Van moetivatie naar goesting in de jeugdsport:

Over sturend en autonomieondersteunend supportersgedrag

Prof. Dr. Maarten Vansteenkiste

Prof. Dr. Bart Soenens

Prof. Dr. Leen Haerens

Dra. Nathalie Aelterman

Dr. Evie Kins

Universiteit Gent

Contactadres: Maarten.Vansteenkiste@ugent.be

www.psych.rochester.edu/SDT

www.vopspsy.ugent.be

Zaterdagnamiddag 14u20 in Wevelgem bij de U13

“Goed zo, Stefaan! Goeie pass!”, riep de papa van Stefaan naar zijn zoon. De vader

van Stefaan is een fanatiek supporter; hij gaat elke WE mee met zijn zoon naar de

wedstrijd en woont, als het enigszins lukt, ook de trainingen bij. “Maar scheids toch,

dat is toch een fout! Hoe is dat nu toch mogelijk!”, roept hij even later als hij vindt dat

zijn zoon benadeeld wordt. Als je supportert voor je club, dan moet je er voor gaan,

verkondigt Stefaan altijd. En onrecht kan je niet zo maar laten passeren. “Sneller,

sneller!”. Zijn zoon verliest even later de bal. “Wakker zijn, he, Stefaan. Je moet die

bal sneller afspelen! Hoeveel keren moet ik dit nog zeggen?”, coacht hij zijn zoon

tijdens de wedstrijd. “Buitenspel, buitenspel!”, roept hij even later de scheidsrechter

toe. Als de scheids niet fluit en er een goal uit de actie volgt, dan wordt hij pas echt

furieus. “Jouw ogen staan op jouw gat zeker! Ge moet rond u kijken ook, he,

scheids”.

Overzicht

1. “Waarom we doen wat we doen”

3. Hoe kan een ouder motiverend supporteren?

4. Wat maakt ouders kwetsbaar om druk te zetten op hun kinderen?

5. Naar structurele veranderingen: een meer motiverende competitie

2. De vitamines van groei: De rol van psychologische behoeftebevrediging

Prof. Edward Deci

(University of Rochester, NY)

Prof. Richard Ryan

(University of Rochester, NY)

ZELF-DETERMINATIE THEORIE

DEEL I

“Waarom we doen wat we doen”:

Jeugdsport Amateur-

sport

Topsport

TAAK VAN DE MOTIVATIEPSYCHOLOOG

Motivatie < movere = beweging

⇒Welke factoren doen mensen bewegen?

⇒ De vraag naar drijfveer, reden of motief van gedrag

⇒ Heeft de aard van deze drijfveren een impact op - Betrokkenheid? Welzijn?

- Doorzettingsvermogen?

- Prestaties?

- Drop-out?

- Fair-play gedrag?

Oefening 1: Combineer & benoem

⇒Probeer types motivatie samen te plaatsen

1 2 3 4 5

helemaal niet belangrijk heel belangrijk

Ik span mij in op training omdat …

1 … omdat ik het nut en meerwaarde van de oefeningen begrijp 1 2 3 4 5

2 … omdat de trainer mij dan pas selecteert voor de wedstrijd 1 2 3 4 5

3 … omdat ik me schuldig zou voelen als ik het niet zou doen 1 2 3 4 5

4 … omdat ik het plezierig vind 1 2 3 4 5

5 … omdat ik de opgedragen oefeningen persoonlijk zinvol vind 1 2 3 4 5

6 … omdat mijn ouders en de trainer anders ontgoocheld zouden zijn 1 2 3 4 5

7 … om te bewijzen dat ik het waard ben in de ploeg te staan 1 2 3 4 5

8 … omdat ik de oefeningen leuk vind 1 2 3 4 5

Items Naam

Motivatietype 1

Motivatietype 2

Motivatietype 3

Motivatietype 4

Probeer om de

-Items twee aan twee samen te plaatsen

-Een label te verzinnen voor het type motivatie dat beide items beogen te meten

WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN

Autonome

Motivatie

Gecontroleerde

Motivatie

Verplichting, druk, stress Welwillend, psychologisch vrij

Plezier

passie,

interesse

Persoonlijke

relevantie,

betekenisvol

Straf,

beloning,

verwachting

Schaamte,

schuld,

zelf-waaarde

“Moeten” of

“moetivatie”“Willen” of

“goesting”

Geboeidheid,

interesse,

plezier

Persoonlijke

relevantie,

zinvol

Straf,

beloning,

verwachting

Schaamte,

schuld,

zelfwaarde

⇒Waarom ga je “bijtrainen” (bvb., na een blessure, na een minder goede wedstrijd)?

