Leiderschapsontwikkeling in een Ecosysteem Omgeving

ReflectiesopLeiderschapenOntwikkelingvanLeiderschapineenTijdperkvanEcosystemen

©2014-GerJonkergouwenRobBloemink

Inhoud:

1. ManagementHighlights2. Inleiding3. Overcomplexiteit,verbindingenontwikkeling4. Transformerennaarecosysteemsamenwerking5. ‘Nieuwe’thema’senmodellen6. Leiderschapsontwikkelingineen‘Tijdperkvan

Ecosystemen’Literatuur

ReflectiesopLeiderschapenLeiderschapsontwikkelingineenTijdperkvanEcosystemen

2

ReflectiesopLeiderschapenLeiderschaps-ontwikkelingineenTijdperkvanEcosystemen

1. ManagementHighlights

• Alsgevolgvaneenrangeaanontwikkelingenfunctionerengrotekennisintensieveondernemingensteedsmeerinbijzondercomplexe(‘multiplehelix’),dynamische(zonietfluïde)engenetwerkteomgevingen.

• Inditpaperwordtopenkelevandezeontwikkelingeningezoomden

komenwetotdeconclusiedathetfunctionereninenbeïnvloedenvan‘ecosystemen’minstenszobelangrijkisgewordenalshetbesturenvanaparteondernemingen.GesteldwordtdatweterechtkomenineenTijdperkvanEcosystemen.

• Daarbijconstaterenwijtevensdatveel

netwerken/samenwerkingsverbandenopeensubstantieellagerniveaufunctionerendandatvereistis,gegevenhetensemblevanparticipanten/stakeholdersenderangevaninhoudelijkethema’s.

• Inhetverlengdehiervanstellenwijdathetmigrerenentransformeren

naarhetvereisteniveauvanpresteren,c.q.hetsubstantieelbeterbenuttenvandepotentievaneenecosysteemnietvanzelfverlooptentenminsteookvraagtomeensubstantiëlevergrotingvandeinnerlijkeenonderlingeverbondenheidvandespelers.

• Zekerwanneereenonderneminghaarmissiedefinieertintermenvanduurzameenmaatschappelijkverantwoordedoelstellingen,wordenzeerhogeennieuweeisengesteldaandeset‘eco-skills’vanprofessionalsenleidinggevendendieeendergelijkestrategierealiseren.Wijsprekenindie


3

zinovereenparadigmashiftvaneen‘ego-‘gerichtheid(behartigingeigenbelangmiddelscompetitie)naareen‘eco-‘oriëntatie(behartigingwinstgevendheidénduurzaamheid(TripleP)),diegepaardgaatmeteenkwalitatieveuitbereidingvanpartnersindesamenwerkingsverbandenmiddelsdeintroductievanbijv.NGO’s.

• De‘eco-competenties’zijninveelgevallennogverrevanophetjuiste

niveauontwikkeld.Datvraagtomnieuwepassendeontwikkelprogramma’sen–omgevingen.

• Hetpaperidentificeerteenaantalthema’senmodellendierelevantzijn

voordeontwikkelingvan‘eco-competenties’enschetsttenslotteeenprototypevaneen‘eco-systeem’leiderschapontwikkelprogramma.HetU-modelendelerendecommunityvanScharmer,JaworskienSengewordenhierbijalsreferentiemodelgebruikt.

• HetpaperishetresultaatvaneenaantalintensievegesprekkentussenRobBloeminkenGerJonkergouwindeperiodenovember2013–maart2014,overdethema’sleiderschapenleiderschapsontwikkeling.


4

2. Inleiding

Doortalvanmaatschappelijke-,technologische-eneconomischeontwikkelingenzijnoudegrenzenvervaagdenisdewereldverdergemondialiseerd.Tegelijkertijdzijnerhechte‘multiplehelix’vervlechtingenontstaantussenondernemingen,overheden,R&Denkennisinstituten,onderwijs,zorg,etc..Zonderdezeverwevenheidzijnvoortgangeninnovatienietmeerdenkbaar.Dezeverwevenheidheeftookgeleidtoteenbijnafluïdesamenleving,diezichthansgeconfronteerdzietmeteenaantalcomplexemondialevraagstukkenzoalswatertekort,klimaatverandering,voedselschaarste,werkeninkomen,gezondheid,overbevolkingenuitputtingvanmineralebronnen,diehunprecedentnietkennenenomduurzameantwoordenvragen.Denoodzakelijkeantwoordenopde‘grotevraagstukken’kunnendoorgeenenkelepartijinzelfstandigheidmeergegevenworden,maarvragenomeenhechteafstemmingtussenmeerderepartijenenherbezinningophetgezamenlijkebestaansrecht.Ditbetekentwederzijdseafhankelijkheidenvraagtookomhetkunnendenkenenhandelenover“bestaande”grenzenheenvanorganisaties,landenencontinenten.Hetleidtgemakkelijktoteenconfrontatievanelkaarogenschijnlijkuitsluitendeculturen,hetgeenookoppersoonlijkniveauvraagtomeenvermogenomoverdegrenzenvandeeigenexistentieheenkunnenkijken.Kortom,detijdvanhetdenkenenhandelenpuurvanuitsurvivalenindividuelecompetitiemoetplaatsmakenvoorinclusiefdenkenenhandelenomheteigenvoortbestaantewaarborgenengroteproblemenvanvandaagenmorgenoptelossen.Ditvraagtomeenmajeure“mentalshift”encompetentieontwikkelingvanhedendaagsemaarvooralookvantoekomstigeleidersvanuiteenlopendeorganisaties.Ookdetransformatienaareencirculaireeconomie,alséénvandeduurzameantwoorden,isnogvolopinontwikkelingensteltgeheeleigeneisenaancompetenties,mentalemodellenvanleidinggevendenenaanonderliggendebusinessmodellenvanondernemingen.Alsgevolgvandeshiftdiemetdecirculaireeconomiegepaardgaatzienweookinnovatieve

CirculaireEconomie


5

verschuivingeninderelatie‘aanbieder-afnemer’.Philipslevert‘licht’ennietlanger‘lampen’,autoproducentenleveren‘mobiliteit’engeen‘voertuigen’.Kortom,eenshiftindenkenvanhetbezitvaneenproductnaareenfocusopdetoegangtoteenfunctionaliteit.Scharmer,OenKaufer,K.(2013)beschrijveninhunwerk“Leidenvanuitdetoekomst,vanEgosysteemnaarEcosysteem”5stadiadiecommunities,ondernemingen,leidinggevendenenprofessionalsmoetendoormakenomopeenhogerniveauvanacterentekomen1.Indeeerste3vormenstaatdeeigenexistentieprimair,hetzijn‘ego’-systemen:van0.0(survivalmodus)t/m2.0(autonoomconcurrerendeorganisaties).Daarnawordtintoenemendemateeenvermogenontwikkeldomsamentewerken:wesprekendanvan‘eco’-systemen:3.0(multistakeholdernetwerken),metalslaatstevormhet4.0(emergerende)ecosysteem.Opditlaatsteniveauzijndegezamenlijkeidentificatieeninterpretatievangemeenschappelijke(maatschappelijke)vraagstukkenendeco-creatiebijhetoplossendaarvandeleidendedrijfveren.Deverschillendeorganisatietypenzijnineenhiërarchiegeplaatstwaardooreen4.0organisatieniethaalbaariszondereerstinde3.0modusgeleerdtehebbenhoedaartewerken.Elkvandezevijfniveausheeftspecifiekesterktes,spanningsvelden,ontwikkelvrageneneeneigentypeleiderschapvoordetransitienaareenvolgendniveauvanfunctioneren(Tabel1).

_______1 Wegebruikendegenerieke term ‘organisaties’of ‘ecosysteem’alsaanduidingen

vooreen rangeaan ‘socialeorganismen’ zoals teams,afdelingen,businessunits,ondernemingen, netwerken en ecosystemen. Het in dit essay gehanteerdeonderscheidtussentenminstevierniveausvan‘zijn’en‘functioneren’(van1.0tot4.0)kanopaldezeschaalniveauswordenwaargenomen.

Ego<->Ecoorganisaties


6

Niveau van ‘Presteren’

Sterktes/ Zwaktes

Organisatorische Spanningsvelden

Ontwikkelvraag en het vereiste leiderschap voor de transitie naar het volgende niveau

0.0 Survival/ Chaos

- Overlevers/

opportunistisch - Zeer reactief/

instabiel

Voortdurende bedreiging van het voortbestaan – veel chaos en branden blussen

- Eenduidigheid en - Crisis Leiderschap - Directief Sturen

1.0 Efficiënte Machine

- Monocultuur - Organiseert

processen en relaties vanuit één model/principe

Passief-agressieve, inflexibele, verkokerde en gecentraliseerde organisatie

- Flexibiliteit - Situationeel en

Transactioneel Leiderschap

• •

2.0 Autonome en Flexibele Organisatie

Is intern op orde en adaptief, maar reactief ten opzichte van veranderende omstandigheden

Maximalisering van de eigen posities leidt tot onvermogen om externe potentie te verbinden met interne sterkte

- Samenwerking met

externe partners (multiple) - Transformationeel

Leiderschap

• •

3.0 Multiple Stakeholder Netwerk

- Diversiteit /matrix - Gaat proactief,

innovatief en flexibel om met dynamische en complexe situaties

Multiple stakeholder interactie op basis van eigen belang maakt de ‘overall’ uitkomst ongewis

- Inclusief denken, - Co-sensing en - Voorwaardenscheppend

en Dienend Leiderschap

•

4.0 Ecosysteem

Optimale benutting

van de potentie van alle spelers in een ‘lerend’ ecosysteem

= Niveau 3.0 plus een definitie van de eigen rol, in het licht van de gezamenlijke uitdaging en het ‘sensen’ van de zich aandienende toekomst

Geen transitieopdracht: - voortdurend ‘onderweg’

blijven ‘leren’ - door proactief te

adapteren - de toekomst blijven

creëren

Tabel1:SterktesenZwaktes,Spanningsvelden,OntwikkelvragenenTransitieleiderschapopvijfniveausvan‘zijn’en‘presteren’.


7

Indeontwikkelingwordenthema’salswederzijdseafhankelijkheidengezamenlijkeidentificatieeninterpretatievandevraagstukkengaandewegsteedsbelangrijker.Onderlingvertrouwenenelkaardiepgaand“verstaan”,gelijkwaardigheidenauthenticiteit,vermogentotsamenwerken,outside-in(sociaal)innoveren,co-creatieen‘sensing’2zijnvanvoorwaardelijkbelangvoor(door)groeiinecosystemen.Voorbeeldenvan3.0samenwerkingsverbandenzijndemultiplehelixnetwerkendieontstaanrondopeninnovatiecampussen.DejaarlijksebijeenkomstvanhetWorldEconomicForumiseenbeginnendemanifestatievaneen4.0systeem:politieke,wetenschappelijkeeneconomischebeleidsmakersconfererendanenkeledagen,waarbijmen,voorbijdeonderlingeverschillen,onderzoekthoeookmondialevraagstukkenvanuiteenbeteronderlingsamenspelkunnenwordenaangepakt.Inzo’n4.0kaderpassenookondernemingendiehunvoortbestaanverbindenaandoelstellingenalsTripleP(People,Planet,Profit)ofCorporateSocialResponsibility(CSR)enMaatschappelijkeVerantwoordOndernemen(MVO).

Indelaatstedecenniaheeftdaarnaastdeopkomstvaninternet,socialemediaendehuidigeexplosieaantech-start-ups,ondernemingenensamenwerkingsverbandenfeitelijkgemaakttotcomplexeopensystemen,metallegevoeligheidenkwetsbaarheidvandien.Defactor‘tijd’is-alshistorisch‘vertragende’factor–alsgevolgvandeICTconnectiviteitgereduceerdtot‘sametimeallovertheworld’.Lokaleincidentenkunnenhierdooreenvoudigleidentoteenvolledigeenongewensteverstoringvandebalansvaneencomplexsysteem.Ditgevoegdbijeentoenemendmaatschappelijkwantrouwenindemoreleintegriteitvanbedrijven,politiekenandereinstituties,maaktdegevoeligheidenkwetsbaarheidvanmondialesystemenextragroot,meteenonvoorspelbareenniet-gekendeimpact.

