Van kwetsbaar naar weerbaar: preventie en zorg voor kwetsbare

jongeren en middelengebruik

Dike van de Mheen

September 2013

Due to the nature of the treatment,

Wat is er aan de hand?

• Middelengebruik en risicogedrag aanzienlijk doch onderschat probleem in de jeugdketen

• Met name kwetsbare groepen jongeren hebben specifieke aandacht en zorg nodig

• En moeten beter bereikt worden

Resultaten Scoren: Project “Van kwetsbaar naar weerbaar”• Doelstelling:

Kwaliteit en effectiviteit van preventie, behandeling en zorg voor kwetsbare jongeren op een hoger plan brengen

Hoe? (I)• Wetenschappelijke kennis in kaart brengen

over kwetsbare jongeren en risico verslaving

• Werkzame preventie- en behandelinterventies voor deze groep bepalen

• Adviezen opstellen over gezamenlijke aanpak voor preventie en zorg binnen de jeugdketen: experts uit jeugdzorg, jeugdpsychiatrie en jeugdverslavingszorg (cie. van der Gaag)

Hoe (II)• Interventies ontwikkelen in de jeugdketen voor

vroegsignalering, diagnostiek, handleiding behandeling van ADHD en middelengebruik en voor vaardigheidstraining van jeugdhulpverleners

• Verworven kennis, inzichten en ontwikkelde interventies breed verspreiden binnen de jeugdketen d.m.v. publicaties, conferenties, opleidingen etc.

Motto

• Verslavingsproblemen kunnen alleen effectief worden aangepakt vanuit een door alle (jeugd)partners gedeelde visie

Project Van kwetsbaar naar weerbaar• Opdracht min. VWS aan Stichting Resultaten

Scoren: projectleiding en coördinatie• I.s.m. IVO, NISPA, AIAR, Windesheim, Trimbos,

verslavingszorg, jeugdzorg• 70 direct en ca. 350 indirect betrokken

professionals uit 15 zorginstellingen• Looptijd: januari 2010 – oktober 2013• Tien kernpublicaties: kennisrapporten, factsheets,

methodieken, protocollen, onderwijspakket

Op een rijtje..

• Visie en interventies: Kwetsbare groepen en (problematisch) middelengebruik: goudmijn aan kennis ->

• Advies cie. Van der Gaag voor en door jeugdpartners -> ontwikkeling instrumenten en interventies

..en welke zijn dat dan?

• Vroegsignalering en hoe werkt dat in de jeugdketen? (straks: Elske Wits)

• Hoe kun je het beste samenwerken in de jeugdketen? (straks: Elske Wits)

• Indicatiestelling met speciaal instrument (MATE-Y) (WS: Gerard Schippers)

• Protocol en richtlijn ADHD en middelengebruik (WS: Maureen van Oort)

• Onderwijspakket (WS: Alie Weerman)

..en daarnaast

• Platform Jeugdverslavingszorg: overleg en communicatie (ook jeugdggz)

• Overzichtsstudie “Verslavingspreventie bij jongeren”. Doel: ontwikkelen basisaanbod Verslavingspreventie Nederland

Kwetsbare jeugd

• Opeenstapeling van problemen• Complex samenspel tussen risico- en beschermende

factoren• Problemen ontwikkelen zich onvoorspelbaar & zijn

nog niet uitgekristalliseerdAchterliggende risico- en beschermende factoren

centraal stellenOver de grenzen van verslavingspreventie heen

Risico- en beschermende factoren I

Persoonsgebonden:• Persoonlijkheidskenmerken (impulsiviteit, sensatie zoeken)• Psychische- en gedragsproblemen• Sekse (jongens gebruiken meer)• Adolescentiefase• Schoolniveau• Verstandelijke beperkingen/ intelligentie• Verwachtingen t.a.v. gebruik• Frequent uitgaan (ook omgevingsfactor), roken• Op jonge leeftijd beginnen met gebruik

Omgeving:• Buurtkenmerken (sociale controle, armoede)• Gezin (opvoedstijl, toezicht, ouder-kindrelatie,

problemen ouders)• Beschikbaarheid van alcohol en alcoholreclame• Invloed van vrienden

Risico- en beschermende factoren II

Stapeling van risico

• Clustering van risicofactoren bij kwetsbare groepen (bv. lage SES, delinquente vrienden, gebrek aan toezicht ouders)

• Bij vier risicokenmerken vertienvoudigt de kans op het ontstaan van stoornissen

• Clustering van problemen bij kwetsbare groepen (bv. delinquentie, gedragsstoornissen, psychische problemen)

Visie: ontwikkelings-perspectief• Hoe jonger, hoe minder de problematiek is

uitgekristalliseerd• Vroeg stadium: meer kans op herstel• Intersectorale aanpak nodig van achterliggende

problemen– Ontwikkelingspsychologie– Kinderpsychiatrie – Verslavingszorg

Visie: context

• Interactie tussen biologische, psychologische en sociale factoren

• Vroeg ingrijpen betekent dat gezin en school belangrijke domeinen worden voor preventie