‘omdat anderen dit

van mij verwachten’

‘omdat ik moet tonen

dat ik kan terugkeren

na een blessure”

‘omdat ik er persoonlijk

voor kies om aan mijn

comeback te werken’

‘omdat ik trainen

plezant vind’

⇒Waarom volg je de regels in de club (bvb. op tijd komen, club-outfit dragen etc.)?

‘omdat ik anders

beboet word’

‘omdat ik me anders

schuldig zou voelen’

‘omdat ik inzie en

begrijp dat deze nodig

zijn’

‘omdat ik ze

interessant vind’

Het fundamentele onderscheid binnen de ZDT is dat

tussen autonome of vrijwillige en gecontroleerde of

gemoetiveerde motivatie.

⇒Implicatie voor de praktijk: Taak van de ouders &

trainer = aanmoedigen van autonome motivatie

Stelling 1: Concept motivatie

WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN

“Willen” vs. “moeten” = kwaliteit of soort motivatie

�amotivatie

= gebrek aan motivatie

= hulpeloosheid omwille van gebrekkig zelfvertrouwen

vb. niet bekwaam om taak uit te voeren

WAAROM WE DOEN WAT WE DOEN

Autonome

Motivatie

Gecontroleerde

Motivatie

Verplichting, druk, stress Welwillend,

psychologisch vrij

“Moeten” “Willen”

Futloos, ontmoediging,

faalangst

Amotivatie

“Niet kunnen”

Moetivatie en angst (amotivatie) gaan hand in hand!

⇒Implicatie voor de praktijk: Taak van de ouders &

trainer = druk proberen af te houden in plaats van op te

schroeven. Vertrouwen uitspreken is cruciaal!

Stelling 2: Over druk & angst

Speelt de kwaliteit van de motivatie een rol?

Willen versus moeten bij topsportstudenten

Effecten van “Willen” en “Moeten”

“Willen”

“Moeten”

Vitaliteit

Depressieve

symptomen

Beoordeelde

Prestaties

.47**

.17*

.25**

-.18**

-.22**

Assor, A., Vansteenkiste, M., & Kaplan, A. (2009). Identified versus introjected approach and introjected avoidance motivations in school and in sports:

The limited benefits of self-worth strivings. Journal of Educational Psychology, 101, 482-497.

Willen versus moeten en drop-out bij

competitiezwemmers

Hupeloosheid

Externe

druk & verplichting

Persoonlijk zinvol

& relevant

Plezier & interesse

Volhouden

Tijdstip 2

Volhouden

Tijdstip 3

.48

.35

.21

-.28

-.67-.87

.28

.43

Schuld & schaamte

Volharding in functie van verschillende types

motivatie

Pelletier, L. G., Fortier, M. S., Vallerand, R. J., & Brière, N. M. (2001). Associations among perceived

autonomy support, forms of self-regulation, and persistence: A prospective study. Motivation and Emotion,

25, 279-306.

Uitgedaagd of onder druk gezet?

Is een competitieve prestatieoriëntatie gunstig of

ongunstig?

Competitieve

prestatieoriëntatie

Objectiverende

houding

Druk

(controlerende

redenen)

Uitdaging

(autonome

redenen)

Onfair gedrag # schorsings-

dagen.35**

.43** .19+

Vansteenkiste, M., Smeets, S., Soenens, B., Lens, W., Matos, L., & Deci, E. L. (2010). Autonomous and controlled regulation of performance-

approach goals: Their relations to perfectionism and educational outcomes. Motivation and Emotion, 34, 333-353.

Een competitieve houding is niet noodzakelijk ongunstig, voor

zover de wedstrijd gezien wordt als een kans om te groeien in

plaats van als het uitgelezen moment om zich te bewijzen !

De druk opvoeren kan er dan wel voor zorgen dat jongeren met

het mes tussen de tanden op het veld stappen, deze druk gaat

ook gepaard met heel wat collateral damage!

Stelling 3: Kwaliteit van motivatie telt!

DEEL II

De vitamines van groei:

De rol van psychologische behoeftebevrediging

Welke behoeftes sluiten aan bij deze criteria?

