19vebo visieM a g a z i n e v a n V e b o B u n s c h o t e n a u g u s t u s 2 0 0 6

"Wij verkopen zaagsneden.

Eigenlijk niets dus."

Esonstad: herrijzenis of legende?

In de wolken met staal

Meten versus beleven

De Hooge Stinsen ferfraait it sintrum

fan Drachten

�

“Wij verkopen zaagsneden. Eigenlijk niets dus.”

De steenstrips op de plafondplaten die Vebo

voor het Arcade-project in Eindhoven maakte

(zie Vebo Visie nr. 17), zijn wederom gezaagd

door Deko. ‘Wederom’, want dit bedrijf ver-

zaagt álle bakstenen die Vebo nodig heeft voor

haar Zelfdragende BaksteenBeton-producten.

Wim Schennink vertelt: “Voor Vebo maakt

Deko jaarlijks niet minder dan één miljoen

zaagsneden. Met in totaal ca. 17 miljoen

bewerkte stenen op jaarbasis (1� miljoen hier

Wim Schennink, van Deko Steenzagerij uit Ooij, lacht hartelijk na het

doen van bovenstaande uitspraak. Een uitspraak die symbool is voor de

bescheidenheid van Europa’s grootste steenzagerij. Objectief gezien is het

nog waar ook: als Deko een baksteen doorzaagt en je de twee helften van

elkaar haalt, blijft van de zaagsnede niets over.

in Ooij, 5 miljoen bij onze vestiging in het

Duitse Uelzen) zijn we inderdaad de grootste in

Europa. Overigens doen we meer dan alleen

stenen (ver)zagen. We kunnen ook rockfacen

(opruwen van de zichtzijde zodat een rotsachtig

uiterlijk ontstaat), zandstralen, trommelen

(voor het ‘oud’ maken van stenen) en stenen

verlijmen. Bij dat laatste verlijmen we in

willekeurig verstek gezaagde stenen om daar

weer hoekstenen mee samen te stellen.

Wat overigens een steeds groter deel van ons

orderpakket vormt, is het maken van monster-

panelen. In die discipline hadden we zo’n vijf

jaar geleden drie man aan het werk, nu zijn dat

er al zes en soms zelfs zeven. Maar om op onze

‘core business’ terug te komen: stenen (ver)zagen

doen we al meer dan 30 jaar. We zagen ze tot

steenstrips, sparren (overlangs doorgezaagde

bakstenen), koppen en drieklezoren. Ook kunnen

we ze tot hoeken verzagen.”

3

“Wij verkopen zaagsneden. Eigenlijk niets dus.”

Aantallen De afzet van Deko ligt voor ± 80% op de

Europese markt, voor de rest op de

Nederlandse. Wim Schennink: “We hadden

al een belangrijk deel van de markt in de

Benelux en Duitsland in handen, maar daar

kwamen bijvoorbeeld Denemarken, Polen,

Tsjechië, Italië en Rusland bij. Momenteel

leveren we zelfs steenproducten aan Japan,

het Midden-Oosten en het Verre Oosten.”

Aantallen? Vorig jaar verwerkte de Nederlandse

vestiging van Deko in totaal tussen de elf en

twaalf miljoen stenen. Per dag worden

1000 m� strippen en 10.000 hoeken gezaagd,

en �0.000 stenen gerockfaced.

“Je zou het misschien op het eerste gezicht niet

vermoeden, maar er komt regelmatig nog heel

wat ambachtelijk handwerk bij Deko om de

hoek kijken”, vertelt Wim Schennink. “Bij

vormstenen bijvoorbeeld: die worden van

diverse kanten gedeeltelijk ingezaagd, waarna

het te verwijderen deel er met de hand wordt

uitgehaald. Eventuele steendeeltjes die blijven

zitten, worden met een handfreesje weggeslepen.

Ook kunnen zaagvlakken weer worden bezand,

om zo het zaagvlak hetzelfde aanzicht als de

rest van de steen te geven.”

Stenencirkel Bij Deko werken in totaal 50 mensen. De dage-

lijkse bedrijfsvoering wordt verzorgd door twee

mensen. Frank Jansen is verantwoordelijk voor

het meer extern gerichte deel, terwijl Wim

Schennink de meer intern gerichte zaken als

planning en productie onder controle houdt. Hij

is tevens aanspreekpunt voor Vebo. “De stenen

die Deko verzaagt, worden allemaal aangeleverd,

in Vebo’s geval door hun opdrachtgevers. In

enkele gevallen stuurt Vebo van tevoren proef-

stenen. Op basis daarvan beoordelen we of dat

type steen geschikt is om te zagen. Daarbij letten

we streng op zaken als consistente kwaliteit en

perforatie. Ingangscontrole en het daarbij signaleren

van kleur- en breukfouten is dan ook een belang-

rijk deel van onze werkzaamheden. De uitval die

deze selectie oplevert wordt zo snel mogelijk

weer aangezuiverd.

