden.BijCedrahenBeweging3.0hebbenrespectievelijk17en15teamsaanhetonderzoekmeegedaan.BijViVa!Zorggroepwaserbij1teamgeenresponsgekomen.DaardoordoetViVa!Zorggroepmeemet9teams.BijFlorencehebben3teamsmeegedaan.Ditmaakteentotaalvan45deelnemendeteamsaanhetonderzoek(zietabellen1en2).

Indeeerstefasezijn15leidinggevendenen612medewerkersbenaderdomaandevragenlijstdeeltenemen.Intotaalhebben14leidinggevendenen339medewerkerseenbruikbarevragenlijstingevuld,waarmeederesponspercentages93procentvoorleidinggevendenen55procentvoormedewerkerszijn.


OverzichtResponsFase1 Beweging3.0 Cedrah Florence ViVa!

Zorggroep Totaal

Deelnemendeteams 15 17 3 9 44Absoluteresponsmedewerkersteams 93 148 56 58 355Percentageresponsmedewerkersteams 53% 55% 84% 58% 64%Absoluteresponsleidinggevenden 3 10 2 1 14Percentageresponsleidinggevenden 100% 100% 66% 50% 93%Interviewsleidinggevenden 2 2 1 2 7Interviewshogermanagement 1 2 - 1 4Focusgroepmedewerkers 1 1 1 - 3Tabel1

Tussendeeersteentweedefasehebbenzicheenaantalveranderingenvoorgedaanmetbetrekkingtotleidinggevendenenmedewerkersindezorgteams.BijBeweging3.0zijnvande3leidinggevendeinfase1er2weg.Daarnaastzijner6nieuweleidinggevendebijgekomen.BijViVa!Zorggroepis1vande2leidinggevendenieuwenbijCedrahis1vande10leidinggevendennieuwgekomen.Hierdoorzijnbijdetweedefase22leidinggevendenen695medewerkersbenaderd.Daarvanhebben16leidinggevendenen296medewerkersdevragenlijstcompleetingevuld.Datiseenresponspercentagevan72procentbijleidinggevendenen43procentbijmedewerkers.

Demeerderheidvandedeelnemendeleidinggevendenisvrouw(68,8procent)endegemiddeldeleeftijdis48jaar.Deleidinggevendenwerkengemiddeld14jaarindeVVT-sector,waarvangemiddeld12jaarbijdehuidigezorgorganisatie.Vandemedewerkersisdegemiddeldeleeftijd44jaarenis97procentvrouw.Dezorgprofessionalszijngemiddeld16jaarwerkzaamindesectorwaarvan11jaarbijhunhuidigewerkgever.

OverzichtResponsFase2 Beweging3.0 Cedrah Florence ViVa!Zorggroep Totaal

Deelnemendeteams 15 18 3 9 45Absoluteresponsmedewerkersteams 86 118 32 45 307Percentageresponsmedewerkersteams 47% 40% 51% 47% 55%Aantalnieuweleidinggevende 6 1 1 0 8Absoluteresponsleidinggevenden 5 7 2 1 15Percentageresponsleidinggevenden 72% 70% 66% 50% 68%Interviewsleidinggevenden 2 2 2 1 7Interviewshogermanagement 1 2 1 1 5Focusgroepmedewerkers 1 1 1 - 3Tabel2

Daarnaasthebben24interviews(12perfase)plaatsgevonden.Hiervanzijn17interviewsafgenomenmetdeleidinggevendenvandeelnemendeteams.TevensheeftindeeerstefasebijBeweging3.0,CedrahenViVa!Zorggroepeeninterviewplaatsgevondenmethethoger-management.Infasetweezijnbijalleorganisatieseeninterviewafgenomenmethethogermanagement.Dezediepte-interviewsgevenzowelinzichtindebelevingvanleidinggevendenoverhetwerkenmetzelforganisatie,alshungedragendevaardighedendiezijinzettenbijdeaansturingvanhunteams.Ookisinformatieoverdewisselwerkingtussenleidinggevendeenhethogermanagementnaarvorengekomen.Dedataverzamelingisafgerondmetfocusgroepenvan4-6medewerkers(perorganisatie)dieingroepsverbanddeveranderingenbediscussieerden.Daarinkomendebeleving,behoefteenervaringrondom


zelforganisatieindeinteractiemetleidinggevendenaandeorde.

VerloopuitvoeringonderzoekTijdensdeuitvoeringvanhetonderzoekmoestenverschillendemaatregelengenomenwordenomtekomentothetresultaatdaternuis.Dedynamiekvanzelforganisatiestondhierbijcentraal.Onzeonderzoeksplanningslootnietvoldoendeaanbijdedrukteindesectorendeautonomievanzelforganiserendeteamsendemogelijkhedenvandedeelnemendeorganisaties.Naasthetcontactmethethogermanagementindeorganisaties,heefterookveelcontactmetmidden-managementendeteamsplaatsgevonden.Verderkwamtijdensdedataverzamelingdedagelijksedruktedievoortvloeituitorganisatieveranderingennaarvoren.Ditheeftconsequentiesgehadvoordeparticipatieaanhetonderzoekendesnelheidwaarmeeafsprakengeplandkondenworden.Wehebbendaaromveelgeïnvesteerdinextracontactenresponsverhogendemaatregelenomtothethuidigeresultaattekomen.


2.PrincipesenstructuurvanzorgorganisatiesHoerichtenzorginstellingendeorganisatiein?Zorgorganisatiesproberenintespelenopdeveranderingvandezorgvraagendefinancieringervan.Opdewerkvloerkrijgenbegrippenalsautonomievoordeprofessionalenzelforganisatieinteamsveelaandacht.Daarmeegepaardgaanvragenoverinrichtingvandebesturingslagenindeorganisatie.Bijdevierorganisatiesdiedeelnemenaanditonderzoek(Beweging3.0,Florence,ViVa!ZorggroepenCedrah)isdezetrendduidelijkzichtbaar.Elkvandeorganisatiesmaakthierinhaareigenkeuze,mededoordeprincipesoverzorgendesamenlevingdievoorhenleidendzijn.

2.1OrganisatieomschrijvingHierondervolgtvanelkvandeorganisatieseenbeschrijvingvandewijzewaaropdezeisingericht.Dezebeschrijvingisgemaaktopbasisvandeeerstetweefasenvanhetonderzoekmetbehulpvandegegevensdiewijvanuitdeorganisatieshebbenverkregen.

2.1.1Beweging3.0

DeorganisatieBeweging3.0isactiefophetgebiedvanzorg,wonenenwelzijninregioEemlandindeprovincieUtrecht.Deorganisatieheeftruim2500medewerkersingedeeldin

zorgteamsdieuit10-15medewerkersbestaan.Demedewerkerswerkenvanuitdemissie‘Aangenaamleven,Aangenaamwerken’vanuitdevisieop‘Leven,WonenenOntmoeten’.Ditbetekentdatzorgmedewerkerszichnietalleenrichtenoptechnischverpleegkundighandelen,maarjuistopdetoegevoegdewaardeinhetdagelijkslevenvancliënten.ZelforganiserendeteamsSinds2010werktBeweging3.0metzelforganiserendeteamsindethuiszorg.Deaanleidingwasdenoodzaaktotandersorganiserengezienhetfinancieelresultaatvandethuiszorg.ZelforganisatiebijBeweging3.0betekentdatteamsnuzelfcliëntenaannemen,administratievetakenverrichten,collega’saannemenenresultaatverantwoordelijkzijn.Indeontwikkelingnaardezelforganiserendeteamswerktendewijkverpleegkundigeaanhetopbouwenvanhetnetwerkbinnendewijkendaarnaasthadhij/zijdefocusopdekwaliteitsbewakingbinnenhetteam.Erzijnverschillenderolleninhetteamverdeeldopbasisvancompetentiesenaffiniteiten;zoiserbijvoorbeelddearrangeurenaandachtsvelder.Dezorgteamsbestaanuitmedewerkersvanverschillendeniveaus;verzorgende,verpleegkundigeenHBOverpleegkundige.Binnendeteamsstaathetblijvenlerenenontwikkelencentraal.Hiervoorwordtregelmatigeenvoortgangsgesprekgevoerdwaarbijeventueelookdeleidinggevendeaansluitomteblijvenreflecterenopontwikkelingenenresultatenbinnenhetteam.LeidinggevendenDeleidinggevendenvandeteamszijndegebiedsmanagers.Zijvervullenzoweleenrolalsinspiratoralsbeoordelaar.Intotaalzijnerzevengebiedsmanagerswerkzaamindethuiszorg.Zijhebbennaastdethuiszorgookteamsinhetwoonzorgcentrumindewijkenhebbentussende8-15teamsonderzich.Degebiedsmanagerinformeerthetteamin


hetplanningsgesprekaanhetbeginvanhetjaaroverdeorganisatiedoelstellingenvanuitdevisieen(tussendoor)evaluerenmetdeteamsineenvoortgangs-enwaarderingsgesprek.Naastdegebiedsmanagerisereenacademieenzijnerteamadviseursdieeenondersteunendeencoachenderolhebben.DoordatdegebiedsmanagerderolvanbeoordelaarblijftvervullenwerkendeteamsbijBeweging3.0danookzelf-organiserendennietzelfsturend.OndersteuningBijBeweging3.0wordtergebruikgemaaktvanteamadviseursdiedichtophetteamzitten.Elkteamheefteenadviseur,welkedeteamshelptindeteamontwikkelinggerichtopo.a.vergrotenvandeeffectiviteitindesamenwerking,hetzelfoplossendvermogenenderesultaatgerichtheid.Daarnaastzijnerspecialistenopo.a.gebiedvanverzuim,kwaliteit,lerenenontwikkeling.Ookzijnerzogenoemdepraktijkondersteunersdiepraktischeassistentieaanhetteamverschaffen.Alsmanagementinformatiesysteemwordteendigitaaldashboardontwikkeldenisersprakevaneendigitaalplatformomonlineelkaarteinformerenentelerenmetenvanelkaar.Tussendegebiedsmanagersendeteamszijnerzijndrieformelecontactmomenten.Dezeformelecontactmomentenzijneenplanningsgesprek,eenvoortgangsgesprekeneenwaarderingsgesprek.RecenteontwikkelingenindeorganisatieBeweging3.0heeftgekozenvooreenintegralebenaderingvanzorgindewijkwaareengebiedsmanagerverantwoordelijkisvoorzowelthuiszorgalswoonzorg.Daarbijheefteennieuweondersteunendeschilvoordeteamszijnintredegedaanbestaandeuitteamadviseurs,praktijkondersteunersenspecialisten.Mededooroverproductie,tekortopdearbeidsmarktendebijkomendefinanciëleconsequentiesisereenmomentvan‘pasopdeplaats’inhetkadervandeontwikkelingvandeteamsophetgebiedvanzelforganisatie.

2.1.2Cedrah

DeorganisatieCedrahbiedtinZeelandenZuid-Hollandwonen,zorgendienstenvanuiteenreformatorischelevensovertuiging.Ruim900medewerkersenzo’n700vrijwilligersverlenendagelijkszorgendienstverleningintienlocaties:zeswoonzorgcentra,drie

serviceflatseneenkleinschaligewoonvoorziening.DelocatiesvanCedrahkenmerkenzichdooreenreformatorischeleefsfeerdiedoorbewoners,medewerkersenvrijwilligerswordtgedeeld.Vanuitdezeswoonzorgcentrawordtookthuiszorgindewijkgeleverd.ZelforganiserendeteamsDeintramuraleteamsvanCedrahbestaangemiddelduit60tot80medewerkersendethuiszorgteamsuit10tot15medewerkers.In2015isdefocusbinnendeteamsmeeropdeskundigheidenregelruimtekomenteliggen.Ditwerdindepraktijkversnelddoordeaanstellingvan(wijk)verpleegkundigen.Zesteamsvanongeveervijftienmedewerkerszijnonlangsgestartmeteenpilotzelforganiserendwerken.Hetdoelvandepilotsisomtemetenofzelforganisatiedekwaliteitvandezorgtengoedekomtenhetwerkpleziervandemedewerkersverhoogt.Zelforganisatiewordthieringezienalseenmiddelomdemissieenvisievandeorganisatieteondersteunen.


LeidinggevendenBinnenCedrahwordtiederteamaangestuurddooreenteamleider.Bovendeteamleiderstaatdelocatiemanager,dieopzijnofhaarlocatieleidinggeeftaandeteamleiders.Teamleidersspeleninopdevraagnaardeskundigheidenzelforganisatieonderdemedewerkers.TegelijkertijdkentdecultuurvanCedrahookeenbehoefteaanhiërarchie,wellichtmedeingegevenvanuithetreformatorischeidentiteitsprofielvandeorganisatie.OndersteunendedienstenBijCedrahwordtergebruikgemaaktvanverschillendecomputersystemen,zoalsAfas,NedapenSP-Expert.Hetprimaireprocesvanzorgendienstverleningwordtondersteunddooreenfinanciëleadministratie,personeelsadministratie,marketing&communicatieenwonen&vastgoed.Ookwordtergebruikgemaaktvantrainingendiedooreenexternbureaugegevenwordenophetgebiedvanzelforganisatievoorteams.Dezetrainingenwordengegevenaandeteamsdiemeedoenaandepilot.DaarnaastwordterbinnenCedrahaandachtbesteedaandebegeleidingvanteamleidersindetransitievanteamleidernaarteamcoach.RecenteontwikkelingenindeorganisatieRecenteontwikkelingenbinnenCedrahzijndatdezelfredzaamheidensocialenetwerkenvanhuncliëntenvergrootenondersteundworden.DaarnaastwordtvolopgeanticipeerdopScheidenWonen&Zorgmeteenbreedaanbodvanproductenendienstenvoorverschillendedoelgroepen.Dehuidigeorganisatiestructuuriseentussenstructuur.Zesteamsvanongeveervijftienmedewerkersgaanindevormvanpilotswerkenmiddelszelforganisatie.Aandehandvandeervaringenvandezelforganiserendepilotteamszullenkeuzesgemaaktwordenvoordewerkwijzevandeteamsindetoekomst.Tenslottehebbenertijdenshetonderzoekpersoneleverschuivingenplaatsgevonden.

2.2.3Florence

DeorganisatieFlorencezetzichiederedaginvoorgezondheidenzorg.Florenceverleentzorgbijcliëntenthuis,inwoonzorgcentra,verpleeghuizenenophetconsultatiebureau.Florenceisactiefin

Delft,DenHaag,Leiden,Leidschendam-Voorburg,Rijswijk,VoorschotenenWassenaar.DevisievanFlorenceluidt“Hetlevenheeftzoveelmeertebiedenalsjejeeigenkeuzeskuntmakenophetgebiedvangezondheidenzorg”.OmdevisieteverwezenlijkenkunnencliëntenbijFlorencerekenenopproactieveenprofessionelemedewerkers.BijFlorenceverlenendagelijks4000medewerkerszorgaancliënten.Deorganisatieheeftdriedirecteurenophetgebiedvanmedewerkers,cliëntprocessenenbackoffice.DeformeleleidinggevendenvandezorgteamszijndeWijk-enExpertisemanagers.DezewijkmanagersvallendirectonderdeRaadvanBestuur.BijFlorencestaanregie,zelfredzaamheidenkwaliteitvanlevenvandecliëntenopdeeersteplaats.ZelforganiserendeteamsindethuiszorgSinds3jaarwerktFlorencemetzelforganiserendeteamsindethuiszorg.Dethuiszorgteamsbestaanuitmaximaal12medewerkersenzijverlenenzorgaannietmeerdan50


cliënten.Deaanleidinghiervoorisdathetconceptvanzelforganisatieaansluitbijhet(maatschappelijke)ideeom“deregiebijdecliënt”tebehouden.Inmiddelszijnal50extramuraleteamszelforganiserend.Hetmanagementgeeftaandatmedewerkersnietmeerterugwillennaardeoudesituatie;zijzijnoverhetalgemeenpositiefoverzelforganiserendwerken.Florencewilindetoekomstookintramuraleteamszelforganiserendlatenwerken.Hetdoelisomin2018alleteamszelforganiserendtelatenwerken.LeidinggevendenElkteamheefteenteamcoachdiehetprocesnaarzelforganisatiebegeleidtvoorintotaalrondde15teams.Daarnaastzijnereenaantalformeleteamrollendiedemedewerkersvervullen.Ditzijno.a.derapporteur(heeftookoverlegmetdemanager),deplanner,dekwaliteitsbewaker,dementorendehuismeester.Dezerollenwordenverdeeldopbasisvancompetentiesvanteamleden.Derollenwisselenelke1,5jaar,zodaternietalsnoginformeleleidinggevendenbinnenhetteamontstaan.OndersteunendedienstenBijFlorencewordtergebruikgemaaktvanzogenoemdeteamcoaches.Dezeteamcoacheszijninternopgeleidenkunnenopverzoekvanhetteamwordeningezet.Daarnaasthebbendeteamcoachesookeenrolinhetmeenemenvandemanagersindetransitie.DaarnaastzijnermedewerkersvanhetServicebureaudieeenfaciliterenderolspelenvoordeteams.Deteamsmakengebruikvaneendigitaalteamkompas,waarbijzakenalsverzuim,teamproductiviteitenvakantieopnameswordengemonitord.Ookwordtergebruikgemaaktvaneencliëntregistratie-enplanningsysteemterondersteuningvandemedewerkers.RecenteontwikkelingenindeorganisatieFlorencestaataandevooravondvanhetdoorontwikkelenvandezelforganiserendeThuiszorgteams.Eenbelangrijkeontwikkelingdaarbinnenisdatindeteamstweerouteswordenuitgezet.Hierbijwordteronderscheidgemaakttussendeverpleegkundige(VP)endepersoonlijkeverzorgende(PV)route.OpdezewijzewordtgeprobeerddedoelmatigheidenefficiëntieindeThuiszorgteamsnogverdertevergroten.