_______2 ‘Sensing’iseenontwikkelfasewaarineencommunitydebestaandepatronenen

limiteringenvaneensamenwerkingsverbandopspoortenmentegelijkertijdopzoekgaatnaardewerkelijkepotentiediemengezamenlijkheeftomeenbeteretoekomsttegaanrealiseren.

KwetsbaarheiddoorITen

socialemedia


8

Consistentieentransparantiewordenhierdooronvoorwaardelijkekernwaardenenmakendatslechtseenechtwaarachtigehouding(leesaantoonbaareninvoelbaar)eenkansopduurzaamsuccesgeeft.VolgensdeWRR(2013)vormen)indekomendedecennia‘verwevenheid’en‘veelvormigheid’naast‘responsiviteit’tweevandedrieessentiëlekenmerkenvandeverdiencapaciteitvandeNederlandseeconomie.DeWRRisverdervanmeningdatdemoderneinnovatiepraktijkvooralplaatsvindtincomplexeinternationalenetwerkenenketens3.Erisduseenbelangrijkeontwikkelinggaandenaarsamenwerkingsverbanden.WijvattenditsameninhetstatementdatwesteedsmeerlevenineenTijdperkvanCo-creatieinEcosystemen.Ditallesvraagtvanorganisatiesenleidersvan“morgen”bijzonderveelomdathetdeelseenforseomslag,zonieteensysteembreukimpliceertmethetverledencq.hetgekende.Elkorganismeheeftechterdeneigingzich,indenkenengedrag,tenesteleninreflexpatronendienaeenperiodevansuccesvollegroeizijnontstaan.Datgeldtnietalleenvoorindividuenenteams,maarevenzeervoororganisaties:“Hetwasdesuccesvolleaanpakvangisterendieonstothierheeftgebracht.Duswaarompassenwedienietooktoeopdevraagstukkenvanvandaagenmorgen?”Degroeinaareenhogerniveauvanpresterengaatechternietzonderschuren,criseseneentransformatiesprong,waarinoverigensookinnovatievekrachtbeslotenligt.Einsteinsteldenamelijkal:“Fundamenteleproblemenkunjenietoplossenophetzelfdeniveauvandenkendatzeheeftveroorzaakt’.Daarzijntransformatiesvoornodigenduurzame,gedragenvernieuwingen”Juistdoordeneigingvaneenorganisatieomzichtefixerenopsuccessenuithetverleden,wordensubstantiëleveranderingenenvernieuwingen,diegepaardgaanmetloslatenvanhetoude/gekende,onderwerpvanaldannietuitgesprokenafwijzingenscepsis.Ermoetdaneenmeerdiepgaande

_______3 WRR-rapport90(2013):Naareenlerendeeconomie,Synopsis,pp.13-29.

Einstein

EenTijdperkvan

Ecosystemen


9

(existentiële)verbindingkomentussendeledenvaneenorganisatieofsamenwerkingsverband,teneindedeonzekerheidvanhetnieuwe‘niveau’toetekunnenlaten.DeernstvandezeovergangsproblematiekwordtonderkendbinnenTheorieU,hetmodelwaaropdevijfniveausvanorganisatiesvanScharmerenKauferzijngefundeerd.Hierovermeerinparagraaf5.2.Indepraktijkblijftsamenwerkingvaakstekenopeenoppervlakkigerniveaudandieeigenlijkvereistis,gegevendecomplexiteitvandevraagstukken,gegevendegroeiendeintensiveringvansamenwerkingendedaarvoorvereisteco-development/creatie.Ditbetekentintoenemendematesamenwerkinggebaseerdoprelatieenminderopbasisvantransactie.Ditwordtveroorzaaktdoorhetfeitdatdeparticipantenineencomplexsamenwerkingsverbandermeestalnietinslagenomdedrempelsvoormeerdiepgaandeverbindingtijdigofüberhauptteherkennenenteslechten,waardoormenblijftstekenopeencognitief/rationeleenoptransactiegerichtesamenwerking.Ecosysteemorganisaties‘3.0’en‘4.0’vragenomnieuwementalemodellen,competentiesenhoudingendieniet‘uitzichzelf’ontstaan.Dedagelijksewerkomgevingbiedthiervoornognauwelijksvoorwaarden.Bestaandebusinessschoolprogramma’sbiedenbovendienooknoggeen,ofteweinigaandachtaanhetprocesvan‘3.0’en‘4.0’competentieontwikkeling.4Demeesteprogramma’szijningerichtopbasisvan‘2.0’competitieveoriëntatiesenhebbenhoofdzakelijkeenfocusopdeversterkingvandeconcurrentiekracht.Deontwikkelingnaarde3.0enzekernaar4.0niveausvanopererenenleiderschapisgeenkwestievanenkele‘cursussen’of‘trainingen’.Hetvraagtomeenontdekkingsreiswaarindeelsnieuwekennismoetwordentoegeëigendentoegepast(decognitief/rationeleexercitie),maarwaarinvooralookdieperliggende(interenintra)persoonlijkethema’smoetenwordenverkend(deexperiëntieel/existentiëleexercitie)(Schema1).

_______4 Waarbijhetooknogmaardevraagisofbusinessschoolsqualitatequanietteeenzijdige

institutieszijnomdetripleofmultiplehelixvraagstukkenadequaattekunnenbedienen.

Spanning:vereistenóoutput


10

Schema1:DiepgaandeversusOppervlakkigeSamenwerking,VerbondenheidenLeren

Hetgaatdanom:• inputvannieuwekenniseninzichtenoverkernthema’sals;

o hetfunctionerenvanorganisatiesin‘tripleofmultiplehelix’subculturen,

o (zelf)reflectie,vertrouwenenandereecosysteemskills,o contractingencomplexiteit,o transformatieprocesseneno hetfunctionerenvanindividuenencollectievenin

netwerkverbanden,• explorerenvaninnerlijkeenonderlingedrijfvereneninspiratiebronnen,• onderzoekenwaternoodzakelijkisnuenindenabijeenverretoekomst,• praktischexperimenterenmetnieuweinzichtenenmanierenvan

werken,• eenlerendecommunityworden.

InzichtenOntdekkenPresencing

BewustwordenSensing

Ac4onLearningRealising

Soortverbinding Cogni4ef/

Ra4oneelLeren

Experiën4eel/Existen4oneelLeren

Ego-systemenNiveau1.0EfficiënteMachineLowPerformingNiveau2.0Passief-AgressiefAutonomeorganisa9eAveragePerformingEco-systemenNiveau3.0Mul9pleStakeholderHighPerformingNiveau4.0Emergent/Genera9efEco-SysteemResilientPerforming

Ra4oneelMentaal(OpenMind?)Emo4oneel/(OpenHeart?)Experiën4eel(OpenWill?)Existen4eelVanuitPoten4e(OpenFuture?)

Ontwikkelfasen

1.0

2.0

3.0

4.0

Systeemniveau


11

DitessayisdeneerslagvaneenreeksintensievegesprekkentussenRobBloeminkenGerJonkergouwover‘LeiderschapenLeiderschapsontwikkelinganno2014’.Dezegesprekkenvondenplaatsindeperiodeoktober2013-maart2014.Daarbijwerdonsduidelijkdatermondiaalopdiversevlakkenshiftsvan2.0naar3.0en4.0oriëntatiesplaatsvinden.Ditessayverkentkernthema’svoordeontwikkelingvanleidinggevendenvankennisenresearchintensieveondernemingendiegedrevenwordendooreenvisie,-missieen–strategiemeteensterkemaatschappelijkeenduurzaamheidsinslag.Indemeestegevallenzijnzijbetrokkenbijeengroeiendaantalzichintensiverendesamenwerkingsverbanden:metcollega’s,R&D,onderwijs,overheden,financiëleinstellingenenintoenemendemateookmaatschappelijke(belangen)organisatiesalsNGO’s.

Hetkernideeisdatindeafgelopendecenniadepsychologischeensocialecomplexiteitvan‘kennisintensief,duurzaamenmaatschappelijkrelevant’ondernemendusdanigistoegenomendatadditioneleleiderschapscompetentieszijnvereist.Devraagisdanhoedezeeruitzienenhoedezeteontwikkelen?Allereerstwordeneenaantalontwikkelingenenthema’sdiepgaanderverkenddieindehuidigeparagraafreedskortzijngeschetst.Daarbijstaatdevraagcentraalnaardeimpactvandewaargenomen‘nieuwe’omstandighedenopdecompetentiesvanleidinggevenden(hoofdstuk2t/m5).Inhetverlengdedaarvanwordendecontourengeschetstvaneenprototype‘ecosysteem’leiderschaps-ontwikkelprogramma(hoofdstuk6).


12

3. Overcomplexiteit,verbindingenontwikkeling

Indelaatstedecenniaisdeconnectiviteitsterktoegenomen.Grotedelenvandeeconomischerealiteitwordennietmeergedomineerddoorafzonderlijkeorganisaties.Grensoverschrijdendeproductie-,distributie-enonderzoekketenscreërencomplexeendynamischeclusters(ecosystemen).Diesystemenbestaanveelaluiteenmixvanverschillendesoortenorganisatieseninstituties,afkomstiguiteentripleofmultiplehelixomgeving(Schema2):profitennot-for-profitorganisatiesinverschillendesectoren,R&D,onderwijs,zorg,finance,NGO’s,belangenorganisaties,etc.VoorbeeldenhiervanzijnSiliconValleyenandere‘valley’s’enopeninnovatiecampussenzoalsdeHighTechCampus,deChemelotBrightlandCampus,ofhetensemblevanBrainport2020regio’s.

Schema2:SamenwerkingenInnovatieinTripleHelixNetwerken/Eco-Systemen

University Science

Park

Recruitment

Agency

R&D

Centers

Campus

Local,(EU)Regional

Provincial,European

Bodies

Regulatory

InsCtutes

Investors

AccounCng

Firms

Big

Enterpises

Banks

ConsulCng

FirmsIncubators

CreaCve

Industry

ITFirms

MarkeCng

Media

NGO’s

LawFirms

Politechnic

Schools

Entrepreneurs

Social

InnovatorsPoliCcal

OrganisaCons

TechnologyInsCtutes

(likeTNO)

CurrentandFuture

Clients,Users,

Stakeholdersc

R&DenOnderwijs IndustrieenBusiness

OverheidendeMaatschappij

Public

RelaCons

MarketChannel

Players

LogisCcs

SectoralOrganisaCons(Health

Care,Housing,etc.)

MulCpleHelixSamenwerkingsverbandenzoalsEcosystemen,Valleys,

Campussen,Keiretsus,Chaebols,Conglomeraten,Industry4.0,CERN-

netwerk,CoöperaCes,etc.

Zorgsector

Denauwverweven

samenleving


13

Deaard,snelheidenkwaliteitvanhetreactievermogenvandezenieuwe‘economische,c.q.maatschappelijkeorganismen’wordtenerzijdssterkbepaalddoordekwaliteitvandeafzonderlijkespelersmaarvooralookdoordekwaliteitvandeonderlingesamenwerking:• Acteertmenprimairvanuitheteigenbelang?• ismenbereidomvanuiteenmulti-stakeholdermodeltehandelen?• ontwikkeltmendeeigenrolvanuiteengedeeldevisieophet‘geheel’/

hetsysteem?

Zoalsindeinleidendeparagraafalwerdaangegevenonderscheidenwijvijfverschillendeniveausvanpresteren(Schema3)5,waarbijhetvaakzoisdateenorganisatiebestde‘technische’mogelijkhedenen‘menselijke’competentiesinhuiskanhebbenomopeenhoogniveauoutputtekunnen

_______5 ZieookScharmer,O.enKaufer,K.(2013).Leidenvanuitdetoekomst.VanEgosysteem

naarEcosysteem,UitgeverijChristofoor,Zeist.Inditboekwordtuitgegaanvanvijfniveausvanzijn,communiceren,organiseren,verbindingenaangaaneninrichtenvansociaaleconomischesystemen.Onsmodelvertoonthiergroteovereenkomstenmee.