Na het uittekenen van het plakpatroon op de

ZBB-elementen en het uitrekenen van de totale

aantallen roept Vebo de totale steenhoeveelheden

af. Na aflevering bij ons gaan we met het eigenlijke

zaagwerk aan de slag, overigens met machines

die helemaal door onszelf ontwikkeld zijn. Na

het retourtransport plakken de vakmensen van

Vebo’s ZBB-afdeling de steenstrips/gezaagde

steenproducten zeer nauwkeurig op hun beton-

producten.”

Waarmee de ‘stenencirkel’ rond is. En ook al

“verkoopt Deko niets”, de samenwerking met

Vebo leidt voor alle betrokken partijen al jaren

tot heel veel.

AC

HT

ER

GR

ON

D

Steenstrips: enkele veel voorkomende toepassingen• togen met een rollaag boven ingangen

• lateien met rollagen

• lateien met doorlopend metselwerk

• veel vormen van balken, traditioneel gewapend,

driezijdig beplakt

• radiuselementen met rollagen en doorlopend

metselwerk

• vrijhangende metselvormen zoals galerijplaten

met beplakte onderzijden (aanzien van zwevend

metselwerk)

• lateien beplakt als hanenkammen (strekkenlaag)

De vormgeving van het project stemt dan ook

overeen met de historische waarde van de

locatie (zie kader). Esonstad omvat een in oude

stijl gebouwde kern - compleet met toegangs-

poort, stadsplein en ‘waaggebouw’ - waar 141

recreatiewoningen, een aantal winkels en

horecavoorzieningen met elkaar gecombineerd

zijn. Aan de rand, op twee ‘eilanden’, worden nog

eens 106 recreatiewoningen gebouwd, in afwij-

Project: recreatiepark Esonstad, Oostmahorn

Opdrachtgever: Woonveste BV, Mierlo en

Geveke Ontwikkeling BV, Slochteren

Aannemer: Geveke Bouw B.V., vestiging

Heerenveen

Architect: Lanfermeijer Seelen Weijer

Architecten (LSWA), Oirschot

kende, moderne vormgeving. Alle vakantie-

woningen zijn in eerste instantie koopobjecten

voor particulieren. Desgewenst kunnen zij de

woningen verhuren via Landal GreenParks.

Esonstad beschikt verder over een camping, een

dagstrand, een zwembadcomplex, sportvoor-

zieningen, een jachthaventje en zelfs een sluis om

met de boot het Lauwersmeer en de Waddenzee

op te kunnen. De veerboot naar Schiermonnikoog

is vanuit Esonstad lopend te bereiken, de zeehon-

den in Pieterburen zijn de dichtstbijzijnde buren.

‘Geprefabte’ schoorstenen“Met het ‘nieuwe oude’ vestingstadje zijn we nu

klaar”, vertelt Onno Redeman, projectleider bij

hoofdaannemer Geveke Bouw. “Als je bedenkt dat

het hier begin vorig jaar nog allemaal polderland

was en dat we een paar weken stil hebben gelegen

4

Mooi gelegen aan het Lauwersmeer heeft ‘Esonstad’ haar eerste

bewoners omarmd. Het splinternieuwe recreatiepark is gebouwd

op een plek met een rijke geschiedenis.

door de sneeuwstorm die het noorden van het

land een tijd lam legde, krijg je een beetje een

voorstelling van het bouwtempo dat hier nodig

was. De oplevering in mei �006 was nu eenmaal

een hard gegeven. We begonnen met vijf huizen

per week en eindigden met zeven, waarbij ook 1�-

persoonswoningen met drie badkamers. Zéker in

dit soort projecten kan ik me niet veroorloven met

de eerste de beste onderaannemers in zee te gaan.

Vandaar dat we ook hier voor Vebo hebben geko-

zen. We hebben erg veel klein prefab van ze

betrokken, in veel verschillende detailleringen en

maten: afdekbanden, raamdorpels, kolommen,

timpanen, gevelbanden, schoorsteenplaten,

afdekkers enz. Om de snelheid erin te houden,

ga je slim denken. In overleg met Vebo hebben we

de schoorsteenplaten al in een vroeg stadium laten

komen. Op die manier konden de metselaars op

de grond alle schoorstenen al prefabriceren, waar-

na we ze op de daken hebben gehesen. Dat spaar-

de niet alleen manuren, maar ook steigerkosten!”