2.2.4ViVa!Zorggroep

DeorganisatieDe4000medewerkersvanViVa!ZorggroepzijnwerkzaaminAlkmaar,KennemerlandenZaanstreek-Waterland.ViVa!Zorggroepbiedtbehandelingen,begeleidingenverplegingaanouderenenanderehulpbehoevenden,waarbijdevraagvandecliëntleidendis.Devisievan

ViVa!Zorggroepisomhulpbehoevendenzolangmogelijkzelfstandigtelatenwonen.ZelforganiserendeteamsTijdenshetonderzoekbevindtViVa!Zorggroepzichineentransitieperiodewaarinzijvolledigwiloverstappenvanhettraditionelehiërarchischemodelnaarzelfsturendeteams.OpvallendisdatViVa!Zorggroepdeterm‘zelfsturend’hanteert,terwijldeandereorganisatiesdieonderzochtzijn‘zelforganiserend’hanteren.Hetstrevenisdatteamsdetakenzullenvervullendievoorheendoordeleidinggevendewerdenvervuld.Ongeveer


vijfjaargeledenisViVa!Zorggroepbegonnenmethetimplementerenvanzelfsturendepilotteams.HetideevanzelfsturendeteamskwamvanuitdeORvanViVa!Zorggroep.Tweejaargeledenzijnallethuiszorgteamsovergegaanopdeprincipesvanzelfsturing.BinnenViVa!Zorggroepiseraandachtvoorhetstellenvankadersbijhetfunctionereninzelfsturendeteams.LeidinggevendenBinnenViVa!Zorggroepwordtergebruikgemaaktvancoaches,welkeopenigeafstandvandeteamsopereren.OpdezemanierstreeftViVa!Zorggroepernaardatdeteamsmeerinhuneigenkrachtwordengezet.Ookleggendecoachesdenadrukopdeverantwoordelijkheidenhetinitiatiefvandemedewerkersinhetteam.DespanofcontrolvandecoachesbijViVa!Zorggroepisgrotergewordennudeteamszelfsturendzijnenbedraagtrondde100-120medewerkers..Declustermanagersgevenleidingaandecoaches.OndersteunendedienstenViVa!Zorggroepmaaktveelgebruikvandigitalecommunicatietools.Recentelijkisereendashboardingevoerd.Metditnieuwemanagementinformatiesysteemkunnendemanagerssnelzienhoedeteamservoorstaan.OokwordtbijViVa!Zorggroepaandachtbesteedaannieuweinformatie-enregistratiesystemendieaansluitenbijdezelfsturendeteams.RecenteontwikkelingenindeorganisatieViVa!Zorggroepisbezigmethetsamenvoegenvandewoonzorgendeextramuralezorg.Verderstondindezomervan2015deexploitatievandethuiszorgernietgoedvoor,waarnaerdoorhogerhandisingegrepen.OrganisatiesinveranderingZoalsuitbovenstaandeomschrijvingenduidelijkwordt,proberendezorgorganisatiesomhunorganisatietoekomstbestendigtehoudenenwordteringespeeldopontwikkelingenindezorgsectorendesamenleving.Debelangrijkstegegevensoverdeinrichtingvandeorganisatiehebbenweschematischweergegeveninonderstaandetabel.Eénvandekenmerkendeverschillentussendeorganisatiesishetstartpuntvandeimplementatievanzelforganiserendeteams.Beweging3.0werktallangeretijdmetditconcept,enin2013zijnookFlorenceenViVa!Zorggroepbegonnenmetzelforganisatie.Ookisereenverschiltezienindebenaderingvanzelforganisatie.Ditkomtallereersttotuitingindebenamingdiedeverschillendeorganisatiesaanhouden:zelfsturendeteamswordenvaakalsautonomergeziendanzelforganiserendeteams.Voordeconsistentievanditrapporthoudenwijdetermzelforganisatieaan.Ookdebegeleidingvandezelforganiserendeteamsverschiltperorganisatie,vangebiedsmanagertotbegeleidendecoach.Alleorganisatieszijnnogzoekendenaardemeestpassendemaniervanaansturingendeoptimalespanofcontrolvandeformeelleidinggevende.Laterindezerapportagegaanweinopdestijlenengedragingenvandieleidinggevenden(bijv.degebiedsmanager)inrelatietotzelforganisatie.Deorganisatiekenmerkenendeorganisatiestructuur,metbetrekkingtothetaansturenvandezelforganiserendezorgteams,ishieronderschematischweergegeven.


ViVa!

Zorggroep Cedrah Beweging3.0 Florence

Aantalmede-werkers 4000 900 2500 4000

Inrichtingzorgteams

Zorgteamsvan12medewerkers

Extramuraleteamsvan10-15medewerkers,intramuraleteamsvan60-80medewerkers

Zorgteamsvan10-15medewerkers

Zorgteamsvanmax.12medewerkers

Introductiejaarzelforganisatie 2012 Pilotzelforganisatieis

gestartinzomer2015 2010 2013

Aansturingvanteamsdoor

Elkecoachstuurtverschillendeteamsaan(totaal100-120medewerkers)

Leidinggevendestuurtteamsaan,locatiemanagerstuurtleidinggevendeaan

Gebiedsmanager,stuurt13-16teamsaan

Coachbegeleidt15teamsinhetprocesnaarzelforganisatie,wijkteam-managerisformeelleiding-gevendevandeteams

Ondersteunendediensten

-Management-informatiesysteem:NEDAB-Systemenlatenaansluitenbijbehoefteteam

-Ontwikkelingvanverschillendecomputersystemen-Externtrainingsbureauvoorpilotteams

-Teamadviseursenpraktijk-ondersteuners-Management-informatiesysteem:Dashboard

-Internopgeleideteamcoaches-Servicebureauendigitaalteamkompas

Tabel3

Figuur1Organogrammen

Clustermanager,,

Bestuur,,

Direc1e,,

Manager,zorg,en,diensten,

Loca1emanager,,

Gebiedsmanager,,

Wijkmanager,,

Teamleider,,

Coach,,

Zorgteams,,

Zorgteams,,

Zorgteams,,

Zorgteams,,

Coach,,


3.WerkenineenveranderendesectorHoebelevenzorgmedewerkersenleidinggevendendeveranderingen?Indithoofdstukkijkenwenaarhoemedewerkersenleidinggevendendeveranderingenindesectorenindeorganisatiewaarinzijwerkzaamzijnbeleven.Indezorgsectorzijnopditmomentveelveranderingengaande.Inditonderzoekzienwealscentraleverandering,deveranderingvanweinigeigenregievoordecliëntnaarveeleigenregievoordecliënt.Wegaandaarbijinophoezinvolmedewerkersdevergrotingvaneigenregievoordecliëntvinden.Organisatiesbrengenveranderingenaanindemaniervanwerkenomdesectorveranderingterealiseren.Daaromkijkenweooknaarhoebetrokkenmedewerkerszijnbijdeorganisatieveranderingennaaraanleidingvandesectorveranderingenrondmeereigenregievoordecliënt.

3.1ZinvolleveranderingenOfdeveranderingnaarmeereigenregievoordecliëntdoorbetrokkenennuttiggevondenwordt,iseenbelangrijkevoorwaardevooreensuccesvolleuitvoeringvandeverandering.Leidinggevendenenmedewerkerszijngevraagdaantegevenhoezinvolzijdeveranderingenvindenvoorhetwelzijnvandecliënt,dekostenvandezorgendekwaliteitvandezorg.Inderesultatenhieronderkuntuaflezenhoedeorganisatiesscoren.Decijferslatenopeen7-puntschaalzieninhoeverredeveranderingalszinvolbevondenwordt(tenaanzienvankwaliteit,kostenenvoorcliënten)perorganisatiedoormedewerkersenleidinggevenden.Daarnaastzietuhoedezeresultatenzichverhoudentotdegemiddeldescorevandedrieorganisaties.Eenscorevan‘4’geeftopdezeschaaleen‘gemiddelde’scoreaan,waarbijmendeveranderingalsmatigzinvolziet(score1isnietzinvol,score7iszeerzinvol).

Figuur1

Watopvaltinditoverzicht,isdatgemiddeldgenomendeleidinggevendendeveranderingenzinvollervindendandemedewerkers.Eenmogelijkeverklaringhiervoorisdatleidinggevendenvanuithunrolenhiërarchischepositieoverhetalgemeen

0 1 2 3 4 5 6

Florence

ViVa!

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

Leidinggevenden

Kwaliteit

Kosten

Cliënt


uitvoerigergeïnformeerdzijnoverwatzichallemaalafspeeltindesectorenwaaromerveranderingennoodzakelijkzijn.Tenaanzienvandemedewerkerszienwedatersterketwijfelslijkentebestaanoverhoezinvoldeveranderingenzijnvoordekostenvandezorg.Dezescoresblijvenbenedendemiddenscore(van4)dietebehalenisopde7-puntsantwoordschaal.Medewerkersvindendevergrotingvandeeigenregievandecliëntwelzinvolvoordekwaliteitvandezorgenvoorhetwelzijnvandecliënt.Uitdeanalysesvandegegevensblijktdatdeorganisatiewaarinmensenwerkzaamzijn,invloedheeftopdematewaarinmedewerkersdeveranderingvanmeereigenregievoordecliëntzinvolvindenvoordekwaliteitvandezorg.MedewerkersvanBeweging3.0beoordelendevergrotingvaneigenregievoordecliëntsignificantalsmeerzinvolvoordekwaliteitvanzorgdandievanCedrah.HetspeeltmogelijkeenroldatBeweging3.0vanuitdeontwikkelingvandeorganisatieallangerbezigisomdezorgandersteorganisereninteams,waardoorermeerervaringismetdeeffectendaarvanopdekwaliteit.DaarnaastkanhetreformatorischprofielvanCedrah,waarbijzorgplichtvoordemedemenseenbelangrijkprincipeis,vaninvloedzijnopdematewaarin‘eigenregievoordecliënt’alszinvolwordtgevonden.

3.2BetrokkenheidveranderingenbinnendeorganisatieNaaraanleidingvandeveranderingenindesectordiegrotendeelssamenhangenmetmeereigenregievoordecliënt,voerenzorgorganisatiesveranderingendoorophetgebiedvanorganisatie-inrichting,zoalsprincipesvanzelforganisatieenanderebesturing.Naastdevraaghoezinvolmedewerkersenleidinggevendendesectorverandering“eigenregievoorcliënt”vinden,isonderzochthoezijtegendeorganisatieveranderingendiegemaaktzijnnaaraanleidingvandezesectorveranderingaankijken.Hierbijisdenadrukgelegdophoebetrokkenmedewerkersenleidinggevendenzijnbijdeveranderingeninhuneigenorganisatie.

Figuur2

Watopvaltinditoverzicht,isdatgemiddeldgenomenleidinggevendenuitvoerigerbetrokkenzijnbijdeorganisatieveranderingendanmedewerkers.Ditsluitaanbijdeeerderebevindingenoverdesectorverandering.Eenmogelijkeverklaringhiervooris

1 2 3 4 5 6 7

Florence

ViVa!Zorggroep

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

Leidinggevenden Betrokkenheidorganisatieveranderingen


datleidinggevendenvanuithunrolenhiërarchischepositieoverhetalgemeenmeergeïnformeerdzijnoverdeveranderingenindeorganisatieenderedenenwaaromorganisatieveranderingennoodzakelijkzijn.

3.3OmgaanmetveranderingenindezorgUitdeinterviewsmetleidinggevendenkomteendominantbeeldnaarvorendatleeftijdeenrolspeeltindebelevingvanmedewerkersoverdeverandering.Dezorgsectorheeftdeafgelopenjarennietstilgestaanendesnelheidvanveranderingenisgroot.Uitdegesprekkenkomtnaarvorendatouderemedewerkershetdoorgaanslastigervindenomdezeveranderingen“bijtebenen”.Eenleidinggevendegeeftineeninterviewaan:“Ikdenkweldathetgrosvandemensenis,diealwatlangerinhetvakzitten,dievaaknogeenoudeopleidinghebben,verzorgendeAGzijndievaaknog,zegmaar,dieoudereopleiding.Endievindendieomschakelingheelmoeilijk”.Daarentegenkunnenjongerezorgprofessionalszichmakkelijkeraanpassenaandenieuweomstandighedenwaarindecliëntmeereigenregiekrijgt.Zijhebbendezemaniervanzorgverleningveelalaangeleerdgekregeninhunopleiding.Ookgevendemedewerkerszelfaandatzijditmerken:“Jongeremeidenpassenzichveelbeteraandandatjebijwijzevansprekendertig,veertigjaarindethuiszorgwerkt”.Volgensdeleidinggevendenzijnouderezorgprofessionalsmeergewendaandevoorgaandesituatie,waarinerveeltijdenruimtewasomzorgzaamtezijnenextrapersoonlijkeaandachtteschenken.Hetisvoordezemedewerkersdanooklastigeromdedoorhenontwikkelderoutinesteveranderenenafstandtenemenvandeeerdervanzelfsprekendezorgtaak.Eenleidinggevendegeeftaandatditnietaltijdhetgevalis.Zijzegthierover:“Ensomsverbaasjejeookweer.Wantwehebbenhiereenverzorgendevan60lopendiedieomschakelingjuistwelweerheelgoedmaakt.Dusjekanookweerniethelegeneraliserendzeggenvan:Zozithet‘m.Enwijhebbenookjongeremedewerkersdiehetheelmoeilijkvinden,dieomschakeling,omdatzenoujuistheelergzorgendetypeszijn”.Tijdensdeinterviewsgavendeleidinggevendenzoweldevoordelenvandeverandering,alsdeuitdagingenbinnendeveranderingenweer.Medewerkersgavenbijhetinvullenvandevragenlijstaandathetbelangrijkisdat“alleneuzendezelfdekantopstaan”,alleendanheefteenveranderingzin.Daarnaastpastdevroegerevisievanbedrijfsmatigdenkenenwerken,waarbijdefocusligtopcontinuïteitenkwantiteitvanzorg,nietbijdehuidigeveranderingenwaarbijmetdetoenamevan‘eigenregievandecliënt’dekwaliteitvanzorgweercentraalkomttestaan.Eénvandemedewerkerssteltindevragenlijst:“Hetheeftwelwatvoetenindeaardeomdecliëntentestimulerenzelfactiviteitenopditgebiedteontwikkelen.”Sommigecliëntenpakkendeeigenregiegoedop.Daarbijbenoemdenmeerderemedewerkersdatzorgweigeringeenbelangrijkrisicoisvanmeereigenregievandecliënt.Ditkantoteenverslechteringvandegezondheidvandecliëntleiden.Daarnaastwordtveelvuldigomschrevendatcliëntenlangnietaltijddemogelijkhedenhebbenomeigenregietehanteren.Ookzijnercliëntenwaarbijhetnetwerkomhenheennietdemogelijkheidofdewilheeftomdezorg(gedeeltelijk)opzichtenemen.Eenleidinggevendegeefteenvoorbeeld:“Endankrijgjedaarbijdochtersaandetelefoon:Hetkantochnietzozijndatikopzond…,nee,datikopNieuwjaarsdagbijmijnmoedermoetgaanstofzuigen?!”