VerwevenheidopdeterreinenvanZorg,WerkenInkomen

Groteverwevenheidisookwaarneembaarineenbredermaatschappelijk

verband,bijvoorbeeldbinnenhetdomeinvandehumanezorg,waarsteedsmeerde‘wezenlijke’processenenkelbegrepenenaangestuurdkunnenwordenophetniveauvanconglomeratenvanpatiëntenorganisaties,nationaleoverheden,R&D,ICT,onderwijs,zorgverzekeraarsendiversesoortenmedischeprofessionals.ZozienweookrondhetthemaWerkenInkomensteedsvakercomplexesamenwerkingsverbandenontstaantussenlokaleoverheden,wijk-enbuurtorganisaties,onderwijsinstellingen,UWV,andereuitkeringsinstantiesende‘doelgroepen’zelf.Ookbijhetprocesvan‘downloaden’vanmaatschappelijkezorgfunctiesrondjeugd-enthuiszorg(WMO)zienwedateenenormeopschuddingmetzichmeebrengtvandebetreffendesamenwerkingsverbanden.


14

leveren.Met‘kwaliteitvandesamenwerking’wordthiermetnamegedoeldopdematewaarinbenuttingvandepotentietotperformanceplaatsvindt,zoalsdezeineenecosysteemvoorhandenis.Hetisdandekwaliteitvandeonderlingeverbondenheidendefocusindesamenwerkingdiebepalenopwelkniveauvanprestatiemendaadwerkelijkfunctioneert.Indepraktijkbestaatereenforsespanningtussenhetfeitelijkeenhetvereisteniveauvanfunctioneren,gegevendecomplexiteitendynamiekvandeomstandighedenenvraagstukken.Veelsamenwerkingsverbandenfunctionerenindatopzicht(ver)onderdemaat:Menreageertniet,telaat,en/ofmetinadequateresponses.

Schema3:Vijfarchetypischeniveausvanpresteren/innoverenenbenuttenvandepotentievaneensysteem.Dezestaanineenoorzakelijkerelatietotniveausvanverbondenheid.Deovergangentussendeniveaus(terugval,groeientransformatie)zijnverschillendperniveau.

Niveau2.0Meervoudig–Flexibel-Autonoom

ECO-systemen

(+)(-)

EGO-systemen

Niveau1.0Eendimensionaal–Efficiënte

Machines

Niveau0.0NonPerformance–Permanente

Survival

Niveau3.0MulIpleHelix&Stakeholders–WederzijdsAQankelijk–

Wij=∑Ikken

InnerlijkeenOnderlingeVerbondenheid(CohesieinhetSocialeWeefsel)Fragmenteren Exploiteren–Concurreren Bijdragen

Presteren,omgaan

metCom

plexiteitIn

noveren

enben

uYen

van

Poten

Ie

(+) Niveau4.0LerendEcosysteem-GeneraIef/Emergent–InclusiefDenken–

Ik=√WijOntdekkingsreisSocialeInnovaIeTransformaIe&

TransiIe

StagnaIe,RegressieSocialeDesintegraIe

Spanningtussenfeitelijkeó

vereisteperformance


15

Kennis-&technologischeinnovatieenmarktontwikkelingenzijnzobeweeglijkgewordendatzijallianties,netwerken,openinnovatieencampussennoodzakelijkmaken.Voorgrotekennis-enresearchintensievebedrijvenwordthetomdieredennoodzakelijkomvasttestellenhoehetmetdespanningtussenfeitelijkeenvereisteperformancekwaliteitstaatenhoegaandewegsteedsbetertelerenoperereninbestaandeennieuwesamenwerkingsverbanden.Daarkomtnogbijdathetvaaknietgaatomhetwerkeninéénstabielecosysteemmaaromhettegelijkertijdvertegenwoordigdzijninmeerderedynamischenetwerken.Ditkanzijninverschillendesectoren,ofrondeenmixvanthema’s(zieSchema2).Ditheeftgroteimpactophet‘mentale’vermogendatvereistisomdeverschillendepartnersmethundeeldisciplinestekunnenbegrijpen,taxerenenereeneffectievesamenwerkingmeeoptebouwen.Hetheeftdaaromookimpactopdekwaliteitvanhetpsychologischecontractdatmendaarvoormetanderenmoetkunnenaangaan,c.q.vanhetcommitmentvanwaaruitmenaandeontwikkelingvanhetgeheelwilbijdragen.Dezeverschillendenetwerken‘articuleren’zichnietalleenopeenenkelvoudiggeografischniveau,maartegelijkertijddoorheenverschillendebranches,sectorenenmondialeregio’s.Dehogekwaliteitvanpresterenensamenwerkendievanorganisatiesenprofessionalsindewereldvannetwerkenenalliantieswordtgeëist,komtindemeestegevallennietvanzelfopdatvereistehogeniveau.Eriseen(gefaciliteerd)groei-entransformatieprocesvoornodigwaarindespelerslerenomgaanmetdediversiteitaanmechanismen,(sub)culturen,‘mentale’modellenenmanierenvancommunicerenengedragen,zoalsdezeinherentzijnaandeverschillendestakeholders(zieookdecultureleverschillentussenAngelsaksisch,RijnlandsenAziatischleiderschap).Daarnaastmoetmenlerenwathetfunctionerenopeenvolgende,hogeretredevanontwikkeling(van1.0totenmet4.0)inhoudtenwatdataanpraktische‘eco’-skillsvraagt:watmengezamenlijkdaarvoormoetgaanenblijvendoenenwelkdeelvanhetgedragdysfunctioneelisenmoetstoppen.

Diversiteit


16

Sommigeondernemingenhebbeneensterk‘duurzame’ambitievertaaldinhunstrategie,bijvoorbeeldmiddelseenovergangvaneenGoudenDriehoekbenadering(=focusopmeerwaardedooroptimaalineentriplehelixteacteren)naareenGroeneVierkantoriëntatie(=TripleP-resultatenboekeninsamenwerkingookmetNGO’s).Een‘GoudenDriehoek’focusofeentriplehelixsamenwerking(overheid,onderneming,onderwijs/onderzoek)kangezienwordenalseentypischvoorbeeldvaneen3.0multi-stakeholderbenadering.Een‘GroeneVierkant’strategieisdaneenvoorbeeldvanhet4.0niveau.Hetgeenbetekentdatmenzowelinstaatisom,meteenordentelijkebusiness,succesvolteoperereninmarktenensectorenwaardeklassiekecut-throatconcurrentieheerst(2.0)endatmentegelijkertijdookintensievesamenwerkingweetaantegaan(3.0),opbasisvaneeninzichtindebijdragedienodigisomgezamenlijksociale,economischeenmaatschappelijkevraagstukkenaantepakkenenoptelossen(4.0).Metditvoorbeeldvanhetverschiltusseneen2.0,3.0en4.0‘vermogen’wordtalinzichtelijkerdatereennieuwsociaaleconomischspeelveldontstaat:intoenemendematevraagtdecomplexeendynamischemaatschappelijkeensociaaleconomischewerkelijkheidomprofessionals,teams,organisatiesenecosystemendieinstaatzijnomsuccesvol(proactiefeninteractief)opde3.0en4.0niveaustefunctioneren.Deswitchvan2.0naar3.0en4.0isdaarominhogemateeenvormvansocialeinnovatie.

Deleiderschapsparadigma’swaarinenkeldezakelijkebelangenvandeeigenorganisatievooropstaan(competitief–2.0)lijkenhunlangstetijdtehebbengehadenmoetenplaatsmakenvoorinclusiefdenkeneneenmeergezamenlijkeaanpakbijhetoplossenvandegrotemaatschappelijke&economischevraagstukken.Datvraagtomeenbetrouwbaarpersoonlijkengagementeneenheldereverbindingtussenzakelijkebelangen,maatschappijvisieenethischewaarden.Klassiekeleiderschapsopvattingenzijnsterkverbondenmet2.0oriëntatiesensluitennietgoedaanopzo’n‘nieuw’3.0en4.0.vermogen.Zijzijnopdieniveausvaakcontraproductiefenmakendandeeluitvandereeksoptelossenvraagstukken.Daarommoetentraditioneleleiderschapsopvattingenwordenaangepast.

VanGoudenDriehoeknaar

GroenVierkant

Socialeinnovatie


17

Iniedergevalmoetenecosysteemorganisatiesennetwerkenoverpassende3.0en4.0competentiesgaanbeschikkenteneindebinnendenieuweverhoudingeneffectieftekunnencommunicerenensamenwerken.Vanbelangishetnuomeenbeeldtekrijgenwatdeonderscheidendecompetentieszijnvaneen‘eco’-systeemorganisatietenopzichtevaneen‘ego’-systeemorganisatie.


18

4. Transformerennaar‘ecosysteem’samenwerking

Gaandewegonzegesprekkenwerdonssteedsduidelijkerwatvoorsoortontwikkelingeenbepaaldsamenwerkingsverbandendedaaraandeelnemende‘multiplehelix’organisatiesenprofessionalsdoormoetenmaken.Datprocesstelttamelijkhogeeisen;o allereerstaanhetvermogenomsamenmetdie‘andere’spelersinhet

spel,lostekomenvanbestaandeoplossingsreflexendievooral2.0vankarakterzullenzijnendusprimairgerichtopeigenvoordeel,

o omvervolgensdeindividuele-encollectievepatronen(reflexreactiesen–oriëntaties)inkaarttebrengen,diehetsysteemindedysfunctioneletoestandhouden,

o zodatmendaarnazichtkrijgtopdepotentievanhet‘ecosysteemin

wording’omopeennieuwe,substantieelbeteremaniertegaanopereren.

Hetgezamenlijkbereikenvanzo’nnieuw,hogerniveauvaninnerlijkeenonderlingebetrekkingenisevennoodzakelijkalslastigomtebewerkstelligen.Hetisnoodzakelijkomdatdeimpactvande(innovatieve)multinationaleondernemingopbrederemaatschappelijkeontwikkelingenveelgroterisdanvroeger,toenhetalssingulierbedrijfvooralinvloedhadbinnenheteigeneconomischdomein.Dezegrotereinvloedenreikwijdtegaatookgepaardmeteengrotereverantwoordelijkheidvoorhetgehelesysteem.Devraagisnuhoemenzichdaarbewustvanwordtenblijfténhoeditbestuurlijkvertaaldwordtinbeleidengedrag.Hetlastigeisdatmenopdieontdekkingsreisnaarbeteresamenwerkingeenaantallastigebarrières(bijv.hetverlatenvangebaandepaden)moetlerenherkennenenoverwinnen.Weverwezenhieralnaarindeinleidendeparagraaf.


19

Omdezebarrièresteslechteniskennisvereistvanelementenuitmindergebruikelijkevakgebieden6.Opdezeterreinenhebbenindeafgelopen20jaarinteressanteontwikkelingenplaatsgevondenmetdenodigeimpactophetbedrijfskundigdenken.Daarbijisduidelijkgewordendatbijde‘diepgaandeveranderingeninnovatie’diehoortbijeeningrijpendeniveaushift(van2.0naar3.0)het‘uitvinden’vanietsnieuwsvanuiteentechnologischeoriëntatieinhetprocesnietdegrootstebottleneckis.Deinnovatieveschoenwringthemmeestalindeeerderefase,inhetvermogenomintensiefeneffectiefsamentewerkenvaninhetopsporenenloslatenvanoudedenk-engedragspatronen(hetverlatenvangebaandepaden).Hetgaathierbijnietalleenomrationeel/analytischvaardigheden,maaromeenrangekennisenpraktischevermogenszoalsbovenstaandgeschetstdienunetbuitenhetrationeel/analytischebereikliggen.Hetzijntypischvermogenswaarovermenopditmomentbinnenondernemingenveelalnietofslechtsinbeperktematebeschikt.Hetgaatomvermogensdiebinneneen2.0bedrijfsomgevingals‘soft’ofzelfsbedreigendwordengezien.Terwijldemeestrecenteinzichteneropduidendatindezekennisdomeinendebronnenvoor,waardecreatie,echteinnovatieenduurzametransformatiebeslotenliggen.Demeestegangbaremanagement-enleiderschapsprogramma’sbestedenzeerbeperktaandachtaandezeinzichtenwaardoorzebijmanagersenleidersookgeengemeengoedzijngewordeneninpraktijkwordengebracht.Deonbekendheidmetdezethema’sbijdehuidigegeneratieleidinggevendenheeftwelhaastgeleidtoteen‘blindevlek’:Veelleidinggevendenhebbeninhetprofessionelelevenophetterreinvan

_______6 Zoalsbijvoorbeelddesocio-enpsychodynamiek,persoonlijkheidsontwikkeling,

neurowetenschap,zachteenhardekennisontwikkeling,formeleeninformeleorganisaties,transformatieprocessen,socialeencultureleinnovatie,systeemdenkenen‘debewegingswetten’vancomplexemultiplehelixsystemen.