Vak apart“Eigenlijk alle prefabproducten waren buiten-

standaard. De afdekkers op de trapjes van de

trapgevels bijvoorbeeld hebben bij bepaalde

huizen andere breedtematen dan de topafdekkers

van die gevels. Omdat we in de voorbereiding al

wisten dat al die maten en verschillende vormen

een flinke prefabkluif zouden opleveren, hebben

we zelf alles al terdege voorbereid en konden we

dus heel gericht offerte bij Vebo aanvragen. Na

goedkeuring werd alles bij hen uitgewerkt, wat

resulteerde in een omvangrijk boekwerk met

daarin alle producten met nummers en tekenin-

gen. Dat werkte op de bouw erg prettig. We wil-

den alles zoveel mogelijk bulk uitgeleverd krijgen,

omdat voor ons op die manier het best de gang

erin te houden was. Met ons tijdelijke ‘tasveld’

waren we zo onze eigen prefabbeton-voorraad-

houder. Het boekwerk was daarbij een betrouw-

bare leidraad.

En wat er ook van de vrachtwagens kwam, het

was allemaal perfect van kwaliteit en kleur. Er

hoefde, zeker gezien de omvang van alles, maar

heel weinig overgemaakt te worden, en anders

loste Vebo’s servicedienst kleine beschadigingen

op. Mooi voorbeeld van het concreet inhoud

geven aan het begrip ‘meedenken’: hun service-

dienst liet een zak met mortel achter, zodat we zelf

eventueel ook nog aan de slag konden. Hoewel dit

toch echt wel een vak apart is.”

Neerleggen, afkitten Het Waaggebouw wordt de belangrijkste horeca-

voorziening in het stadje. De kolommen daarvan

zijn in één keer gestort, de sokkels waar ze ‘op’

staan, in twee keer. Eigenlijk staan de kolommen

op de grond en zijn de sokkels eromheen gelegd

en vastgekit. De heer Redeman: “Ook weer zo’n

letterlijk mooi voorbeeld van de kwaliteit van het

prefab: de sokkels pasten mooi sluitend rond de

kolommen, echt perfect. Wat ook geldt voor de

flinke dorpels die aan de langskanten van het

gebouw tussen de kolommen zijn gelegd. Om

de lengten te overbruggen, liggen er tussen de

kolommen steeds drie dorpels. De delen links en

rechts van het middendeel hadden een ronde

uitsparing waarin de sokkels van de kolommen

werden opgenomen. Het was een kwestie van

neerleggen en afkitten.”

Esonstad: herrijzenis of legende?

pR

Oj

EC

T

5

EerbetoonEsonstad wordt in vroegmiddeleeuwse kronie-

ken al genoemd als een vesting die nagenoeg op

dezelfde plaats lag als het huidige stadje. Een

versterkte wal en een gracht moesten aanvallen

van de Noormannen vertragen. De naam ver-

wijst naar de oeverstrook langs de Ee, een van

de vele Friese riviertjes hevige stormen en over-

stromingen. De Friezen verbonden de terpen

met dijkjes en creëerden zo de eerste

Nederlandse kleinformaat-polders. “Deur een

ongehoorde, seer hoge watervloed” werd de

vestingstad in 1�30 voorgoed verzwolgen, zo

beweren de kronieken. Het is echter nooit bewézen

dat Esonstad bestaan heeft. Zo’n 50 jaar geleden

werden in de voormalige Lauwerszee mogelijke

restanten van de vesting ontgraven, waarbij de

wetenschap verdeeld was over de oorsprong

hiervan. Esonstad werd een legende, het nieuwe

Esonstad kan men zien als een eerbetoon.

pR

Oj

EC

T

6

De gezinnen ontwerpen hun eigen huis en laten

dit bouwen in Lelystad. De 16-delige serie ver-

toont alle processen die hiermee gemoeid zijn,

van vergunningen, financiering en ontwerp tot en

met afbouw en inrichting. ‘Wonen in de wolken’

zal vanaf zondag 3 september a.s. wekelijks

worden uitgezonden op RTL4. De titel van het

programma is niet uit de lucht komen vallen.

De kavel waarop de huizen worden gebouwd, is

een eilandje dat van bovenaf de vorm van een

wolk heeft. De enige straat op het eiland heet dan

ook ‘In de Wolken’. De woningen worden

gebouwd rondom een centraal plein, op een van

de hoeken van het eiland komen garages en een

ruime parkeerplaats.