4.SamenwerkeninzorgteamsIndithoofdstukbekijkenwehoezelforganisatieinteamstotuitingkomt.Wezullenindithoofdstukallereerstantwoordgegevenopdevraag:‘Hoewerkendemedewerkerssamenindezorgteams?’Samenwerkeninteamsbestaatuitvieraspecten(zieKuipers&Groeneveld,2014),waarvoorwedevolgendetermengebruiken:zelforganisatie,doelgerichtsamenwerken,taakgerichtsamenwerkenensamenwerkingmethetzorgnetwerk(rondomdecliënt).Hoehogerdeteamsopdezeonderdelenscoren,hoebeterdesamenwerking.Alsgevolgvanmeereigenregievoordecliëntwordtimmersvanzorgteamssteedsmeeronderlingesamenwerkinggevraagdeniserbovendieneentendensdatzorgteamszelfooksteedsmeerzelforganisatielatenzien.Indithoofdstukgevenweteneersteinzichtindematevanzelforganisatiedieweindeuitvoerendezorgteamsindeverschillendeorganisatiesterugvinden,tentweedekijkenwenaarhoeerdoelgerichtentaakgerichtwordtsamengewerktenhoedeexternesamenwerkingmethetzorgnetwerkronddecliënteruitziet.Tenslottezalerantwoordwordengegevenopdeonderzoeksvraag:“Watheeftdemedewerkernodigombinnendetoegenomenautonomietoteengoedewisselwerkingmetdeleidinggevendetekomen?”.

4.1AspectenvanteamwerkInhunboek“DekrachtvanHighPerformanceTeams”,doenauteursBenKuipersenSandraGroeneveldverslagvanhunonderzoeksuitkomstennaardatwatuitzonderlijkgoedpresterendeteamsindepubliekesectorkenmerkt.Zijziendatteamsdieeentopprestatieleveren,eenzeergoedsamenwerkingsproceshebbenenteamledenbevlogenzijninhunwerkmetelkaar.Dezogenaamdetopprestatiesgaannietalleenoverprestatiesdiegoedzijnvoordeorganisatie,maarjuistookdievoordecliëntofklantvoorwiehetteamwerktenvoordeteamledenzelf.Dezeteamskenneneenhogematevanzelforganisatieenpakkenderuimteommetoplossingentekomendiehenverderbrengen.Hetbetreffendeonderzoekspeeltzichmetnameafinteamswerkzaaminhetopenbaarbestuur(zoalsgemeenten)enuitvoeringsorganisaties(zoalshetUWV).Inditonderzoekpassenwedekenmerkenvanteamwerktoeopdesituatieindethuis-enverpleegsector.Daarvoorvertalenwedebenamingenvandeaspectenvanteamwerkinzorgteamszoalsinonderstaandetabel.


Zelforganisatieinteamsishetproceswaarbijteamledenzelfstandigverantwoordelijkheidnemenengezamenlijktotbesluitenkomen.Problemenkunnenzozelfstandigdoorhetteamwordenbesprokenenopgelost.Hetteamheeftinzichtinhoehetpresteertenbrengtwaarnodigverbeteringenaan.

Taakgerichtsamenwerken:Teamsdoenaantaakgerichtesamenwerkingophetmomentdatzijessentiëleinformatieoverhetwerkmetelkaardelenengebruikmakenvanelkaarskennisenkunde.Teamledenstimulerenelkaaromoverhetwerknatedenken.Zokunnengezamenlijketakenbeteruitgevoerdworden.

Doelgerichtsamenwerken:Teamledenmotiveren,helpenelkaarengevenelkaarfeedbackomdoorsamenwerkingdegezamenlijkedoelentebehalenentotbetereresultatentekomen.

Samenwerkingmethetzorgnetwerkrondomdecliënt:Hetteamonderhoudtactiefrelatiesmetdebuitenwereld,zoalsmetdemantelzorgersvandecliëntenenanderezorgverleners.Uitdecontactenmetcliëntenenhetzorgnetwerkrondomcliënten(denkdaarbijaanfamilie,mantelzorgers,anderezorgprofessionals)haalthetteamideeënvoorverbetering.

Tabel5Aspectenvanzelforganisatie,gebaseerdopBenKuipers&SandraGroeneveld(2014)“DeKrachtvanHighPerformanceTeams’,Amsterdam:MediawerfUitgevers.ISBN9789490463311

4.2TeamwerkindezorgOnderstaandecijferslatenzieninhoeverreerbinnendezorginstellingensprakeisvanzelforganisatie,inhoeverredeteamsintaak-endoelgerichtsamenwerkenendematevansamenwerkingmethetzorgnetwerkrondomdecliënt.Daarnaastzietudetotaalscore(gewogengemiddelde)vooralledeelnemendeteamsinditonderzoek.Indestaafdiagramstaatscore1vooreenminimalematevansamenwerkingen7vooreenmaximalematevansamenwerking.Heteersteoverzichtgeeftderesultatenuitfase1weerenhettweedeoverzichtderesultatenuitfase2.

Figuur3Scoresteamkenmerkenfase1

1 2 3 4 5 6 7

ViVa!

Florence

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

Zelforganisatie

Doelgerichtsamenwerken

Taakgerichtsamenwerken

Samenwerkingmethetzorgnetwerkrondomdecliënt


Voorallevierdeaspectenvanteamwerkzijngeensignificanteverschillentevinden.Dematewaarindeteamszelforganiserendwerken,doelgerichtentaakgerichtsamenwerkenendesamenwerkingmethetzorgnetwerkrondomdecliëntonderhoudenisdanookinfase1enfase2gelijk.

Figuur4Scoresteamkenmerkenfase2

Deorganisatiesverschillenonderlingwelvanelkaaropdeverschillendeonderdelen.DeteamsvanBeweging3.0,FlorenceenViVa!Zorggroepscorenhoogopzelforganisatie.Uitdefiguurblijktdatbinnendeverschillendeorganisatiesdeteamsvooralinstaatzijnomdoelgerichtsamentewerken.Indeteamsweetmenelkaaroverhetalgemeengoedtemotiverenentehelpenommiddelssamenwerkingdedoelstellingentebehalen.Bijtaakgerichtesamenwerkingwordteendirectberoepgedaanopdeprofessionaliteitvandeverschillendezorgmedewerkersenhetblijktdatopditgebiedookrelatiefmakkelijkissamentewerken.DesamenwerkingmethetzorgnetwerkronddecliëntisbijCedrahhetlaagst.Opzichpastdatbijdeintroductievanzelfsturendeenzelforganiserendeteams,dieBeweging3.0,FlorenceenViVa!Zorggroeprespectievelijk5en3jaargeledenhebbeningezetenwaaropCedrahmomenteelineenpilotfasezit.

4.3WerkenmettoegenomenautonomieIndeparagrafenhierbovenzijndekwantitatieveresultatenweergegevenwatbetreftdeaanwezigheidvandevieraspectenvanteamwerkbijdeorganisaties.Indezeparagraafzaler,aandehandvandekwalitatievegegevens,antwoordwordengegevenopdevraag“Watheeftdemedewerkernodigombinnendetoegenomenautonomietoteengoedewisselwerkingmetdeleidinggevendetekomen?”.Hierbijzalallereerstuiteengezetwordenwelkeaspectenindeinterviewsnaarvorenzijngekomenenwatmedewerkersaangevennodigtehebbenbijhetwerkeninzelforganiserendeteams.Daarnazalermeerinhetbijzonderingegaanwordenopdewisselwerkingmetdeleidinggevendeenwatmedewerkershierbijhebbenaangegevennodigtehebben.

4.3.1ErvaringeninzelforganiserendeteamsHetaspect‘zelforganisatie’isindeinterviewsenfocusgroepenuitgebreidnaarvorengekomen.TijdenseenfocusgroepmetmedewerkersbijCedrahwordtergezegddatzij

1 2 3 4 5 6 7

ViVa!

Florence

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

Zelforganisatie


Taakgerichtsamenwerken

Samenwerkingmethetzorgnetwerkrondomdecliënt


zelforganiserendwerkendoorsteedsmeertakenoptepakkenenzelfstandigdingenoptelossen.Bijvoorbeeldalshetgaatomopenstaandedienstenofziekmeldingen.Daardenkendemedewerkersnuveelmeermetelkaaroverna.Bijzelforganiserendeteamsisheteenbelangrijkevoorwaardedatteamledeninzichthebbeninhoehetteampresteertenbrengenteamledenwaarnodigverbeteringenaan.Ininterviewskomtnaarvorendatersomsteweiniginzichtisindeteamprestaties.Enerzijdswordtaangegevendaterbehoefteisomalsmedewerkerzichttehebbenopdeteamprestaties.Ookleidinggevendengevenaandathetverstrekkenvanmanagementinformatieaandeteamseenknelpuntis.Anderzijdszijnerookmedewerkersdieaangegevendatzij‘overladenwordenmetmailtjes’dienietdirectvoorhenvanbelangzijninhetwerkwatzijmoetendoen.Eenmedewerkerzegthierover:“Ikmoetmailskrijgendievoormijbelangrijkzijnennietalledingetjeseromheen”.Doorhetwerkeninzelforganiserendeteamshebbendemedewerkerssteedsmeertemakenmetautonomie.Uitdeinterviewskwamooknaarvorendatdeovergangnaarautonomerwerkennietvandeéénopdeanderedagwerdgemaakt.Eénvandemedewerkerszegthierover:“Wezoudenveelmeerdingenmetelkaaruitwillenwisselen.Demotivatieiser,maarwewordenvoortdurendopgesloktdoor'dewaanvandedag'.Indegesprekkenisnaarvorengekomendatdewegnaarzelforganisatienietaltijdevensoepelisverlopen.Zozijnersituatiesgeweestwaarinteamsteveelwerdenlosgelaten.Dooréénvanderespondentenwerdditbeschrevenalshetbosingestuurdwordenmetdeboodschap:“Julliezijnnuzelforganiserend,dusjemoethetzelfmaarregelen”.Ook‘taakgerichtsamenwerken’isdoormedewerkersenleidinggevendennaarvorengebrachtindeinterviewsenfocusgroepen.Eenquoteuiteeninterviewdiehet‘taakgerichtsamenwerken’mooiverwoordluidt:“Duseencollegaconsulterenendatgevoelvan:Samenkunnenweinderdaadmeerdanalleen.Watdaneenontdekkingisvooreenteamendathetdanookechtalsmeerwaardegaatwerken”.Eénvandeleidinggevendengeeftaandattaakgerichtsamenwerkenalleeneffectiefiswanneeralleteamledentaakvolwassenzijn.Eenmiddeldatwordtgebruiktomteamledenteondersteuneninhuntaken,ishetorganiserenvanteambuildingsbijeenkomsten,waarinzorgmedewerkersondersteuningkrijgenbijhetontwikkelenvanvasteroutinesvoorhetevaluerenvanhetteamproces.Naastaandachtvoorsamenwerkingiserookaandachtvoordekennisendeskundigheidvandemedewerkersbinnenhetteam,bijvoorbeeldomtrentdebedrijfsvoeringenhetmakenvanroosters.Hierbijwordencompetentiescansingezetomtotgepastetakenenrollentekomen.Bijtaakgerichtsamenwerkenishetbelangrijkdatdeteamledenelkaarstimulerenomoverhetwerknatedenken.Zokunnengezamenlijketakenbeteruitgevoerdworden.Indeinterviewsisnaarvorengekomen:“Hetismooiomtezienhoeeenteamelkaarversterkt”.Wanneerdetakennietofmoeilijkhaalbaarzijnvoorwerknemerskandittotproblemenleiden.Eenpassenderolverdelinginhetteamkanhelpenommedewerkersgoedineenteamtelatenfunctioneren.Ookhetaspect‘doelgerichtsamenwerken’isnaarvorengekomenindeinterviewsenfocusgroepenmetdemedewerkersenleidinggevenden.Belangrijkishierbijdat


teamledenelkaarmotiveren,helpenenelkaarfeedbackgevenomdoorsamenwerkingdegezamenlijkedoelentebehalenentotbetereresultatentekomen.Vooralhetgevenvanfeedbackdoordemedewerkersonderlingwordtgezienalseenuitdaging.Hetgevenvanonderlingefeedbackenhetcreërenvaneenaanspreekcultuurwordtzoweldoormedewerkersalsdoorleidinggevendenaangegevenalsbelangrijkontwikkelpunt.Communicatieinhetalgemeentussenmedewerkersbinneneenteam,maarookmetdeleidinggevende,blijktvangrootbelangtezijn.Vaakbestaanervasteoverlegmomenten,waarininformatieuitgewisseldwordtenergesprokenwordtoverdestandvanzaken.BijdeorganisatieCedrahiserspeciaalaandachtbesteedaandecommunicatievanhetdoelvanzelforganiserendwerkennaardeteamsdieindepilotmeedoen.Hierbijwordtaangegevendathetdoelisdathetzoweldekwaliteitvandezorgalshetwerkpleziervandemedewerkerstengoedemoetkomen.Zelforganisatiewordthierbijnietalsbezuinigingsmaatregelgezien,maaralsmiddelomdekwaliteitvanzorgenhetwerkpleziertewaarborgenenteverbeteren.Bijhetcommunicerenvandeorganisatiedoelenendoelenbinnenhetteamwordtergebruikgemaaktvanmetaforen,waardoorhetvoordewerknemersbegrijpelijkenaansprekendis.Zowordteronderanderegebruikgemaaktvandemetafoorvankoraalendemetafoorvaneentolweg.Koraalgroeitpasalseraanbepaaldeomstandighedenisvoldaan.Ditgeldtookvoorzelforganiserendeteams.Derandvoorwaardenmoeteninordezijnomzelforganisatiemogelijkensuccesvoltemaken.Daarnaastwordtgebruikgemaaktvandemetafoorvaneentolweg.Detolwegpoortjesenwegbanensturenhetgedragvandeautomobilisten.Zonderdeze‘kaders’zouheteenchaoswordenenwetendeautomobilistennietwatvanhenverwachtwordt.Dezemetafoorgeeftdenoodzaakvankadersweeralshetgaatomzelforganiserendeteams.Medewerkershebbenkadersnodigomtevoorkomendatheteenchaoswordt.Decliëntendekwaliteitvandezorgstaatindeorganisatiesendeteamscentraal.Medewerkersenleidinggevendengevenininterviewsaandatzijdezorgvoordecliëntproberenaantelatensluitenopdebehoefteenwensvandecliënt.Omdiebehoefte(n)enwens(en)inkaarttebrengenzijnergesprekkenmetcliënten.Indezorgwordtermeerovergelatenaandecliënten,doormeer‘eigenregie’voordecliënt.ZozegteenleidinggevendevanFlorence:“Jezietnatuurlijklandelijkhèzorgafbouw.Wemogenminderzorgleverendusonzeklantencontactenkleiner,afbouwen,klantzelfredzamermaken,ehwezettenergotherapeuteninomzedingenteleren”.Medewerkersgevenaandatdebehoeftenenwensenvandecliëntnietaltijdduidelijkzijn.Ookzijnercliëntendienietmakkelijkom(thuis)hulpvragen.Ineeninterviewwordtgezegddatcliëntensomspasinbeeldkomenbijdeorganisatiewanneereenvrijwilliger,mantelzorgerofhuisartsditaangeeft.EenleidinggevendebijViVa!Zorggroepvertelthierover“Mensenstappennietzoheelergmakkelijkrichtingthuiszorg.Wantermoetmeestaleenhuisartsietsvanvindenofweetikveelwat,voordatdatechtgebeurt.Dus,ja.Datmensenhetideehebbendatmensenheelmakkelijkomzorgvragen.Ja,datisechtnietzo!”. Uitformelestukkenvandeorganisatiesenuitdeinterviewsmetmedewerkersenleidinggevendenblijktdatereenomslagisvan‘zorgenvoor,naarzorgendat’.Hierbijishetvanbelangdathet(informele)zorgnetwerkgeactiveerdwordt.Uitinterviewsblijktdatfamilienietaltijdbereiden/ofwelwillendisomdezorgtaak(gedeeltelijk)tedragen.Inparagraaf3.3staatbeschrevenhoezorgteamsomgaanmetdeveranderingindezorg.Eenmedewerkerzegtoverdehoudingvanfamilieoverhetdragenvanzorgtaken:“Het


isnatuurlijkeengeneratiedieheelerguitgaatvan:Ohmaarikheberrechtop,wantikhebjarenlangditenditenditbetaald”.Uitdeinterviewsblijktdatmedewerkersenleidinggevendenervarendatersprakeisvanverzakelijkinginhetzorgnetwerk.BijCedrahenFlorenceervaartmenhetcontactmetdecliëntalsminderpersoonlijk.Daarnaastzijnmedewerkersmeerdigitaaldossiersaanhetbijhoudenenligtbinnenhetnetwerkdefocusmeerophetdoelmatigwerken.Indeonderstaandetabelstaatschematischweergegevenwelkekenmerkenvande4teamaspectenuitdeinterviewsenfocusgroepennaarvorenzijngekomen.