Hetoudeloslatenalsvoorwaarde

voorinnovatie

Opencommunicatiealsbedreiging

vanhetprofessionele

pantser


20

netwerkenensamenwerkendenodige‘competitieve’confrontatiesgekendenstaantamelijknegatieftegenoverhetineenprofessionelecontextopencommunicerenoverkwetsbareonderwerpenzoalsemoties,drijfverenenwaargenomenmechanismenvanonderlingeinteractieeninnerlijkeontwikkeling.Eendergelijkeopenheid,essentieelvoorhetfunctionereninecosystemen,wordtsnelervarenalseenonwenselijkevergrotingvandekwetsbaarheidinhetopgebouwdeprofessioneleharnasenalseenvertraginginderealisatievangeformuleerdekortetermijndoelstellingen.Nóglastigerwordthetomopenendiepgaandeontwikkelgesprekkenenreflectiesoppersoonlijkeengemeenschappelijkeervaringenteorganiserentussenprofessionalsdieafkomstigzijnuittamelijkverschillendedisciplinesen/ofdomeinenalsoverheid,onderzoek,ondernemingen,onderwijs.Iedervanhenwerktineeneigen(sub)cultuurmeteenmixvandeelsfouteendeelscorrecteinterpretatiesenmystificatiesvandeintentiesenpraktijkenvandeanderespelers.Reflectieopdepersoonlijkeengezamenlijkepraktijk,metalsdoelhiervanzowelgezamenlijkalsindividueelteleren,teneindeindetoekomstbetertefunctioneren,isinveelgevallengeblokkeerd.Ditiseenvoudigwaarneembaaropmomentenwaaropmenineenecosysteemopingewikkeldetegenstellingenstuitenhetgezamenlijkeprojectplan,deblauwdrukofdeaangesteldeprocesmanagerdenieuwopdoemendevragennietmeteenhelderweettepositioneren,laatstaaneronmiddellijkantwoordenopweettegeven.Hetzoekennaarzondebokkenenhetopgangbrengenvanreddings-encover-upactieswaardoormenzelfc.q.deeigenorganisatienietbeschadigduitdekwestietevoorschijnkomt,wordendanveelalde(vaakgemaskeerde)werkelijkedrijfverendiehetgedraginhetprocesgaanbeheersen.‘Ergensmeewegkomen’wordtdanvaakeendominanteretargetenhoudingdanhetzoekennaarhetonderliggendesysteemvanroot-causesenhetoplossenvanhetvraagstukopbasisvancollegialegelijkwaardigheidengezamenlijkbelang.Inconcluderendezinkangesteldwordendatinditopzichtsprakeisvaneenstructureelmatigtotslechtontwikkeldvermogenomefficiënteneffectiefsamentewerkenin‘multistakeholderteams’.

Alsdeblauwdrukniet

meerwerkt–Wattedoen?


21

Waarditophetniveauvaneentriplehelixsysteemeentijdlanggoedgaat(bijvoorbeeldinderegioEindhovenmethetBrainport2020planendeHighTechCampus),wordendebijzonderpositievesociaaleconomischeeffectenduidelijk.Overallzijnweechterdusdaniggewendaandeverschijnselenvansuboptimaalfunctionerende‘multiplehelixsamenwerkingsverbanden’,datwenauwelijksstilstaanbijdegroteschadediehun‘failures’aanrichtenenwatdefinanciëleenmaatschappelijkekostenhiervanzijn.Losvandezeschadelijkeeffectenwordtindemeestegevallenmaareenfractievandeprofessionele‘potentie’benutdieineenmaatschappelijkesamenwerkingsverbandbeslotenzit:‘dekostenvanlostopportunities’(PONC)alsgevolgvanzwakkesamenwerkingverschijnentotnutoenietinjaarverslagen,evenminalswélgerealiseerdewaardecreatie.Eenondermaatsesamenwerkingisaleenproblematischezaakineensituatiewanneereenorganisatieen/ofmaatschappijnogredelijkinhaarvoegenverkeert.Zewordtfataalindesituatiewaarinwenuverkeren;meteenreeksvansamenhangende‘crises’en‘stagnaties’waarvandeimpactgroterendesamenhangnauwerlijkendanooit,ondankseconomischherstelineendeelvandeeconomie.Steedsduidelijkerwordtdaaromdatdenieuwemondialeordevanonsvraagtomnieuwecollectieveengeïntegreerdevisies,analyses,strategieënenoperationelepraktijken.AntonioGramscifraseerdezo’novergangssituatietreffendindeperiodevanhetInterbellumvandevorigeeeuw(jaren20/30):“Hetoudeisaanhetstervenenhetnieuwekanmaarnietgeborenworden.Ditinterregnumgaatgepaardmetveelmorbidesymptomen”.Naastnieuwetoekomstvisies,ideeën,plannenvanaanpakentactieken,gaathetopditmomentjuistomdeontwikkelingvan“nieuwe”(inter-enintra)menselijkevermogens.Veelvandemaatschappelijke‘systeemfailures’waarmeewenuwordengeconfronteerdzijntenminsteookhetgevolgvandiepespecialismen,waardooreenonvermogenontstaatomincollectiviteitscherpeanalyses,nieuwekoersenensamenhangendeaanpakkenteformulerenendeze,gezamenlijkzoekend,inpraktijktebrengen.

Kostenvannon-

performance


22

Inveelgevallenheersternogeenzodanigeoverdaadaanvertrouwenindeoude2.0‘economischetechnologieënenwetmatigheden’,datmenmeentopbasishiervantoteenjuistplanvanaanpaktekunnenkomen,passendopdewereldvanmorgen.Tezeerwordtgewerktmeteenblindevlek.Erwordtonvoldoendegeziendatdeheersendebenaderingendiezichkenmerkendoor:eenzijdiganalytisch,economischentechnocratischdenkenenconcurrentiealsdominant‘mentale’model,incombinatiemetdenegatievande‘menselijkefactor’,onderdeelzijnvanhetsysteemvanoorzakeneninstandhoudendemechanismen.Hierdoorzijnweindehuidigedeelsstagnerendetoestandterechtgekomenwaarwemaarnietuitlijkenteraken.Hetgaatopditmomentnaaronsideenietomhetontwikkelenvannieuwevormenvancalculerenofhetmakenvan‘betere’blauwdrukken.Hetgaat,zoalsgezegd,evenminomnieuwetechnischetechnologie.Hetgaatinessentieomsocialeinnovatie:Omhetontwikkelenvanhetvermogenonsbetermetelkaarteverbindeneneenbewegingtekunnenmakenvan‘eigenbelang’naar‘resultaatbehalenvanuitgezamenlijkbelang’.Daarvoorishetzaakomoverdegrenzenvandeeigenexistentietekijkenenhandelen.Ditdooro.a.hetopbouwenvanvertrouwen,luisteren,dialogiseren,metthewholesystemintheroomenopbasisvangelijkwaardigheid.Hetgaatdusomnieuwesocialepraktijken7eninhetverlengdedaarvanomeensoortleiderschapdatzichnietzozeerrichtophetmakenvanhetverschilmeteenander(ikenmijnorganisatie(concurrentie)),maarophetleggenvanintegrerendeconnectiesomdaarmeehetteverschilmaken….methetverleden.

_______7 ZieVolberda,H.(2011).Sociaalinnovatievepraktijkenverklarenvoor75%hetinnovatieve

vermogenvaneenorganisatie,terwijldetechnologischeinnovatiedatvoor‘slechts’25%doet.

Socialeversus

technischeinnovatie


23

5. ‘Nieuwe’thema’senmodellen

Indevorigeparagrafenisschetsmatigaleeneerstebeeldgegevenvanhetontstaanvande‘nieuwe’3.0en4.0werkelijkheidvoornetwerken,ondernemingenenleidinggevenden.Indevolgendeparagraafgaanwedieperinopdehieraangerelateerdeontwikkelthema’senmodellen.

5.1ACTERENINNETWERKENVRAAGTOMSPECIFIEKE‘ECO-SOCIALESKILLS’

Allereerststaanwestilbijdeimpactvanhetfeitdatsteedsmeerondernemingeneenauthentiekeprofijtelijke‘duurzaamheidsstrategie’hebbengeadopteerd,vaakaangeduidmetTripleP(People,Planet,Profit).Dieheefttotgevolgdatmengaatopererenineengenetwerkte‘groene’omgevingdieookuitnieteconomisch,maarmaatschappelijkgedrevenspelersbestaat.Een‘GroenVierkant’strategiebetrektNGO’sexplicietinhetspeelveld.Datvraagthetvermogenomintensief,zorgvuldigentochprofijtelijksamentewerken.Erontstaatimmersnauweinteractiemetorganisatiesenprofessionalsdiesterkbelanghechtenaanhunautonomieenaanideologischezuiverheid.Totvoorkortzagendezeelkaarnogals‘tegenstander’.Ditgegevenspeeltbijonderwerpenalsvoeding/honger,milieu/circulaireeconomie,huisvesting,water,veiligheid,gezondheid,etc.Denieuwe‘bredere’samenstellingvanecosystemenvraagtompassendecommunicatieenrelaties,maarookhetvermogenomsamenmethenproductieftewordenenblijventenaanzienvanhetgezamenlijkedoel,nunetopdeonvermijdelijkproblematischeenonduidelijkemomenteninhetsamenwerkingsproces.Ditgegevensteltondermeerdevraagnaarhoeveelenhoemendekennisvandeuiteenlopendewereldenvandepartnersindeecosystemenverwerft,representeertenborgt.

VanGoudenDriehoek

naarGroenVierkant

Duurzaamheid,TriplePen

Samenwerking


24

Datvraagtomnieuwevermogensomdateendeelvandecognitieve-engedragscomplexiteiterinbeslotenligtdat:o de‘nieuwe3.0en4.0functioneringslagen’bovenopdebestaande1.0

en2.0werkelijkheidslagenkomen.Dezezijnweliswaarnogverrevanuitgekristalliseerd,maarvragenvanallespelerstenminsteomhetgekendecompetitievegedragniettelatendominerenenomhetmakenvanallerhandekeuzesinhetlichtvaneengemeenschappelijkeecosysteemstrategie(investeringen,productontwikkeling,R&D,marktsegmentering,HRM);

o tegelijkertijdbestaaterspanningtussenenerzijdsdeopdekortetermijnen‘zekerheid’georiënteerdeaandeelhouders,financiëlemarktenenoverhedenmeteen“korte”zittingstermijnenanderzijdsdeeigenlangetermijnfocus.

o Dezetweetypenperformanceveldenvragenomspecifieke

competentieontwikkeling.dieonsinziensookomeen‘eigen’en‘veilige’ontwikkelomgevingvragen.

Ineersteinstantiezalhetontwikkelenentoe-eigenenvanecosysteemcompetentieseenzwarebelastingvormen.Hoekanmen,bijvoorbeeld,dedaarvoorbenodigdecognitieveenemotionele‘ruimte’entijdcreëren8?

5.2MODELLENVOORTRANSFORMATIENAARNIVEAUS3.0EN4.0:DELERENDECOMMUNITYENHETU-MODEL

Alssindsmiddenjaren90wordtonderzoekgedaannaardevraaghoeprofessionals,teams,organisatiesenecosystemendeontwikkelslagkunnenmakennaareenduurzaambetereperformanceineensteedscomplexerwordendeomgeving.

_______8 Decomplexiteitophetniveauvansamenwerkingbinnenmultiplestakeholder

ecosystemenbestaatbuitenditallesooknoguithetkunnenbegrijpenensomsgrote‘nationale’‘cultuurverschillen’ingevalvaninternationalesamenwerkingsverbanden.