Terug naar de middeleeuwenIn totaal worden er negen woningen gebouwd,

waarvan vier bouwblokken voor de ‘tv-gezinnen’.

Voor een van die bouwblokken, een ‘middel-

eeuwse’ kasteelwoning, leverde Vebo Staal het

ondersteunende staalwerk. Een ander bouwblok

wordt als ‘�-onder-1-kap-kasteel’ gebouwd; het

terug-naar-de-middeleeuwen-gevoel met het com-

fort van �006 spreekt veel mensen blijkbaar aan.

Ook in dit kasteel en in ‘het Tolhuys’ (weer een

heel anders vormgegeven woning, beide geen

onderdeel van de reality-serie) zijn producten van

Vebo Staal terug te vinden. Voor de andere bouw-

blokken was geen staalwerk nodig omdat ze geen

metselwerkgevels maar een andersoortige gevel-

afwerking krijgen, zoals stucwerk.

Jeroen Heydra, bedrijfsleider bij Dura Vermeer

Bouw Hengelo B.V.: “Het meeste betrof redelijk

recht-toe-recht-aan lateiwerk. Hoewel, bij een van

de kastelen liggen de muurdammetjes tussen de

Vanaf september aanstaande kan men op de televisie een nieuwe reality-serie

volgen. In deze serie, ‘Wonen in de Wolken’, volgt de camera vier gezinnen

tijdens het gehele proces van het verwerven van hun eigen droomhuis.

Vier ‘woonfantasieën’ die werkelijkheid worden.

Project: woningproject

‘Wonen in de Wolken’, Lelystad

Opdrachtgever: LATEI Projectontwikkeling,

particuliere bewoners

Aannemer: Dura Vermeer Bouw Hengelo B.V.

Architect: KOW Architecten (KOW Groep),

Den Haag

7

In de wolken met staal

raampuien iets naar achteren. Daarom hebben we

Vebo geïnstrueerd iets van het ondersteunende

deel van die lateien weg te zagen. Anders zou

dat in het terugliggende deel van de gevel

zichtbaar zijn.”

BloemkozijnenHet andere kasteel is een twee-onder-een-kap en

uitgevoerd met zogenaamde bloemkozijnen, een

soort erkerachtige kozijnen. “Ze lopen op de vier

hoeken van het gebouw haaks om die hoeken

heen”, vervolgt de heer Heydra, “en steken iets

naar buiten. Samen met de gemetselde kantelen

krijg je zo het effect van een kasteel met vier

‘hoektorentjes’. De bovenkanten van de bloem-

kozijnen zijn afgewerkt met zink. Om het

metselwerk erboven op te vangen, heeft onze

werkvoorbereiding haakse geveldragers uitge-

dacht. Vebo zette dit soort details om in teken-

werk dat weer ter controle naar ons toe kwam.

Pas nadat onze opmerkingen en die van de con-

structeur waren verwerkt en alles door ons

akkoord was bevonden, kwam het pakket met de

definitieve tekeningen. Dat hele papieren voorwerk

heeft Vebo uitstekend voor elkaar. Ook de kwaliteit

en de labeling van de producten trouwens. Alles

kwam op pallets in folie verpakt, prima.”

pR

Oj

EC

T

‘Wonen in de Wolken’ Project ‘Wonen in de Wolken’ wordt gekenmerkt door een bijzonder grote ontwerpvrijheid. Vrijwel

alles kan. Een van de speerpunten van de welstandscommissie van Lelystad is namelijk de stimulatie

van particulier opdrachtgeverschap. Het bouwteam van dit project wordt gevormd door de bouwer, de

architect, de projectontwikkelaar en de constructeur. Wat het team anders dan andere maakt, is dat

ook de particulieren regelmatig deel uitmaken van de bouwteamvergaderingen. Door dit nauwe overleg

worden de budgetten goed bewaakt. Een woning als een kasteel of een Toscaanse villa brengt nu een-

maal praktische beperkingen en financiële gevolgen met zich mee. Alle partijen doen hun best alles zo

dicht mogelijk bij de oorspronkelijke ontwerpen te houden. Omdat het een gesponsord tv-programma

betreft, worden de bewoners voor een deel tegemoet gekomen in hun wensen, maar

uiteindelijk moeten ze toch zelf het volledige cascobedrag op tafel leggen dat voor elk

van de droomhuizen uit de calculator is gekomen.