Visie: jeugdspecifiek

Visie nodig die recht doet aan de specifieke

(ontwikkeling van) problematiek bij jongeren

– Niet rechtstreeks vertaald vanuit volwassenen VZ

– Intersectoraal– Ontwikkelingsperspectief– Interactie met de omgeving – Meervoudige, samenhangende problematiek

Doelgroepen/benodigde interventiesMeer aandacht nodig voor:

• in armoede levende of gemarginaliseerde jongeren met een lage sociaal-economische status

• jongeren die omgaan met deviante leeftijdgenoten, zwerfjongeren

• school-dropouts en spijbelaars

• jongeren met psychische problemen of gedragsproblemen

• jongeren die op vroege leeftijd zijn begonnen met gebruik

Adviescommissie “Kwetsbare Jeugd en Verslaving” (Van der Gaag)

Conclusies (I)

• Groep 12 - 24 gezamenlijke doelgroep voor verslavingszorg, jeugdhulpverlening, jeugdgezondheidszorg en jeugd GGZ

• Kwetsbare jongeren te weinig geïdentificeerd. En indien in de zorg bekend, te weinig systematisch gevolgd om latere problemen te voorkomen

• Jongeren die het risico lopen op middelenmisbruik en verslaving vroeg opsporen

Conclusies (II)• Er zijn voldoende en gedifferentieerde

voorzieningen. Samenwerking tussen betrokken instanties -> grote kwaliteitsverbetering mogelijk

• Verspreiden expertise naar jeugdhulpverlenings-instellingen vanuit verslavingszorg door outreachend werken

• Organisatie en financiering zorgaanbod kan beter. Samenwerking tussen financiers (o.a. overheid, zorgverzekeraars) cruciaal: laat inhoudelijke initiatieven niet stranden door administratieve belemmeringen

Aanbevelingen voor vroegsignalering en -interventie • Ontwikkel mechanisme voor adequate vroegtijdige

signalering van risico’s en problemen i.v.m. misbruik en verslaving bij jeugdigen

• Bevorder competenties: signalen leiden tot vroegtijdig, effectief handelen

• Verspreid en implementeer kennis beschikbare en effectieve interventies voor vroegtijdig (preventief) handelen en ontwikkel monitoringsysteem

• Stimuleer wetenschappelijk onderzoek naar effectieve signaleringsmethodieken, screeninginstrumenten en effectieve interventies

Stof tot nadenken voor vandaag….

1. Niet meer maar beter

• Meer aandacht besteden aan de kwaliteit van de implementatie van (bewezen effectieve) interventies

• Meer investeren in handhaving van beleidsmaatregelen

• Vaker inzetten op verbetering en uitbouw van bestaande interventies, in plaats van nieuwe interventies ontwikkelen of uit het buitenland halen. Zo wordt aanwezige kennis, expertise en infrastructuur optimaal gebruikt

2. Richt preventie voor kwetsbare groepen op

vroege jeugd• Begin vroeg met interventies op

achterliggende risicofactoren (bijv. ADHD)• Pak niet (alleen) middelengebruik aan,

maar de kwetsbaarheid van de jongere voor het ontwikkelen van een problematische leefstijl

3. Versterk aanbod voor en bereik van kwetsbare jongeren

• Kansen: interventies via gezondheidszorg (CJG, SEH, huisarts), welzijnswerk (waaronder jeugd- en jongerenwerk), ZAT-teams scholen, maar ook politie en justitie. M.n. vroegsignaleren van problemen door middelengebruik (implementatie richtlijn)

• Er is behoefte aan een (leefstijlbrede) inventarisatie van methoden die goed werken om deze groepen te bereiken

4. Versterk aanbod gericht op de omgeving van jongeren

• Geef ouders een structurele rol binnen preventieprojecten voor jongeren

• Er is nog veel ruimte voor innovatie, om te ontdekken hoe de fysieke omgeving jongeren kan uitnodigen tot gezond (en veilig) gedrag (leeftijdsgrens, maatregelen horeca etc).

Terug naar Bas…• Een aantal vragen is in dit project aangepakt• We kunnen nu beter onderscheid maken in

gebruik en misbruik, welke risico- en beschermende factoren van belang zijn,  wat hulpverleners en studenten jeugdzorg moeten weten en kunnen o.g.v. verslavingspreventie en –hulp, welke effectieve behandelmethoden voor jeugd- en jongeren er zijn, hoe en met wie je kunt samenwerken in de jeugdketen (en hoe belangrijk dat blijkt te zijn!)

• maar (uiteraard) is nog lang niet alle opgelost…

Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst!

• Een hele leuke, inspirerende en leerzame dag toegewenst!