Zelforganisatie

• Procesmatigeinrichting:steedsmeertakenzelfstandigoppakken

• Managementinformatiestroominbalans

• Duidelijkekaders• Zichtbaarheidvandeleidinggevenden• Ambitieniveauvs.waanvandedag

Taakgerichtsamenwerken• Alleteamledentaakvolwassenzijn• Teambuildingsbijeenkomsten• Kennisendeskundigheid(bedrijfsvoering,

planning)• Goedeverdelingvantakenenrollenin

teams(competentiescans)


• Aanspreekcultuur(opelkaarterugkunnenvallenbijproblemen)

• Duidelijkecommunicatiealsmiddel(bv.metaforenenvasteoverlegmomenten)

Samenwerkingmethetnetwerkrondomdecliënt

• Decliëntendekwaliteitvandezorgstaatindeorganisatiesendeteamscentraal

• Van‘zorgenvoor’naar‘zorgendat’• Het(informele)netwerkactiveren• Inspelenopdepersoonlijkebehoefteen

situatievancliënt(bv.matevanzelfredzaamheid)

Tabel6:Teamaspecten

4.3.2WisselwerkingmetleidinggevendeIndeteksthierbovenzijndeverschillendeervaringenenbehoeftenvanmedewerkersbijteamwerkbehandeld.Hieronderwordtingegaanopdewisselwerkingvanhetteammethunleidinggevende.Vanuitmedewerkerswordtaangegevendaterbehoefteisaanduidelijkekaders;watervanhenverwachtwordtenwelkeverantwoordelijkhedenzijalsteamdragen.Daarnaastvindenzijhetergvanbelangdatereenduidelijkaanspreekpuntis,waardemedewerkeropterugkanvallenwanneererproblemenenvragenzijn.Ookvindenmedewerkershetbelangrijkdatdeleidinggevendezichtbaarisvoordemedewerkers.Tijdenseenfocusgroepwerdgezegd:“Datdegenediehierdebeslissingenneemtzichtbaarisenonserbijbetrekt”.Medewerkersenleidinggevendengevenaandatleidinggevendeneensteedsgrotere‘spanofcontrol’hebben,waarbijdeleidinggevendevaakminderfysiekaanwezigis.Eenmedewerkerzegthierover:“Fysiekeaanwezigheidkanwelhetverschiluitmaken:degebiedsmanagerisopdezelocatiegehuisvest,dusja,danspreekjeelkaarookwatmakkelijkeraan.Ditisnatuurlijktochwelanders,denkik,alsjeergensanderszit”.Alshetgaatomhetgevenvanfeedbackenhetaansprekenvancollega’siseronderdemedewerkersbehoefteaaneen‘hiërarchischeleider’.Zowordt


ergezegd:“Voorsommigedingen(bijvoorbeeldhetsignalerenenaanpakkenvanlangdurigverzuim)iswelgewoonhiërarchienodig”.


5.LeidinggevenaanteamsHoezietleiderschaperinzorgorganisatiesuit?Dezevraagstaatcentraalindithoofdstuk.Hetgeeftinzichtinwatleidinggevendennudoenenhoeleiderschapvormkrijgtindeonderzochteorganisaties.Wegaaninopverschillendeleiderschapsstijlendievolgensmedewerkersenleidinggevendenzelfwordentoegepast,alsmedeopenkelevraagstukkenwaarleidinggevendenmeetemakenhebben.

5.1WerkrelatiemetleidinggevendeInditonderdeelkomtderelatievanhetteammetdeleidinggevendeaanbod.Leider-Team-Relatieisdewaarderingvanhetteamoverdekwaliteitvanderelatietussenhetteamendeleidinggevende.IndeliteratuurwordtditdeLeader-Team-Exchangegenoemd.Daarbijgaathetomzakenalsaandachtvoorontwikkeling,begripbijproblemenenhulpbijhetoplossenervan,vanuitdeleidinggevendenaarhetteam.Decijfersgeveninzichtinhoedewerkrelatiemetdeleidinggevendewordtervaren.DaarbijiszichtbaarwathetgewogengemiddeldeopdeLeider-TeamRelatieisvooralledeelnemendeteams(“totaalscore”).

Figuur5ScoresLeider-Team-Relatiefase1

Figuur6ScoresLeider-Team-Relatiefase2

1 2 3 4 5 6 7

ViVa!

Florence

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

1 2 3 4 5 6 7

ViVa!

Florence

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore


IndeoverzichtenisteziendatdegemiddeldescorevandeLeider-Team-Relatieisgedaald.StatistischeanalyseslatenziendatdeLeider-Team-Relatiesignificantisafgenomentussenfase1enfase2.Eenmogelijkeoorzaakisdeveelheidaanwisselingeninleidinggevendendiezichhebbenvoorgedaanbijdeteamsgedurendehetafgelopenhalfjaar(ziehoofdstuk1).Hierdoorzijnteamsendeleidinggevendennogbezigomeenbandmetelkaaroptebouwenenhunonderlingerelatievormtegeven.

5.2OndersteunendofsturendleiderschapInhetonderzoekisookaandeleidinggevendengevraagdhoezijleidinggeven.Daarvoorzijnheneenaantalsituatiesvoorgelegdwaarbijzijhebbenaangevenhoezijdaarbijhandelen.Dezehandelwijzengevenaanhoeleidinggevendenautonomiefaciliteren,feedbackgeven,controlereducerenenruimtelatenvoorideeënvanmedewerkers.Dezehandelswijzengeveneenindicatieofermeerondersteunenddanwelcontrolerendleiderschapwordtvertoond.Eencontrolerendleidergeefteenmedewerkernauwelijkstotgeenautonomie.Ditbetekentdatdeleidinggevendeaandeindividuelemedewerkeroplossingenvoorschrijftvoorvraagstukkenenproblemen.Daarnaastcontroleertdeleidinggevendeookhoedemedewerkerdezeoplossingenuitvoertenspreektdemedewerkerhierindiennodigopaan.Ondersteunendeleidinggevendenerkennendegevoelensvanmedewerkersengevenfeedbackwanneerzijhieromvragen.Daarbijprobeertdeleidinggevendedemedewerkertestimulerenomzelfbeslissingentenemenomtrenthetaanpakkenvanvraagstukken.Deleidinggevendedraagtdanookzominmogelijkeigenoplossingenaan.Onderstaandfiguurgeeftbijeenpositiefpercentageaandatdeleidinggevendenmeerondersteunendleiderschapvertonen,terwijleennegatiefpercentagecontrolerendleiderschapvertegenwoordigd.

-50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50

ViVa!

Florence

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

ControlerendleiderschapOndersteunendleiderschap

Figuur7ScoreOndersteunendleiderschapfase1


Figuur8ScoreOndersteunendLeiderschapfase2

Zoalsindestaafdiagramtezienis,isbijalleorganisatieshetleiderschapmeerondersteunenddancontrolerend,zijhetdathetondersteunendeleiderschaprelatiefbeperktis(descoreszijnrelatieflaag).Gemiddeldgenomenstimulerendeleidinggevendenindividuelemedewerkersomoplossingentevindenvoorvraagstukkendoorhenhierbijteondersteunen.Zijkunneneenoverlegplannenzodatdemedewerkersmetelkaarhetprobleemkunnenbesprekenofkunnenhieroverzelfmetdemedewerkersingesprekgaan.Omdateropdiemanierideeënwordenaangereikt,wordterstriktgenomengeenvolledigeautonomieaandeteamsverleend.Daarnaastlatendetweegrafiekenziendatgemiddeldgenomendeleiderschapsstijl“matigondersteunend”nietisveranderdtussenfase1en2.AlleenbijViVa!Zorggroepisereenverschiltezien.DitkanmedekomendoordatindetweedefasevanhetonderzoekdehelftvandedeelnemendezorgteamsvanViVa!Zorgroepeennieuweleidinggevendehebbengekregen.WanneerwordtteruggekekennaardeLeider-Team-RelatieisteziendatdezeafneemtbijViVa!Zorggroep.EchterneemtOndersteunendLeiderschapweltoe.HieruitisoptemakendatbijmeerOndersteunendLeiderschapvanuitdeleidinggevendenietdirectdeLeider-Team-Relatiepositieflijktmeeteontwikkelen.

5.3DienendteamleiderschapDienendleiderschapbetrefteenstijlwaarbijleidinggevendenverantwoordelijkhedenvoorbelangrijkebeslissingenoverdragenaanmedewerkers,medewerkersaanmoedigenombelangrijkebeslissingenzelftenemenenmedewerkersdevrijheidgevenomophuneigenmanieromtegaanmetgecompliceerdesituaties.Inditonderzoekhebbenwespecifiekgekekennaardewijzewaaropdeleidinggevendeditnietzozeerinzetvoorindividuelemedewerkers,maargerichtophetheleteam.Deaanwezigheidvandienendteamleiderschapwordtindeliteratuurbeschouwdalseenbelangrijkestijlommetteamstotexcellenteprestatieskomen.Deonderstaandestaafdiagrammengevenaanopwelkewijzedienendteamleiderschapvolgensdeteamledendoordeleidinggevendewordttoegepastinfase1en2.

-50 -40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50

ViVa!

Florence

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

ControlerendleiderschapOndersteunendleiderschap


Figuur9ScoresDienendTeamleiderschapfase1

Figuur10ScoresDienendTeamleiderschapfase2

Deresultatenlatenziendatdienendteamleiderschapinredelijkematewordttoegepast.Ditbetekentdatleidinggevendeninredelijkematedeteamsfaciliterenomdaadwerkelijkzelforganiserendtewerken.Echterisookaftelezenuitdetotaalscoresmetgewogengemiddeldenvooralleteams,datergeenverschilisindematewaarinleidinggevendeninfase1eninfase2dienendzijnaanhetteam.BijFlorenceenCedrahiseenkleinestijgingtezienis,terwijlbijBeweging3.0juistsprakeisvaneenlichtedaling.Juistbijdielaatsteorganisatiehebbenenkelewijzigingenplaatsgevondenonderleidinggevenden,mogelijkdatdeteamledenbijhennogwatminderdienendteamleiderschapervaren.

5.4LeidinggevendenoverhunleiderschapbijzelforganisatieUitdegesprekkenkomtnaarvorendatleidinggevendennaarhuneigenoordeelgoedopdehoogtezijnvandemanagementvaardighedendieingezetmoetenwordenbijhetaansturenvanzelforganiserendeteams.Zowordtgezegddatteamszelfhundagelijksehandelingenkunneninrichtenbinnendegesteldekaders,waarbijhetmanagementverschillendeoutputvanhetteamindegatenhoudt,zoalsfinanciënenkwaliteitvanzorg.Leidinggevendenziendataanmedewerkersnumeerruimtegegevenmoetwordenomtakenzelfoptepakken,endatzijvanuithunleidinggevendepositiewel“meekijken

1 2 3 4 5 6 7

Florence

ViVa!

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore

1 2 3 4 5 6 7

Florence

ViVa!

Cedrah

Beweging3.0

Totaalscore


enmeeluisteren,maarzonderhetteamtecontroleren”.Deoplossingsgerichtheidmoetvolgenshenbinnenhetteamliggen.Indegesprekkengevenleidinggevendenaandatdeovergangvandeoudesituatienaarzelforganiserendeteamsnietmakkelijkis.Zelforganisatievereisteenanderemaniervanleidinggeven,waarbijdeleidinggevendemedewerkersmeeneemt,stimuleert,enthousiasmeertenruimtegeeft.Inéénvandegesprekkenkomtnaarvorendatnietelkeleidinggevendedezenieuwe,coachendemaniervanleidinggeventoepast.Sommigeleidinggevendenblijvenwatmeerinhunouderolhangen.Voordeleidinggevendenblijfthetzoekennaareenbalanstussenhetgeendatzijzelfinhandenhoudenendetakendiedoorteamszelfstandiguitgevoerdworden.Eénvandeleidinggevendengeeftaandatzelforganisatieeensoortschuttingis:“Waterovermag,gooiikeroverheennaarhetteam,watiktegenwilhouden,houdiktegen”.Eenandereleidinggevendegeeftaandathetleidinggevenaanzelforganiserendeteamsvooralbestaatuithetsturenopvertrouwenentakenoverlatenaanhetteam,waarbijdeleidinggevendeweltijdigproblemensignaleert.Teamontwikkelingsgesprekkenwordeninéénvandeorganisatiesgebruiktalsmogelijkheidwaaropdeleidinggevendedezeproblemenkansignaleren.Inandereorganisatieswordendialoogsessiesmetverpleegkundigenuitzelforganiserendeteamsgehouden,maarookaansluitenbij(eendeelvan)hetteamoverlegof‘binnenwippen’zijnmanierenwaaropleidinggevendenvoelingproberentehoudenmetdewerkvloer.Ookgevenleidinggevendenaandathetbelangrijkisomeenveiligeomgevingtecreërenwaarinmedewerkerszichvrijvoelenomknelpuntendienietdoorhetteamopgelostkunnenworden,temeldenbijdeleidinggevenden.Somswordttop-downingrijpennogwelnoodzakelijkgeacht,vooralwanneerdefinanciënnietbinnendevoorafgesteldekadersblijven.Of,zoalséénvandeleidinggevendenhetverwoordt:“Alséénvandeteamsergensnietuitkomt,bijvoorbeeldderoostering,dankanikeveningrijpenendanlaatikhetweerloswanneerhetkan.”


6.Leiderschap,zelforganisatieenteamprestatiesWelkevormvanleiderschappastbijzelforganisatie?Inhetvorigehoofdstukisbeschrevenwelkeleiderschapsstijlenleidinggevendenindesectorlatenzien.Indithoofdstukwordtingegaanopdevraagwelkevormvanleiderschapaansluitbijzelforganiserendeteamsenofzelforganisatieookleidttotbetereteamprestaties.

