Varkens geven voortdurend informatie over gezondheid, welzijn en productie. Het is de kunst

deze signalen tijdig op te pikken en te gebruiken. Hoe eerder, hoe beter. Vroegtijdig aandacht

voor het individuele dier is namelijk een eerste stap naar minder antibiotica.

Tijdige signalering eerste stap naar minder antibiotica

Varkens houden doe je vooral met je ogen

Een bekend voorbeeld uitde praktijk: hoestende varkens. Is het gebruik antibacteriële middelen). Bedrijven met minder

een onschuldig griepvirus, een beginnende longontsteking dan 250 zeugen hadden een gemiddelde dagdosering per

of een symptoom van klassieke varkenspest? Varkenshouders dierjaar van 12, terwijl bedrijven groter dan 600 zeugen een

hebben een cruciale rol in het signaleren van gezondheids- gemiddelde dosering hadden van 40.

problemen en varkensziekten. Ze moeten verschijnselen in

een zo vroeg mogelijk stadium herkennen, een diagnose stel­

len en -al dan niet in overleg met een dierenarts- een therapie kiezen. In de praktijk is dit echter niet eenvoudig. Het klinkt

simpel, maar actief signalen waarnemen vergt veel training

en bewustwording. En dat vraagt om kostbare tijd, waar het

op veel varkensbedrijven gewoonweg aan ontbreekt. Het is

voor veel varkenshouders nog steeds eenvoudiger om pre­

ventief een kuur in te zetten, om aldus de technische resulta­

ten veilig te stellen en ziekterisico's te omzeilen.

Focus op efficiëntie Het alsmaar groter wordende risico van antibioticaresisten­

tie wordt daarbij nog vaak over het hoofd gezien. Volgens

dierenarts Kees Scheepens beseffen varkenshouders onvol­

doende wat de gevolgen van resistentie zijn. "Voor oplos­

singen wordt verwachtingsvol naar de wetenschap geke­

ken; het aantal discussiegroepen of denktanks groeit in snel

tempo ewn er wordt vooral naar elkaar gewezen als het om

de schuldvraag gaat. Wil de varkenssector het preventief anti­

biotica- en medicijngebruik daadwerkelijk omlaag brengen,

dan dient koppelmedicatie zo veel mogelijk plaats te maken

voor een individuele behandeling van de dieren."

En daar loopt het volgens Scheepens mis. "Minimale marges

en de snelle vaart van de economie dwingen varkenshouders

tot schaalvergroting in combinatie met vergaande efficiën­

tie. Met zo weinig mogelijk personeel een zo groot mogelijk bedrijf runnen. In veel gevallen gaat dit samen met 'n ver­

hoogd antibioticagebruik."

Dit blijkt ook uit gegevens van MARAN 2007 (monitoring

Individuele benadering De gewenste individuele behandeling vraagt om een indi­viduele benadering van dieren. Volgens dierenarts Jan-Paul

Langens kan daarmee de aandacht worden verlegd naar het

voorkomen van ziekten. "Het uit tijdgebrek en gemakzucht

grijpen naar antibiotica voor een preventieve of curatieve

behandeling is verleden tijd . De automatische piloot moet

worden uitgeschakeld."

Om een individuele benadering mogelijk te maken moeten

vaste patronen echter veranderen. De meeste varkenshouders of verzorgers hebben het idee dagelijks voldoende controle­

momenten in te bouwen. Maar hoe effectief zijn deze momen­

ten? Een veelgemaakte fout is volgens Scheepens het feit dat

controlerondes uit efficiëntieoogpunt worden gecombineerd

met andere werkzaamheden. Hierdoor neemt de controlefo­

cus af. Scheepens: "Het hoofd moet leeg zijn om je open te

stellen voor mogelijke subtiele signalen. Het is werk op zich!"

Onbevangen kijken Een doordachte aanpak en goede gewoontes zorgen

ervoor dat controles het hoogste rendement opleveren.

Overzichtelijke hokinrichting en praktische looproutes maken

het verschil in de motivatie. Veel licht maakt dat je alles goed

kunt zien en zorgt voor een prettige werkomgeving.

Om zoveel mogelijk signalen op te pikken, adviseert Langens

de dieren steeds opnieuw door dezelfde mensen te laten beoordelen. "Je ziet dan sneller afwijkingen ten opzichte van

eerdere controlemomenten. Neem daarbij tijd voor controles

en plan ze daadwerkelijk in." >

16 december 2009 Varkens 13 [

Gezondheidssignalen

Als een zeug haar trog niet leeg vreet kan dat een

teken zijn dat ze ziek is.

> Tijdens het kijken loop je gericht controlepunten na. Schee- de varkenshouder te trainen. "Door met regelmaat een con-

pens: "Je kijkt dan onbevangen, zodat je ook dingen ziet waar troleronde te combineren met een bezoek van de dierenarts

je eigenlijk niet naar op zoek bent. En het blijkt dat door erva- voorkom je als varkenshouder bovendien bedrijfsblindheid ." ring het aantal controlepunten toeneemt."