Processenvan

duurzametransformati

e


25

Daarbijwerdduidelijkdatdematevansturingopenbeheersingvanditsoortprocessentenenemalengelimiteerdisendatwanneermeneenzekeredrempelvansturing/beheersingoverschrijdt(teveelcontroleenbleuprint),deinspanningenopzijnminstcontraproductiefworden,zonietdesastreusvoorderesultaten.Inmiddelsisereentraditieontstaanvandenkersenpraktijkonderzoekersopditvlak.PeterSengeishierbijdefoundingfathervandebenaderingvande‘LerendeOrganisatie’.Essentieelvooreenlerendecommunityis,volgenshem,datmenleertomvoortdurendbetertereagerenopveranderendeomstandighedencq.Datmenovereensterkproactiefadaptiefvermogenbeschikt.Deeigenschappendiehiervoornodigzijn:o Systeemdenken:

Hetinkaartbrengenvanhetsamenspelvanonderliggendeoorzakenengevolgenopbasiswaarvanhetsysteemfunctioneert;

o Expliciterenvanmentalemodellen:Hetsteedsopnieuwinkaartbrengenvandementalereferentiemodellenwaarlangsmenwaarneemteninterpreteert;

o Teamleren:§ Creërenvaneenechtgedeeldevisiecreëren(metanoia),

‘persoonlijkmeesterschap’enactionlearning:§ Hetlerendevermogenvaneenorganisatieisnietalleeneen

kenmerkvandeafzonderlijkeprofessionals(persoonlijkmeesterschap),maarmoetwordengeborgdinteamprocesseneneengezamenlijkefocus.Danontstaanmedeopbasisvanteamleren,wanneerprofessionalsineenbepaaldeintensiteitmetelkaarsamenwerken.

o Actionlearning:Omdatde‘werkelijke’inzichteninoorzaken,gevolgenenmogelijkhedenontstaanindeoperationelefase,derealitycheck.

PeterSenge:EssentieLerende

Organisatie


26

Aanhetbegripvande‘lerendeorganisatie’heeftJosephJaworski,oprichtervanhetAmericanLeadershipForum,hetconceptsynchroniciteitgekoppeld:datverwijstnaarhetverschijnseldatzichbinnenprofessioneleomgevingenpatronenontwikkelen,waarvanmennietbewustisdatdezetegelijkertijdinmeerderesituatiesontstaan.Wanneeropenigmomentopeenspecifiekeplaatseennieuwinzichtexplicietwordt,wordtditopandereplaatsenherkend,alsofmenhetopdatmomentzelfheeftuitgevonden.Vaaktredenopéénmomentopverschillendeplaatsendezelfdeinzichtenineensalsnieuwnaarbuiten.Voordelerendeorganisatieishetdekunst,omdehieraantengrondslagliggendepatronentelerenverstaan.Sengeheefteenjaarof10napublicatievan‘DeVijfdeDiscipline:deLerendeOrganisatie’,samenmetJaworski,ScharmerenFlowers,gedurendeeenjaardiepgaandgereflecteerdopdeelementenenprocessenwaarlangslerendeorganisatieskunnenontstaan.TijdensdiegesprekkenwerdendeprincipesvanhetU-modelgeformuleerd.WezullenhierdeessentiëlekenmerkenvanhetU-modeltoelichten(zieookSchema1):

ThewholesystemintheroomInhet‘oude’verandermanagementdenkenwordtalsnelveronderstelddatmendeoplossingvooreen‘vraagstuk’voldoendeinkaartheeftgebrachtendateenmededelingoverwatmoetveranderenzoukunnenvolstaan.Hierbijwordtdecomplexiteitvanhetsysteemonderschatevenalsdatallestakeholderseeneigenrelevantperspectiefhebbenopenrolineenvraagstuk.Voorhetcreërenvanbetrokkenheid,draagvlakenexecutiekrachtishetdaaromvanbelangomallestakeholderstebertekken(‘thewholesystemintheroom’).Hoeparadoxaalook,hierbijgeldtdatdeoptischetraagheidalsgevolgvanhetvanmeetafaaninvolverenvanallerelevantestakeholders,uiteindelijkleidttoteenoperationeleversnelling.Hetveronderstelde‘tijdverlies’datdoorditprocesdesignoptreedtblijktlaterruimschootsteworden‘gecompenseerd’.

PresencingenhetU-proces

Synchroniciteit

Thewholesysteminthe

room


27

Fase1:DeSensingfase:Verderwerdduidelijkdatvoorfundamenteleveranderprocessennaastdebetrokkenheidvanrelevantestakeholders,ervooraleersteengezamenlijkefasevan‘sensing’moetwordendoorlopen(hetdoordenkenendoorlevenvaneensituatie).Eensuccesvolveranderprocesverlooptzeldengeleidelijkmaarkentmeestalookmomentenwaaropsprongsgewijs,middelseenversnelling,eentransformatietotstandkomt.Daarbijwordtdanallereerstde‘persistentie’vaneenbestaandeconfiguratieverbroken(desetingesletenvoorstellingenenreacties,het‘oude’).Ditvoordateensysteemdeinnerlijkeenonderlinge‘openheid’verwerftdienieuweinzichtentoestaatenmogelijkmaakt.Zo’nproceslijktwelophettransformatieprocesvaneenrupsnaareenvlinder;datslaagtalleenwanneerhetzichkanvoltrekkenindeveiligheidvaneen‘cocon’.Zo’nomgevingwordtvoororganisatiesopmaatingerichtenheetdanbijvoorbeeld(sociaal)innovatielab.Metnameindezeeerstekwetsbare‘sensingfase’ishetessentieelvooreen‘veranderendecommunity’omeentransformatiecoconterealiseren.Bijindividueleprofessionalsenteamskaneencoachprocesdevereistebeschermdeontwikkelcontextbieden.Devraagishoeophetniveauvannetwerkenenecosystemeneeneffectieve‘ontwikkelcocon’ennavenanteontwikkelfaciliteitenkunnenwordengecreëerdvoordetransformatievanhetgeheleecosysteemnaareenvolgend(naastgelegen)niveau.Ineendergelijkeontwikkel-‘cocon’kandeontdekkingsreisplaatsvindenrondhetherkennenenaflerenvan‘hinderende’reflexenenhetontdekken,spelenmetenaanlerenvan‘nieuwe’,adequaterepatronen(prototypen),alvorensdevertalinghiervanindewerkelijkheidvanalledagintevoerenenborgen.

Sensing


28

HetU-modelonderscheidtindesensingfaseeendrietallagenwaarlangsmenbijdedieperegemeenschappelijkebronnenvaninspiratieenpotentiekankomen.Dezezijn:1. hetRationeel/mentaal/cognitieveniveau:werktmensamenvanuit

eenopenofgeslotenmind?2. hetEmotioneel/experiëntiëleniveau:treedtmenelkaartegemoet

vanuiteenopenofgeslotengemoed,c.q.watisdemixaanpositieveen/ofnegatievegevoelensenervaringen?

3. hetExistentiëleniveau:isdesamenwerkingendeonderlingeverbindingdienodigis,voldoendehechtenvanbelang?Willenwedesamenwerking‘echt’?

Wanneermenernietinslaagtomstapsgewijsdezeniveaustedoorlopen,c.q.omoverdeverschillendedrempelsheentestappen,danontstaateenoppervlakkigproces,waarvanderesultatenvluchtigzijn.Desensingfasebestaatvoortsuitdriedeelstappenwaarinachtereenvolgensdezedrielagenwordendoorlopen:

o Laag1:Stophet‘downloadenfromthepast’:Inveelhoog

professioneleomgevingenwordennieuweuitdagingenenomstandighedengemakkelijktegemoetgetredenmet‘oudesuccesvolle’oplossingsroutes.Hetineenvroegstadiumherkennenenstopzettenvanindividuele-encollectieveautomatischedenk-engedragsreflexenwordtvaakoverhethoofdgezien.Hetisbelangrijkomvooroordelenteonderkennenenstoptezetten.Hetmentaalloslatenvanhetoudegaatimmersvoorafaanhetkunnenontdekkenvanhetnieuwe.

Stophet‘downloaden

’vanvooroordelen


29

o Laag2:Seetheseeing:Indezetweedestapvanhetsensingprocesonderzoektmengezamenlijkdedieper-ofonderliggendepatronenindenkenenhandelendiehetsysteemgevangenhoudenindetoestandwaarinhetterechtisgekomen.Dezesubfasekomtovereenmethetsysteemdenkenvandelerendeorganisatie.Hetiseenfasewaarinmennietalleendeharde,rationelemechanismenblootlegtmaarookdepersoonlijkeencollectieveemotionelereflexenleertherkennen.Ditvraagteengrotematevansensibiliteiteneengoedontwikkeldvermogentothetvoerenvaneenopendialoog.Hetgaathierbijomobserveren,observeren,ennogeensobserverenennietom‘doen’!Hetvraagtdusomveel‘discipline’en‘bewustworden’vanmanagersdiegewendzijnomadhoctereagerenenfixen.

o Laag3:Loslaten–LettingGo:Indevorigetweedeelstappenismen

nietalleenbezigmeteenonderzoeknaardeinefficiëntiesvanoudeinnerlijke-enonderlingereflexpatronen,maarprobeertmentegelijkertijdookzichttekrijgenophoeeennieuwewerkelijkheid‘gedacht’kanworden.Hetinteressanteaanditdeelprocesisdathetgaatom‘echt’nieuweinzichten,omeentoekomstdiesubstantieelafwijktvanhethedenenverleden.Inhetlichtvanhetfenomeen‘synchroniciteit’gaathetechterbijhetnieuwenietomietsdatnogvolledig‘onbestaand’is.Hetnieuwewordtgezienalseen‘toekomst’diezichaandient,diewekunnenwaarnemen,maardieweopditmomentnogonvoldoendebewustzien,omhemrichtinggevendtelatenzijnbijhetmakenvankeuzes.Hetgaatbijgevolgomdeinterpretatievanhetgeenwordtwaargenomenendebetekenisdaarvanvoordetoekomst.

Dehoofdfasewaarvanditdelaatstestapisheetnietvoorniets‘sensing’.Hetbegripverwijstnaarhettastendenonderzoekend,aanvoelendduidenvanhetoudeennieuwe.Ditgaatvoorbijaanhetonsbekendeprocesvanrationeel/cognitief/mentaalanalyseren,(her)ontwerpenenimplementeren.Dederdesubfaseheet‘lettinggo’omdatde‘sprong’naareennieuwinzichtpasmogelijkwordt,wanneerook‘echt’afscheidgenomenisvanhetoude.

Ziedepatronen

Hetoudeloslatenenhet

opkomendenieuwetoelaten


30

Indepraktijkblijktdit‘afscheid’nemenvanbestaandementaleenemotionelereflexenoppersoonlijkengezamenlijkniveaubijzonderlastigomdathetonzekermaakt,watslechtsoverwonnenkanwordenalsdeverbondenheidmetendusookhetvertrouweninde‘medereizigers’voldoendegrootis.Daarmeeistegelijkertijdduidelijkdatdesensingfasegrote(inter)persoonlijkediepgangvereist.

Inhetvoorgaandewerdduidelijkwaaromhetindepraktijklastigisomeentransformatieprocesingangtezettenen….houden.Wezijngewendomeen‘verandertraject’pasingangtezettenophetmomentdateenprobleemzodanigisgeëscaleerddathetdirectmoetwordenopgelost(reactief).Indepraktijkbetekentditdatmentewerkgaatmethaast,druk,tempo,stopthebleeding,‘results!Now!’.Echter,dediepsteimpactvaneenveranderprocesvindtplaatsalszenognietdieurgentieheeft.

Fase2:dePresencingfase:VeranderprocessenvolgenshetU-modelzijngoedtefaciliteren,maarkunnennietvolgenseenstrakplan“endetail”wordengestuurd.Ditbetekentdatnietopvoorhandkanwordenvoorspeldofenwanneereensensingfasewordtafgeslotenenmenaankomtindezgn.presencingfase.Depresencingiseenmomentvaninzicht/bewustwordinginhethierennuenindespanningmetdetoekomst.Omdatmomentvaninzichttebereikenwordtvaakgekozenvooreenperiodevancontemplatie(indevormvaneenretraite),waarinalleindesensingfaseopgedanekennis,ervaringenenvermoedensophunplaatskunnenvallenenverteren.DePresencingfasewordtgekenmerktdoorhetkunnentrekkenvaneen‘samenvattende’conclusieoverwaarmenstaat,gekoppeldaaneenindringendenotieoverde‘noodzakelijkevolgendestap’indeontwikkeling9.Zo’nmomentkomtvaakonverwacht,maardientzichdanookmeteenenormekrachtaan,alseensoort‘Aha-Erlebnis’.Menervaartdandatmen‘klaar’ismethetverleden,verbindingheeftmetdegezamenlijkepotentieen“toe”isaanhetcreërenvandetoekomst.