8

In ‘Nederland regeltjesland’ is er bijna niets dat níét

aan regels, wetten, eisen, normen en voorschriften

moet voldoen. Des te vreemder is het dan ook dat

de stroefheid van beloopbare betonoppervlakken

(voornamelijk balkon- en galerijplaten) nergens

specifiek in eisen is vastgelegd. Ook niet in het

Bouwbesluit. Dit dilemma speelde bij Vebo al jaren

geleden. We produceren grote hoeveelheden

beloopbare betonelementen die lange tijd intensief

belopen worden. Praktisch alle beloopbare opper-

vlakken voeren wij uit in ons bekende, zelf ontwik-

kelde Vebo-wafelmotief. Zijn waarde bewezen in de

praktijk, maar nooit onderworpen aan objectieve

testen met bijbehorend cijfermateriaal. Vanuit de

marktbehoefte aan vastlegging van stroefheidseisen

organiseerde de Stuurgroep Experimenten

Volkshuisvesting (SEV) in �001 een workshop

‘Antislip’. Tijdens de workshop werd onder meer

duidelijk dat de voorhanden zijnde beproevings-

methoden geen grenswaarden (eisen waaraan men

moet voldoen) aangaven of onvoldoende reprodu-

ceerbaar bleken. Of teveel afhankelijk waren van

uitvoering en uitvoerder! De roep om een duidelijk

beproevingsprotocol was geboren.

Nederlandse Technische AfspraakNa een tweede workshop in �00� kon een

beproevingsprotocol worden vastgelegd. Dit kon

op korte termijn niet worden verheven tot

Nederlandse Norm, onder meer door verschillen-

de brancheregels en door verschillende branche-

eigen meetmethoden. Om het protocol toch te

kunnen gebruiken, publiceerde het NEN het

protocol als Nederlandse Technische Afspraak

(NTA). Kort gezegd weerspiegelt een NTA de

laatste stand van de techniek van (het proces om

te komen tot) een bepaald product. Een NTA is

niet meer dan een aanbeveling.

Vebo’s eerste onderzoek Vebo kent en neemt haar verantwoordelijkheid. In

�00� laat het bedrijf op eigen initiatief bij TNO

twee testmethoden uitvoeren op glad, gestraald

en Vebo-wafelmotief betonoppervlak. De test-

metho-den en de toetsingscriteria waren conform

de ‘NTA 7909, wrijvingseigenschappen van

vloeren - protocol voor beproeving en eisen’. Van

dit laboratoriumonderzoek was de belangrijkste

conclusie dat de drie Vebo-betonvloeroppervlak-

ken aan de NTA-toetsingscriteria voldeden.

Echter, al tijdens de workshops bleek dat deze

ingewikkelde materie de daaropvolgende jaren in

beweging zou blijven. Tot en met nu aan toe. Nog

steeds staat bijvoorbeeld de juistheid van de

gestelde toetsingscriteria, zoals de minimale en

maximale grenswaarden, voor de verschillende

vloer-productgroepen ter discussie.

Vebo’s aanvullende onderzoekVoor bepaalde beloopbare oppervlakken, beton-

straatstenen en tegels bijvoorbeeld, zijn er nu

Nederlandse en Europese normen voorhanden. In

die normen zijn testmethoden omschreven op

basis waarvan Vebo eind vorig en begin dit jaar

aanvullende testen heeft laten uitvoeren. Deze

normen zijn niet specifiek voor prefabbeton-

loopvlakken geschreven, maar duiken (bij gebrek

aan wettelijke regelgeving) toch wel eens op in

bestekken waar onze industrie mee te maken

heeft. Verre van ideaal natuurlijk. Want welke

norm, welke testmethode geeft het beste vergelij-

kingsmateriaal voor verschillende loopvlakken

van prefabbeton? Om een voorbeeld te geven: één

van de vijf tot nu toe gehanteerde testmethoden is

de (inmiddels verouderde) Leroux-meting.

Daarbij komt een rubberblokje met een

slingerende beweging in contact met het te testen

oppervlak. Een gestraald betonoppervlak geeft

daarbij een betere uitkomst (is dus stroever) dan

het Vebo-wafelmotief. Dit heeft een logische

verklaring. De piramidestructuur van het wafel-

motief geeft minder raakvlak met het rubberblok

dan een gestraald oppervlak. De poriënstructuur

van een gestraald oppervlak zal in de praktijk

echter sneller dichtslibben. Door de meer open

structuur van het Vebo-wafelmotief zal deze zijn

antislipfunctie in de loop der tijd beter behouden!