Eerder

psychologisch dan

fysiologisch

Eerder aangeboren

dan verworven

Fundamenteel

Eerder universeel

dan gebonden aan

cultuur

Basisbehoeftes

Behoefte aan

autonomie

A

-Initiator zijn van eigen

acties

-Zelf aan basis liggen

van gedrag

-Jezelf kunnen zijn

Behoefte aan

competentie

C

-Gedrag tot een goed

einde kunnen brengen

- Zich bekwaam

voelen

Behoefte aan

verbondenheid

B

-Geliefd worden door

anderen

-Warme, hechte

relaties hebben

Optimale Motivatie,

Groei, Integratie &

Engagement

A

B

C

De behoeftes aan autonomie, competentie en verbondenheid

vormen het ABC van deze motivatietheorie: ze vormen de

vitamines voor ons dagelijks geluk!

⇒Implicatie voor de praktijk: Probeer maximaal aan de behoeftes

van jongeren tegemoet te komen!

Stelling 4: Rol van behoeftebevrediging

DEEL III

Hoe kan een ouder motiverend supporteren?

of

Hoe kunnen ouders in de vitamines van groei voorzien?

Autonomie

VerBondenheid

Competentie

Autonomie-

ondersteunende vs.

controlerende context

Betrokken

vs. kille & verwaarlozende

context

Structurerende vs.

Chaotische context

Als ouder betrokkenheid zijn is belangrijk!

‘Verbale’

betrokkenheid‘Fysieke’

betrokkenheid

‣ Hoe vaak kom je naar een wedstrijd kijken?

‣ Hoe vaak kom je naar de trainingen kijken?

‣ Hoe vaak spreek je met je zoon vooraf over een wedstrijd?

‣ Hoe vaak bespreek je met je zoon achteraf de wedstrijd?

‣ Hoe vaak raad je jouw zoon aan om bijkomend te trainen?

Maar niet alle betrokkenheid is even motiverend!

Anders gezegd, fanatiek supporterende ouders kunnen –

ondanks hun goede intenties – wel eens demotiverend

overkomen!

Dus, niet enkel mate van maar ook soort betrokkenheid

speelt een rol!

Soort betrokkenheid is misschien nog belangrijkER!

Sturend &

controlerendAutonomie-

ondersteunend

Autonomieondersteunende ouders

proberen maximaal aansluiting te

vinden bij het gezichtspunt van hun

kinderen door interesse te tonen en

hun ritme te volgen.

Controlerende ouders projecten hun

verwachtingen op hun kinderen en

zetten druk opdat kinderen deze

verwachtingen zouden waar maken.

Wat vertelt het gevoerde onderzoek ons hierover?

Beschrijving steekproef aanvangsmeting

‣ 291 spelers

‧ Positie: 9,4 % keepers, 34,1% verdedigers, 27,5% middenveld, 28,9% aanval

‧ 8 clubs: OHL grootste; 42% elite

‧ Categorie: 14 en 15 jarigen

‧ Voetbalervaring: M = 8.5 jaar

‧ Huidige club: M = 4.5 jaar aangesloten bij huidige club

‧ 92% duidt de vader als belangrijkste supporter aan

‣ 175 vaders (60%)

‧ 146 (84%) is zelf sportief of sportief geweest, waarvan

– 75 (51%) als voetballer

– met een duur van gemiddeld 18 jaar

Welk soort betrokkenheid en supportersgedrag zeggen

- vaders dat ze vertonen?

- kinderen dat hun vaders vertonen?

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Kind

Vader

Vaststellingen:

1) Vaders zijn vrij sterk betrokken, zowel volgens henzelf als hun kinderen

2) Vaders en kinderen geven beiden aan dat autonomieondersteunende

betrokkenheid meer voorkomt dan controlerende betrokkenheid

=>Noot: ondanks lagere frequentie kan controlerende supportersgedrag meer blijven

« hangen »!

3) Vaders & kinderen verschillen onderling in de beoordeling van de situatie:

•vaders zeggen meer autonomieondersteunend te zijn dan wat jongeren aangeven

•vaders zeggen minder controlerend te zijn dan wat jongeren aangeven

=> discrepantie of kloof tussen beide vaders & kinderen!

Mate van betrokkenheid

volgens vader

Autonomieondersteunende

betrokkenheid volgens vader

Controlerende betrokkenheid

volgens vader

Mate van betrokkenheid

volgens kind

Autonomieondersteunende

betrokkenheid volgens kind

Controlerende betrokkenheid

volgens kind

.42**

.21*

.32**

Kind Vader

1) Vaders kunnen waakzaam zijn voor hoe ze overkomen bij hun kinderen

2) Vaders kunnen dit direct bevragen en aftoetsen bij hun kinderen

vb. « Wat vind je er van dat ik wekelijks kom kijken? »

Tip 1:Tip 1:Tip 1:Tip 1:Hoe kan deze vader-kind kloof

gedicht worden?

