6

Gombe Stream Game Reserve in het westen van Tanzania werd begin jaren zestig internationaal beroemd door het baanbrekend onderzoek van Jane Goodall naar de wilde chimpansees. In 1968 kregen de Gombe bossen, mede door dit onderzoek, een extra beschermde status van Nationaal Park.

Periodieke instroom van vluchtelingen uit Burundi en Congo en een hoog geboortecijfer hebben in de regio rond Kigoma, in de periode van 1988 tot 2002, geleid tot een jaarlijkse bevolkingsgroei van 4,8%. Deze bevolkingstoename leidde buiten het park tot een aanzienlijke ontbossing. Redenen hiervoor waren onder andere het branden van houtskool en het vrijmaken van grond voor agrarische doeleinden met bodemerosie en degradatie van de bodem als gevolg.Op een aantal plekken liep deze ontbossing tot aan en zelfs soms in Gombe National Park. Ondanks de natuurbehoud inspanningen van de regering en programma’s van JGI sinds het midden van 1990, is de snelheid van ontbossing gestegen van 87 hectare per jaar tussen 1972-1993 tot 172 hectare per jaar tussen 1993-2003.

Ontbossing in heuvelachtig terrein rondom Gombe resulteerde in onstabiele stroomgebieden die lokale nederzettingen bedreigden door meer frequente en ernstige aardverschuivingen. Het dagelijks leven werd voor velen steeds moeilijker omdat de waterkwaliteit en -kwantiteit verminderde en brandhout steeds schaarser werd. De ontbossing buiten het park heeft ook invloed op wilde dieren in het park. Historisch gezien hadden de chimpansees en andere dieren de beschikking over het gebied

van de buitenwijken van Kigoma stad tot aan de Burundese grens in het noorden, een gebied dat nu bekend staat als het Greater Gombe ecosysteem. Vandaag de dag is het leefgebied van de chimpansees grotendeels beperkt tot het park. Populatie en habitat modellen geven echter aan dat het park alleen niet groot genoeg is om een levensvatbare populatie chimpansees op de lange termijn te ondersteunen. Een daling van het aantal of verdere verkleining van het leefgebied van de

chimpansees zal verder een negatief effect hebben op de levensvatbaarheid van bossen. Chimpansees spelen namelijk een zeer belangrijke rol in de processen van het bos ecosysteem, zoals zaadverspreiding. Door habitatverlies en versnippering en andere serieuze bedreigingen, zoals door de mens overdraagbare ziektes, zijn de internationaal bekende Gombe chimpansees zelfs een van de meest bedreigde wilde chimpansee populaties in de wereld.

Ontbossing rondom Gombe National Park in de periode 1972-2003Foto’s onder: de kale heuvels rondom Gombe National Park

Van TACARE naar Gombe-Masito-Ugalla Ecosysteem

7

In 1994 is JGI gestart met het herbebossingproject TACARE (Lake Tanganyika Catchment Reforestation and Education). Het programma is gericht op herbebossing en uitbreiding van het bestaande bosareaal. Verder richt het zich op de ontwikkeling van de gemeenschap en biedt training en opleiding in duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen voor de bewoners van veertien dorpen rondom Gombe National Park tussen de grens met Burundi in het noorden en Kigalye in het zuiden.

Ondanks al de inspanningen van de TACARE personeel zette, zoals we al eerder hebben gezien, de ontbossing zich verder voort. Al snel werd duidelijk dat de aan armoede gerelateerde problemen moesten worden aangepakt wilde het programma succes hebben. In 1998 is het TACARE programma met input van de plaatselijke bevolking geherijkt en is het begonnen om de onderling samenhangende problemen van armoede, gezondheid en duurzaam landgebruik aan te pakken met het uiteindelijke doel om de biodiversiteit van de Kigoma regio te beschermen. In 2002 werd het programma naar het oosten uitgebreid tot 24 dorpen met een oppervlakte van 200 km2.

In 2005 werd het TACARE programma opgevolgt door het Greater Gombe Ecosystem (GGE) programma. Een belangrijke strategie in het GGE programma is het mogelijk maken van corridor van Gombe National Park met kleinere bosfragmenten richting de grens met Burundi en Kwitanga Prison forest in het oosten. Het GGE programma werd mogelijk gemaakt door de Tanzaniaanse overheid die in 1999 de Village Land Act en 2002 de Forest Act aannam. De Village Land Act, die in 2001 actief werd, maakt het voor inwoners mogelijk om de grenzen van hun dorp officieel vast te leggen. Onder de Forest Act mogen de dorpen de bossen op hun eigen land beschermen, beheren en op duurzame wijze exploiteren voor eigen gebruik. In samenwerking met dertien en later vierentwintig dorpen rondom

TACARE

Greater Gombe Ecosystem

8

Gombe National Park en de District overheid begon JGI met het vaststellen van een netwerk van Village Forest Reserves en het maken van participatieve bestemmingsplannen.