LoopbelevingAlle testmethoden met gestelde grenswaarden

geven voor de verschillende oppervlakken (ook

het gladde!) van Vebo’s prefabbetonplaten een

voldoende tot meer dan voldoende stroef beeld te

zien. Absoluut gezien is een vers gestraald beton-

oppervlak in de vijf testsituaties het stroefst. Maar

is ‘het stroefst’ ook ‘het veiligst’? Denk aan het

risico van struikelen! En daarbij, het meten van

stroefheid heeft geen directe relatie met het gevoel

dat de beloper op verschillende oppervlakken

ervaart. Uit verschillende testmethoden blijkt dat

ook Vebo’s gladde oppervlakken stroef genoeg

zijn, maar toch zie je mensen altijd voetje voor

voetje over dit soort oppervlakken voortschuife-

len. Waarbij het psychologische effect zelfs kan

zijn dat men door het omzichtige loopgedrag

eerder ten val komt.

Uit onze langdurige ervaring en terugkoppeling

van gebruikers blijkt dat het Vebo-wafelmotief de

meest zekere ‘loopbeleving’ oproept. Vaak wordt

een gestraald oppervlak gekozen om visuele

redenen. Dit wordt tijdens gebruik in natte

omstandigheden op termijn als iets minder stroef

dan het Vebo-wafelmotief ervaren.

Vebo heeft verschillende testmethoden laten

uitvoeren. Uit de methode ‘Stapsimulator’ blijken

bevindingen die het best aansluiten bij de

beleving van de uiteindelijke gebruikers van onze

producten. Andere testen staan nog te ver af van

het gebruiksdoel én van het feitelijke gebruik van

een geruwd/ongeruwd prefabbeton-loopvlak.

Typisch een kwestie van het ‘beleven’ van de prak-

tijksituatie versus het ‘meten’ van de testsituatie!

AC

HT

ER

GR

ON

D

Praat u mee? Zoals u merkt laat het onderwerp van dit artikel

ruimte voor discussie, bijvoorbeeld over het

opsplitsen van de bestaande normen in eisen voor

binnenvloeren en eisen voor buitenvloeren. Die

discussie willen we dan ook graag met u voeren!

Dialoog binnen en tussen de betrokken groepen

brengt ons verder, is daarbij ons devies. Heeft u

over het onderwerp ‘stroefheid’ een mening, een

stelling, een vraag, laat het ons weten.

Bel of mail met Gérard Hagmolen of Ten Have,

(033) �99 �6 58, ghagmolen@vebo-beton.nl.

Meten versus belevenMeten versus belevenVebo-producten doorstaan stroefheidstesten

De prefabtrein dendert voort

CO

Lu

MN

9

“Onlangs hadden wij een sollicitant voor de functie

‘hoofd van de constructieafdeling’. Op de vraag hoe

hij een constructie over het algemeen zou aanpak-

ken, zei hij dat hij de opdrachtgever verschillende

uitvoerbare constructies zou voorstellen en dat hij

dan meestal bij een prefabconstructie eindigde.

Dat deed mij denken aan het moment dat ik in

1968 als vers afgestudeerde civiel ingenieur tot

hoofd van de constructieafdeling van ons bureau

werd gebombardeerd. Voor zover ik mij kan

herinneren, kwamen de meeste prefabbeton-

toepassingen toen voor in beganegrondvloeren

van woningen (‘balkjes- en broodjesvloeren’)

en natuurlijk als voorgespannen liggers in de

bruggenbouw. O ja, prefabbetonnen lateien

werden ook hier en daar ter vervanging van ter

plaatse gestorte lateien toegepast.

In de loop der jaren is het aandeel prefabelemen-

ten in de bouw gestegen. Drie jaar geleden

maakten wij het summum mee toen wij de con-

structie van 600 woningen in Amsterdam kregen.

Het eerste deel werd geheel ter plaatse gestort.

Toen wij het tweede deel op dezelfde manier

uitvoeringsgereed hadden aangeleverd, kwam

plotseling het bericht dat aannemer en opdracht-

gever hadden besloten de gehéle draagconstructie

- inclusief de fundatie! - in prefabbeton uit te

voeren. We zijn netjes betaald en hebben bereke-

ningen en tekeningen aangepast.

Toen wij eind jaren-70 met architect Piet Blom

’t Speelhuis in Helmond ontwierpen, kwamen daar

heel moeilijke balustrades langs de vides in voor.

Aannemer Fons Adriaans heeft het geheel ter plaatse

gestort. Nadat de grindnestjes professioneel waren

bijgewerkt, zag het er fantastisch uit. Zoiets zou

tegenwoordig, zeker weten, worden geprefabriceerd.