_______9 HetwoordPresencingiseensamentrekkingvandebegrippen‘present’(hierennu)en

sensing(doorleefdaanvoelen).

Presencing:het‘nieuwe’ontdekken

enomarmen


31

Hetnieuweinzichtiseen‘complete’mixvanexplicietenimplicietwetenenzijn.Vandaardathetookwelaangeduidwordtmethetnemenvande‘existentiële’drempel.Menisdaninstaatomde‘bestemming’oppersoonlijk,organisatorischenecosystemischniveauopnieuwteduidenenformuleren.Gezienvorenstaandeisduidelijkdateendergelijkfundamentondereensamenwerkingsrelatieopditmomenteerderuitzonderingdanregelis.Tegelijkertijdlaatzichookconcluderendatveelvandenubestaandevormenvansamenwerkingbinnenorganisatiesophetniveauvanecosystemen,functionerenopeen‘oppervlakkig’niveau.Daardoorishetookgoedtebegrijpendatzenietzijnopgewassentegendecomplexeendynamischeuitdagingenwaarvoorzichmenintoenemendemategesteldziet.Wanneerweeventeruggrijpennaarhetvoorbeeldvan‘GroenVierkant’ecosystemen,kannuwellichtookbegrepenwordendateendergelijk‘bont’amalgaamaanspelersenkeleen‘grote’ambitieophetvlakvaneenfundamenteelmaatschappelijkvraagstuksuccesvolkanaanpakken,wanneerdeverbindingentussendespelersookvoldoende‘echtheid’en‘hechtheid’heeftbereikt.

Fase3:Realiseren:Dezefaseisdeonsredelijkbekendefasewaarinwevanuiteenhelderideeeenprotoypeontwikkelen,datuitproberen,testeneneenfinaleversietenslotteborgeninnieuweprocessen.DerealiseerfasewordtookgekenmerktdoorActionLearning.Dekunstisdaarbijwelomooknadesensing/presencingfase,inderealiseerfaseingoedeverbindingteblijvenmetdefundamenten,hetgezamenlijkebelangendeontdektegezamenlijkepotentie.Hetgevaarisandersgrootdatinhetenthousiasmeoverdenieuwemogelijkheden,menuitelkaargespeeldraaktenzichvooralfocustopdeverdereontwikkelingvandeeigenrol,c.q.deeigenbelangen.

Realising:Hetnieuwe

uitdetailleren,testenenborgen


32

HetPresencing/Theory-U-modelwordtinmiddelsopsteedsmeerplaatsentoegepast.Deervaringenlerendatdaarwaarhet‘echt’kanwordentoegepast,deeffectenookuitstekendenduurzaamzijn.Eentweedelesisechterookdatdesocialeenpsychologischeelementendiezosterkeenrolspeleninhetprocesvoorveeldeelnemerslastigte‘vatten’zijn,nietomdatditinwezenmoeilijkebegrippenzoudenzijn,maarvooralomdatmennooitgeleerdheeftzeteverstaan,tedoorlevenenaccepteren.Ditisonsinzienseenredentemeeromdezethema’soptenemeninhet‘regulieronderwijs’,maarzekerookinleiderschapsprogramma’sdie

JaworskioverOorsprong:In2011publiceerdeJaworskieennieuwboek(Oorsprong)metdaarin

aanvullendeinzichteninwaternupreciesgebeurtophetdiepstepuntvandeU,indePresencingfase.Hetpuntisnamelijkdatmethet‘sensen’vaneen‘opkomende’ofemergerendetoekomstgemakkelijkdeindrukontstaatdatdezereeds‘buiten’enalshetwareook‘los’vandeparticipanteninhetprocesbestaat.Datdruktdereizigersinhettransformatieprocesdanineenpassievestoel.InfeitekomthetervolgensJaworskiopaandateen‘emergerendetoekomst’inderdaadalbestaat,maarvooralinonsgezamenlijkepotentieelendatdespecifiekevormpaswerkelijkheidwordtlangseengezamenlijkcreatiefproceswaarinwe(alsensend)hetnieuweopsporenenvormgeven.Daarvoorwordthetbegrip‘generatief’gebruikt.Ditbegripverwijstnaarhetvermogenvanlevendeorganismenom‘depotentie’diezeinzichdragenooktotleventebrengen.

Hetboekgeeftdaarmeeeenverhelderendeverdiepingvanhetinzichtindemixvan‘vormgeven’en‘waarnemen’dienodigisomhetPresencingstadiumtekunnenbereiken.Hijmaaktookduidelijkdatditalleenluktwanneerhet‘generatieve’leiderschapinhetbetreffendeecosysteemookoverditsoortervaringenhieraangerelateerdekennisbeschikt.Jaworskiformuleertdaartoemeerexplicietdekenmerkenvan‘leiderschap’enorganisaties’ophetniveauvan4.0.Wantdatishetniveauvan‘zijn’dattenzeersteverbondenismet‘presencing’1.


33

betrekkinghebbenoptransformatiesvanuitniveau2.0naar3.0of4.0optenemen10.

5.3NOGMAALS‘COMPLEXITEIT’

Inonzegesprekkenstruikeldenwesomsoverhetaantalkerendatwehetbegrip‘complexiteit’gebruikten,alszijndeeenduidingvoorhetbegrijpenvan‘dehuidigetoestandvandewereldendievanondernemingenenleidinggevendeninhetbijzonder’.

Schema4:Complexiteit,AdaptieveSystemenenOrganbisaties(HetCynafinmodel)

_______10IndeLimburgervan1februarij.l.2014formuleerdeHenkOosterlingdenoodzaakom

leerlingenalophetniveauvanbasisscholenenMBO’svoortebereidenopdegenetwerktesamenleving.Daarvoorwordenbegrippengebruiktals‘ecosociale’,‘individuele’en‘interviduele’skills.

132

Organismen

BekendeComplexiteit•  Oorzaak-gevolgpatronen:zijnonmiddellijkwaarneembaar,herhaalbaarenvoorspelbaar.

•  Stabiel•  Focus:efficiencyverbetering•  Tools:businessprocesre-engineering•  TransacEoneelleiderschap–Afrekenen•  Voorbeeld:Simpelemechanieken

KenbareComplexiteit•  Oorzaak-gevolgpatronen:gecompliceerderelaEesengescheideninEjdenruimte.

•  Nognetstabiel•  Focus:systeemdenken,analyEschereducEe•  Tools:scenarioplanning•  TransacEoneelleiderschap-Belonen•  Voorbeeld:Complexemachines–(vliegtuig–computer–fabriek)

HogeComplexiteit•  Oorzaak-gevolgpatronen:achterafcoherentennietexactvoorspelbareherhaling.

•  Deelsstabiel–deelsinstabiel•  Focus:MeervoudigeperspecEeven•  Tools:storytelling,narraEeveensocialenetwerkanalyse,schilderen,socioenpsychodynamica

•  TransformaEoneelleiderschap•  Voorbeeld:AdapEevesystemen,dieren,gemeenschapopen

Chaos•  Geenoorzaak-gevolgpatronenwaarneembaar.

•  Vollediginstabiel•  Focus:reducEevanturbulenEeenwaarnemenvandereacEeopdieintervenEe

•  Tools:Crisismanagement•  TransformaEoneelleiderschap•  Voorbeeld:Oorlog

Machines


34

Indeloopvanhetessayhebbenweookalverschillendedoorkijkjesgegevenopvormenvancomplexiteit,alseenkenmerkvanverschijnselen.Diecomplexiteitheeftinveelgevallentemakenmetingewikkeldhedenbinnenprocessenopsociologisch,psychologischénheteconomische,juridische,politiekeenculturelevlak.Degecompliceerdheidenverwevenheidvandezegebiedenenhetontbrekenvaneendirectestuurbaarheidmakenhetgeheeltoteencomplexsysteem.Hierbijgeldtdatmetnamedewereldenvandesocio-enpsychodynamische“wetmatigheden”binnenentussenorganisatiesgekenmerktwordtdoorparadoxalemechanismen.Hetvergtdenodigeoefeningenkennisomindezemateriethuisteraken,vooralomdathetgaatomeenmixvanrationele-énirrationele-,vanlogische-énnietlogischeprocessen,Dezespelenzichafopbewusteénonderbewusteniveaus,binnendeformeleéndeinformelelagenvanorganisatieenecosystemen.

Iniedergevalisuitonderzoekduidelijkgewordendatdemanierwaaropprofessionalscomplexiteit‘ervaren’,bepalendisvoordemanierwaaropmenermeeomgaat(Heywoodetall,2007).Wordtdaarbijeendrempeloverschreden,danleidtdepsychologischedrukalsgevolgvaneenalsovermatigcomplexervarenwerkcontext,toteenversimpelingvandevoorstellingvanhetsysteem,c.q.deopdracht.Ditleidtveelaltotreducerendzwart-witdenken:mengaatovertotdecompositievanhetcomplexesysteemenprobeertdoorsturingvandedelenhetgeheeltebeheersen.Enhetdoeterdaarbijnieteenszozeertoehoecomplexeenprocesoforganisatiein‘technische’zinis.Vanbelangishierbijookdat‘complexiteit’ophetniveauvan‘machines’ietsandersbetekentdanbij‘levendeorganismen’(Schema5).


35

5.4SOCIALEMEDIAENVIRTUELENETWERKEN

Wereldwijdontstaanersteedsmeerensteedsuitgebreideredigitalenetwerkenenecosystemenwaarbinnenkennis,inzichtenenervaringencirculerenenaccumulerenHetgaateigenlijkomeensoortsocialeextensievanonsindividuelebrein/zijndattegelijkertijdfunctioneertalseenvirtueelsociaalnetwerk.Hetiseenvirtuele,opinternetgebaseerdedimensievanmultiplestakeholderecosystemendieveelverderreiktdanenkelde‘stakeholders’diedirectinhetsysteemactiefzijn.

WestaanonsinziensaanhetbeginvandeontwikkelingvandezewereldenbeschouwenFacebook,LinkedIn,Twitteretc.alsnogtamelijkonvolwassensystemen,medeomdatzevooralstrevennaar‘lock-in’vandegenendieeractiefaandeelnemenennaar‘commerciëleexploitatie’vanhunsocialereflexen.

Crea%vity*on*the*internet**

(A)SocialeMedia


36

Dezeinstekensluitenonsinziensnietaanopdebehoeftebijbedrijvenaaneenbetrouwbare,beheersbare,flexibeleengebruikersvriendelijkedigitaleuitwisselings-ensamenwerkomgeving.Deverdereontwikkelingvandit“externedigitaleensocialenetwerkbrein”zalnogjarendurenenwellichtversnellen.Hetheeftinzijnhuidigevormechteraleenenormeimpactopissuesalseconomischeprocessen,maatschappij,organiserenen‘macht’.De‘constructieve’functionelepotentieervanvoorbedrijvenenecosystemenisnognauwelijksontgonnen.Daarbijzaldecontroleerbaarheidenaanpasbaarheidvaneen‘tool’of‘systeem’voorbedrijvenenecosystemeneenbelangrijkthemablijven.

Evidentisalweldatzeonderdeelvormenvande‘verhoogdesocialeenpsychologischecomplexiteit’vanvandaagenmorgen,waarbinnenmenmoetopererenendieookvraagtomnieuweskillsomermeeomtegaan..Onduidelijkisnunoghoedeze‘socialemedia’thematiekgeïntegreerdmoetwordenineenleiderschapontwikkelprogramma.