Speelt het een rol of vaders op een

autonomieondersteunende dan wel meer sturende

wijze betrokken zijn?

Mate van

betrokkenheid

Objectiverende

houding

Sturende /

controlerende

betrokkenheid

Autonomie-

ondersteunende

betrokkenheid

Agressie # gele kaarten.26**

.39** .17*

Mate van

betrokkenheid

Prosociaal

gedragSturende/

controlerende

betrokkenheid

Autonomie-

ondersteunende

betrokkenheid

Spelplezier .17*

.15*

.18*

Hoe supporteren autonomieondersteunende en

dwingende/sturende ouders?

Wanneer slaat betrokkenheid om in druk & sturing?

Tip 2:Tip 2:Tip 2:Tip 2:Autonomieondersteunende Autonomieondersteunende Autonomieondersteunende Autonomieondersteunende ouders letten op hun taalouders letten op hun taalouders letten op hun taalouders letten op hun taal

Welke soort woorden gebruikt de vader van Stefaan?

“Goed zo, Stefaan! Goeie pass!”, riep de papa van Stefaan naar zijn zoon. De vader

van Stefaan is een fanatiek supporter; hij gaat elke WE mee met zijn zoon naar de

wedstrijd en woont, als het enigszins lukt, ook de trainingen bij. “Maar scheids toch,

dat is toch een fout! Hoe is dat nu toch mogelijk!”, roept hij even later als hij vindt dat

zijn zoon benadeeld wordt. Als je supportert voor je club, dan moet je het goed doen,

verkondigt Stefaan atlijd. En onrecht kan je niet zo maar laten passeren. “Sneller,

sneller!”. Zijn zoon verliest even later de bal. “Wakker zijn, he, Stefaan. Je moet die

bal sneller afspelen! Hoeveel keren moet ik dit nog zeggen?”. “Buitenspel,

buitenspel!”, roept hij even later de scheidsrechter toe. Als de scheids niet fluit en er

een goal uit de actie volgt, dan wordt hij pas echt furieus. “Jouw ogen staan op jouw

gat zeker! Ge moet rond u kijken ook, he, scheids”.

Welke soort woorden gebruikt de vader van Stefaan?

“Goed zo, Stefaan! Goeie pass!”, riep de papa van Stefaan naar zijn zoon. De vader

van Stefaan is een fanatiek supporter; hij gaat elke WE mee met zijn zoon naar de

wedstrijd en woont, als het enigszins lukt, ook de trainingen bij. “Maar scheids toch,

dat is toch een fout! Hoe is dat nu toch mogelijk!”, roept hij even later als hij vindt dat

zijn zoon benadeeld wordt. Als je supportert voor je club, dan moet je het goed doen,

verkondigt Stefaan atlijd. En onrecht kan je niet zo maar laten passeren. “Sneller,

sneller!”. Zijn zoon verliest even later de bal. “Wakker zijn, he, Stefaan. Je moet die

bal sneller afspelen! Hoeveel keren moet ik dit nog zeggen?”. “Buitenspel,

buitenspel!”, roept hij even later de scheidsrechter toe. Als de scheids niet fluit en er

een goal uit de actie volgt, dan wordt hij pas echt furieus. “Jouw ogen staan op jouw

gat zeker! Ge moet rond u kijken ook, he, scheids”.

Probeer zoveel mogelijk uitnodigende in plaats van dwingende taal te hanteren- Probeer “moeten” & “verwachten” te vervangen door “kunnen”, “proberen” &

“willen”

Vb. “Ik reken er op dat jij deze opdracht uitvoert tijdens de wedstrijd” vs. “Je kan proberen om zo goed mogelijk deze opdracht uit te voeren”

Vb. “Ik verwacht een scherpe reactie na de teleurstellende 1ste helft”

Vb. “Ik had gedacht dat je sneller je draai zou vinden””

Vb. “Deze prestatie was werkelijk beschamend; ik zal het weer mogen uitleggen

aan het bestuur/de supporters”

Vb. “Het wordt dringend tijd dat je jouw waarde eens bewijst”

Tip 3:Tip 3:Tip 3:Tip 3:Autonomieondersteunende Autonomieondersteunende Autonomieondersteunende Autonomieondersteunende

ouders laten kinderen de vinger ouders laten kinderen de vinger ouders laten kinderen de vinger ouders laten kinderen de vinger op de wonde leggen in plaats op de wonde leggen in plaats op de wonde leggen in plaats op de wonde leggen in plaats van zelf zout in de wonde te van zelf zout in de wonde te van zelf zout in de wonde te van zelf zout in de wonde te

strooienstrooienstrooienstrooien

� Soms willen vaders té behulpzaam zijn!