Om alle grenzen binnen het dorp en met andere dorpen vast te leggen werd er gebruik gemaakt van een participatieve methode die al met succes was getest in JGI’s TACARE project. De lokale mensen hebben beperkte ervaring in het lezen van kaarten, maar konden gemakkelijk de diverse landschapselementen te herkennen op de satellietbeelden als ze waren afgedrukt op schaal 1:7000. Zo konden ze de dorpsmarkeringen zoals bomen, stenen, beekjes, bossen in kaart brengen en de lokale namen geven aan de bergen, beekjes, nederzettingen en andere landschapselementen. Belangrijke informatie over het gebruik van landbouwgrond (gebieden met palmolie, bananen of cassave) maar ook gebedshuizen als kerken, moskeeën, en de traditionele heilige plaatsen konden zo inzichtelijk worden gemaakt.

Voor de eerste keer zijn ruimtelijke gegevens, ontwikkeld door de combi van geospatiale technologieën en lokale kennis, beschikbaar gemaakt voor landelijke gemeenschappen, NGO’s en de overheidsinstellingen in de Kigoma regio. Het ontwikkelen van kennis en de mogelijkheden van deze technieken bij de lokale en landelijke overheden was een belangrijk thema van het GGE project. Aan het einde van het project in 2009, voltooiden dertien dorpen hun participatieve bestemmingsplannen, die werden bekrachtigd door de

Satellietbeelden

Tanzaniaanse overheid. De lokale gemeenschappen hebben vrijwillig 9.690 hectare, ofwel 26 procent, van hun dorp land toegewezen aan de Village Forest Reserves. Door de koppeling tussen de bestemmingsplannen en de geïdentificeerde doelen in het GGE Conservation actieplan (zie kaartje hierboven) konden de Forest reserves met elkaar worden verbonden over de dorpsgrenzen heen en versnippering worden geminimaliseerd. De Forest Reserves dekken 68 procent van het kern natuurgebied geïdentificeerd door het GGE Conservation actieplan.

Village Forest Reserves

De Village Forest Reserves hebben een de dubbele rol, die van de stabilisatie van de stroomgebieden van cruciaal belang voor de gemeenschappen, en het verbeteren en uitbreiden van het leefgebied van chimpansees buiten het park op land ongeschikt voor de landbouw (rood gearceerd in bovenstaande kaart).

De bosbouwafdeling van JGI-Tanzania heeft de boomkwekerijen in de dorpen voorzien van zaailingen voor herbebossing van de hellingen.

9

Daarnaast zijn er diverse Forest Monitors aangesteld. Zij hebben de belangrijke taak om hun gebied te controleren op branden, kappen van bomen en de illegale jacht in de Village Forest Reserves. Zij maken daarbij gebruik van de modernste communicatiemiddelen, zoals tablets en cloud oplossingen. Verder traint het JGI personeel de dorpelingen in duurzame landbouw- en agroforestry technieken en de zorg voor medicinale planten en duurzame bijenteelt.

Het Greater Gombe Ecosystem project is in 2009 met veel succes afgesloten. Hierdoor kon JGI een nog uitgebreidere subsidie ontvangen van de Amerikaanse overheid (USAID) die met mogelijk maakte om het GGE programma de dupliceren in het belangrijke Masito-Ugalla ecosysteem en een start te maken om deze te verbinden met het Greater gombe Ecosystem.

Het overkoepelende doel van de Gombe-Masito-Ugalla (GMU) Programma is om biodiversiteit te behouden en leefgebieden in kritieke ecosystemen in het westen van Tanzania te beschermen en te herstellen. Het GMU programma helpt lokale gemeenschappen in de buurt van de belangrijkste leefgebieden van chimpansees om in harmonie te leren leven met de bossen. Het programma mikt op 52 dorpen in het focus gebied met Gombe National Park in het noorden, Masito en Ugalla bossen in het zuiden en de corridor die de twee ecosystemen verbindt.

In het gebied leven ongeveer 311.000 mensen die van de visserij en de landbouw afhankelijk zijn als hun primaire bron van levensonderhoud. In het gebied leven naar schatting 600-1000 chimpansees, 25-40% van de totale chimpansee populatie in Tanzania.

JGI Nederland ondersteunt al sinds 1998 het TACARE project met de

Gombe-Masito-Ugalla Ecosystem

Boomcertificaten

verkoop van boomcertificaten (verkrijgbaar in de webshop). Meestal werd er met de opbrengst de zaden gekocht voor de verschillende boomkwekerijen in de dorpen rondom Gombe. Er is nu gekozen om een specifiek onderdeel in het Gombe-Masito-Ugalla project te ondersteunen. De komende vijf jaar zullen een vijftal boomkwekerijen worden opgezet en onderhouden in Kalenge Village waar de Village Forest Reserves in de

toekomst een onderdeel zullen vormen van de corridor tussen Gombe en Masito-Ugalla. Met het huidige niveau van ontbossing is er schaarste aan hout en houtproducten in het dorp. De boomkwekerijen in Kalenge dragen bij aan het herstel van de Reserves doordat ze een alternatieve bron van brandhout vormen.

Diederik Visser