5.5TOTSLOTDevoorafgaanderedeneringenenobservatiesillustrerenonsideedatermondiale(sociaal)economischeaardverschuivingengaandezijndiedwingentothetontwikkelenvannieuwevermogens/competentiesvanprofessionalsopleidinggevendeposities.Dezeshiftszijnaangeduidalseentransitievanego-naareco-gerichteondernemingen.HetU-modelisbesprokenalsreferentiemodelvoorhetfaciliterenvandezetransformatie,waarbijduidelijkisgewordendathetbegaanvanditpadeenmajeureimpactheeftopdeaanwezigeprofessionelecompetentiesenbetrokkenorganisaties.Daarnaaststeldenwedaterpassendeomgevingennodigzijnwaardienieuweecosysteemcompetentieskunnenwordenontwikkeldenhebbenwe


37

geconstateerddatdeklassiekebusinessschoolshierinnogniet(kunnen)voorzien11.Gaandewegwerdonsduidelijkdathetwaarschijnlijkhetmeesteffectiefisomontwikkelactiviteitenóókinterichtenophetniveauvansamenwerkingsverbandenwaarinleidinggevendeninde‘Eco-systemAge’opereren.Ditlaatonverletdaterookruimtemoetzijnvoorgroepenvanindividueleprofessionals(openinschrijvingprogramma’s)en/ofafzonderlijkebedrijven(maatwerkin-company).Indevolgendeparagraaf(5)zullenwedecontourenvaneen‘ecosysteem’ontwikkelprogrammaschetsen.

_______11 Zieeenanalogeconstateringtenaanzienvande‘techstart-up’wereld,methaar

‘founders’.‘accelerators’en‘entrepreneurialecosystems’,in“ACambrianMoment”,SpecialReportonTechStartups,January18,2014,TheEconomist.


38

6.LeiderschapsontwikkelinginhetTijdperkvanEco-Systemen:Ontwikkelingalseengezamenlijkeontdekkingstocht

Indevorigeparagrafenkwamenbijonzespeurtochtnaarleiderschapsontwikkelinginhet‘EcosysteemTijdperk’eenaantaluitgangspuntenaanhetlicht.Devraagisnuhoeopbasishiervaneenleiderschapontwikkelprogrammakanwordeningericht?Wekunnenbinnenhetbestekvandezenotitienietmeerdandehoofdkenmerkenschetsenvaneenprototypischprogramma,omdateen‘finaal’programmatenenemaleontwikkeldmoetwordenopbasisvanco-creatiemeteenspecifiekeopdrachtgevendeorganisatie.Of,inhetgevalvaneen‘ecosysteem’programma,vandesetmultistakeholderspelersineensamenwerkingsverband.Ecosysteem-skillswordenonsinzienshetbesteineenecosysteemomgevingontwikkeldengeborgd.Inlijnmetdevoorafgaandeobservatiesenanalyseszijnwenatuurlijkvoorstandervaneenontwikkelprogrammawaaraanookallerelevantestakeholdersvaneenecosysteemdeelnemen.Geletopde‘nieuwheid’vanonzeaanpakkanhetaanvankelijkhetbestezijnomtebeginnenophetniveauvaneenspecifiekeondernemingenintweedeinstantie,wanneerdeinterneleidinggevendendoordrongenzijnvandenoodzaakdaarvan,dedeelnemersgroepuitbreidenmetde‘andere’spelersinhetsamenwerkingsverband.Menkanechterookmeteenstartenmeteengroepdeelnemers.Datheeftalsvoordeeldatdedeelnemersmet‘gelijkekappen’ookals‘gelijkemonniken’aanhetprocesbeginnen.Hetbeoogdeprogrammaisgeen‘training’indeklassiekebetekenisomdat:1. Eentrainingisnamelijkgeschiktvoorhetaanlerenvancognitievekennis,

nieuwgedragen/ofinstrumentelevaardigheden.2. Eentrainingveronderstelteenopvoorhandgoedgekendeinhoud,

waarbijdetraineeszichdegedefinieerdekennis,gedragingenen

Co-creatieen

prototype

BedrijfsniveauenEcosysteem

Ontdekkingsreisótraining/

cursus


39

vaardighedentoe-eigenen.Hetgaatingrotematedusomeen‘outside-in’proces,

Bijdeontwikkelingvan‘ecosysteemleiderschapscompetenties’echterzullendepreciezeaard,diepgangenreikwijdtevandenieuwesetkennisenvermogensgaandewegeengezamenlijkeontdekkingsreismoetenwordengeïdentificeerdenontwikkeld.Hetproceskenmerktzichdooreenontwikkelingvan‘inside-out’,langshetzelfcreëren,vanuiteenzichontwikkelendbewustzijnenengagement,waarbijheteindresultaatnietopvoorhandkanwordengedefinieerd.Watnatuurlijkhetaandevoorkantdefiniërenvan‘richtinggevendewensen’nietuitsluit.Eeninside-outbenaderingbehoeftguidanceengeen‘instructie’eneenvariabele,‘onderwegaanpasbare’kennisinputterstimuleringvanhetontwikkelproces.

Hoofddimensies

Inhoudelijke

them

a’s

Niveaus

FaseninhetOntwikkelproces

Ik

Wij1

Wij2

Wij3

Wij4

Doorleven

Kenn

isne

men

Integreren

,bezinkenPresen

cing

Toep

assenen

experim

enteren

Borgen

Sensing&Awareness Presencing Realiseren/Borgen

Thema1

Thema6

Thema5

Thema4

Thema2Thema3


40

Wehebbenhetdanmeeroverdekenmerkenvaneenontdekkingsreismeteenhelderenotievandebeoogde(engeenvastgelegde)bestemmingenmeteenrouteophoofdlijnen(engeenminutieusreisprogramma).Zo’nreisvraagtomlefendeontwikkelingvandiepvertrouwenvandereizigerinzichzelfenmedereisgenoten.Indezeeerstefasezaladditionele(cognitieve)kennisovernieuwezienswijzenenontdekkingenopeenaantalrelevanteterreinenwordengeraadpleegd(ziead3:Inhoudelijkethema’s)enwordtbovendienonderzoekgedaanopverschillendezijnsniveaus(ziead2:niveausvanontwikkeling(ik/wij/ecosysteem).Inditprocesvan‘sensing’wordendedeelnemersaanhetprogrammazichindividueelengezamenlijksterkenbewustgewordenvanveelgoedeenwenselijkeaspectenindebestaandesamenwerkingénvanelementendiemenzoumoetenstoppen.Enbovenalheeftmengezamenlijkdeonderliggende‘bewegingswetten’gereconstrueerd.Daardoorbegintmenookkrachtigenotiesteontwikkelenvanhoeeenvolgendefaseindesamenwerkingeruitzoukunnenzien,opbasisvaneenbeterzichtopdewerkelijkepotentiesvanhetecosysteem.

HOOFDKENMERKENVANEENPROGRAMMAVoordeinrichtingvaneenprogrammamakenweonderscheidnaardriedimensies:1. Defasenofstappeninhetontwikkelproces(horizontaleas)?2. Deniveausvanontwikkelingdiewordendoorgemaakt(verticaleas)?3. Deinhoudelijkethema’sdieaanbodmoetenkomen(diepteas)?

1.FaseninhetontwikkelprocesHetzalnietverbazendatdehoofdstappenuithetPresencing,ofU-modelprocesalsuitgangspuntenwordengenomenvoorhetleerproces.


41

Datbetekentdatineeneerstefasevanhetprogrammadedeelnemersoponderzoekgaanmiddels‘sensing’:• Hetgaatdaarbijomhetopsporenvanbewusteenonderbewuste,

mentale,emotioneleenexistentiëlepatronenwaarlangsmen-individueelengezamenlijk-inhetsamenwerkingsverbandfunctioneert.

• Naer-enherkenningvandezepatronengaatmenopzoeknaardatgenewatprofessionalseneenecosysteemalsbetekenisverlenend,inspirerendfundamentzienvoordetoekomstigesamenwerking.Hetonderzoeknaarhoehetnugaat(analyse)enhoehetzoumoetenzijn(generatief)zijntweekantenvande‘zelf-onderzoekende’medaille.Dewerkelijkepraktijkinhetbedrijf,c.q.hetecosysteemstaathierbijcentraal.

Devraagisdanwelopwelkniveauvanverbindingdatgebeurt.Isdatalfundamenteelgenoegomoude,maarveiligepositieslostelaten?

3Fasen<->U-Model

Fase1

Sensing&Awareness

•  Stoppenvanoudereflexen

•  Observeren/ontdekken/doorlevenanalyseren/dialogiseren

•  NieuwekennisrondKernthema’s

•  Loslatenvanhetoudeenontdekkenvanhetnieuwe

Fase2

Presencing

•  IntegrerenenBezinkenvaninzichtenenVerbindenmetDiepeBronnenvanInspiraOe

•  VoorbereidenopVeranderingnaarVolgendeNiveau

•  Geennieuweinput

Fase3

Realiseren

•  Realiserenvaneenlerendecommunityoppersoonlijk,

•  team,organisaOeen•  Ecosysteemniveau.•  Borgenvande

resultaten•  vanhetontwikkelproces•  AcOon–ReflecOon

Learning


42

Indemeestegevallenzalhetechtloslatenvanhetoudeenhetinganggaanzettenvanhetnieuwenamelijknietzonderrisicozijn,vraagthetomveelzelf-enonderlingvertrouwenenomeen‘echte’keuzeophetexistentiëleniveau.Omdatsoorttypekeuzetekunnenmakenishetzaakomdesensingfaseopenigmomentaftesluiteneneenfasevan‘(her)bezinning’en’retraite’integaan,waarindeopgedaneinzichtenennotieszichverbinden,kunnenbezinkenenzichtoteennieuw‘fundament’kunnenvormen.Ishetinhoudelijkeresultaatvandesensingfasealnietprecieste‘plannen’,datgeldtinnogsterkerematevoordeuitkomstvandetweedefasevanpresencing.Devormenhettijdstipvoorderetraitekanbepaleneneenverblijf‘inretraite’kanwordenvoorbereid.Maar,watdeuitkomstvervolgens‘concreet’zalzijn,valtniettevoorspellen.Watwelbekendis,isdatwanneerdedeelnemersdezefase‘integer’en‘diepgaand’ingaan,deuitkomstenookaltijdzeerbetekenisvolzijnenervoorzorgendateennieuwekoers‘duurzaam’zalzijn,wantkrachtig,geïnspireerdensubtieldoorleefd.Endusdatdekwaliteitvandeinnerlijkeenonderlingeverbindingeneensubstantiëleverbeteringhebbenondergaan,waardoorhetvermogenvanhetecosysteemsterkerengroterwordt.Eenvolgendevraagishoedenieuweinzichtenuiteenretraitefasewordenvertaaldinnieuweconcretesamenwerkings-engedragspatronen?Enniettevergeten,hoedezewordengeborgdindedagelijkseprocessen.

Inparagraaf2gavenweaandatdesensingfaseende‘contemplatie’indepreseningfasevandeelnemerseengroteontvankelijkheidvragen.Debereidheidomtereflecteren,om‘ineffectief’oudgedragaftewillenlerenenomzichopentestellenvoor‘fundamenteel’nieuwevormenvansamenwerken.Wevergelekendeze‘gevoeligheid’metde‘naaktheidvaneenrups-die-vlinder-wordt-in-een-cocon’.