6.1LeiderschapenzelforganisatieDoormiddelvanstatistischeregressieanalysesisgekekenofleiderschapinvloedheeftopzelforganisatie.Deanalyselaatziendatleiderschap40procentvanzelforganisatieverklaart.Vervolgensisgekekenwelkevormvanleidinggeveninvloedheeftopzelforganisatievanhetteam.Hierkomtteneersteuitnaarvorendatzelforganisatiepositiefbeïnvloedwordtdoor‘ondersteunendleiderschap’richtinghetindividu.Zelforganisatiewordtgestimuleerdwanneerdeleidinggevendedegevoelensvaneenindividuelemedewerkererkentenfeedbackgeeftwanneernodig.Hierbijishetookbelangrijkdatdeleidinggevendedemedewerkerblijftstimulerenomzelfbeslissingentenemenenzelfnietteveeloplossingenaanreikt.Vervolgensisookgekekennaarwelkevormvanleiderschapaansluitopteamniveau.Hieruitblijktdat‘dienendteamleiderschap’positieveinvloedheeftopzelforganisatie.Ditbetekentdatleidinggevendenverantwoordelijkhedenvoorbelangrijkebeslissingenoverdragenaandeteams,daarbijkrijgenteamsdevrijheidomophuneigenmaniertewerkenenmet(gecompliceerde)situatiesomtegaan.Teamshoevendanooknieteerstadviestevragenaanleidinggevendenvoorbeslissingenenleidinggevendenmoedigenteamsaanomditzelftedoen.Deanalyseslatentevensziendatdeorganisatieeenbelangrijkerolspeeltbijzelforganisatie.Beweging3.0enViVa!ZorggroepscorensignificanthogeropzelforganisatiedanCedrah.DitisteverklarendoordatCedrahmomenteelineenpilotfasemetzelforganisatieaandeslagisgegaan,terwijldeandereorganisatiesalmeerderejarenbezigzijn.Ditbetekentdanookdatorganisatiesdiehunteamsallangerinrichtenopzelforganiserendeactiviteitenookmeerzelforganisatielatenzien.Metanderewoorden;hetontwikkelenvanteamsenbijschavenvandepassendeorganisatievormkosttijd,maarlevertdanookbetereervaringenmetzelforganisatieop.Zoalseerderaangegevenzijntijdensfase1en2vanhetonderzoeknieuweleidinggevendenbijdeteamsgekomen.Uitderegressieanalysekomtnaarvorendatdeveranderinginleidinggevendeninvloedheeftopdematevanzelforganisatieindeteams.Denieuweleidinggevendenhebbenpositieveinvloedopmatevanzelforganisatiebinnendeteams.Ditbetekentdatleidinggevendeneencrucialerolspelenbijzelforganisatieenindematewaarinhetteamzelforganisatieopoppaktenuitvoert.Uitdeinterviewsblijktdatleiderschapenzelforganisatiehetzoekenvanbalansbetekent,metnamevoorleidinggevenden.Ditkomttotuitingoptweemanieren.Alseerstebenadrukkenleidinggevendenhetbelangomopdehoogteteblijvenvanwaterspeeltbinnendeteams.Echterditwordtalslastigervaren,omdatdespanofcontrolvandeleidinggevendesomsgrootis.Daarnaastwerkenleidinggevendennietaltijdinhetzelfdegebouwalsdezorgteamsenzijndethuiszorgmedewerkersveeloppad.Aandeanderekantmoetenleidinggevendendeteamsookloslatenwanneerzijgoed


functioneren.Leidinggevendenzoekendanooknaareenbalansomdeteamslostelatenenvoldoendezichtbaarteblijven.Daarnaastzijnleidinggevendenaanhetzoekennaareenbalanstussenhetcontrolerenenaansturenvandeteamsentegelijkertijdookdeteamsderuimtetegevenomzelfstandigtewerken.Leidinggevendengevenaanruimteenvertrouwenaandeteamstewillengevendoorcoachendleiderschap.Deleidinggevendenwillenechterduidelijkekadersaandeteamsblijvenstellen.Hetisdanookzoekennaareenbalanstussendecoachenderolendeteamsduidelijkerichtlijnengeven.

6.2KenmerkenvanhetteamUitinterviewsenfocusgroepenbijdeorganisatieskwamnaarvorendatdesamenstellingvanteamsenderollendiehierinvervultwordenbepalendkunnenzijnvoorhetzelforganiserendfunctionerenvandeteams.Zogevenleidinggevendenaan,teziendatsommigemedewerkersbeterkunnenomgaanmetdezelforganisatiedananderemedewerkers.Binnenteamskunnenzogenoemde‘informeleleiders’opstaandieeenleidinggevenderolopzichneemt,vaakisditdewijkverpleegkundige.Deroldiemedewerkersbinnenhetteamspelenheeftnaasthetopleidings-en/offunctieniveauooktemakenmetderoldiezeinhetteamopzichnemen.Zoalseenleidinggevendeditaanduidde:“Sommigenzijnvolgers,ensommigenzijnleiders”.Naastdeverschillentussenmedewerkersineenteamwordtookaangegevendaterverschillenbestaantussenteams.Deleidinggevendenpassenvaakhieropookhunmaniervanleidinggegevenaanenproberenintespelenopdebehoeftenvanhetteam.Daarnaastspeeltdeteamgrootteeenrolbijdeinrichtingvanzelforganisatie.BinnenCedrahwordtaangegevendatdeteamsvelemalenkleinermoetenworden.Erzijnnuteamsdiebestaanuit60medewerkers,maarvoorzelforganisatieisditveeltegroot.OokViVa!Zorggroepgeeftaanintewillenzettenopcompacteteams.Beweging3.0werktmomenteelalmetkleineteams,diebestaanuit10-15medewerkers.Echter,geeftéénvandeleidinggevendebijFlorenceaankleineteamsookkwetsbaartevinden“Zekeralserschakelsuitvallen.Alleschakelsmoeteneigenlijkdangewoongoedzijn,andersgaathetteamechtrammelen”.Deorganisatieszijndanookbijdeontwikkelingvanzelforganisatiebezigmethetzoekennaareengeschiktteamformaat.

6.3ZelforganisatieenteamprestatiesStatistischeanalysesinditonderzoeklatenziendatwanneerteamseenhogematevanzelforganisatiehebben,zijbeterpresteren.Hierbijverklaartzelforganisatie45procentvandeteamprestaties.Uitdeanalysesblijktdatzelforganisatiemetnameeenpositieveinvloedheeftopdematewaaropteamssamenwerkenmetdecliëntenhetzorgnetwerkrondomdecliënt.Diebeteresamenwerkingmetdecliënthangtweerpositiefsamenmetdeteamprestaties.Zelforganisatievanteamszorgtdusdirectvoorbetereprestaties,maarookviaeenbeteresamenwerkingmetdecliëntenhetzorgnetwerkrondomdecliënt.Ziefiguur12opdevolgendepagina:


Figuur12Deeffectenvanleiderschapenzelforganisatie

Dienend teamleiderschap

Ondersteunendpersoonlijkleiderschap

Zelforganisatie Teamprestaties Samenwerkingmetcliëntenen

netwerk


7.LeiderschapenwisselwerkingmethogermanagementIndithoofdstukwordtthema6besproken.Hierbijwordendeervaringenvanhetmanagementmethunrolbijzelforganisatiebeschreven.Daarnaastwordtantwoordgegevenopdederdeonderzoeksvraag:‘Watbetekentdetoegenomenautonomievoormedewerkersvoorhetwerkvandeleidinggevende?’.Ookwordtantwoordgegevenopdevierdeonderzoeksvraag:‘Watheefthetmidden-managementnodigvoordewisselwerkingmethethogermanagement?’.Indithoofdstukwordtgesprokenoverleidinggevenden,waarmeedeteamleiders/coachesbedoeldwordenophetniveauvanmidden-management.Onderhethoger-managementvaltdedirectieenhetbestuurvandezorgorganisaties.Allereerstwordtdevisievandeleidinggevendenbehandeldoverleiderschapenzelforganisatie.Hiernazullendeervarendilemma’svoordeleidinggevendenwordenweergegeven.Totslottekomendeervaringenenbehoeftenvandeleidinggevendenalshetgaatomdeinteractiemethethogermanagementaanbod.

7.1VisievanleidinggevendenopleiderschapUitdeinterviewsmetdeleidinggevendenisnaarvorengekomendaterverschillendevisieszijnoverdewijzewaaropeenleidinggevendeomhoorttegaanmetzelforganiserendeteams.BinnendeorganisatieViVa!Zorggroepwordtaangegevendatdeleidinggevendeeensoortsituationeelleiderschapbehoorttoetepassen.Datwilzeggendatmenverwachtdateenleidinggevendebijheteneteamdirectievermoetzijnomzeverdertebrengen,danbijeenanderteam,geziendaarweereenanderemaniervanleidinggevenpassendkanzijn.Ookwordthetbelangvanzichtbaarheidvandeleidinggevendebenadrukt,dusdateenleidinggevende‘zijnofhaargezichtlaatzien’.BinnenFlorencewordterdenadrukopgelegddatleidinggevendenstructurenenkadersmoetenbiedenaandemedewerkers.Binnendiestructurenenkaderswordterruimtegegevenomdemedewerkersoptimaaltelatenwerken.BijCedrahwordtdevisieopleiderschapvolgensverschillendemetaforenuitgelegd.Zowordteronderanderegesprokenoverdemetafoorvandeleidinggevendealsceremoniemeester.Deceremoniemeesterisonzichtbaaralshetgoedgaat,maarspringtnaarvorenwanneererietsfoutgaat.Ookvindenleidinggevendenhetbelangrijkdat‘eenleideranderenlaatgroeien’.BijBeweging3.0wordtvertelddateenleidinggevendeopen,betrokkenenduidelijkmoetzijn.Daarbijgelooftmennietzozeerinhetvooropstellenvandoelenenresultaten,maarsteltmendemanierwaaropjemetelkaarwerktvoorop.Belangrijkisdateenleidinggevende“zorgtdateenteaminevenwichtisendatjehetgoedhebtmetelkaar,watuiteindelijkeffectheeftopdecliëntenenresultaten”.NetalsbijdeandereorganisatieswordtookbijBeweging3.0hetbelangvanzichtbaarheidenbenaderbaarheidvandeleidinggevendenbenadrukt.Kortom,leidinggevendenbijdeorganisatiesgevenaandathetbelangrijkisdatzijzichtbaarenbenaderbaarvoordeteamsblijven.Echterdevisiediezijhebbenophoeleidinggevendenhetbesteleidingkunnengevenaanzelforganiserendeteamsisverschillend.WaarbijViVa!Zorggroepsituationeelleiderschapwordtbenadrukt,wordt


binnenFlorencehetgevenvankadersenstructurenalsbelangrijkgeacht.BinnenCedrahgelovenleidinggevendendatzijhetteammoetenlatengroeieneningrijpenwanneerhetteamondersteuningnodigheeft.BijBeweging3.0vindenleidinggevendeneengoedesamenwerkinginhetteambelangrijkenstimulerendit.Waarbijzijopenenbetrokkenaandeteamsleidinggeven.

7.2VisievanleidinggevendenopzelforganisatieIndeinterviewsmetleidinggevendeniserookgevraagdnaardevisiedieleidinggevendenhebbenopzelforganisatieinteams.InBeweging3.0wordtvertelddatdeleidinggevendemerktenhoortdatdemedewerkershetprettigvindenomzelforganiserendtewerken.Demedewerkerszijnvolgensdeleidinggevendegewendaanhetwerkeninvrijheid.Doorrecenteveranderingeninhetfinancieelbeleidbenoemteenleidinggevendedatereigenlijkeenstapjeterugisgezetalshetgaatomzelforganisatie.Deleidinggevendegeeftaan:“Opdethuiszorgteamsisderemgezet.Datervarenzealsheelonprettig,omdatzealtijdvrijheidgewendzijn”.Deleidinggevendevindthetmooiteervarendatmedewerkersineenteamelkaarversterken.BijCedrahwordteraangegevendatdezelforganisatiebewustnietalszogenoemdehypewordtervarenwaaraanjealsorganisatiemoetmeedoen.Daarnaastwordthetnietgezienalseenmiddelomgeldmeeteverdienen.Erwordtaangegevendatereenverschilistussenzelfstandigenzelforganiserendwerkenendatditonderscheidvoormedewerkersnietaltijdduidelijkis.Leidinggevendenvragenzichzelfafinhoeverrezelforganisatietoekomstbestendigis.BijCedrahgevenleidinggevendenaandatmendoorgaatmetzelforganisatiealsblijktdathetmeetbare,positievegevolgenheeftvoordekwaliteitvandezorgendetevredenheidvandemedewerkers.BijFlorenceervaarteenvandeleidinggevendeverschillentussenteamsalshetgaatomdedraagvlakvoorzelforganiserendwerkenendematewaarinzelforganiserendgewerktwordt.Eenleidinggevendegeefthetvolgendeaan:“Dethuiszorgmensenzijnheelerggewendomzelfstandigtewerken.Omdatzealleenwerken.Enintramuraalwerkjealtijdmeteencollegaineenteamenisjeafhankelijkheidveelgroter(…)Doordezelfstandigheidvandethuiszorgmedewerkergaatzelforganisatiemakkelijkerdanintramuraal”.Deleidinggevendegeeftaandatvooralbijteamsdiegoedlijkentewerkendeboodschap,daterdingengaanveranderen,moeilijkteverkopenis.Ookbenadruktdeleidinggevendedatersignalenzijnvanmedewerkersdatzijnognietklaartezijnomzelforganiserendtewerken.Deleidinggevendevraagtzichzelfafofsommigemedewerkersdaarooitwelklaarvoorzullenzijn.Daarnaastverteltdeleidinggevendedaterbehoefteisvanuitdemedewerkersaaniemanddiemeekijkteneenaanspreekpuntis.EénvandeleidinggevendenbijViVa!Zorggroepgeeftaandatereenbeetjegeworsteldwordtmethetfenomeenzelfsturing.Zozijnerteamsdiezichzelfalszelfsturendzien,terwijlditindeogenvandeleidinggevendenogniethetgevalis.Eenleidinggevendezegthierover:“Erzijnteamsdienoemenzichzelfookzelfsturendenmetnameomdatzijderoostersaltijdmaken,omdatzijhetvervangzelfregelenonderling(…)eigenlijkregelenzedanhetroosteronderlingenzorgenzedatergeengatenvallenendatzevoorelkaarvervangenendatderouteswordengelopen.Datnoemenzijzelfsturing(…)Zelfsturingisnatuurlijkheelwatanders”.


DitkomtovereenmetwateringesprekkenbijCedrahnaarvorenkwam,waarbijleidinggevendenmerktendatdebetekenisvanzelforganisatienietvooriedereenduidelijkis.Kortom,leidinggevendenlijkenhunmeningoverzelforganisatievoornamelijktevormenaandehandvandeervaringendiedemedewerkersindeteamshebbenmetzelforganiserendwerken.Indeinterviewskomtinhetalgemeennaarvorendatleidinggevendenpositieftenopzichtevanzelforganisatiestaanwanneerblijktdatdittengoedekomtaandetevredenheidenproductiviteitvandemedewerkersindezelforganiserendeteams.