Van groot naar klein Als kijktechniek hanteert Scheepens het kijken van groot naar

klein . "Richt de aandacht niet direct op die ene bleke big of

dat achterblijvende varken, maar begin met de omgeving."

Vervolgens kijkje naar de koppels, dan de kleinere groepen in

een koppel en dan pas het individuele varken. Ga vervolgens terug van varken naar groter geheel. Wat maakt dat meerdere

zeugen slecht eten? Is de temperatuur in de stal te hoog? Is

er iets met het voer of water? Scheepens: "Het is belangrijk

objectief en volledig te beschrijven watje ziet en deze bevin­

dingen te noteren. Vervolgens ga je op zoek naar de oorza­

ken van de bevindingen." Langens adviseert de signalen

daarna terug te brengen naar een beperkt aantal 'to do's!'.

"Probeer niet alles tegelijk aan te pakken, maar begin met de

drie belangrijkste zaken. Dit zijn vaak praktische oplossingen,

vooral op managementgebied. Inzet van antibiotica is dan veel minder vaak aan de orde."

Kennis benutten In de praktijk spelen verschillen tussen bedrijfsstijlen een rol

bij het kijken naar dieren. Ondernemers of managers streven

de beste technische resultaten na. Zij denken vooral groot,

hebben veel oog voor de houderij en zij streven naar zoveel mogelijk efficiëntie. Verzorgers of hoeders -met vooral veel

kennis van het dier- denken juist klein en hebben veel oog

voor het individuele dier. Efficiëntie komt op het tweede plan.

Over het algemeen is het antibiotica gebruik bij hen lager.

De minimale opbrengsten in de varkenshouderij dwingen var­

kenshouders echter vooral in efficiëntievoordelen te denken.

Scheepens: "Jammer, want fysiologische kennis van een varken

speelt een belangrijke rol. Wat is normaal gedrag van een varken? Dat is informatie die nodig is om de signalen van een

varken op waarde te schatten. Onvoldoende opleiding op dit

gebied is daarbij een groot gemis." Volgens Langens ligt daar

de toekomstige rol van dierenartsen. Een coachende rol door

Infraroodcamera Om varkenshouders een instrument in handen te geven om

tijdig een ziek dier te herkennen, introduceerde Henk van Kuyk van De Heus Voeders een infraroodcamera . De techniek is

afkomstig uit de Amerikaanse defensie-industrie voor opspo­

ringsactiviteiten en is verder ontwikkeld om de temperatuur

bij mensen te kunnen scannen. Vanwege de Mexicaanse griep

wordt deze techniek momenteel veelvuldig ingezet op lucht­

havens. Van Kuyk: "Door de ooghoeken van mensen te scannen kan zeer snel en nauwkeurig worden vastgesteld of iemand

verhoging heeft. Ooghoeken hebben namelijk een constante temperatuur, waardoor enige afwijking direct verdacht is."

Door de camera bij varkens in te zetten, wordt hetzelfde

effect bereikt. Van Kuyk: "De kunst is in een vroegtijdig sta­

dium varkens op te pikken die vervolgens individueel worden

behandeld. Dit leidt onherroepelijk tot minder koppelbehan ­delingen." Van Kuyk benadrukt dat de camera een hulpmid­

del is naast het vakmanschap van een varkenshouder. De

hoge kosten maken overigens dat deze techniek pas over

enkele jaren praktijkrijp zal zijn.

Ziekteverschijnselen in beeld Een ander hulpmiddel voor een varkenshouder is de inter­

nettooi varkensziekte.nl. Op deze internetsite zijn zichtbare

ziekteverschijnselen in woord en beeld in kaart gebracht.

Deze vormen een eerste aanwijzing voor de herkenning van

een aantal varkensziekten. Johan Zonderland, senior onder­

zoeker bij Wageningen UR Livestock Research, heeft als net­

werkbegeleider de ontwikkeling van deze tooi begeleid. "De

varkenshouders van deze netwerkgroep concludeerden dat

het herkennen van dierziekten en de bijbehorende signalen

erg lastig is. Varkensziekte.nl biedt daarbij uitkomst." De varkenshouder vult op de website in welke ziektever­

schijnselen hij waarneemt en bij welke diercategorie. De

internettooi zoekt vervolgens naar de mogelijke aandoening

uit een continu geactualiseerde lijst van dierziekten. De site

wordt dagelijks gemiddeld veertig keer bezocht, maar bij

onduidelijkheden in de sector over mogelijke dierziekten

loopt dit aantal al snel op tot 600 bezoekers.

Beloning Ook een dergelijk initiatief kan als handvat dienen bij het vroeg ­

tijdig signaleren van gezondheidsproblemen met vervolgens

een individuele aanpak. Volgens Langens de enige weg naar

een definitieve afname van het antibioticagebruik. Langens

pleit daarbij voor een beloningssysteem om varkenshouders te

motiveren. "Biggen of vleesvarkens die worden geleverd onder

een vooraf bepaalde grenswaarde voor het aantal dagdoserin­

gen, zouden een extra toeslag moeten krijgen. Een nieuwe sti ­

mulans om antibiotica definitief de rug toe te keren ."

I 14 Varkens 16 december 2009