Realiseren:prototyperen,

testenenborgenvannieuweinzichtenenafspraken

Bezinningenretraite

voorPresencing


43

Vooreenecosysteemleiderschapleerprocesishet12indatlichtvangrootbelangdat,metnamevoordeeerstetweefaseninhetproceseensfeervanveiligheidenvertrouwdheidwordtgecreëerdenbewaakt.Opbasisvandeuitkomstvaneen‘bezinnings-ofpresencing’faseontstaan‘vernieuwde’professionals,teams,organisatiesennetwerken.Althansinaanleg.Het‘nieuwe’iseerstnogverrevanconcreetentastbaar,laatstaanmeetbaar.Indederdefasevaneenprogrammaishetdaaromzaakomeennieuweoriëntatietevertaleninplannenen‘prototypes’enomdiegezamenlijktenuitvoertebrengen,testenen,afhankelijkvanhetresultaat,omnieuwepatronenteborgen.Indezefasetreedtmenmethetnieuweinnauwcontactmetdealledaagsewerkelijkheid.Ditpersoonlijk,ineenteam,organisatieeninhetsamenwerkingsverband.Hetisdeconfrontatiedienoodzakelijkisomervoortezorgendatnieuweinzichtenookverankerdwordenengaanbeklijven.Opbasisvandeuitkomstenuiteenretraitemaaktmen‘ontwikkelplannen’opverschillendeniveausenvertaaltdezeooknaarwatdeimpactdaarvanisbinnende‘lopende’werkprocessen.Datvraagtvervolgensomregelmatigpraktischoefenen(actie)en(gezamenlijke)reflectieopderesultatenvandatleerproces.Inveelgevallenlevertdeze‘actionlearning’faseopzijnminstverfijningenopvandenieuweinzichtenenarrangementen.Vaakechterishetzodatpasindezefase,bijhetstapvoorstapuitproberen,openigmomenthet‘nieuwekwartje’pasechtvalt.Opditmomentzienwijvooralecosystemendienogmeernet,ofnognieteenshelemaaluitde2.0moduszijn.Ofwaarinereenbontemixaanstakeholdersparticipeert,variërendvan2.0tot4.0.Hetprincipevandezwaksteschakelbepaaltdekrachtvaneenketting,geldtookhier.Enhetbetekentineenecosysteemontwikkelprogrammadatindatgevalmetnamede3.0en4.0spelersmoetenonderzoekenwatzijmoetendoenoflatenomde2.0partnersmeetekrijgenophet3.0niveau.

_______12 Hetgeennietwilzeggendatheteenconflictvrijeomgevingmoetzijn.Integendeel,hier

geldthetprincipe:zonder‘schuren’geen‘glans’.


44

Hetinteressantevaneenecosysteemdatdeontwikkelingvan3.0naar4.0doormaakt,isdandatderealisatiefasemetnamezalgaanoverdevraaghoemeneenpermanentlerendorganismegaatworden,inhetlichtvaneenveranderendesamenleving.

2.LagenindeontwikkelingDetweedeasvoorhetontwerpvanecosysteemontwikkelprogramma’sheefttemakenmetdeverschillendelagendieinhetleerprocesaanbodkomen.

Ik: Allereerstzullendeindividueleledenvanhetsamenwerkingsverband

eenontwikkelslagmoetenmakenmethuneigenpersoonlijkheid.Nietvoornietswordtdeovergangvan1.0/2.0naar3.0/4.0samenwer-kingsverbandenaangeduidmetdeovergangvanego-systemennaareco-systemen.Dezeovergangvraagtvanprofessionalsomscherpindepersoonlijkespiegeltekijken,omhetvermogenheteigenegotekunnendresseren,omteonderzoekenwathundieperepersoonlijke

VijfNiveausvanAandacht

Ik

Wij1-(groep/team)

Wij2-(organisa@e)

Wij3-(ecosysteem)

Wij4-(maatschappij)


45

bronnenvaninspiratieendrijfverenzijn,hoedezewel/nietaansluitenopdevereistenvaneennetwerk-in-de-nabije-toekomstenhoehettotdantoeontwikkeldedenkenengedragsrepertoiredaarvoormoetwordenaangepast.Hiertoeishetvanbelangdatdeelnemerskunnenwerkenmethulpmiddelenwaarmeediedeverschillenindiepere‘drijfveren’,de‘percepties’vandeomgevingenhunfeitelijke‘gedragspatronen’zichtbaarenbespreekbaarmaken.

Wij:Daarnaastverschijnteendeelnemerinhetprogrammaop

verschillendemanierenalseenonderdeelvanhetsamenwerkingsverband:

1-alslidvanéénofmeerdereteams, 2-alslidvandeorganisatiediemenrepresenteert, 3-alslidvanhetecosysteemalszodanigen(ophet4.0niveau) 4-als‘burger’,lidvaneen(mondiale)samenlevingdiezich,voorbijhet

persoonlijkeengedeeldebelang,gecommitteerdvoeltaandeontwikkelingvandiesamenleving.

Aandezeafzonderlijkelagenvanhet‘zijn’wordtineenecosysteemprogrammaaandachtbesteed,maarminstenszozeeraande(in)congruentiedieeronderlingtussenbestaat.Tenbehoevevanonderlingereflectieenfeedbackopdezeverschillendeniveausishetnodigdatdeelnemersbeschikkenovereffectieveinstrumenten,‘spiegels’zoalsRealDrivesen/ofMakrolook,ofanderetesten,daarnaastwordterophetfeitelijkindividueelengroepsgedragtijdensdegedachtewisselingenindebijeenkomstengereflecteerd.

3.Inhoudelijkekernthema’smiddelskennisimpulsenIneenecosysteemleiderschapontwikkelprogrammazalookaandachtbesteedwordenaanhetverwervenvannieuwecognitievekennisdienodigisvoordeverbeteringvanhetfunctionerenineenecosysteem.Wijdenkendatdezekennisimpulsenmetnameindeeerste‘sensingfase’aandeordemoetkomen.


46

Aandevoorkantvaneenprogrammazaleensolideintroductiewordengegevenvandespecifiekeaardeninhoudvanhetprogrammaenwathet’leermodel’opverschillendemomentenvahetprocesvandedeelnemerszalvragen.IngevalergebruikgemaaktwordtvanbijvoorbeeldeenRealDrivestestzullendemethodiekendeuitslagookvroeginhetprogrammawordenbehandeld.

Dekennisimpulsenzullenwordenverzorgddoortopsprekersopdediversethema’s.Naelkekennisimpulssessiewordendeelnemersgeachteenvertaalslagtemakennaardebetekenisvandenieuwekennisopdeverschillendeniveausvanzijn(mijzelf,wij1-4).Datkangebeurenmiddelsintervisiesessieinlearningfamilies:groepenvanmaximaal7tot8deelnemersdiegedurendehetheleprogrammaregelmatigbijeenkomenvooronderlingeoefening,reflectieenfeedback.Dezegroepenhebbengroepscoachesterbeschikkingterfacilitatievanhetproces.

Kernthema’svoorNieuweKennis

Fase1

Cogni4eveKennisimpulsen

1.  Algemeneintroophet

programma2.  Complexiteit,Ecosystemen

enhunPartners3.  Reflecteren,Verbindenen

Psychodynamica4.  Verbindenen

Sociodynamica5.  Transforma4e-processen

Fase2

GeenNieuweKennisInput

Fase2

GeenNieuweKennisInput


47

Hoofdthema’sdie,naastaandachtvoorsleutelontwikkelingeninde‘eigenlijkebusiness’,indekennisimpulsenaandeordekunnenkomenzijnbijvoorbeeld:1. Complexiteitenecosystemen:

• De‘logica’vanverschillendetriplehelixpartners;(ontdekkenvanverschillenenoverenkomsten)

• Hoeontwikkelenzichde‘economische’,‘sociale’en‘technologische’dimensiesvanhetsamenwerkingsverband?

• Vormenvancontracting(juridisch,economischenpsychologisch);• Complexiteitsdynamica;• Het‘mappen’vanverschilleninenpatronenbinneneenecosysteem

(socialnetworkanalysis.• Deinnerlijkelogicavandeontwikkelniveaus:van0.0t/m4.0.

2. Transformatieprocessen:• Bepalingvandestandvanontwikkelingvaneenecosysteem(welke

mixvan2.0,3.0en4.0modiisaanwezig?).• Inhoudelijkeverdiepingvandevierniveausendesamenhangende

concepten;(bijv.watiseen4.0emergerendeengeneratievetoekomst?);

• Watisdeontwikkeluitdagingvoorhetonderhavigeecosysteem?• Kenmerkenvandiepgaandetransformatieprocessen;• HoewerkthetU-modelenhoewordtjeeenlerendecosysteem;• Visiesopontwikkelen(waaronderSloterdijk).

3. Psychodynamiekenverbinden:• Verbindenenontwikkeleninrelatietotdiversevormenvan

psychodynamiekenopverschillendeniveaus(1.0–4.0);• PersoonlijkeIdentiteitendrijfveren(ontwikkelstadianaar

volwassenheid(Covey):van‘ego’->‘eco’),• Bewustzijnenonderbewustzijn,overdrachtseffecten;• Neuropsychologischeaspectenvandenkenengedragenincomplexe

verbanden,


48

• Communicatieopverschillendeniveaus(1.0monoloog,2.0discussie,3.0dialoog,4.0generatievecommunicatie,luisteren,spreken,feedbackgevenenontvangen).Hierbijhoortookhetlerenherkennenvan‘typisch’niveaucommunicatieenomdaaropeffectiefintespelen.

• Vertrouwen(gevenenhebben),opdevierniveaus• Dekunstvanhetinnerlijkverbindenenloslaten

4. Sociodynamiekenverbinden:• Verbindenenontwikkeleninrelatietotdiversevormenvan

groepsdynamiekenopverschillendeniveaus(1.0–4.0)• Groepsidentiteitvanteams(van‘mij’(individu)naar‘wij’(intervidu)),• Organisatiesensamenwerkingsverbanden,• Lerendecommunities,metanoia;• CultuurverschillenenStorytelling• Neuropsychologischeaspectenvangroepsgedrag;• Formeleeninformeleorganisaties;• Dekunstvanhetgezamenlijkverbindenenloslaten;SocialeInnovatie• Co-creatie,co-sensing,etc.

Meerinhetalgemeenzorgendekennisimpulsenervoordatindividueleprofessionals/leidersbeteropdehoogterakenvanhetbestaanendewerkingvaninnerlijke((neuro)psycho)enonderlinge(socio/netwerk)dynamiekenenwetmatighedenDoordezekennisteverbindenmetpraktischeoefeningenleertmeneropeennieuwemaniermeeomtegaan.


49

LiteratuurEconomist,the(1-2014).ACambrianMomentSpecialreportonTechStartups.

Heywood,S,Spungin,J.&Turnbull,D.(2007).CrackingtheComplexityCode,inTheMcKinsey

Quarterly,2007-2,pp.85-94.

Jaworski,J.(2011).Synchroniciteit,DeinnerlijkewegnaarLeiderschap,UitgeverijIndigo.

JaworskiJ.(2013).Oorsprong,Deinnerlijkewegnaarkennis,UitgeverijChristofoor.

Kellerman,B.(2012).Theendofleadership,HarperCollins.

KetsdeVries,M.De(1993).Organisatiesopdedivan,UitgeverijScriptum.

KetsdeVries,M.De(1999).Worstelenmetdedemon,overemoties,irrationaliteiten

onbewusteprocesseninmensenenorganisaties,UitgeverijNieuwezijds.

KetsdeVries,M.De(2001).Leiderschapontraadseld,UitgeverijNieuwezijds.

KetsdeVries,M.De(2012).Hetegeleffect,executivecoachingenhetgeheimvanhigh-

performingteams,AcademicServices.

Kurtz,C.AndSnowden,D.(2003).TheDynamicsofStrategy:Sense-makinginacomplexand

complicatedworld;,inIBMSystemsJournal,Vol.42,No3,2003,pp.462-483.

MacArthurFoundation(2013).TowardstheCircularEconomy.

Scharmer,O.(2010,ned.vert.).TheoryU,leidinggevenvanuitdetoekomstdiezichaandient,

UitgeverijChristofoor.

Scharmer,O&Kaufer,K.(2013-ned.vert.).Leidenvanuitdetoekomst.Vanegosysteemnaar

ecosysteem,UitgeverijChristofoor.

Senge,P.,Jaworski,J.,Scharmer,O.,Flowers.,B.(2011-ned.vert.).Presence,Eenontdekkingsreis

naardiepgaandeveranderinginmensenenorganisaties,AcademicService.

Senge,P.(1992).Devijfdediscipline.Dekunstenpraktijkvanlerendeorganisaties,Scriptum

Uitgeverij.

Volberda,H.(2011).Innovatie3.0,Slimmerorganiseren,managenenwerken.Mediawerf.

Weggeman,M.(2007).LeidinggevenaanProfessionals?NietDoen!,Scriptum,Schiedam

Weggeman,M.enPeters,J.(2012).HetRijnlandsPraktijkBoekje,BusinessContact

WRR(2013).WRR-Rapport90.“Naareenlerendeeconomie.Investereninhetverdienmodelvan

Nederland”,WetenschappelijkeRaadvoorhetRegeringsbeleid,DenHaag.

Leiderschapsontwikkeling in een Ecosysteem Omgeving

Documents

Transcript of Leiderschapsontwikkeling in een Ecosysteem Omgeving