7.3Ervarendilemma’svoorleidinggevendenLeidinggevendenhebbenvertelddatzijverschillendeervaringenmetzelforganisatiehebben.Hieruitkwameneenaantaldilemma’snaarvorendiedeleidinggevendenervaren.Zoalsaleerderweergegevenworstelenleidinggevendensomsmethetfenomeenzelfsturingenzelforganisatie.Zogevensommigeleidinggevendenallereerstaanmoeitetehebbenmetdegroterespanofcontrol,waarzijmeetemakenkrijgen.Daarnaastwordtaangegevendatleidinggevendenmoeitehebbenmetdegevolgendieditheeftvoordecommunicatiemetenzichtbaarheidvoormedewerkers.Vanuitdemedewerkerswordtaangegevendatzijgraageenleidinggevendehebbendiezichtbaarenaanspreekbaaris.Ookleidinggevendengevenaandatzijgraagzichtbaarzijnvoorhunmedewerkers,maardatditsomslastigwaartemakenis,omdatzijbijvoorbeeldleidinggevenaanmedewerkersopverschillendelocaties.Hetface-to-facecontacttussenleidinggevendeenmedewerkerswordtvooreengrootdeelvervangendoorhetgebruikvannieuwedigitalecommunicatietools.BijViVa!Zorggroepwordtaangegevendoordeleidinggevendedatditweerstandkanoproepenbijdemedewerkers,omdatzijeerdergewendwarenveelcontacttehebbenmethunmanager.OokbijFlorencewordtaangegevendatleidinggevendenminderkunnencommunicerenmetdemedewerkers.Zowordtergezegd:“Alsjedriehuizenhebt,dangajestukjescommunicatiemissen.Daarkanjedenkiknietomheen,alzoujehetwillen.Endatmissenzeafentoeook”.EengebiedsmanagervanBeweging3.0verteltoverzichtbaarheid:“Aandeenekantwilikernietzijn.Aandeanderekantmoetjeookwelweerzichtbaarzijn”.BijCedrahwordthierovergezegd:“Ophetmomentdatdingengewoonlopen,danmoetjeeigenlijkonzichtbaarzijn,danmoetjenietmensenvoordevoetengaanlopen.Ophetmomentdatzeechtmetietswordengeconfronteerd,danmoetjeerwelzijn”.Inditcitaatkomtdebetekenisvandemetafoorvandeceremoniemeester(onderparagraaf7.1)totuitdrukking.Naastdeervarenuitdagingvoorleidinggevendenomvoldoendezichtbaartezijnengoedtecommunicerenmetmedewerkers,zoekenleidinggevendenooknaareenbalanstussenhetloslatenensturenvanteams.EenleidinggevendevanBeweging3.0vindthetnogwatzoeken:“Tochsomszeggenvan:Ja,ikvinddaterietsgedaanmoetworden.Enaandeanderekantookwelweerruimtegevenaanzo’nteam”.Ditblijktvoormeerdereleidinggevenden,overdeverschillendeorganisaties,eenuitdagingtezijn.Deleidinggevendewilhetteamderuimtegevenomhetzelftedoen,maaranderzijdsookkadersbiedenensturenopwatermoetgebeuren.ZowordterbijvoorbeeldbijFlorencedooreenleidinggevendeaangegeven:“Zehebbennatuurlijkeenprachtigsysteem,datje


zelfverantwoordelijkbentvoorjescholing,bijvoorbeeldjeBIG-scholing.Datkanjeophetleerpleindoen,datisheelmooi.Maarwatnoualsergeencontroleisdooriemand(managersofteamleiders)ophetfeitofjedatgedaanhebt?(…)Alsmedewerkersnudenkenvan‘dag,datdoeikniet’,danmoetertochergensiemandzittendieafentoemeekijkt(…)Eenaanspreekpunt(vandelocatie)moetdusookeenbepaaldecontrolerolhoudenoverdatsoortdingen”.Ookwordteraangegevendaterbijverzuim(gesprekken)vaakbehoefteisvanuithetteamnaariemanddiemeekijktentakenopzichneemt.Leidinggevendengevenaanvanoorsprongtakenvanmedewerkerstewillenovernemenenproblemenoptelossen,maarmoetenlerenomditterugbijdeteamsteleggen.Omtelerenomzelforganiserendeteamsleidingtegeven,heeftCedrahbijvoorbeeldeenexterntrainingsbureauingeschakeldom,naastdeteams,deleidinggevendentebegeleiden.

7.4ErvaringenenbehoeftenwisselwerkingmethogermanagementNetalsdatmedewerkersaangevenbehoeftetehebbenaanstructurenvanbovenaf,gevenookleidinggevendenaangraagduidelijkestructurentekrijgenvanhetmanagementbovenhen.EenleidinggevendevanFlorenceverteltsomsbehoeftetehebbenaanduidelijkheidvanhethogermanagement.Zowordtgezegd:“Omdatikmetsommigedingentochhebvan,magikdaarnoueenbesluitinnemenofmoetikdaareenbesluitinnemenofkaniknogevenruggespraakhoudenomtezienofdatwelhetjuisteis?”.Daarnaastwordtookgezegddatleidinggevendenruimtenodighebbenomzelfkeuzestemaken.Zoalsbijvoorbeeldbijdeinvullingvanteamrollenvoorhetteam.Daarzijnkadersvanuithethogermanagementopgesteld,echtervindtdeleidinggevendehetprettigomzelfmethetteamdezerollenverderintevullenenvormtegeven“Endeveranderingvandieteamrollen,voordatsoortdingendanzijnerkaders.Daarbinnenhebbenwegewoonspeelruimtenodig.Ophetgebiedvanhoegaanwehetindelen”.Indeinterviewskomtnaarvorendatleidinggevendenhethogermanagementinhetkadervanzelforganisatiegeencontrolerende,maareenfaciliterenderoltoekennen.ZowordterdooreenleidinggevendebijBeweging3.0aangegeven:“Hogermanagementzoumoetensturenopbasisvanvertrouwenendedirectiezouaandemanagerskunnenvragen‘kunnenwejenogverderondersteunen’inhetbehalenvanderesultaten?”.Meerspecifiekwordtaangegevendatervanhethogermanagementverlangdwordtdatzijfacilitereninondersteuningvoordezelforganisatie,zoalshetaanbiedenvandigitaletoolsdiedeprestatiesvandeteamsinzichtbrengen.Defaciliterenderolvanhethogermanagementwordtookdoorhethogermanagementzelfbenoemd.ZowordtdoorhethogermanagementbijFlorenceaangegeven:“Ikhebgeenbaasrol,maareenfaciliterenderol”.EenleidinggevendebijFlorencegeeftaan:“Directiemoetooghebbenvoorverschillentussenteams:sommigeteamsdraaiengoedenandereteamsdraaienmindergoed.Teamsdiegoeddraaienzijnminderontvankelijkvooringrijpendeveranderingen.Gelukkigwasdedirectiehierontvankelijkvoorenhebbenweeenaanpassingmogendoenenmogenweerietsflexibelermeeomgaan”.Hieruitblijktdatvanuitzowelhetmiddenalshethogermanagementwordtaangegevendathethogermanagementeenfaciliterenderolmoetspelenalshetgaatomzelforganisatie.BinnenCedrahwordtbenadruktdatdevisie‘vanzorgenvóór,naarzorgendát’inallelagenvandeorganisatiemoetwordendoorgevoerd,dusookhethogermanagement.BinnenCedrahwilhetmidden-managementdathethogermanagementdanookalsvoorbeeldfunctiefungeertbijdeveranderingenindeorganisatie.OokwordterbinnenCedrahvertelddathetbelangrijkisdatdemiddelenensystemenerzijnomdeteams


daadwerkelijkzelforganiserendtelatenfunctioneren.Zodienendeteamsdanookdemogelijkheidtekrijgenombijvoorbeeldregelmatigdefinanciëlecijfersintezien.Ookhieriniserbehoeftevandeleidinggevendenaanondersteuningvanhethogermanagement.Tenslotte,gevendeleidinggevendenvandeverschillendeorganisatiesaandatzijondersteundwillenwordeninscholingentraining.Vanuitleidinggevendeniserbehoefteaanruimtevoorscholingentrainingmetbetrekkingtotzelforganisatie.BijViVa!Zorggroepwordtaandezebehoeftevoorziendoormiddelvaneenintervisietrajectwaarleidinggevendeingaan.Hethogermanagementmoetvolgensdeleidinggevendenmogelijkhedenbiedenomzelforganisatievanteamsmogelijktemaken.Zomoeterondersteuningzijnvoorhetteam,maarookvoordeleidinggevendevanhetteam.Kortom,midden-managerswillenvanuithethogermanagementgraagduidelijkheidoverdestructurenbijzelforganisatie.Daarnaastwillenzijdathethogermanagementeenfaciliterendrolbiedt.Ditbetekentdathethogermanagementhenondersteuntwanneernodig,maarookhenvoldoenderuimteenautonomiegeeftomaandeteamsleidingtegeven.DaarnaastwordtbinnenCedrahdevoorbeeldrolvanhethogermanagementbenadrukt,waarbijhetbelangrijkisdathethogermanagementookzelfgaatwerkenvanuitdenieuwevisie.Tenslotte,gevenmidden-managersaangraagscholingenopleidingtewillenoverhoezijzelforganisatiebijdezorgteamskunnenbegeleiden.


8.ConclusiesZesthema’szijnleidendindezerapportageenvormendebasisvandeconclusiesdieweindithoofdstukpresenteren.Dethema’sgaanoverdebelevingvandeveranderingen(omdaarmeedecontexttebepalen),zelforganisatie(samenwerkinginzorgteams),leiderschap(hettypeleiderschapindezorg)enleiderschapbijzelforganisatie(hetleiderschapdatbijdraagtaanzelforganisatieenbetereprestaties).Dethema’svormendebasisvandeconclusiesvandezerapportage.Debevindingenronddezethema’sresulterenineenmodeldatinzichtgeeftinderelatiestussenleiderschap,zelforganisatieenteamprestaties.Daarmeekunnenweantwoordgevenopdevragen:

1. Welkewijzevansturingisnodigbijtoegenomenautonomie?2. Watbetekentditvoorhetwerkvandeleidinggevende?3. Watheeftdemedewerkernodigombinnendetoegenomenautonomietoteen

goedewisselwerkingmetdeleidinggevendetekomen?4. Watheeftopgelijksoortigewijzehetmidden-managementnodigvoorde

wisselwerkingmethethogermanagement?Belangrijkomtevermeldenisdatonderstaandeconclusiesbetrekkinghebbenopde45teamsenhunleidinggevendenindevieronderzochtezorgorganisaties.Deconclusiesindithoofdstukgeveninzichtinleiderschapaanzelforganiserendeteamsvoordezorgsector.Ditbetekentechternietdatalleorganisatiesindesectordezelfdeveranderingenophetzelfdetijdstipdoormaken.Daarnaastondergaanteamsbinnendezelfdeorganisatienietgelijktijdigdezelfdeontwikkelingen.Datzorgtervoordatereengrotevariëteitaanwezigisindedooronsverzameldegegevensmetvragenlijsten,interviewsenfocusgroepeninzowel2015als2016,diehelpenomeenredelijkrepresentatiefbeeldneertezettenoverderelatietussenleiderschapenzelforganisatie.

8.1Uitkomstenronddevieronderzoeksthema’sThema1:Hoerichtenzorginstellingenhunorganisatiein?Zorgorganisatieproberenhunorganisatietoekomstbestendigtehoudendoorintespelenopdeontwikkelingenindezorgsectorendesamenleving.Alleorganisatieshebbennieuweontwikkelingenmeegemaakttussenonderzoeksfase1enfase2.ZoheeftbijvoorbeeldBeweging3.0eennieuwestructuurgekregenomdezelforganiserendeteamsaantesturenenisViVa!Zorggroepbezigmethetsamenvoegenvandewoonzorgenextramuralezorg.Eénvandekenmerkendeverschillentussendevierzorgorganisatiesishetstartpuntvandeintroductievanzelforganisatie.Beweging3.0werktallangeretijdmetzelforganiserendeteams.FlorenceenViVa!Zorggroepzijnsinds2013metzelforganisatiebezig.Cedrahismomenteelineenpilotfasemetzelforganisatie.Daarnaastverschiltdebegeleidingvanzelforganiserendeteamsperorganisatie,vangebiedsmanagerstotcoaches.Alleorganisatieszijnzoekendenaareengeschiktevormvanbegeleiding,spanofcontrolenformaatvanzorgteams.Cedrahheeftmomenteelnoggroterezorgteams,somsbestaandeuit60medewerkers.Beweging3.0enViVa!Zorggroephebbenmeercompacteteamsbestaandeuit10tot15medewerkers.


Dejuisteondersteunendedienstenzijnbelangrijkvoordezelforganiserendeteamsenleidinggevenden.Alleorganisatiesgebruikenhierdigitalecommunicatiesystemenvoor.ZoiserbijvoorbeeldbijViVa!Zorggroeprecentelijkeennieuwmanagementinformatiesysteemgekomen,waarleidinggevendenkunnenzienhoedeteamservoorstaan.BijFlorencekunnendezorgteamsgebruikmakenvaneenzogenoemdedigitaalteamkompas,waarzakenalsverzuimwordenopgenomen.Ookwordendeteamsfysiekondersteunddoorcoaches,externebureausenteamadviseurs.ZomaaktCedrahgebruikvaneenexternbureaudattrainingengeeftophetgebiedvanzelforganisatie.Beweging3.0heeftnaastdegebiedsmanagerszogenoemdeteamadviseursdiedichtopdeteamszittenenhenhelpenbijdeverdereontwikkelingvanzelforganisatie.Ookmakenzijgebruikvanpraktijkondersteunersdiepraktischeassistentieaanhetteamverschaffen.Zorgorganisatiesproberenhunorganisatietoekomstbestendigtehoudendoorintespelenopdeontwikkelingenindezorgsectorendesamenleving.Alleorganisatieshebbennieuweontwikkelingenmeegemaakttussenonderzoeksfase1enfase2.Thema2:Hoebelevenzorgmedewerkersenleidinggevendendeveranderingen?Medewerkerslijkendeveranderingenindezorgronddetoegenomeneigenregievancliëntenzinvoltevinden.Medewerkersvindendieveranderingenzinvolvoorcliëntenenvoordekwaliteitvanzorg,maarzijnermindervanovertuigddatdezeookzinvolzijnvoorhetindehandhoudenvandezorgkosten.Opdatonderdeelzijnookleidinggevendenminderpositief,alvindenzijdeveranderingenopallefrontenzinvollerdanmedewerkers.Leidinggevendenzijndaarnaastgemiddeldgenomenmeerbetrokkenbijdeorganisatieveranderingendanmedewerkers.Eenmogelijkeverklaringhiervoorisdatleidinggevendenvanuithunroluitvoerigergeïnformeerdwordenomtrentorganisatieveranderingen.Uitdeinterviewsblijktdatleidinggevendenhetbeeldhebbendatleeftijdeenrolspeeltbijdehetomgaanmetdeveranderingenindezorg.Zokomtuitdegesprekkennaarvorendatouderemedewerkershetlastigervindenomdeorganisatieveranderingen“bijtebenen”.Daarnaastwordtaangegevendatdeveranderingenzowelvoordelenalsdeuitdagingenmetzichmeebrengen.Medewerkershebbenaangegevendatveranderingalleenzinheeftals“alleneuzendezelfdekantopstaan”.Daarnaastpastdevroegerevisievanbedrijfsmatigdenkenenwerkennietbijdehuidigeveranderingenwaarbijmetdetoenamevaneigenregievoordecliëntdekwaliteitvanzorgwordtbenadrukt.Hierbijwordtgestelddatsommigecliëntendeeigenregiegoedoppakken,maar“Hetheeftwelwatvoetenindeaardeomdecliëntentestimulerenzelfactiviteitenopditgebiedtelatenontwikkelen”.Medewerkersenleidinggevendenvindendevergrotingvandeeigenregievandecliëntnuttigervoordekwaliteitvandezorgencliëntendanvoordekostenvandezorg.Daarnaastzijngemiddeldgenomenleidinggevendenmeerbetrokkenbijdeorganisatieveranderingenengevenzijaandeveranderingenalsmeerzinvolteziendanmedewerkers.