- Te veel raad en informatie is niet behulpzaam, maar overweldigend

- Ongewild advies en informatie komen niet over als behulpzaam, maar

als bemoederend

Zaterdagnamiddag 15u30 in de kantine in Wevelgem

Vader: “Ja, man, wat was dat vandaag?”, zegt de vader van Stefaan als Stefaan de

kantine binnenstapt. “Dat was toch niet veel soeps, hé. Zoveel balverlies! En sommigen

waren nog niet helemaal wakker zeker. Ge hebt toch al veel betere wedstrijden gespeeld.”

Zoon: “Ja, pa, maar …”.

Vader: “Allé, bij die ene corner staan er gewoon twee spelers helemaal vrij; maken jullie

daar dan geen afspraken over?”, onderbreekt zijn vader hem.

Zoon: “Ja, pa, weet je …”.

Vader: “Maar jij kan toch ook beter, he. Jouw timing bij het koppen op een bal was echt

niet goed. Je ging een paar keren gewoon onder de bal door. Daar ga je toch nog moeten

aan werken”.

Zoon: “Zeg pa, ik kan ook maar mijn best doen, hé”

NA DE WEDSTRIJD

- Probeer zelfreflectie aan te moedigen: “En, heb je jou wat geamuseerd vandaag?”“ of “Wat vond je zelf van de wedstrijd?”

⇒ Zwijgen is goud waard: laat jongeren voor zichzelf spreken!

⇒ De toon bepaalt of deze uitspraak cynisch dan wel oprecht is

⇒ Probeer geen overbodige en dus evidente feedback te geven

cfr. In de auto aan het stuur

TIP 4TIP 4TIP 4TIP 4Probeer het Probeer het Probeer het Probeer het

sandwichprincipe sandwichprincipe sandwichprincipe sandwichprincipe toe te passen bij het toe te passen bij het toe te passen bij het toe te passen bij het geven van feedbackgeven van feedbackgeven van feedbackgeven van feedback

⇒Drie delen:

a. Positief punt

b. Werkpunt – suggestie

c. Positief punt

Op wat kan je letten bij het

communiceren van werkpunten?

- Probeer niet te “maaren”

- Probeer gedetailleerde feedback te geven

- Vraag eventueel toelating (mandaat) om een werkpunt te suggereren

vb. “Ik heb nog een tip. Zou je hem willen horen?”

- Probeer te letten op jouw taalgebruik: Probeer op een uitnodigende in plaats van dwingende wijze te communiceren

vb. “Je zou meer moeten focussen op X”

vb. “Je hoort meer aandacht te besteden aan ….”

Werkpunten kunnen op een heel verscheiden wijze worden

gecommuniceerd. Ze kunnen als kritiek en als dwingend

worden ervaren of eerder opbouwend en uitnodigend om

een volgende stap te zetten in het leerproces.

Behoefteondersteunende ouders stimuleren de groei van kinderen door …

1) … af te toetsen hoe ze overkomen

2) … betrokken en begaan te zijn

3) … op een uitnodigende wijze te communiceren

4) … zelfreflectie bij kinderen aan te moedigen

5) … inspraak & participatie aan te moedigen en keuzes in te bouwen.

6) … gewenst in plaats van overbodig advies en hulp te bieden

7) … het positieve te benadrukken

8) … geen beloningen te gebruiken

9) … de lat niet te hoog te leggen, maar leervreugde te laten primeren

10) … hun eigen zelfwaarde niet in de schaal te gooien

DEEL IV

Wat maakt ouders kwetsbaar om druk te zetten op

hun kinderen?

Fragiele

zelfwaarde

Onvervulde

dromen

Sturende /

controlerende

betrokkenheid

.36** .62**

Mate van

betrokkenheid.30**

Dit onderzoek is beloftevol, maar er is meer onderzoek nodig om

- … het supportersprofiel van ouders in kaart te brengen

- … de typische gedragingen van sturende en

autonomieondersteunende ouders te identificeren

- … de impact van het clubklimaat na te gaan

- … de ontwikkelde workshop verder te testen en te verfijnen; bij wie

werkt het goed? Waarom?

- … het effect van structurele maatregelen na te gaan op de

motivatie van jongeren & het supportersgedrag van ouders

bv. rangschikking aanpassen

Als de KBVB nu eens één winstpremie van de Rode

Duivels zou investeren in onderzoek, dan zouden

we binnen vijf jaar al veel meer weten