Hoe gaat het nu verder?Nederland heeft een metselwerkcultuur. Waarom

ook niet? Metselwerk heeft een uitstekende prijs-/

kwaliteitsverhouding. Vandaar de logische combi-

natie tussen prefabbeton en geprefabriceerd met-

selwerk, met name waar het gaat om woning-

bouw. De ‘Stichting de Metselfabriek’, waar de

aannemersorganisatie Bouwend Nederland en de

baksteenindustrie in deelnemen, heeft het voor-

touw genomen. Er zijn al ondernemingen bereid

gevonden hun nek uit te steken door een proef-

project te starten waarin prefab metselwerk wordt

toegepast. Het betreft een buitenspouwblad van

volle gelijmde bakstenen, verbonden met een

5 cm dikke opgestorte, licht gewapende krimpar-

me beton. Het geheel wordt begeleid door TNO.

We zijn ervan overtuigd dat deze ontwikkeling

wordt doorgezet. De ondernemingen waar het

prefab metselwerk zal worden gemaakt, zijn naar

onze mening díé fabrieken die nu al op grote

schaal betonnen prefabelementen maken.

Wellicht neemt Nederland hierin het voortouw,

zoals onze prefabindustrie altijd al een voorloper

is geweest. Uiteindelijk doel is natuurlijk in één

keer een hele gevel dicht te zetten, zoals bij ons

octrooi is voorzien.

Wie durft?!”

Ir. H.P. Kieft

directeur Beltman

Architecten &

Ingenieurs bv

Wat is onze bijdrage in de prefabtrein?De trein dendert voort. Als professionals weten we

allemaal hoe dat komt. Prefab wordt toegepast als

het goedkoper, beter en/of sneller is. Enkele jaren

geleden kwam een oud-studiegenoot, die zijn hele

carrière in de prefabbeton heeft gewerkt, bij ons

in Enschede op bezoek. Hij liep met ideeën rond

om woningen op een nieuwe manier te prefabri-

ceren. We concludeerden dat op een gedeelte van

zijn plan wellicht octrooi aan te vragen was. Na

diverse ontwikkelingen, gesprekken met een

octrooigemachtigde en een nieuwheidsonderzoek

werd in mei �003 octrooi aangevraagd en in

november �004 uitgereikt.

Waar gaat het hier om?Officieel gaat het om “fundatiebalken elimineren-

de zelfdragende prefabbetonnen gevelelementen”.

Het betreft een betonnen binnenspouwblad, aan

elke zijde opgelegd op een punt van de woning-

scheidende fundatiebalk of een fundatieblok. Het

element houdt niet bij de beganegrondvloer op,

maar loopt door tot aan de voorgeschreven diepte

in verband met de vorstkering. Fundatiebalken

onder de langsgevels zijn dus niet meer nodig.

Het buitenspouwblad kan op diverse manieren

aan het element worden toegevoegd: traditioneel

metselwerk op de bouwplaats, metselwerk in de

prefabfabriek, gelijmd metselwerk in de fabriek/

op de bouwplaats, toepassing als geheel betonnen

sandwichelement. In dit laatste geval is een lucht-

spouw overbodig. Wordt het buitenspouwblad in

metselwerk uitgevoerd, dan is een luchtspouw

vereist. Bij gelijmd metselwerk met open stoot-

voegen is het niet helemaal duidelijk of een lucht-

spouw vereist is.

10

Blijkbaar is het plan niet in één keer door de

procedures gekomen. Bovenstaand citaat komt uit

het Friesch Dagblad van �7 februari �00�. Niet

een jaar later, maar eind �004 was de oplevering.

Ambtelijke molens? Inspraakrondes? Hoe dan

ook, het appartementen-/winkelcomplex ‘De

Hooge Stinsen’ siert nu zo’n anderhalf jaar de

Markt in het centrum van Drachten. Met bewuste

nadruk op ‘siert’: het complex heeft een luxe uit-

straling. Of dat aan de producten van Vebo ligt,

vragen we gekscherend aan Hilbrand Veenje, uit-

voerder bij hoofdaannemer Friso Bouwgroep.

“Om hun producten álle credits te geven gaat me

te ver”, lacht de heer Veenje, “maar ze dragen

zeker bij aan de fraaie uitstraling.”