Thema3:Hoewerkendemedewerkerssameninzorgteams?Deteamszijngoedinstaatomdoelgerichtsamentewerken.Ditbetekentdatteamledenelkaarwetentemotiverenentehelpenominsamenwerkingdedoelstellingentebereiken.Bijtaakgerichtsamenwerkenwordtdirecteenberoepgedaanopdeprofessionaliteitvanzorgmedewerkers.Hetblijktdateropditgebiedookgoedwordtsamengewerkt.Zowelzelforganisatiealsdematevanexternesamenwerkingmetdecliëntenhetzorgnetwerkrondomdecliëntisperorganisatieverschillend.HierzienwemetnamedatCedrahgemiddeldlagerscoortopzelforganisatieendeanderekenmerkenvanteamwerk,watnietverwonderlijkisaangezienzenognietorganisatiebreedmetzelforganisatiewerkenenrecentzijnbegonnenmetpilotteams.Vanuitdefocusgroepenmetmedewerkersblijktdatzijgemiddeldgenomentevredenzijnmethetwerkenvolgensdeprincipesvanzelforganisatie.Zeervarendatzeelkaaralsteamledenechtkunnenaanvullenenversterkenendathetmeerwaardebiedt.Ommetelkaartotbetereprestatiestekomen,iserookbehoefteaangoedeterugkoppelingenbruikbaremanagementinformatie.Opdatvlakwordtookwelgeklaagdoverdeveelheidaan(irrelevante)informatiedienu(vaakpere-mail)ophenafkomt,waarvannietaltijdduidelijkiswatzeermeemoetenofwatbelangrijkis.Teamledenzoudenonderlingmeerrelevanteinformatiewillenuitwisselen,maarwordenveelalafgeleiddoordewaanvandedag.Vasteoverlegmomentenwaardebelangrijkezakenwordenbesprokenwordeninderegelwelgebruiktenblijkenookvangrotewaardetezijn.Ookwordtdoormedewerkersaangegevendatderegistratiedruk,bijvoorbeeldhetbijhoudenvandossiersentijdschrijven,toeneemt.Enerzijdskrijgenmedewerkersmeerautonomie,terwijldezeanderzijdswordtbeteugelddoordeverantwoordingdiezijmoetenafleggenindevormvanbijvoorbeeldregistreren,tijdschrijvenenbijhoudenvandossiers.Veelalwordtnogwelgenoemddathetfeedbackgevenaancollega’salslastigwordtervaren;jezulthettochmetelkaarmoetendoenendanmissenmedewerkersweleensdehiërarchischerolvandeleidinggevendeommedewerkerssomsaantesprekenopbepaaldgedrag.Uitinterviewsblijktdatdeaanspreekcultuuronvoldoendeaanwezigis.Hetcreërenvanzo’ncultuurenhetontwikkelenvandevaardighedenomconstructieffeedbacktegeven,isbelangrijkvoorzelforganiserendeteams.

Dekenmerkenvanteamwerk(zelforganisatie,taak-endoelgerichtwerkenensamenwerkingmetcliëntenenhunzorgnetwerk)ontwikkelenbinnendezorgteamsverschillend.Dieontwikkelingvraagtveeltijdenaandachtindeorganisaties.Metnameishetcreërenvaneenfeedbackcultuurindeteamsbelangrijk,zodatteamsoptimaalkunnensamenwerken.Thema4:Hoezietleiderschapinzorgorganisatieseruit?Uitderesultatenblijktdatdemedewerkersdekwaliteitvanhunrelatiemetdeleidinggevendenbetervindendandedirectesteundiezijvandezeleidinggevendenkrijgen.Daarbijisdetendenszichtbaardaterrelatiefmeersteunvandeleidinggevendeisopteamniveaudanopindividueelniveauvoormedewerkers,watpassendisbijprincipesvanzelforganisatie.


Wanneeringezoomdwordtopleiderschapisteziendatleidinggevendenbijalleorganisatieseenlichtevormvanondersteunendpersoonlijkleiderschaphebben.Leidinggevendenstimulerenindividuelemedewerkersdaarbijinhetvindenvanoplossingen,echterwordenoplossingennogwelveelalaangereiktdoorleidinggevendenwaardoorernietaltijdsprakeisvanhetwerkelijkstimulerenvanzelforganisatiedoordeteams.Indeinterviewsisnaarvorengekomendatleidinggevendennaarhuneigenoordeelgoedopdehoogtezijnvandevaardighedendiezijmoeteninzettenbijhetaansturenvanzelforganiserendeteams.Zijgevenaanmeetedenkenmetdeteamsennaarhenteluisteren,maardatdeoplossingsgerichtheidbinnenhetteammoetliggen.Eenleidinggevendegeeftaan:“Ikstuurmedewerkersnietaan,maarcoachze”.Hierbijwordtbenadruktdatnietalleleidinggevendendenieuweondersteunenderoltoepassenendateenbalansvindentussenhetzelfinhandenhoudenentakendiezelfstandigdoorteamsmoetenwordenuitgevoerdsomslastigblijft.Daarnaastwordtsomstop-downingrijpennogwelalsnoodzakelijkgeacht,vooralophetgebiedvanfinanciën.Eenmogelijkeverklaringvoordezetendensishetfeitdatdeorganisatieszichineenveranderingnaarzelforganisatiebegeven,waarbijactiefgezochtwordtnaardemeestoptimalevormvanleidinggeven,ooktijdensdeverandering.Leidinggevendenpassenondersteunendpersoonlijkleiderschapingeringematetoeenrichtenzichsteedsmeerophetteamniveau,veelaldoordienendteamleiderschap.Hetvindenvandebalanstussenzelforganisatieensturingblijktlastig.Leidinggevendenzijnvaakgeneigdoplossingsgerichtmeetedenkenentop-downintegrijpenbijproblemen.Thema5:Welkevormvanleiderschappastbijzelforganisatie?Eénvandecentralevragenvanditonderzoekiswelkeleiderschapsstijlhetbesteingezetkanwordenbijzelforganiserendeteams.Opbasisvanderesultatenkunnenwestellendatzelforganiserendeteamshetbestegemanagedkunnenwordendooreenleidinggevendedieondersteunendpersoonlijkleidinggeeftaandeindividuelezorgmedewerker.Daarnaastishetopteamniveauvanbelangdatdeleidinggevendendienendteamleiderschaptoepast.Deleidinggevendemoetnietalleenhetteamdevrijheidenverantwoordelijkgevenomzelfstandigtewerken,maarookopindividueelniveaupersoonlijkeondersteuninggevenaanmedewerkerswanneerzijmetproblemenofissueskomen.Deresultatenlatenziendatdezevormenvanleidinggevenbijdragenaanhetsuccesvanzelforganisatie.Zelforganisatiezorgtnamelijkvooreenbeteresamenwerkingdoorhetteammetdecliëntenhetzorgnetwerkrondomdecliëntendatleidtweertotbetereprestaties.Weziengeengroteverschillentussendeorganisaties,behalvedatdeorganisatiedienognietisingerichtvolgensdeprincipesvanzelforganisatielogischerwijsgemiddeldlageropdeverschillendeteamkenmerkenscoort.Ondanksdaterdusverschillenzijningemaaktekeuzesronddeinrichtingvanzelforganisatieindeanderedrieorganisaties,lijkendieonderlingeverschillengeeneffecttehebbenophoezelforganiserenddeteamszijnenhoezepresteren.Datdeorganisatieisingerichtopzelforganisatieiswelvanbelang,maarwelkekeuzesdaarbinnenwordengemaaktisminderrelevant.Watvangroterbelangis,isdathetleiderschapdusdanigisontwikkelddathetbijdraagtaanzelforganisatieenteamprestaties.


Organisatiesdiezijningerichtvolgensdeprincipesvanzelforganisatie,hebbenteamsdiemeerzelforganiserendzijn.Vervolgensmaaktmetnamehetleiderschaphetverschil:Ondersteunendpersoonlijkleiderschapendienendteamleiderschapdragenbeideninbelangrijkematebijaaneentoenameinzelforganisatievanzorgteams.Daardoorwordtdesamenwerkingmetcliëntenenhunzorgnetwerkverbeterdennemendeteamprestatiestoe.Thema6:Welkeervaringenheefthetmanagementmethuneigenrolbijzelforganisatie?Deleidinggevendenophetmidden-managementniveauervarendathuneigenontwikkelingmeercentraalkomttestaan,doordatdeteamsmeerzelforganiserendmoetenworden.Erwordtvanheneenanderewijzevanleiderschapgevraagdenzehebbenbehoefteaanaandachtvoordieontwikkelingvanuithethogeremanagement.Dieontwikkelingkanenerzijdszittenincursussenomdatnieuweleiderschapteoefenen,maaranderzijdsookincoachingvanuitdetop,zoalsdeteamsookcoachingkrijgen.Ervarendatersteunisendatermogelijkheidisvoorruggespraak,wordtzeerbelangrijkgeacht.Daarwaardatookaanwezigis,ervarenmidden-managersdatalsprettigenbehulpzaam.Zijzienookdathetbelangrijkisbetrokkentewordenbijbeslissingenoverdeorganisatieinrichtingenbesturing.Datisnoodzakelijkomdatjuistzijdegenenzijndiezienwatdeteamsnodighebben.Daarnaastvragenmidden-managersomruimtevanuitdetop;duidelijkheidenkadersgevenhendemogelijkheidomopteamniveautekunnenacterenbijdeontwikkelingvanzelforganisatie.Herenderwordtspecifiekbenoemddatteamsdiehetgoeddoentelijdenhebbenondernieuwalgemeenbeleidvanuitdetop.Voordeontwikkelingvanzelforganisatiekandattegengesteldwerken.Naastruimte,hebbenmidden-managerstijdenmogelijkhedennodigomaandachttegevenaanteamsenmedewerkers.Deteamshebbendaarbaatbij,zolatenookderesultatenvanditonderzoekzien,maardoordegroterwordendespanofcontrolstaatdieaandachtonderdruk.Midden-managershebbendezelfdeaandachtvoorhuneigenontwikkelingnodig,zoalsdeteamsdatookhebbenbijzelforganisatie.Doorhentebetrekkenbijdeontwikkelingvanhetorganisatiebeleid,ruimteentijdtegevenvoordeontwikkelingvanhunteamsentecoacheninhunrol,kunnenzijeffectieverrichtingdeteamsopereren.

8.2InzichteninleiderschapenzelforganisatieDebevindingenronddezesthema’sindezerapportagegevendebasisvoordebeantwoordingvandevieronderzoeksvragen.1.Welkewijzevansturingisnodigbijtoegenomenautonomie?Uithetonderzoekblijktdatleiderschaperbijzelforganisatieechttoedoet.Eenbelangrijkdeelvandematevanzelforganisatievaneenteamisafhankelijkvandewijzewaaroperleidingwordtgegeven.Metbehulpvanleiderschapontwikkelddezelforganisatievanteams,verbetertdesamenwerkingmetcliëntenenhunzorgnetwerkennemendeteamprestatiestoe.Feitelijkstaanhierbijtweetypenleiderschapcentraal:

• Ondersteunendpersoonlijkleiderschap;hierbijhebbenleidinggevendenaandachtvoordepersoonlijkesituatieenontwikkelingvanindividuelemedewerkers.


• Dienendteamleiderschap;hierbijontwikkelendeleidinggevendendematevanzelforganisatievanhetteamdoorzoveelmogelijkverantwoordelijkheidinhetteamteleggen.

Hierbijmoeteenaantalzakengenoemdworden.Zoiserinalleorganisatiesnogruimteomhetleiderschapverderteontwikkelen.Metnamehetpersoonlijkeondersteunendeleiderschapwordtmaarinbeperktemategebruikt.Zowelmedewerkersalsleidinggevendenervarendatdespanofcontrol(degrotereaantallenteamsenmedewerkerswaaraanwordtleidinggegeven)daarbijindewegzit,waardoorhetlastigisiedereenopdejuistemanieraandachttegeven.Ookdienendteamleiderschapkannogverderontwikkeldworden.Aandeenekantzijnteamsgebaatbijenigecontinuïteitvanleidinggevenden;erkandanbetereenbandopgebouwdwordenenerismeerinzichtindeontwikkelbehoeften.Derelatietussenteamenleidingisdanbeter.Aandeanderekantlijktheteropdatenkeleorganisatiesbijhetaantrekkenvannieuweleidinggevendeneringeslaagdzijnleidinggevendentevindendiemeerdienendteamleiderschaplatenzien.Uiteraardisdatgeenpleidooivoorvervangingvanleidinggevenden,maareerderommeeraandachttegevenaandeontwikkelingvanleiderschapinhetalgemeen.Zozijnleidinggevendennogwatzoekendeenbestaaterinderegelnogdeneigingombijvragenoplossingsrichtingenaantedragen,inplaatsvanechthetzelforganiserendvermogenvanteamsteontwikkelen.Totslotmoetenwehieropnieuwbenadrukkendatweweliswaarverschillenhebbengezientussendedrieorganisatiesdiealwerkenvolgensdeprincipesvanzelforganisatie,maardatdespecifiekekeuzesdieorganisatiesdaarinmakenopzichgeendoorslaggevendeffecthebbenopdezelforganisatiedoorteamsofhunprestaties.Ditduidteropdathetgedragvanleidinggevendenenmedewerkersinteamsuiteindelijkbelangrijkeris,dandespecifiekekeuzesinorganisatieinrichting,facilitering,systemenendergelijke.Tegelijkertijdhebbenorganisatiesderuimteomhuneigenheidjuisttotuitdrukkingtelatenkomenindergelijkekeuzes.Daterkeuzeswordengemaaktendatzowelmedewerkersenleidinggevendenopalleniveausdaarinwordenmeegenomenisbelangrijk.Kiesdaaromalsorganisatievooralwatbijjepast.2. Watbetekentditvoorhetwerkvandeleidinggevende?Erzijntweecentraleleiderschapsstijlendiepassendzijnbijzelforganisatie.Zowelopindividueelalsopteamniveaumoetenleidinggevendenhunleiderschapnogmeeraanpassenrichtingpersoonlijkondersteunendleiderschapendienendteamleiderschap.Deleidinggevendeninonsonderzoekonderkennenhoelastighetsomsisomdezerolconsequentintevullen.Ondersteunendpersoonlijkleiderschapvraagtvanleidinggevendendatzijdegevoelensvanindividuelemedewerkerserkennenenwanneernodigookfeedbackaanindividuelemedewerkersgeven.Hierbijstimuleertdeleidinggevendedemedewerkeromzelfbeslissingentenemenendraagtzelfzominmogelijkoplossingenaan.Concretevoorbeeldenzijn:

• Recenteveranderingenbinnendeorganisatiehebbentotgevolggehaddatervooreenmedewerkereenextrawerkbelastingisgekomenendezewerkbelastingisvanblijvendeaard.Bijditvoorbeeldzaleenondersteunendeleidinggevende


aandemedewerkerdesituatieuitleggenenbezienofdezezelfvoorstellenheeftomaandenieuweeisenvanhetwerktevoldoen.

• Eenmedewerkerfunctioneertalgeruimetijdminderdananderemedewerkers.Eenondersteunendeleidinggevendezalindezesituatieenkelegesprekkenvoerenmetdebetrokkenmedewerkerenhem/haarfaciliterenomeigenoplossingentevindenvoorhetverbeterenvanprestaties.

Dienendteamleiderschapbetekentdatdeleidinggevendeverantwoordelijkhedenvoorbelangrijkebeslissingenoverdraagtaanhetteamendaarinhetteamdevrijheidgeeftomophuneigenmaniermet(somslastige)situatiesomtegaan.Eenconcreetvoorbeeldis:

• Wanneeréénvandezorgteamseenbelangrijkebeslissingmoetnemen,hoefthetteamnieteerstdeleidinggevendeomadviestevragenenzaleenleidinggevendediedienendleiderschaptoepasthetteamaanmoedigenomditzelftedoen.

Deresultatenlatenziendatdienendteamleiderschapenondersteunendpersoonlijkleiderschapbijdragenaanhetsuccesvanzelforganisatie.Leiderschapdoeterdustoebijzelforganisatie.Wathetvandeleidinggevendenverdervraagtisdatereenbalansgezochtmoetwordentussenafstandenzichtbaarheid.Zowelmedewerkersalsleidinggevendengevenaandatzichtbaarheidheelbelangrijkisterwijldatjuistdooreentoenemendespanofcontrol(meerteamsenmedewerkersperleidinggevende)endeprincipesvanzelforganisatiemindervoordehandligt.Aanwezigzijnopdewerkvloer,jemensenkennenenluisterennaarhunvragenenverhalenzijnvangrootbelang.Datstaatnietautomatischincontrastmetmeeropafstandstaan;immersdeinhoudelijkebemoeienismoetachterwegeblijvenendeteamskunnennogmeerophuneigenverantwoordelijkheidontwikkeldworden.Uitdeonderzoeksuitkomstenblijktdathethelptomnogminderoplossingsgerichtmeetedenken,maarookomandersteacterenalserproblemenoptreden.Deneigingisernogomintegrijpendoortijdelijkhetstuurovertenemen.Hetgevaarisdatereenpatroonontstaatvan“zelforganisatiezolanghetgoedgaat”,terwijljuistbijproblemenernogmeereenberoepkanwordengedaanopdenieuwevormenvanleiderschapendeverantwoordelijkheidvaneenteam.Daarbijhebbenteamsbehoefteaaneenkaderenaanondersteunendeinformatieensystemen.Vanleidinggevendenwordtgevraagddatkadermetdeteamsteontwikkelen.Duidelijkheidisdaarbijvangroterbelang,danextraregels,proceduresensystemen.Daarnaastdoenleidinggevendenergoedaanzorgvuldigmetinformatieverstrekkingomtegaan.Watheefteenteamnuechtnodig?Alsnelervarenmedewerkerseene-maileninformatie‘overload’,ofditkomtbijvasteaanspreekpunteninhetteamterecht,waarbijvaaksprakeisvaniemandineenmeerseniorfunctie.Opdatmomentkanerookweeronbedoeldeeninofficiëletussenlaaggecreëerdworden.Deteamshebbenbehoefteaandeleidinggevendealsofficieelaanspreekpuntindeorganisatie.Datgeldtnietzondermeervooralles,maarjuistvoorenkelecrucialevraagstukkenofinformatievoorziening.


3.Watheeftdemedewerkernodigombinnendetoegenomenautonomietoteengoedewisselwerkingmetdeleidinggevendetekomen?Omgoedtekunnenwerkeninzelforganiserendezorgteamsishetvanbelangdatdeteamaspecten:zelforganisatie,taak-endoelgerichtsamenwerkenensamenwerkingmethetzorgnetwerkronddecliëntindeteamsaanwezigzijn.Hetmeten,terugkoppelenenbesprekenvandezeaspectenvanteamwerkzijnbelangrijk.Inenkeleorganisatieswordterbewustgewerktmeteenteamontwikkelcyclusenteamontwikkelgesprekken.Vanuitmedewerkerswordtaangegevendaterbehoefteisaanduidelijkekaders;watervanhenverwachtwordtenwelkeverantwoordelijkhedenzijalsteamdragen.Zoalseerdergemeldisduidelijkheiddaarbijbelangrijkerdanextraregelsenprocedures.Opdemomentendatdedingengoedlopen,hebbenmedewerkersbehoefteaaneenleidinggevendediehenvrijheidgeeft,‘afwezig’is.Medewerkersgevenaandatzijopdemomentendatereenprobleemisbehoeftehebbenaaneenleidinggevendediezichtbaarenaanspreekbaaris.Eenleidinggevendezaldustijdigproblemenmoetensignalerenenregelmatigzichtbaarenaanspreekbaarmoetenzijnomdesignalenoptekunnenvangen.Hierbijzaldeleidinggevendedemedewerkersnietonnodigmoetencontrolerenofvoordevoetenlopen.Alshetgaatomhetgevenvanfeedbackenhetaansprekenvancollega’siseronderdemedewerkersbehoefteaaneen‘hiërarchischeleider’.Zowordtergezegddaterbijvoorbeeldvoorlastigekwestiesinhetteam,zoalshetvoerenvanverzuimgesprekken,behoefteisaaneenleidinggevende.Voordergelijkeproblemenkanersomszeerspecialistischekennisenkundenodigzijn,diejealsteamnietaltijdinhuishoefttehebben.Verderkanhethelpenjuistdeleidinggevendealspersoonbuitenhetteamtebetrekkenenuiteindelijkeenknoopdoortehakken,aangezienandersdeonderlingeteamrelatiesinhetgedingkunnenkomen.Teamledenmoetenimmersnogsteedsmetelkaardoordezelfdedeurkunnen.Daarnaastiserdeelseenhulpvraagomookdevaardighedenvanhetconstructieffeedbackgevennaarelkaartoeteontwikkelen.Erwordtbijdeverschillendeonderzochteorganisatiesaangegevendatdeaanspreekcultuurvooralsnogontbreektofonvoldoendeaanwezigis.Zowordtergezegd:“Watbetreftdeaanspreekcultuurisernogheelveel‘vermijdingsgedrag’”.En:“Wehebbengeconstateerddatdeaanspreekcultuurerhelemaalnietis”.Deleidinggevendekaneencoachenderolvervulleninhetcreërenvaneenaanspreekcultuurenhetontwikkelenvanvaardighedenbijmedewerkersomconstructieffeedbacktekunnengevenbinneneenteam.

4.Watheeftopgelijksoortigewijzehetmidden-managementnodigvoordewisselwerkingmethethogermanagement?Uithetonderzoekbleekdatmidden-managersindebasisdezelfdebehoeftenhebbenalsdemedewerkersinhetkadervanzelforganisatie.Midden-managersgevenaanvanhethoger-managementgraagduidelijkheidtekrijgenoverdestructurenbijzelforganisatieendetakendiezij,alsleidinggevendevandezorgteams,bijzelforganisatiehebben.Tegelijkertijdwillenzijbetrokkenwordenbijdeontwikkelingvanhetorganisatiebeleid


hieromtrent.Daarwaardatgebeurt,wordtdatdoordeleidinggevendenookalseffectieverervaren.Daarnaastwillenzijdathethogermanagementeenfaciliterendrolspeelt.Erisnaastondersteuningvandeteams,ookbehoefteaanondersteuningvandeleidinggevendevandieteams.Ditbetekentdathethoger-managementhenondersteuntwanneerditnodigis,maarookvoldoenderuimteenautonomiegeeftomaandeteamsleidingtegeven.Daarnaastwordtdevoorbeeldrolvanhethogermanagementbenadrukt,waarbijhetbelangrijkisdathethogermanagementookzelfwerktvanuitdenieuwevisie.Hetisvanbelangdatdevisie‘inallelagenvandeorganisatie’wordtdoorgevoerd.Datlaatstebetekentondermeerdatervoormidden-managersookruimtevoorzelforganisatieis.Bijvoorbeeldophetmomentdatzijziendatbepaaldeaanpakkenvoorheteneteambeterwerkendanvoorhetandereteam.Deervaringisweleensdateenveranderinginorganisatiebeleidalleteamstreftenbijdealgoedfunctionerendeteamsonbedoeldeneveneffectenheeft.Doordatzakenineensandersmoetenofalssomsdeteugelswatwordenaangehaald,ervarendeleidinggevendendathungoedeteamsinhunzelforganisatiebeperktworden.Tenslotte,gevenmidden-managersaangraagscholingenopleidingtewillenkrijgenoverhoezijzelforganisatiebijdezorgteamsverderkunnenbegeleiden.Gegevenhetbelangvanleiderschapbijdeontwikkelingenhetsuccesvanzelforganisatielijkthetvoordehandliggendomvanuitdetopopdezevraagendeanderegenoemdepuntenintegaan.

8.3LeiderschapbijzelforganisatieDezerapportageginginopdeuitkomstenvanhetonderzoeknaardeveranderenderolvanleiderschapbijzelforganisatieindethuis-enverpleegzorg.Zoalsdetitelalaangeeft;“Veranderinginleiderschap,leiderschapinverandering”kunnenweconcluderendatleiderschapverandertalsergewerktwordtmetzelforganisatie,maarookdatleiderschapeenrolspeeltinhettotstandbrengenvandeverandering.Eenbelangrijkinzichtvanditonderzoekzoukunnenwordenverwoordals:leidinggevendenkunnensomsoverbodigzijn,maarleiderschapniet.Datpastbijeenmoderneopvattingdiedeleiderzelfmindercentraalstelt,maarmeerwathijofzijdoet.Datlaatsteblijktookindethuis-enverpleegzorgvanbelang.Erwordenanderevormenvanleiderschapgevraagdensomspastdatookbeterbijandereleiders.Tegelijkertijdisleiderschapnetzogoedietsdatontwikkeldkanwordenalszelforganisatievanteams.Enbeidenzijnnodigomalszorgorganisatieverdertekomenenintespelenopdeveranderendetijden.Onderstaandmodelvatsamenopwelkewijzeleiderschapeengroteinvloedkanhebbenophetontwikkelenvanzelforganisatieinteams,waardoordesamenwerkingmetcliëntenenhunzorgnetwerkverbeterdendeteamprestatiestoenemen.Leiderschapdoetertoe,evenalsteamwerk.


Uithetonderzoekbleekdanookdaterbinnenhetbrederekadervanzelforganisatiedoororganisatiesverschillendekeuzesgemaaktkunnenworden.Diekeuzesopzichlijkenvanondergeschiktbelang.Eerdernogisvanbelangomsamenmetmedewerkersenleidinggevendenopalleniveausdekeuzestemaken,diepassenbijdeeigenheidvandeorganisatieendeeigenaardighedenvanzelforganisatie.Vervolgensishetgedragdatleidinggevendenenteamledenlatenzienvangroterbelangvoordeopbrengsten.Inalleorganisatieswordtergeworsteldmetbepaaldevraagstukken,zoweldoordeleidingalsindeteams.Hetlijkternietopdatervasteantwoordenzijndiehelpenomdievraagstukkenoptelossen.Tochzullenweaanheteindvanditonderzoekinzichtgeveninwatdieworstelingenzijn(alishetmaaromherkenningtecreëren)enenkeleaanknopingspuntenmeegevendiededialooginorganisatiesomtoteigenoplossingentekomenteversterken.AfstandenzichtbaarheidZowelleidinggevendenalsmedewerkerservareneenspanningtussendeafstanddienodigistussenzelforganiserendeteamsenhunleidinggevendenendeaandachtdieoppersoonlijkniveaunodigisomgoedtekunneninspelenop(ontwikkel)behoeften.Beidendragenimmersbijaanhetontwikkelenvanzelforganisatie.Inhoudelijkeafstandkanbehulpzaamzijnomteamsechtzelfophunprofessioneleverantwoordelijkheidtelatenontwikkelen.Fysiekeafstandlijkthetcontactmakenmetdewerkvloerindewegtezitten.Leidinggevendenenteamszoudendebalanskunnenzoekenopdemomentendatophetgesprekzogevoerdwordt,dateraandachtisvoordemedewerkers,maardeinhoudzoveelmogelijkbijhengelatenwordt.KadersenzelforganisatieHetiswatzoeken,maarzelforganisatieblijktomkaderstevragen.Zowelleidinggevendenalsmedewerkershebbendaarbehoefteaan.Hetlijkteropdatmetnamedebetrokkenheidvanbeidenbijhetformulerenervanvanbelangis.Dekadersgaandaneerderoverwaterwelmag,danoverbeperkingendoorregelsenprocedures.Kaderszijnerdusomduidelijkheidtecreërenenwordenidealitergebruiktomteamsdiealgoedzelforganiserendbezigzijn,daarinniettebeperken.ZelforganisatieenorganisatieDitiseenworstelingdienauwsamenhangtmetdevorige.Daarinziejedatervraagstukkenzijnoverwatdeinformatiemoetzijndieteamskrijgenenwelkesystemenernodigzijnomdatvoorelkaartekrijgen.Iedereenlijkteromtevragen,maarookopzijnofhaareigenmaniereisenaantestellen.Enkelevandedeelnemendeorganisatieszijnopbepaaldefrontenalvermethetinrichtenvanhandzamesystemendieteamskunnengebruikeninhetverkrijgenvanmanagementenstuurinformatie.Tegelijkertijdlijktheteenblijvendvraagstukinditinformatietijdperkoverwateenteamnuwelofnietnodigheeft.Leidinggevendenervareneengroteinformatie‘overload’(metname

Dienend teamleiderschap

Ondersteunendpersoonlijkleiderschap

Zelforganisatie Teamprestaties Samenwerkingmetcliëntenen

netwerk


peremail)enzijngeneigdomvanuitdeprincipesvanzelforganisatiezoveelmogelijkdoortesluizennaardeteams,dievervolgensdezelfdedrukervaren.Daarnaastisereentendenszichtbaardatmedewerkerseengrotereregistratiedrukervaren,welkeopgespannenvoetstaatmetdeprincipesvanzelforganisatie.Metnameoporganisatieniveaukunnenoverdezethema’sinoverlegbeterekeuzesgemaaktworden.


OnderzoeksteamDeledenvanhetonderzoeksteamzijnverbondenaanhetCentreforPublicHumanResourceManagementandChange(PHRC),vandeafdelingBestuurskunde,ErasmusUniversiteitRotterdam.Hetteamheeftkennisenachtergrondinverschillendewetenschappelijkedisciplines;bestuurskunde,bedrijfskunde,psychologieensociologie.Deonderzoekerscombinerenhunexpertiseoverleiderschap,verandermanagement,teamwerk,professionalsindepubliekesectorenpersoneelsbeleid.

OnderzoekerenProjectleiderDr.BenKuipersContact:[email protected]@fgga.leidenuniv.nlUniversitairhoofddocentaandeErasmusUniversiteitRotterdamendeUniversiteitLeiden.Onderzoekerenadviseurophetgebiedvanverandermanagemententeamwerk.Wondiverse(inter)nationalepraktijk-enwetenschapsprijzenvoorzijnonderzoeknaarteamsenisco-auteurvanhetboek“DekrachtvanHighPerformanceTeams.”OnderzoekerProf.Dr.BramSteijnHoogleraarophetgebiedvanHRMindepubliekesector.HijbegeleidtdiversepromovendiophetgebiedvanHRMindepubliekesector,isveelgevraagdsprekerenleidtdeonderzoeksgroepPublicHRandChangeaandeErasmusUniversiteitRotterdam.OnderzoekerDr.LarsTummersOnderzoekerendocentgespecialiseerdinpubliekleiderschapeninnovatieenvoormaligconsultantbijPWC.Gepromoveerdopeenonderzoekoverdeweerstandvanprofessionalstegennieuwbeleidviahetconceptualiserenvanbeleidsvervreemding.

OnderzoekerDr.DennisdeKoolOnderzoekerverbondenaanRisbo,eenonafhankelijkinstituutvooronderzoek,trainingenadvies,verbondenaandeFaculteitderSocialeWetenschappenvandeErasmusUniversiteitRotterdam.In2007gepromoveerdaandeErasmusUniversiteitRotterdamopeenonderzoeknaardedoorwerkingvanmonitoringininterbestuurlijkerelaties.

OnderzoekerDrs.PeterSiep†(1974-2015)WasalsonderzoekerverbondenaanRisbo,eenonafhankelijkinstituutvooronderzoek,trainingenadvies,verbondenaandeFaculteitderSocialeWetenschappenvandeErasmusUniversiteitRotterdam.HadervaringinverschillendedomeinenzoalsdeNederlandsepolitieenhetonderwijsenkernexpertiserondpolitiek-bestuurlijkeenorganisatievraagstukkenendebetekenisvanICT.

OnderzoeksassistentAliciaSlooffBachelorstudentBestuurskundeenRechtenaandeErasmusUniversiteitRotterdam.Aliciaheeftervaringinhetassisterenbijwetenschappelijk,bestuurskundigonderzoekaandeFSW.OnderzoeksassistentNicoleBrahamBScResearchMasterstudentinPublicAdministrationandOrganisationalScience.BachelorbestuurskundeafgerondmeteenHRMgerichtonderzoeknaarlevensfasebewustpersoneelsbeleidindeVVT-sector.


OnderzoeksassistentMarionHerderBScResearchMasterstudentinPublicAdministrationandOrganisationalScience.BachelorbestuurskundeafgerondinhetdomeinPubliekManagementoverinformatieuitwisselinginVeiligheidshuizen.OnderzoeksassistentMartheGansBachelorstudentSociologieenWijsbegeertevaneenwetenschapsgebied.MartheheefthetFSWHonoursProgrammeafgerond,waarinzijzichspecialiseerdeindedecentralisatievandejeugdzorg.

Verandering in leiderschap, leiderschap in verandering ... · wisselwerking met leidinggevenden,...

Documents

Transcript of Verandering in leiderschap, leiderschap in verandering ... · wisselwerking met leidinggevenden,...