Mooi opgelost ‘De Hooge Stinsen’ staat op de plek van het voor-

malige postkantoor. Het complex bestaat uit 8

geschakelde torens met een maximumhoogte van

15 m. Door de torens in hoogte te variëren,

komen de gevels aan het Marktplein niet te mas-

De verantwoordelijke wethouder van Drachten was tevreden met het

ontwerp van de architect. “It sjocht der kreas út. It sil it sintrum fan

Drachten wer in stikje ferfraaie. At it plan yn ien kear troch de prose-

dueres komt, kin it yn in jier bout wurde.”

De Hooge Stinsen ferfraait it sintrum fan Drachten

saal over. De een- en tweezijdig schuine dak-

vlakken versterken dat effect. Op de begane

grond zijn de winkels en het nieuwe postkantoor

gesitueerd. De overige bouwlagen bieden plaats

aan �6 appartementen en 4 penthouses.

De heer Veenje: “Het mooie van het project schuilt

heel duidelijk in de geraffineerde detaillering.

Wat het ook meteen lastig maakte om het te

bouwen! Voorbeeld: de natuursteentjes bij de

ramen, met daartussen rollagen die zijn bevestigd

door er stalen staven dwars doorheen te steken.

Een ander mooi voorbeeld, dat direct betrekking

heeft op Vebo, is het ophangsysteem van de ZBB-

elementen (zelfdragende baksteenbetonlateien,

red). De elementen overspannen de balkons aan

de voorkant van het gebouw en delen van de gale-

rijen aan de achterkant. Op de ZBB-elementen

hebben we de voorbladen van de borstweringen

opgemetseld tot de uiteindelijke hoogte (de voor-

bladen lopen dus vóór de balkon- en galerijplaten

langs). De achterbladen hebben we in twee delen

opgemetseld: het eerste tot aan de onderkant van

de balkon- resp. galerijplaten, het tweede staat óp

de balkon- dan wel galerijplaat. In de spouwen

zijn betonnen bloembakken (ook ‘makelij Vebo’)

gehangen.

Om de ZBB-elementen te kunnen ophangen, heeft

Vebo met de constructeur, Bartels Ingenieurs-

bureau BV, een systeem van stalen liggers en

ankerrails bedacht. Daarbij zorgden flinke

draadeinden voor de verbinding tussen de ele-

menten en de liggers. Aan de voorkant was de

gevelconstructie zodanig uitgevoerd dat we de

liggers in het metselwerk konden opleggen. Aan

de achterkant, bij de galerijen, was dit een ander

verhaal. Daar ontbrak namelijk het metselwerk

om in te kúnnen opleggen! Daar hebben we stalen

kolommen geplaatst met daartussen de liggers.

Een soort reuze-H’s met extra dwarsbalken dus.

Door alle kolommen te ommetselen, vormen de

staalconstructies één geheel met de rest. Lastig

dus, maar zoals je in het begin al zei: het gebouw

ziet er luxe en mooi afgewerkt uit. En dat is wat

uiteindelijk telt.”

Puzzel- en plakwerk Vebo leverde ook de antracietkleurige raam-

dorpels. “Mooi en strak”, zegt de heer Veenje.

“Ook de kleur sluit helemaal aan op die van de

natuursteentjes. Over kleur gesproken, dat brengt

me op iets anders waar we hier rekening mee

moesten houden: twee verschillende steenkleuren

die erg op elkaar leken! Daar moesten onze

metselaars én Vebo echt hun hoofd bij houden.

Op een paar ZBB-elementen waren per vergissing

de twee kleuren door elkaar gebruikt. Ze zijn er in

het werk afgebikt waarna er keurig recht nieuwe

exemplaren in de goede kleuren op werden

geplakt. Overigens liepen alle lagenmaten perfect

door en eindigden de elementen allemaal op hele

stenen. Op elke kop, op elk neusje, bij elke

aansluiting in hoeken kijk je tegen volle stenen

aan. Eersteklas puzzel- en plakwerk dus!”

Project: ‘De Hooge Stinsen’

woon-/winkelcomplex, Drachten

Opdrachtgever: Artica Vastgoedontwikkeling,

Rosmalen

Aannemer: Friso Bouwgroep B.V., Sneek

Architect: Stok & Stok Architecten bv, Utrecht

11

De Hooge Stinsen ferfraait it sintrum fan Drachten

pR

Oj

EC

T

vebo visie twee uitersten, tegenpolenwat hebben zij gemeen

niets is wat het lijktring van ijs en steen

Vebo, postbus 8, 3750 GA Bunschoten, Röntgenweg 3, telefoon (033) 299 26 00, fax (033) 299 26 10, www.vebo.com, info@vebo.com